Who was the world's first author? - Soraya Field Fiorio

Translator: Reviewer: Sanntint Tint

4,300 years ago in ancient Sumer,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၄၃၀၀ က ရှေးဟောင်းဆူမားဒေသမှာ

the most powerful person in the city of Ur was banished to wander the vast desert.

အားလ်မြို့တော်ရဲ့ ဩဇာအရှိဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်ဟာ

သဲကန္တာရထဲကို ခရီးနှင်ဖို့ နယ်နှင်ဒဏ်ပေးခံရပါတယ်။

Her name was Enheduanna.

သူ့ရဲ့ နာမည်ကတော့ Enheduanna ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

She was the high priestess of the moon god and history’s first known author.

သူဟာ လနတ်ဘုရားရဲ့ ပုရောဟိတ်မင်းလည်းဖြစ်

သမိုင်းရဲ့ ပထမဦးဆုံး စာရေးဆရာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

By the time of her exile, she had written 42 hymns and three epic poems—

သူဟာ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခံရချိန်အတွင်းမှာ

ဓမ္မတေးသွား ၄၂ ပုဒ် နဲ့ ကဗျာရှည် ၃ ပုဒ်ကို ရေးဖွဲ့ခဲ့ပေမဲ့

and Sumer hadn’t heard the last of her.

ဆူမားလူမျိုးတွေကတော့

သူ့ရဲ့ သက်ဆုံးတိုင်အထိ မကြားဖူးသွားကြဘူး။

Enheduanna lived 1,700 years before Sappho,

Enheduanna ဟာ ကဗျာဆရာမ Sappho မတိုင်ခင် နှစ်ပေါင်း ၁၇၀၀ ခန့်

1,500 years before Homer,

Homer မတိုင်ခင် နှစ်ပေါင်း ၁၅၀၀ ခန့်နဲ့

and about 500 years before the biblical patriarch Abraham.

သမ္မာကျမ်းစာဆိုင်ရာ ခရစ်ယာန် ဂိုဏ်းချုပ်ကြီး Abraham မတိုင်ခင်

နှစ်ပေါင်း ၅၀၀ ခန့်မှာ နေထိုင်ခဲ့တယ်။

She was born in Mesopotamia, the land between the Tigris and Euphrates rivers,

သူ့ကို မက်ဆိုပိုတေးနီးယား ဆိုတဲ့ Tigris နဲ့ Euphrates မြစ်ကြားမှာ တည်ရှိတဲ့

and the birthplace of the first cities and high cultures.

ယဉ်ကျေးမှုများနဲ့ မြို့ဦးကြီးများရဲ့ ကနဦးပေါ်ထွန်းရာအရပ်မှာ မွေးဖွားခဲ့တယ်။

Her father was King Sargon the Great, history’s first empire builder,

သူ့ရဲ့ ဖခင်ကတော့ သမိုင်းရဲ့အဦးဆုံး အင်ပါယာ တည်ထောင်သူ ဘုရင်ကြီးဆာဂွန်တစ်ဖြစ်လဲ

who conquered the independent city-states of Mesopotamia under a unified banner.

မက်ဆိုပိုတေးမီးယား သီးခြားမြို့တော်တွေမှာ

ပေါင်းစည်းရေး အောင်လံတံခွန်ကို လွှင့်ထူနိုင်ခဲ့သူပါပဲ။

Sargon was a northern Semite who spoke Akkadian,

ဆာဂွန်ဟာ အာကေးဒီးယန်းစကားကို ပြောဆိုတဲ့ Semite မြောက်ပိုင်းသားဖြစ်ပြီး

and the older Sumerian cities in the south viewed him as a foreign invader.

တောင်ပိုင်းမြို့နေ ရှေးအနွယ်ဝင် ဆူမားတွေကတော့

သူ့ကို လူမျိုးခြားကျူးကျော်သူအဖြစ် သဘောထားခဲ့ကြတယ်။

They frequently revolted to regain their independence,

သူတို့ဟာ လွတ်လပ်ရေးအတွက် ဆာဂွန်ရဲ့ မင်းဆက်ကို အကျိုးပျက်စေလိုငြား

fracturing his new dynasty.

မကြာခဏဆိုသလို ပုန်ကန်ခဲ့ကြတယ်။

To bridge the gap between cultures,

ယဉ်ကျေးမှု ကွာဟချက်တွေကို ဆက်သွယ်ဖို့ ဆာဂွန်ဟာ

Sargon appointed his only daughter, Enheduanna, as high priestess

တစ်ဦးတည်းသော သမီးတော်ဖြစ်တဲ့ Enheduanna ကို ပုရောဟိတ်မင်းအဖြစ်နဲ့

in the empire’s most important temple.

အင်ပါယာပြည်ကြီးရဲ့ အရေးပါဆုံး ဝတ်ကျောင်းတော်မှာ ခန့်အပ်ခဲ့ပါတယ်။

Female royalty traditionally served religious roles,

တော်ဝင်မင်းသမီးအဖြစ်

ဘာသာရေးလုပ်ငန်းတွေကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး

and she was educated to read and write in both Sumerian and Akkadian,

ဆူမားရီးယန်းနဲ့ အာကေးဒီးယန်း ဘာသာစကားတို့ ကို ဖတ်နိုင် ရေးနိုင်တဲ့အပြင်

and make mathematical calculations.

သင်္ချာဆိုင်ရာ တွက်ချက်မှု အတတ်တို့ကိုလည်း ပြီးမြောက်ပါတယ်။

The world's first writing started in Sumer as a system of accounting,

ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး အရေးအသားကတော့ ဆူမားဒေသမှာ ငွေစာရင်းစစ်စနစ်အဖြစ်နဲ့ ပေါ်ပေါက်လာပြီး

allowing merchants to communicate over long distances with traders abroad.

ဝေးကွာလှတဲ့ ရေမြေရပ်ခြားက ကုန်သည်တွေနဲ့ စီးပွားဖြစ် ရောင်းဝယ် ဖလှယ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

Their pictogram system of record keeping developed into a script

စာရင်းဇယားတွေကို ရုပ်ပုံနဲ့ ဖော်ပြတဲ့ စနစ်က

စာမူအဖြစ်နဲ့ တိုးတက်ပြောင်းလဲလာခဲ့တာကတော့

about 300 years before Enheduanna’s birth.

Enheduanna မမွေးခင် နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ခန့်ကတည်းကပါ။

This early writing style, called cuneiform,

ဒီလို ကျူနီဖောင်းစာလို့ ခေါ်တဲ့ အစောပိုင်း စာရေးနည်းပုံစံကတော့

was written with a reed stylus pressed into soft clay to make wedge-shaped marks.

ရွှံစေးပျော့ထဲမှာ ဖိနှိပ်ထားတဲ့ကျူတံနဲ့ သပ်ပုံစံ အမှတ်အသားတွေကို ပြုလုပ်တာပါ။

But until Enheduanna,

ဒါပေမဲ့ Enheduanna မတိုင်ခင်အထိ

this writing mostly took the form of record keeping and transcription,

ဒီလို စာရေးနည်းကို စာရေးသူအသီးသီးက ရေးသားခဲ့တဲ့ မူရင်းလက်ရာတွေအဖြစ်ထက်

မှတ်တမ်းထိန်းသိမ်းခြင်းနဲ့ လက်ရေးမိတ္တူ အဖြစ် အသွင်ယူထားခဲ့ပါတယ်။

rather than original works attributable to individual writers.

Enheduanna’s Ur was a city of 34,000 people with narrow streets,

Enheduanna ရဲ့ အားလ်မြို့တော်မှာ လူပေါင်း ၃၄၀၀၀ နေထိုင်ပြီး လမ်းကျဉ်းလေးတွေ

multi-storied brick homes, granaries, and irrigation.

အထပ်များစွာပါတဲ့ အုတ်အိမ်တွေ စပါးကျီတွေ ဆည်မြောင်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။

As high priestess, Enheduanna managed grain storage for the city,

ပုရောဟိတ်မင်းအဖြစ် Enheduanna ဟာ

မြို့တော်အတွက် သီးနှံ သိုလှောင်မှုကို စီမံတယ်။

oversaw hundreds of temple workers, interpreted sacred dreams,

ရာချီတဲ့ ဝတ်ကျောင်း ဆောက်လုပ်သားတွေကို ကြီးကြပ်ကာ

အိပ်မက်တော်တွေကို အနက်ကောက်ကာ

and presided over the monthly new moon festival

လစဉ် လဆန်းပွဲတော်နဲ့ နေ့ညညီချိန်ကို ကျင်းပတဲ့

and rituals celebrating the equinoxes.

ရိုးရာဓလေ့ဆိုင်ရာ ပွဲတော်တွေကို ဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။

Enheduanna set about unifying the older Sumerian culture

Enheduanna ဟာ ဆူမား ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုကို

အာကေးဒီးယန်း ခေတ်သစ်ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ပေါင်းစည်းဖို့ စီစဉ်ခဲ့ပါတယ်။

with the newer Akkadian civilization.

To accomplish this, she wrote 42 religious hymns

အစီအစဉ် အထမြောက်ရေးအတွက် လူမျိုးစု ၂ စုလုံးရဲ့ ရိုးရာပုံပြင်တွေကို

ပေါင်းစည်းထားတဲ့ ဓမ္မတေးသွား ၄၂ ပုဒ်ကို ဖွဲ့ဆိုခဲ့ပါတယ်

that combined both mythologies.

Each Mesopotamian city was ruled by a patron deity,

မက်ဆိုပိုတေးမီးယား မြို့တစ်မြို့စီကို

သူတော်စင်တစ်ပါးစီ အုပ်ချုပ်တာကြောင့်

so her hymns were dedicated to the ruling god of each major city.

သူ့ရဲ့ဓမ္မတေးသွားတွေဟာ တစ်မြို့ချင်းစီရဲ့ အုပ်ချုပ်သူ နတ်ဘုရားတွေကို ရည်ညွှန်းတာပါ။

She praised the city’s temple, glorified the god’s attributes,

သူဟာ ဝတ်ကျောင်းတော်ကို ချီးမွမ်းတယ်။ နတ်ဘုရားဂုဏ်ရည်ကို အမွှမ်းတင်တယ်။

and explained the god’s relationship to other deities within the pantheon.

ဘုရားသခင်နဲ့ နတ်ကွန်းထဲက နတ်ဘုရားများရဲ့ ဆက်နွယ်ပုံကို ရှင်းလင်းပြသခဲ့ပါသေးတယ်

In her writing, she humanized the once aloof gods—

သူရဲ့အရေးအသားမှာ တစ်ချိန်ကသီးခြား ရပ်တည်ခဲ့တဲ့ နတ်ဘုရားများကို စာနာစေတတ်ပြီး

now they suffered, fought, loved, and responded to human pleading.

အခုအခါမှာ ခံစားတတ် တိုက်ခိုက်တတ် ချစ်ခင်တတ်ပြီး

လူသားတွေရဲ့ လျှောက်လဲချက်ကို တုံ့ပြန်စေခဲ့ပါတယ်။

Enheduanna’s most valuable literary contribution

Enheduanna ရဲ့ အဖိုးထိုက်တန်ဆုံး စာပေလှူဒါန်းမှုကတော့

was the poetry she wrote to Inanna, goddess of war and desire,

စစ် နဲ့ အလိုဆန္ဒ နတ်သမီးဖြစ်တဲ့ Inanna ကို ရည်ညွှန်းရေးဖွဲ့ခဲ့တဲ့

the divinely chaotic energy that gives spark to the universe.

စကြာဝဠာတစ်ခွင် ကမောက်ကမဖြစ်စေတဲ့ စွမ်းအားတွေပါဝင်တဲ့ ကဗျာတစ်ပုဒ်ပဲဖြစ်တယ်။

Inanna delighted in all forms of sexual expression

Inanna ဟာ လိင်ပိုင်း အသုံးအနှုန်းကို ဝမ်းပန်းတသာ ဖော်ပြလေ့ရှိပြီး

and was considered so powerful that she transcended gender boundaries,

ကျားမ နယ်နိမိတ်တွေကို ကျော်လွန်နိုင်လောက်အောင်ကို

ဩဇာလွှမ်းခဲ့တယ်လို့ မှတ်ထင်ခံရတာကလည်း

as did her earthly attendants, who could be prostitutes, eunuchs or cross-dressers.

သူ့ရဲ့ လူသားအမှုထမ်းတွေက

ပြည့်တန်ဆာ မိန်းမစိုး မိန်းမလျာတွေ ဖြစ်နေနိုင်တာကြောင့်ပါပဲ။

Enheduanna placed Inanna at the top of the pantheon as the most powerful deity.

Enheduanna ဟာ Inanna ကို နတ်ကွန်းရဲ့ အထွတ်အထိပ်မှာ

ဩဇာအရှိဆုံး နတ်ဘုရားမအဖြစ် ထားရှိပါတယ်

Her odes to Inanna mark the first time an author writes using the pronoun “I,”

Inanna ကို ရည်ညွှန်းတဲ့ တမ်းချင်းတွေက ကျွန်ုပ် နာမ်စားကို ထည့်ရေးဖွဲ့ခြင်းရဲ့

အဦးဆုံးအရေးအသားလို့ ညွှန်ပြနေပြီး

and the first time writing is used to explore deep, private emotions.

လေးနက်ပြီး ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆန်တဲ့ ခံစားချက်တွေကို ရှာဖွေတဲ့ရေးဟန်နဲ့ပါ။

After the death of Enheduanna’s father, King Sargon,

Enheduanna ရဲ့ ခမည်းတော် ဘုရင်ကြီး ဆာဂွန် နတ်ရွာစံသွားပြီးနောက်မှာတော့

a general took advantage of the power vacuum and staged a coup.

တပ်မှူးကြီးဟာ အာဏာလစ်ဟင်းမှုကို အခွင့်ကောင်းယူပြီး တော်လှန်ပုန်ကန်ခဲ့တယ်။

As a powerful member of the ruling family, Enheduanna was a target,

အာဏာရမိသားစုဝင်တစ်ဖြစ်လဲ Enheduanna ဟာ တပ်မှူးကြီးရဲ့ ပစ်မှတ်တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပြီး

and the general exiled her from Ur.

သူ့ကို အားလ်မြို့တော်ကနေ နှင်ထုတ်လိုက်ပါတော့တယ်။

Her nephew, the legendary Sumerian king Naram-Sin,

သူ့ရဲ့ တူတော်ဖြစ်တဲ့ သမိုင်းဝင် ဆူမားရီးယားဘုရင် နာရမ်ဆင်းဟာ

ultimately crushed the uprising and restored his aunt as high priestess.

ပုန်ကန်ထကြွမှုတွေကို အပြီးတိုင် ချေမှုန်းပစ်ပြီး

အဒေါ်ဖြစ်သူကို မူလနေရာမှာ ပြန်လည် အပ်နှင်းခဲ့ပါတယ်။

In total, Enheduanna served as high priestess for 40 years.

အနှစ်ချုပ်အနေနဲ့ Enheduanna ဟာ ပုရောဟိတ်မင်းအဖြစ်

နှစ် ၄၀ ကြာ အမှုထမ်းခဲ့ပါတယ်

After her death, she became a minor deity,

သူ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် နတ်သမီးအသွင် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ပြီး

and her poetry was copied, studied, and performed throughout the empire

သူ့ရဲ့ ကဗျာလက်ရာတွေကို အင်ပါယာအနှံ့မှာ မှီငြမ်း သင်ယူ သရုပ်ဖော်ခံခဲ့ရခြင်းဟာ

for over 500 years.

နှစ်ပေါင်း ၅၀၀ ကျော်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်

Her poems influenced the Hebrew Old Testament,

သူ့ရဲ့ ကဗျာဩဇာလွှမ်းမိုးမှုဟာ ဟီဘရူးတို့ရဲ့ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းနဲ့

the epics of Homer, and Christian hymns.

ဟိုးမားရဲ့ ပျို့ကဗျာရှည်တွေအပြင်

ခရစ်ယာန် ဓမ္မတေးသွားတွေအထိပါပဲ။

Today, Enheduanna’s legacy still exists,

မျက်မှောက်ခေတ်မှာလည်း Enheduanna ချန်ရစ်ခဲ့တဲ့ အမွေအနှစ်တွေဟာ

on clay tablets that have stood the test of time.

အချိန်ရဲ့ တိုက်စားခြင်းကို ခံခဲ့ရတဲ့ ရွှံ့စေးပြားတွေပေါ်မှာ တည်ရှိနေသေးတယ်။