How fiction can change reality - Jessica Wise

Kurgu hakikatı nasıl değiştirebilir - Jessica Wise

Çeviri: Esra Çakmak Gözden geçirme: Yunus ASIK

Emily Dickinson said over a century ago

Emily Dickinson yüzyılı aşkın süre önce,

that "There is no frigate like a book to take us lands away ..."

''Kitaplar kadar, bizleri farklı diyarlara götüren bir yelkenli yoktur''

And it's true.

demişti ve haklı da.

When we pick up a book, turn on the TV, or watch a movie,

Elimize bir kitap aldığımızda, TV'yi açtığımızda veya film izlediğimizde,

we're carried away down the currents of story into a world of imagination.

hikâyenin akıntısına kapılıp hayal gücü evrenine doğru sürükleniveriyoruz.

And when we land, on a shore that is both new and familiar,

Bizlere tanıdık, bir o kadar da yeni gelen kıyaya inip karaya çıktığımızda,

something strange happens.

tuhaf bir şeyle karşılaşırız.

Stepping onto the shore, we're changed.

Kıyıya vardığımızda artık değişmişizdir.

We don't retrace the footsteps of the authors

Buraya kadar takip ettiğimiz yazarların

or characters we followed here.

veya karakterlerin izini sürmeyiz.

No; instead, we walk a mile in their shoes.

Buna karşılık, mesafeleri onların yerine katederiz.

Researchers in psychology, neuroscience, child development and biology

Psikoloji, nöroloji, çocuk gelişimi ve biyoloji alanındaki araştırmacılar,

are finally starting to gain quantifiable scientific evidence,

yazarların ve okurların her daim farkında oldukları şey hakkında

showing what writers and readers have always known:

önemli miktarda bilimsel kanıt elde etmeye başladılar;

that stories have a unique ability to change a person's point of view.

bu, hikâyelerin kişinin bakış açısını şekillendirmede eşsiz bir yeri olmasıdır.

Scholars are discovering evidence that stories shape culture,

Araştırmacılar keşfetti ki, hikâyeler kültürü şekillendiriyor

and that much of what we believe about life comes not from fact,

ve hayata dair inandığımız şeylerin çoğu gerçeğin değil,

but from fiction -

kurgunun yansıması

that our ideas of class, marriage and even gender are relatively new,

ve sınıf, evlilik, hatta cinsiyet hakkındaki fikirlerimiz oldukça yeni

and that many ideologies which held fast for centuries

ve yüzyıllarca kendi hâkimiyetini koruyan birçok ideoloji

were revised within the 18th century,

18. yüzyılda yeniden yazılıp çizildi

and redrafted in the pages of the early novel.

ve ilk romanlarla birlikte yazıya döküldü.

Imagine a world where class, and not hard work,

Çok çalışmanın değil de, sınıfın kişinin değerini

decides a person's worth;

belirlediği bir dünya düşünün;

a world where women are simply men's more untamed copy;

kadınların, erkeklerin ehlîleştirilmemiş kopyaları olduğu bir dünya;

a world where marriage for love is a novel notion.

aşk evliliğinin, roman öğesinden ibaret olduğu bir dünya.

Well, that was the world in which Samuel Richardson's "Pamela"

Samuel Richardson'ın ''Pamela'' romanı ilk yayınlandığında

first appeared.

dünya bu şekildeydi.

Richardson's love story starred a poor, serving-class heroine,

Richardson'ın aşk hikâyesinde ana karakter, hem nitelikli hem de

who is both more superior and smarter than her upper-class suitor.

üst sınıf talibinden daha zeki olan fakir, alt tabaka mensubu bir kahramandı.

The book, challenging a slew of traditions,

Birçok geleneği eleştiren bu kitap,

caused quite a ruckus.

ortalığı karıştırmayı başardı.

There was more press for "Pamela" than for Parliament.

Basın, Meclis'ten çok ''Pamela'' için çalışıyordu.

It spawned intense debate and several counter-novels.

Yoğun tartışmalara ve birçok karşıt esere sebebiyet verdi.

Still, for all those who couldn't accept "Pamela,"

Yine de ''Pamela''yı kabullenemeyenlere karşılık,

others were eager for this new fictional world.

diğer herkes bu yeni kurgu dünyasına karşı hevesliydi.

This best seller and all its literary heirs -

Çok satan bu kitap ve diğer bütün edebi varisleri;

"Pride and Prejudice," "Jane Eyre," and yes, even "Twilight" -

''Gurur ve Önyargı,'' ''Jane Eyre'' ve hatta ''Alacakaranlık,''

have continuously shared the same tale and taught similar lessons,

günümüzde basmakalıp olan ve gelenekselleşen aynı masalları paylaşmaya

which are now conventional and commonplace.

ve aynı değerleri öğretmeye devam etti.

Similarly, novels have helped shape the minds of thought leaders

Aynı şekilde romanlar, tarih boyunca fikir liderlerinin zihinlerini

across history.

şekillendirmeye yardımcı oldu

Some scholars say that Darwin's theory of evolution

Bazı bilim insanları; Darwin'in, evrim teorisini

is highly indebted to the plots he read and loved.

okuyup sevdiği metinlere borçlu olduğunu söylüyor.

His theory privileges intelligence, swiftness, and adaptability to change -

Teorisi; zekâyı, çevikliği ve değişime ayak uydurabilmeyi ayrıcalıklı kılıyor,

all core characteristics in a hero.

yani bir kahramandaki bütün cevherler.

Whether you're reading "Harry Potter" or "Great Expectations,"

''Harry Potter''ı veya ''Büyük Umutlar''ı okuyor olsanız da,

you're reading the kind of plot that inspired Darwin.

Darwin'e ilham veren bir konuyu okuyorsunuz.

Yet, recent studies show that his theory might not be the whole story.

Fakat son çalışmalar, teorisinin her şeyi kapsamadığı yönünde.

Our sense of being a hero - one man or one woman

Bizim kahraman olma algımız, bir erkek veya kadın

or even one species taking on the challenges of the world -

veya bir türün, dünyadaki zorluklara meydan okuması,

might be wrong.

doğru olmayabilir.

Instead of being hardwired for competition

Yarışmaya robotik bir şekilde kitlenip

for being the solitary heroes in our own story,

kendi hikâyemizdeki yalnız kovboylar olmaktansa,

we might instead be members of a shared quest.

paylaşılmış bir maceranın bir parçası olabiliriz.

More Hobbit than Harry.

Harry'dense bir Hobbit.

Sometimes, of course, the shoes we've been walking in

Bazen beraberinde yürüdüğümüz ayakkabılarımızın doğal

can get plain worn out.

olarak canı çıkabilir.

After all, we haven't walked just one mile

Sonuçta bir mil boyunca Jane Austen'ın veya

in Jane Austen's or Mark Twain's shoes -

Mark Twain'in ayakkabılarında yürümedik,

we've walked about 100 trillion miles in them.

100 trilyon mil boyunca onlarla beraberdik.

This isn't to say that we can't read and enjoy the classics;

Bu klasikleri okuyup eğlenemeyeceğimiz anlamına gelmiyor,

we should travel with Dickens,

Dickens ile yolculuğa çıkmalıyız,

let Pip teach us what to expect from ourselves,

kendimizden ne beklememiz gerektiğini Pip'ten öğrenmeli,

have a talk with Austen and Elizabeth about our prides and prejudices.

Austen ve Elizabeth ile gurur ve önyargılarımız üzerine konuşmalıyız.

We should float with Twain down the Mississippi,

Twain ile Misisippi'ye süzülmeli

and have Jim show us what it means to be good.

ve Jim'den nasıl iyi olacağımızı öğrenmeliyiz.

But on our journey, we should also keep in mind

Bu yolculuğumuzda, mekânın değiştiğini de

that the terrain has changed.

unutmamalıyız.

We'll start shopping around for boots

Yeni bir çağa götürecek ayakkabıları

that were made for walking into a new era.

bulmak için etrafı turlayacağız.

Take, for instance, Katniss Everdeen and her battle with the Capitol.

Katniss Everdeen'i ve Hükûmet ile olan mücadelesini ele alalım.

Can "Hunger Games" lead us into thinking about capitalism in a new way?

''Açlık Oyunları'' kapitalizme farklı bir pencereden bakmamıza olanak sağlar mı?

Can it teach us a lesson

Bireyin önceliğini

about why the individual should not put herself before the group?

hangi sebepten dolayı gruptan önce tutmaması hakkında bir ders çıkartır mı?

Will "Uglies" reflect the dangers of pursuing a perfect body

''Çirkinler'' mükemmel beden arzusunun ve medyaya güzellik

and letting the media define what is beautiful?

tanımında izin vermenin riskini yansıtacak mı?

Will "Seekers" trod a path beyond global warming?

''Arayıcılar'' küresel ısınmanın ötesine yol açacaklar mi?

Will the life-and-death struggles of Toklo, Kallik, Lusa and the other bears

Toklo, Kallik, Lusa ve diğer ayıların ölüm kalım mücadelesi

chart a course for understanding animals and our place in their world?

hayvanları ve dünyalarındaki yerimizi anlamamızda rota belirleyecek mi?

Only the future will tell which stories will engage our imagination,

Hangi hikâyelerin hayal gücümüze tutunacağını ve hangilerini

which tales of make-believe we'll make tomorrow.

gelecekte mümkün kılacağımızı zaman gösterecek.

But the good news is this:

Ama iyi bir haber var:

there are new stories to venture in every day,

her gün, atılacağımız yeni hikâyeler var,

new tales that promise to influence, to create and to spark change -

etki edeceğine ve yaratacağına söz veren, değişim kıvılcımları çıkaran hikâyeler,

stories that you might even write yourself.

belki de senin yazacağın yeni hikâyeler.

So I guess the final question is this:

Nihayetinde şu soruyla baş başa kalıyoruz:

What story will you try on next?

Bu sefer hangi hikâyeye atılacaksın?