How fiction can change reality - Jessica Wise

Translator: Hà Vinh Cao Quang Reviewer: Nhu PHAM

Hơn một thế kỷ trước, Emily Dickinson đã nói:

Emily Dickinson said over a century ago

that "There is no frigate like a book to take us lands away ..."

"Không thuyền nào hơn sách đưa ta cập bến mọi miền..."

And it's true.

Và đó là sự thật.

When we pick up a book, turn on the TV, or watch a movie,

Khi đọc sách, xem ti vi hay phim ảnh,

we're carried away down the currents of story into a world of imagination.

ta xuôi theo mạch truyện vào một thế giới của sự tưởng tượng.

And when we land, on a shore that is both new and familiar,

Khi cập bến, một nơi vừa lạ vừa quen,

something strange happens.

vài điều kỳ lạ sẽ xảy ra.

Stepping onto the shore, we're changed.

Bước lên bờ, ta thay đổi.

We don't retrace the footsteps of the authors

Không theo dấu của tác giả hay nhân vật,

or characters we followed here.

No; instead, we walk a mile in their shoes.

thay vào đó, ta đi hàng dặm trong "đôi giày" của họ.

Researchers in psychology, neuroscience, child development and biology

Những nhà nghiên cứu tâm lý, thần kinh, phát triển trẻ em và sinh học

are finally starting to gain quantifiable scientific evidence,

bắt đầu có những bằng chứng khoa học đáng kể,

chứng minh điều mà nhà văn và đọc giả vốn đã biết:

showing what writers and readers have always known:

that stories have a unique ability to change a person's point of view.

câu chuyện có khả năng lạ kì làm thay đổi quan điểm của người đọc.

Scholars are discovering evidence that stories shape culture,

Những học giả tìm thấy bằng chứng về việc chúng tạo ra văn hóa,

and that much of what we believe about life comes not from fact,

rằng niềm tin của ta về cuộc sống không đến từ thực tế,

but from fiction -

mà là từ hư cấu -

that our ideas of class, marriage and even gender are relatively new,

quan điểm của ta về giai cấp, hôn nhân, và cả giới tính đều thay đổi,

and that many ideologies which held fast for centuries

nhiều tư tưởng đứng vững hàng thế kỉ

were revised within the 18th century,

đã được xem xét lại trong thế kỉ 18

and redrafted in the pages of the early novel.

và được phác thảo từ sớm trong những trang tiểu thuyết.

Imagine a world where class, and not hard work,

Tưởng tượng một thế giới nơi giai cấp, không phải người lao động,

decides a person's worth;

định ra hệ giá trị cho mọi người;

a world where women are simply men's more untamed copy;

thế giới nơi phụ nữ đơn giản chỉ là bản sao lỗi của đàn ông;

a world where marriage for love is a novel notion.

thế giới mà hôn nhân vì tình yêu là một khái niệm mới lạ.

Well, that was the world in which Samuel Richardson's "Pamela"

Và đó là thế giới có tên "Pamela" của Samuel Richardson

first appeared.

Richardson's love story starred a poor, serving-class heroine,

Chuyện tình của Richardson viết về một cô gái nghèo tầng lớp lao động,

who is both more superior and smarter than her upper-class suitor.

vừa giỏi và thông minh hơn tất cả chàng trai yêu cô ở tầng lớp cao hơn.

The book, challenging a slew of traditions,

Cuốn sách, thách thức hàng loạt truyền thống,

caused quite a ruckus.

gây ra khá nhiều tranh cãi.

There was more press for "Pamela" than for Parliament.

Báo chí viết về "Pamela" nhiều hơn là Quốc hội.

It spawned intense debate and several counter-novels.

Nó khơi gợi nhiều tranh cãi và tiểu thuyết chống đối.

Still, for all those who couldn't accept "Pamela,"

Thế nhưng, vẫn có nhiều người khác

others were eager for this new fictional world.

háo hức về thế giới hư cấu này.

This best seller and all its literary heirs -

Cuốn sách bán chạy này và tất cả những cuốn "theo sau"

"Pride and Prejudice," "Jane Eyre," and yes, even "Twilight" -

"Kiêu hãnh và Định kiến," "Jane Eyre," và thậm chí là "Chạng vạng"

have continuously shared the same tale and taught similar lessons,

đã chia sẻ câu chuyện và những bài học tương tự

which are now conventional and commonplace.

mà giờ đây đã trở nên bình thường và hiển nhiên.

Similarly, novels have helped shape the minds of thought leaders

Tương tự, tiểu thuyết đã giúp hình thành tư tưởng lãnh đạo

across history.

xuyên suốt lịch sử.

Some scholars say that Darwin's theory of evolution

Vài học giả nói thuyết tiến hóa của Darwin

is highly indebted to the plots he read and loved.

là dựa vào những điều mà ông đã đọc và thích thú.

His theory privileges intelligence, swiftness, and adaptability to change -

Thuyết của ông ưu tiên trí thông minh, sự mau lẹ và khả năng thích ứng,

all core characteristics in a hero.

tất cả những đặc điểm của một anh hùng.

Whether you're reading "Harry Potter" or "Great Expectations,"

Dù là " Harry Potter" hay "Great Expectations,"

you're reading the kind of plot that inspired Darwin.

đó vẫn là loại sách đã truyền cảm hứng cho Darwin.

Yet, recent studies show that his theory might not be the whole story.

Dù vậy, những nghiên cứu gần đây cho thấy thuyết của ông không là tất cả.

Our sense of being a hero - one man or one woman

Ý thức của ta về anh hùng - đàn ông hay phụ nữ,

or even one species taking on the challenges of the world -

hay thậm chí, một giống loài cứu thế giới có thể sai.

might be wrong.

Instead of being hardwired for competition

Thay vì được "thiết kế" để cạnh tranh

for being the solitary heroes in our own story,

làm anh hùng đơn độc trong câu chuyện của riêng mình,

we might instead be members of a shared quest.

ta có thể chỉ là thành viên của một "nhiệm vụ"chung.

More Hobbit than Harry.

Giống Hobbit hơn là Harry.

Sometimes, of course, the shoes we've been walking in

Hẳn nhiên, đôi khi, "đôi giày" ta dùng có thể "sờn rách".

can get plain worn out.

After all, we haven't walked just one mile

Xét cho cùng, ta không chỉ đi một

in Jane Austen's or Mark Twain's shoes -

mà là cả 100 tỉ tỉ dặm

trong đôi giày của Jane Austen hay Mark Twain.

we've walked about 100 trillion miles in them.

Không có nghĩa là ta không thể đọc và tận hưởng những tác phẩm cổ điển;

This isn't to say that we can't read and enjoy the classics;

we should travel with Dickens,

ta nên đồng hành với Dickens,

let Pip teach us what to expect from ourselves,

học ở Pip sự kì vọng ở bản thân,

have a talk with Austen and Elizabeth about our prides and prejudices.

nói chuyện với Austen và Elizabeth về những kiêu hãnh và định kiến.

We should float with Twain down the Mississippi,

Trôi nổi với Twain xuống dòng Mississipi,

and have Jim show us what it means to be good.

và học ở Jim những điều tốt đẹp.

But on our journey, we should also keep in mind

Nhưng trong hành trình này, hãy nhớ rằng địa hình đã đổi.

that the terrain has changed.

We'll start shopping around for boots

Ta sẽ bắt đầu tìm mua ủng để đi vào thời đại mới.

that were made for walking into a new era.

Take, for instance, Katniss Everdeen and her battle with the Capitol.

Hãy lấy ví dụ của Katniss Everdeen và cuộc chiến với thủ phủ.

Can "Hunger Games" lead us into thinking about capitalism in a new way?

Liệu "Đấu trường sinh tử" có làm ta nghĩ khác về chủ nghĩa tư bản?

Can it teach us a lesson

Dạy ta bài học về sự hi sinh vì tập thể?

about why the individual should not put herself before the group?

Liệu "Uglies" có cho thấy sự nguy hiểm khi theo đuổi dáng vóc hoàn hảo

Will "Uglies" reflect the dangers of pursuing a perfect body

and letting the media define what is beautiful?

và để truyền thông định nghĩa cái đẹp?

Will "Seekers" trod a path beyond global warming?

Liệu "Seekers" có vượt qua sự nóng lên của Trái đất?

Will the life-and-death struggles of Toklo, Kallik, Lusa and the other bears

Liệu đấu tranh sinh tử của Toklo, Kallik, Lusa và những con gấu khác

chart a course for understanding animals and our place in their world?

có giúp ta hiểu thêm về thế giới động vật và vị trí của ta trong đó?

Only the future will tell which stories will engage our imagination,

Chỉ có tương lai mới biết câu chuyện nào sẽ thu hút trí tưởng tượng của ta,

which tales of make-believe we'll make tomorrow.

những hư cấu nào sẽ định hình tương lai.

But the good news is this:

Nhưng tin tốt là:

there are new stories to venture in every day,

những câu chuyện mới ra đời mỗi ngày,

new tales that promise to influence, to create and to spark change -

hứa hẹn những ảnh hưởng, tạo nên và khơi nguồn thay đổi,

stories that you might even write yourself.

những câu chuyện mà có thể chính bạn là người viết.

So I guess the final question is this:

Nên tôi đoán câu hỏi cuối cùng là:

What story will you try on next?

Bạn sẽ chọn câu chuyện nào kế tiếp?