What makes tuberculosis (TB) the world's most infectious killer? - Melvin Sanicas

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

In 2008, archeologists uncovered two 9,000-year old skeletons.

၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ရှေးဟောင်းသုတေသီတွေက နှစ် ၉၀၀၀ ရှိ အရိုးစုနှစ်စုကို ရှာတွေ့ခဲ့ကြတယ်။

There’s no definitive way of knowing what killed these ancient people,

အဲဒီရှေးခေတ်လူတွေ ဘာကြောင့် သေခဲ့ကြရတာကို သိရဖို့ သေချာတဲ့ နည်းမရှိခဲ့ပါ။

but we do know their bones were infected by an all too familiar bacterium.

အဲဒီအရိုးတွေဟာ ကျုပ်တို့ သိကျွမ်းကြတဲ့ ဘက်တီးရီးယားပိုးတွေ ကူးစက်နေခဲ့ကြတယ်။

The ancient Greeks knew its consumptive effects as phthisis;

ရှေးဟောင်းဂရိလူမျိုးတွေက အဲဒီရောဂါကို phthisis လို့ ခေါ်ခဲ့ကြပြီး

the Incans called it chaky oncay; and the English called it tuberculosis.

Incan လူမျိုးများက chaky oncay လို့၊ အင်္ဂလိပ်အရ tuberculosis လို့ ခေါ်ကြတယ်။

Today, tuberculosis, or TB,

ဒီနေ့ကျတော့ ကျုပ်တို့က တီဘီရောဂါလို့ ခေါ်ကြတဲ့ဟာပါ။

is still one of the world’s biggest infectious killers,

အခုထက်ထိကို လူတွေကို အများဆုံး သေစေနေတဲ့ ကူးစက်ရောဂါကြီး ပါပဲ၊

causing more deaths than malaria or even HIV and AIDS.

ငှက်ဖျား သို့မဟုတ် HIV နဲ့ AIDS ရောဂါတွေ ထက်ကို လူတွေ ပိုသေကြရပါတယ်။

But what exactly is this disease, and how has this pathogen persisted for so long?

ဒါနဲ့ အဲဒီရောဂါက ဘယ်လိုရောဂါမျိုးလဲ၊ ၎င်းက အခုထိကြာအောင် ရှိနေသေးတာ ဘာကြောင့်လဲ။

Typically, TB bacteria called mycobacterium tuberculosis, are airborne.

mycobacterium tuberculosis ခေါ် တီဘီ ဗက်တီးရီးယားတွေ လေမှတစ်ဆင့် ကူးနိုင်တယ်။

၎င်းတို့ ကျုပ်တို့ရဲ့ အသက်ရှူရာလမ်းကြောင်း ထဲကိုဝင်လျက် အဆုတ်ကိုကူးစက်ကြတယ်။

They travel into our airways and infect our lungs.

Here, immune cells called macrophages rush to the infection site,

အဲဒီအချိန်မှာ macrophage ခေါ် ကိုယ်ခံအား ဆဲလ်တွေ ကူးစက်ခံရာကို အမြန်သွားကြတယ်။

attempting to absorb and break down the bacterial invaders.

ဝင်လာကြတဲ့ ဘက်တီးရီးယားတွေကို ဖျက်ဆီးစုပ်ယူရန် ကြိုးစားကြတယ်။

In many cases, this response is enough to remove the bacteria.

ကိစ္စအများအပြားတွင် အဲဒီလိုတုံ့ပြန်မှုဟာ ဘက်တီးရီးယားတွေ ဖယ်ရှားဖို့ လုံလောက်ပါတယ်။

But in individuals with other medical conditions–

ဒါပေမဲ့ တခြားရောဂါရှိတဲ့ သူတွေကျတော့၊

ranging from malnutrition and HIV to diabetes and pregnancy

အာဟာရချို့တဲ့သူ၊ HIV ကူးစက်ထားသူနဲ့ ကိုယ်ဝန်ရှိသူတို့ ဆိုရင်

–the immune response may not be strong enough to destroy the intruder.

ကိုယ်ခံအားရဲ့ တုံ့ပြန်မှုက ရောဂါပိုးတွေကို ဖျက်ဆီးပစ်ဖို့ လုံလောက်ချင်မှ လုံလောက်မယ်။

If so, mycobacterium tuberculosis will reproduce inside those macrophages,

အဲဒီလိုဆိုရင် mycobacterium tuberculosis ဟာ macrophage တွေထဲမှာ ပွားနိုင်ကြတယ်။

and form colonies in the surrounding lung tissue.

ဒီလိုနည်းဖြင့် အဆုတ်ရဲ့ တစ်သျှူးထဲမှာ ကိုလိုနီဖွဲ့ နေထိုင်နိုင်ကြတယ်။

As they infect more cells,

ဆဲလ်တွေကို တိုးတိုး ကူးစက်ရင်း

the bacteria employ cell-degrading enzymes that destroy the infected tissue,

ပိုးတွေက ဆဲလ်များကို ဖျက်ဆီးရေး အင်ဇိုင်း များကိုထုတ်လုပ်ပြီး တစ်သျှူးထံ ကူးစက်တယ်၊

triggering chest pain, and causing patients to cough up blood.

ရင်ဘတ်အောင့်တာမျိုး သွေးပါလျက် ချောင်းဆိုးတာမျိုး ဖြစ်လာစေပါတယ်။

The damage to the lungs leads to oxygen deprivation.

အဆုတ်ပျက်စီးမှုကြောင့် အောက်စီဂျင် မလုံလောက်မှုကို ဖြစ်စေတယ်။

This begins a flood of hormonal changes–

အဲဒါကြောင့် ဟော်မုန်းထဲ အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်စေလျက်

including a decrease in appetite and iron production.

အစာစားချင်စိတ်နှင့်သံဓာတ်ထုတ်လုပ်မှုကို ကျဆင်းလာစေတယ်။

From here, microbes can spread to the skeletal system,

အဲဒီနေရာမှနေပြီး ရောဂါပိုးတွေဟာ အရိုးစနစ်သို့ပျံ့နှံ့သွားနိုင်ပြီး

causing back pain and difficulty moving;

ကျောကို နာကျင်စေလျင် သွားလာမှုကို ခက်ခဲလာစေပါတယ်။

to the kidneys and intestines, causing abdominal pain;

ဝမ်းဗိုက်ဆီနဲ့ အူမသို့ ကူးစက်ရင်း ဗိုက်ထဲ နာကျင်လာစေပါတယ်၊

and to the brain, causing headaches and even impaired consciousness.

ဦးနှောက်ဆီကို ရောက်သွားရင် ခေါင်းကိုက်မှု အပြင် သတိလစ်မှုများကို ဖြစ်စေနိုင်တယ်။

These symptoms produce the classic image of TB:

အစဉ်အလာ တီဘီရောဂါရဲ့ လက္ခဏာတွေကို ဖေါ်ပြပေးရသော်-

weight loss, a hacking, bloody cough, and ashen skin.

ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်း၊ သွေးပါလျက် ချောင်း ဆိုးခြင်းနဲ့ အရေပြား ဖြူဖပ်ဖြူရော်လာစေတယ်။

This ghostly appearance earned TB the title of the ‘White Plague’

သရဲတစ္ဆေနဲ့တူလို့ တီဘီကို ည်တီဘီရောဂါကို ဗီတိုရီယာခေတ် အင်္ဂလန်တွင်

in Victorian-era England.

'ပလိပ်ရောဂါဖြူ' လို့လည်း ခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။

During this period, tuberculosis was considered a ‘romantic disease,'

အဲဒီတုန်းက တီဘီရောဂါကို 'စိတ်ကူးယဉ်သူတို့ ရဲ့ရောဂါ' လို့ ခေါ်ခဲ့ကြတယ်၊

because it tended to affect poverty- stricken artists and poets–

အများအားဖြင့် ဆင်းရဲကြတဲ့ အနုပညာရှင်တွေနဲ့ ကဗျာဆရာတွေမှာ အဖြစ်များခဲ့လို့ပါ။

those with weaker immune systems.

ကိုယ်ခံစွမ်းအား နည်းခဲ့ကြတဲ့ သူတွေပါ။

TB’s outward symptoms even helped fuel the popular myth of vampirism.

တီဘီရောဂါရဲ့ အပြင်ပန်းလက္ခဏာတွေက သွေးစုပ်ဖုတ်ကောင် ဒဏ္ဍာရီကို အားပေးခဲ့တယ်။

In spite of– or perhaps because of these less than scientific concerns,

အဲဒီလို စိုးရိမ်စိတ်များ ကြောင့်လား မသိ ရပေမဲ့ အဲဒီကာလအတွင်းမှာပဲ

this period also marked the first strides toward curing TB.

တီဘီရောဂါ ကုသရန် ပထမဦးဆုံး အားထုတ်မှုတွေကို တွေ့နိုင်ပါတယ်။

In 1882, the German physician Robert Koch

၁၈၈၂ ခုနှစ်တွင် ဂျာမန်ဆရာဝန် Robert Koch က

identified the disease’s bacterial origins.

ရောဂါရဲ့ဘက်တီးရီးယားပိုးကို ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ်။

13 years later, physicist Wilhelm Roentgen  discovered the X-ray,

၁၃ နှစ်အကြာတွင် နောက်ရူပဗေဒပါရဂူ Wilhelm Roentgen က ဓာတ်မှန်ကို တွေ့ခဲ့ရာ

enabling physicians to diagnose and track its progression through the body.

ရောဂါ ဖြစ်ပျက်ပျံ့နှံ့ပုံကို ခန္ဓာကိုယ်ထဲ တွင် ခြေရာခံ လေ့လာလာနိုင်ခဲ့တယ်။

These techniques allowed researchers to develop reliable and effective vaccines–

အဲဒီစနစ်တွေရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် သုတေသီတို့ဟာ ထိရောက်တဲ့ ကာကွယ်ဆေးများ ပြုစုနိုင်ခဲ့တယ်။

first for smallpox, and again in 1921,

အစပိုင်းတွင် ကျောက်ရောဂါ ကာကွယ်ဆေးကို ၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် တီထွင်ခဲ့ကြပြီး

when scientists developed the BCG vaccine to battle TB.

နောက်ပိုင်းတွင် တီဘီကို တိုက်ဖျက်ရန် BCG ကို ပြုစုခဲ့ကြတယ်။

These developments laid the groundwork for the modern field of antibiotics–

အဲဒီလို အားထုတ်မှုတွေက ဒီနေ့သုံးနေကြတဲ့ ပဋိဇီဝဆေးတွေ ပေါ်လာရန် အခြေခံဖြစ်လာလို့

currently home to our most effective TB treatments.

ဒီနေ့တွင် အထိရောက်ဆုံး တီဘီကုသဆေးတွေပါ။

But, antibiotics fail to address a major diagnostic complication:

ဒါပေမဲ့ ပဋိဇီဝဆေးတွေဟာ ရောဂါလက္ခဏာ ရှာဖွေရာမှာ ဘယ်လိုမှ ကူမပေးနိုင်ကြလို့၊

about 90% of people infected with TB don’t show any symptoms.

တီဘီရောဂါ ကူးစက်ခံနေရသူ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း ခန့်တို့ဆီမှာ ဘာရောဂါလက္ခဏာကိုမှ မတွေ့ရပါ။

In these latent infections, the TB bacterium may be dormant,

အဲဒီလို ကူးစက်ထားသူတို့၏ ခန္ဓာကိုယ်ထဲတွင် တီဘီပိုးတွေ ရှနေကြပေမဲ့

only activating when someone’s immune system is too weak to mount a defense.

ထိုသူရဲ့ ကိုယ်ခံစွမ်းအား အားပျော့လာချိန် မှာသာ တက်ကြွတိုက်ခိုက်နိုင်ကြတယ်။

This makes TB much harder to diagnose.

အဲဒါကြောင့် တီဘီရောဂါကို ဖေါ်ထုတ်ရန် အတော့်ကို ခက်ပါတယ်။

And even when properly identified,

ရောဂါကို စနစ်တကျဖော်ထုတ်နိုင်တောင်မှ

traditional treatments can take up to 9 months,

အစဉ်အလာ ကုသမှုတွေ ၉ လအထိကြာနိုင်ပြီး

requiring multiple drugs and a high potential for side effects.

ဆေးမျိုးစုံကို သုံးရန် လိုအပ်ကာ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေကို စိုးရိမ်ရပါတယ်။

This discourages people from finishing the full course,

အဲဒါကြောင့် လူနာတွေဟာ ကုသမှု ပြီးဆုံးအောင် မခံယူဖြစ်ကြပါ၊

and partial treatment enables bacteria to develop resistance to these drugs.

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကုသခဲ့မှုကြောင့် ဘက်တီးရီးယားတွေဟာ ဆေးပီလာကြပါတယ်။

Today, the disease is still prevalent in 30 countries,

ယနေ့တွင် ဒီရောဂါကို နိုင်ငံပေါင်း ၃၀ တို့မှာ ခံစားနေကြရဆဲ ဖြစ်ပြီး

most of which face other health crises

အများစုတို့ဟာ တီဘီကြောင့်နဲ့ ရောဂါပိုး ကူးစက်ထားလို့

that exacerbate TB and trigger latent cases.

ဒီ့ပြင် ကျန်းမာရေး ပြဿနာတွေကိုလည်း ရင်ဆိုင်နေကြရပါတယ်။

Worse still, accessing treatment can be difficult in many of these countries,

နိုင်ငံ တော်တော်များများမှာ ကုသမှုရယူရန် ခဲယဉ်းလှလို့ အခြေအနေ ပိုဆိုးလာပါတယ်၊

and the stigma towards TB can discourage people from getting the help they need.

ပြီးတော့ တီဘီရောဂါသည်လို့ အခေါ်ခံရမှာကို ရှက်ကြောက်မှုကပါ အတားအဆီး တစ်ခုပါ။

Health experts agree we need to develop better diagnostics,

ကျန်းမာရေး ပါရဂူများက ပိုကောင်းတဲ့ ရောဂါရှာဖွေစစ်ဆေးနည်းများကို

faster acting antibiotics, and more effective vaccines.

မြန်ဆန်စွာ ကုပေးမယ့် ပဋိဇီဝနဲ့ ထိရောက်တဲ့ ကာကွယ်ဆေး ရှာရန် လိုတာကို ညွှန်ပြကြတယ်။

Researchers have already developed a urine test that yields results in 12 hours,

၁၂ နာရီအတွင်းမှာကို ရလဒ်ကို ပြပေးနိုင်တဲ့ ဆီးစစ်နည်းကို သုတေသီများ ပြုစုခဲ့ကြတယ်။

as well as a new oral treatment that could cut treatment time by 75%.

ပြီးတော့ ဆေးကုသမှုအချိန်ကို ၇၅% လျှော့ချ နိုင်မယ့် သောက်ဆေးကို တီထွင်နိုင်ခဲ့ပါပြီ။

Hopefully, with advancements like these,

ဒီလို တိုးတက်ကြတဲ့ ရလဒ်များနဲ့ဆိုရင်၊

we’ll finally be able to make TB exclusively a thing of the past.

ကျုပ်တို့ဟာ တီဘီရောဂါကို အတိတ်ထဲမှာ အပြီး အပြတ် ချန်ရစ်နိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်ရတယ်။