Who was the world's first author? - Soraya Field Fiorio

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

4,300 years ago in ancient Sumer,

٤٣٠٠ ساڵ لەمەو بەر لە سۆمەری کۆن،

the most powerful person in the city of Ur was banished to wander the vast desert.

بەھێزترین کەسایەتی شاری ئێر دورخرایەوە بۆ ناو بیابانی گەورە.

Her name was Enheduanna.

ناوی ئەو ئینھیدوانا بوو.

She was the high priestess of the moon god and history’s first known author.

ئەو گەورە قەشەی خودای مانگ و یەکەم نوسەری ناسراویی مێژوو بوو.

By the time of her exile, she had written 42 hymns and three epic poems—

لە کاتی دورکەوتنەوەی، ئەو ٤٢ سرودی ئاینی و سێ داستانی بە ھۆنراوە نوسیوە.

and Sumer hadn’t heard the last of her.

و ئەمە کۆتایی ئەو نەبوو لەگەڵ وڵاتی سۆمەر.

Enheduanna lived 1,700 years before Sappho,

ئینھیدوانا ١٧٠٠ ساڵ پێش سافۆ دەژیا.

1,500 years before Homer,

١٥٠٠ ساڵ پێش ھۆمیرۆس،

and about 500 years before the biblical patriarch Abraham.

و نزیکەی ٥٠٠ ساڵ بەر لە باوکە ئیبراھیم کە لە ئینجیل ناوی ھاتووە.

She was born in Mesopotamia, the land between the Tigris and Euphrates rivers,

ئەو لە میزۆپۆتامیا لە دایک بوو، زەوی نێوان ڕووباری دیجلە و فوڕات.

and the birthplace of the first cities and high cultures.

و شوێنی لە دایک بوونی یەکەم شار و کلتوری بەرز.

Her father was King Sargon the Great, history’s first empire builder,

باوکی پاشا سارگۆنی گەورە بوو، بنیادنەری یەکەم ئیمپراتۆریەت لە مێژوودا،

who conquered the independent city-states of Mesopotamia under a unified banner.

کە شارە سەربەخۆکانی میزۆپۆتامیای داگیر کرد لە ژێر ئاڵایەکی یەگرتوودا.

Sargon was a northern Semite who spoke Akkadian,

سارگۆن سامییەکی باکووری بوو کە بە ئەکەدی قسەی دەکرد،

and the older Sumerian cities in the south viewed him as a foreign invader.

و شارە کۆنەکانی تری سۆمەریی ئەویان وەک داگیرکەرێک دەبینی.

They frequently revolted to regain their independence,

ئەوان زۆر جار شۆڕشیان دەکرد بۆ بەدەستھێنانەوەی سەربەخۆیی،

fracturing his new dynasty.

و شکاندنی بنەماڵەی دەسەڵاتداری نوێ.

To bridge the gap between cultures,

بۆ لێک نزیک کردنەوەی کلتورەکان،

Sargon appointed his only daughter, Enheduanna, as high priestess

سارگۆن کچەکەی دیاری کرد، ئینھیدوانا، وەک قەشەی گەورە

in the empire’s most important temple.

لە پەرستگا زۆر گرنگەکانی ئیمپراتۆریەتەکە.

Female royalty traditionally served religious roles,

کچەکەی خێزانی شاھانە بەشێوەیەکی ئاسایی خزمەتی ئاینیی کرد،

and she was educated to read and write in both Sumerian and Akkadian,

و ئەو و دەیتوانی بخوێنێتەوە و بنوسێت بە ھەردوو زمانی ئەکەدی و سۆمەری،

and make mathematical calculations.

و دەیتوانی کردە بیرکاریەکان بکات.

The world's first writing started in Sumer as a system of accounting,

یەکەم نوسینی جیھان وەک سیستەمێکی ژمێریاری لە سۆمەرەوە دەرکەوت،

allowing merchants to communicate over long distances with traders abroad.

ڕێی دەدا بە بازرگانەکان بدوێن لە دوریەکی زۆرەوە لەگەڵ بازرگانانی دەرەوە.

Their pictogram system of record keeping developed into a script

سیستەمە ھێماییەکەیان گەشەی کرد بوو بۆ نووسین

about 300 years before Enheduanna’s birth.

‎نزیکەی ٣٠٠ ساڵ بەر لە لە دایک بوونی ئینھیدوانا.

This early writing style, called cuneiform,

ئەم شێوازە سەرەتاییەی نووسین، پێی دەوترا بزماری،

was written with a reed stylus pressed into soft clay to make wedge-shaped marks.

بە قەڵەمی دارین دەنووسرا، دەپەستێورا لەسەر لەوحەی قوڕینی نەرم تا شێوەی مێخی وەربگرێت.

But until Enheduanna,

بەڵام ھەتا کاتی ئینھیدوانا،

this writing mostly took the form of record keeping and transcription,

ئەم نووسینە بە زۆری شێوەی پاراستنی تۆمار و لەبەرگیراوەی وەرگرت،

rather than original works attributable to individual writers.

زیاتر لە کارە بنەڕەتیەکەی بۆ تاکی نوسەر.

Enheduanna’s Ur was a city of 34,000 people with narrow streets,

شارەکەی ئینھیدوانا ''ئێر'' شارێکی ٣٤ ھەزار کەسی بوو لەگەڵ شەقامی تەنگ و

multi-storied brick homes, granaries, and irrigation.

خانووی خشتی چەند نھۆم، عەمباری دانەوێڵە، و جۆگەی ئاودێری تیا بوو.

As high priestess, Enheduanna managed grain storage for the city,

و قەشەی گەورە، ئینھیدوانا توانی دانەوێڵە زەخیرە بکاتە بۆ شارەکە،

oversaw hundreds of temple workers, interpreted sacred dreams,

چاودێری سەدان کرێکاری پەرستگەی دەکرد، خەونە پیرۆزەکانی لێک دەدایەوە،

and presided over the monthly new moon festival

و سەرۆکایەتی ڤیستیڤاڵی مانگانەی "مانگی نوێ و

and rituals celebrating the equinoxes.

ئاھەنگی یەکسان بوونی شەو و ڕۆژ دەکرد.

Enheduanna set about unifying the older Sumerian culture

ئینھیدوانا دەستی کرد بە یەکخستنی کلتوری کۆنی سۆمەریی

with the newer Akkadian civilization.

لەگەڵ شارستانیەتی نوێی ئەکەدی.

To accomplish this, she wrote 42 religious hymns

بۆ بەدەستھێنانی ئەمە، ٤٢ سروودی ئاینی نووسی

that combined both mythologies.

کە ئەفسانەی ھەردوو نەتەوەکەی تێکەڵ کرد.

Each Mesopotamian city was ruled by a patron deity,

ھەر شارێکی میزۆپۆتامیا بەڕێوە دەبرا لەلایەن خوایەکی پارێزەرەوە،

so her hymns were dedicated to the ruling god of each major city.

بۆیە سروودەکانی تەرخان کردبوو بۆ ئەو خودایانەی کە شارە گرنگەکانیان بەڕێوە دەبرد.

She praised the city’s temple, glorified the god’s attributes,

ئەو ڕێزی پەرستگەی شارەکان دەگرت تایبەتمەندیەکانی خواکانی دەپەرست،

and explained the god’s relationship to other deities within the pantheon.

و پەیوەندی نێوان خوای ڕوون دەکردەوە بە خواوەندەکانەوە لە پەرستگە دا.

In her writing, she humanized the once aloof gods—

لە نوسینەکانیدا، خواکانی بە مرۆڤ چواندووە"

now they suffered, fought, loved, and responded to human pleading.

ئەوان ئازار دەچێژن، شەڕ دەکەن، خۆشەویستی دەکەن و وەڵامی داواکانی مرۆڤ دەدەنەوە.

Enheduanna’s most valuable literary contribution

بە نرخترین کاری وێژەیی ئینھیدوانا

was the poetry she wrote to Inanna, goddess of war and desire,

ئەو ھۆنراوەیە بوو کە بۆ ئینانای نووسی خوای شەڕ و ئارەزوو،

the divinely chaotic energy that gives spark to the universe.

وزە ئاژاوەیی و پیرۆزەکە کە درەوشانەوە دەدات بە گەردوون.

Inanna delighted in all forms of sexual expression

ئینانا خۆشی دەبینی لە ھەمو جۆرەکانی دەستەواژەی ڕەگەزی

and was considered so powerful that she transcended gender boundaries,

و زۆر بەھێز بوو کە تەنانەت سنورەکانی ڕەگەزیی تێدەپەڕاند،

as did her earthly attendants, who could be prostitutes, eunuchs or cross-dressers.

ئەوانەی دەچوونە لای، بریتی بوون لە سۆزانی، خەسێندراو، و پۆشەرانی جلی ڕەگەزی بەرامبەر.

Enheduanna placed Inanna at the top of the pantheon as the most powerful deity.

ئینھیدوانا ئینانای دانا لە سەرووی پەرستگە وەک بەھێزترین خوداوەند.

Her odes to Inanna mark the first time an author writes using the pronoun “I,”

ھۆنراوەکانی بۆ ئینانا، یەکەم جار بوو نوسەرێک جێناوی من بەکار بھێنێت لە نوسینەکەیدا،

and the first time writing is used to explore deep, private emotions.

و یەکەم جار بوو نووسین بەکار بێت بۆ پەی بردن، بە ھەستە قوڵ و نھێنیەکان.

After the death of Enheduanna’s father, King Sargon,

دوای مردنی باوکی ئینھیدوانا، پاشا سارگۆن،

a general took advantage of the power vacuum and staged a coup.

جەنەڕاڵێک سوودی لەم بۆشاییە سیاسیە وەرگرت و دەستەڵاتی گرتە دەست.

As a powerful member of the ruling family, Enheduanna was a target,

وەک ئەندامێکی بەھێزی بنەماڵەی دەسەڵاتدار ئینھیدوانا ئامانج بوو،

and the general exiled her from Ur.

و جەنەڕاڵەکە ئەوی دور خستەوە لە ئێر.

Her nephew, the legendary Sumerian king Naram-Sin,

خوشکەزاکەی، پاشا ئەفسانەییەکەی سۆمەری نەرام-سین،

ultimately crushed the uprising and restored his aunt as high priestess.

لە کۆتاییدا شکستی بە یاخیبوونەکە ھێنا و پوری گەڕاندەوە وەک قەشەی گەورە.

In total, Enheduanna served as high priestess for 40 years.

بە گشتی، ئینھیدوانا خزمەتی کرد وەک قەشەی گەورە بۆ ماوەی ٤٠ ساڵ.

After her death, she became a minor deity,

دوای مردنی بوو، خواوەندێکی بچووک،

and her poetry was copied, studied, and performed throughout the empire

و ھۆنراوەکانی لەبەرگیرانەوە و دەخوێندران و دەوترانەوە لە ھەموو ئیمپراتۆریەتەکەدا

for over 500 years.

بۆ ماوەی زیاتر لە ٥٠٠ ساڵ.

Her poems influenced the Hebrew Old Testament,

ھۆنراوەکانی کاری کردە سەر "پەرتووکی عیبری "پەیمانی کۆن،

the epics of Homer, and Christian hymns.

و داستانەکانی ھۆمیرۆس، و سروودە ئاینیەکانی مەسیحیەت.

Today, Enheduanna’s legacy still exists,

ئەمڕۆ، میراتیی ئینھیدوانا ھێشتا بوونی ماوە،

on clay tablets that have stood the test of time.

لەسەر ئەو تاتە قوڕانەی کە لەو کاتەوە تا ئێستا بێ زیان ماونەتەوە.