What makes tuberculosis (TB) the world's most infectious killer? - Melvin Sanicas

2,454,378 views ・ 2019-06-27

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Arofat Akhundjanova Reviewer: Nazarbek Nazarov
00:07
In 2008, archeologists uncovered two 9,000-year old skeletons.
0
7818
6262
2008-yil arxeologlar 9000 yoshdagi 2 ta skelet qoldiqlarini topdilar.
00:14
There’s no definitive way of knowing what killed these ancient people,
1
14080
3651
Qadimgi odamlar o'limi sabablarini aniqlashning iloji yo'q, ammo
00:17
but we do know their bones were infected by an all too familiar bacterium.
2
17731
6400
ularning suyaklari bizga ma'lum bakteriya bilan kasallanganligi ayon bo'ldi.
00:24
The ancient Greeks knew its consumptive effects as phthisis;
3
24131
4221
Qadimgi yunonlar bu kasallikni phthisis (sil),
00:28
the Incans called it chaky oncay; and the English called it tuberculosis.
4
28352
6099
inklar chaki-onki, inglizlar esa tuberkulyoz deb yuritishgan.
00:34
Today, tuberculosis, or TB,
5
34451
2862
Bugungi kunda sil eng keng tarqalgan
00:37
is still one of the world’s biggest infectious killers,
6
37313
3031
yuqumli kasalliklardan biri bo'lib,
00:40
causing more deaths than malaria or even HIV and AIDS.
7
40344
4760
bezgak va hatto OIV va OITSdan ham ko'proq qurbonlarga sabab bo'lmoqda.
00:45
But what exactly is this disease, and how has this pathogen persisted for so long?
8
45104
6079
Sil aslida qanday kasallik va nima uchun bu patogenlar hali ham yo'q qilinmagan?
00:51
Typically, TB bacteria called mycobacterium tuberculosis, are airborne.
9
51183
6018
Mycobacterium tuberculosis deb ataluvchi patogenlar havo tomchilari orqali yuqadi.
00:57
They travel into our airways and infect our lungs.
10
57201
3417
Ular havo yo'llariga kirib, o'pkani kasallantiradi.
01:00
Here, immune cells called macrophages rush to the infection site,
11
60618
4700
Makrofag immun hujayralari infeksiyalangan joyga tezda yetib borib,
01:05
attempting to absorb and break down the bacterial invaders.
12
65318
4369
bakteriyalarni parchalashga harakat qiladi.
01:09
In many cases, this response is enough to remove the bacteria.
13
69687
3906
Ko'pincha immun tizimi bakteriyalarni yengish uchun yetarli bo'ladi.
01:13
But in individuals with other medical conditions–
14
73593
2808
Ammo kam ovqatlanish, OIV yoki diabet
01:16
ranging from malnutrition and HIV to diabetes and pregnancy
15
76401
4395
kasalliklari va homiladorlik tufayli immuniteti buzilgan kishilarda
01:20
–the immune response may not be strong enough to destroy the intruder.
16
80796
4900
immun tizimi patogen mikroblarga qarshi kurasha olmaydi.
01:25
If so, mycobacterium tuberculosis will reproduce inside those macrophages,
17
85696
6212
Bu holatda patogen makrofaglar ichida ko'paya boshlaydi va o'pka atrofidagi
01:31
and form colonies in the surrounding lung tissue.
18
91908
3235
to'qimalarda koloniyalar hosil qiladi. Hujayralar
01:35
As they infect more cells,
19
95143
1765
infeksiyalanishi bilan bakteriyalar
01:36
the bacteria employ cell-degrading enzymes that destroy the infected tissue,
20
96908
5410
shikastlangan to'qimalarni yo'q qiluvchi ferment hujayralarni ishlab chiqaradi.
01:42
triggering chest pain, and causing patients to cough up blood.
21
102318
4197
Bu bemorda ko'krak og'rig'i va yo'talganda qon qusishiga sabab bo'ladi.
01:46
The damage to the lungs leads to oxygen deprivation.
22
106515
3546
O'pkaning shikastlanishi kislorod tanqisligiga olib keladi.
01:50
This begins a flood of hormonal changes–
23
110061
2573
Bularning barchasi tanadagi gormonal o'zgarish zanjiri,
01:52
including a decrease in appetite and iron production.
24
112634
3977
jumladan, ishtaha buzilishi va temir moddasi kamayishini keltirib chiqaradi.
01:56
From here, microbes can spread to the skeletal system,
25
116611
3382
Mikroblar asta-sekin tayanch-harakat tizimiga kirib borib, bel og'rig'i
01:59
causing back pain and difficulty moving;
26
119993
2645
va harakatlanishga bog'liq muammolarni yuzaga keltiradi.
02:02
to the kidneys and intestines, causing abdominal pain;
27
122638
3307
Ular buyrak va ichaklarga kirib, qorin og'rig'iga,
02:05
and to the brain, causing headaches and even impaired consciousness.
28
125945
4790
so'ngra miyaga kirib, bosh og'rig'i va hatto ongni xiralashishiga sabab bo'ladi.
02:10
These symptoms produce the classic image of TB:
29
130735
3613
Sil kasalligi odatda vazn yo'qotish, qonli quruq yo'tal va
02:14
weight loss, a hacking, bloody cough, and ashen skin.
30
134348
4740
kulrang teri rangi kabi alomatlar bilan tavsiflanadi.
02:19
This ghostly appearance earned TB the title of the ‘White Plague’
31
139088
4253
Bemorlarning qo'rqinchli tashqi ko'rinishi sabab qirolicha Viktoriya davrida
02:23
in Victorian-era England.
32
143341
2408
Angliyada sil kasalligi "oq vabo" nomini olgan.
02:25
During this period, tuberculosis was considered a ‘romantic disease,'
33
145749
4036
O'sha paytlarda sil kasalligi "romantiklar kasalligi"
02:29
because it tended to affect poverty- stricken artists and poets–
34
149785
4018
deb ham yuritilgan, chunki u bilan, asosan, immuniteti zaif
02:33
those with weaker immune systems.
35
153803
2590
kambag'al rassom va shoirlar kasallangan.
02:36
TB’s outward symptoms even helped fuel the popular myth of vampirism.
36
156393
6378
Silning tashqi belgilari hatto vampirlar haqidagi afsonalarning ommalashishiga
02:42
In spite of– or perhaps because of these less than scientific concerns,
37
162771
4880
turtki bo'lgan. Kasallikka nisbatan bunday ilmiy asoslanmagan yondashuvlar sabab
02:47
this period also marked the first strides toward curing TB.
38
167651
5031
mazkur davrda silni davolash uchun dastlabki qadam qo'yildi.
02:52
In 1882, the German physician Robert Koch
39
172682
3691
1882-yil nemis shifokori Robert Kox
02:56
identified the disease’s bacterial origins.
40
176373
3078
kasallikning bakterial xususiyatini aniqladi.
02:59
13 years later, physicist Wilhelm Roentgen  discovered the X-ray,
41
179451
4910
13 yildan so'ng Vilgelm Rentgen rentgen nurlarini aniqlagach, shifokorlarda
03:04
enabling physicians to diagnose and track its progression through the body.
42
184361
5298
kasallikni tashxislash va uning rivojlani- shini kuzatish imkoni paydo bo'ldi.
03:09
These techniques allowed researchers to develop reliable and effective vaccines–
43
189659
4794
Ushbu kashfiyotlar olimlarga ishonchli va samarali vaksinalarni yaratishga
03:14
first for smallpox, and again in 1921,
44
194453
3582
imkon berdi: dastlab, chechakka qarshi, 1921-yilda esa
03:18
when scientists developed the BCG vaccine to battle TB.
45
198035
5340
virusologlar BSJ – silga qarshi vaksinani ishlab chiqdilar.
03:23
These developments laid the groundwork for the modern field of antibiotics–
46
203375
4531
Bu ilmiy topilmalar hozirda silni davolashning eng samarali ususli bo'lgan
03:27
currently home to our most effective TB treatments.
47
207906
3119
zamonaviy antibiotiklarga asos bo'lib xizmat qildi.
03:31
But, antibiotics fail to address a major diagnostic complication:
48
211025
5070
Ammo antibiotiklar kasallikni tashxislash muammosini hal qilolmaydi:
03:36
about 90% of people infected with TB don’t show any symptoms.
49
216095
5771
sil bilan og'rigan bemorlarning 90 foizida kasallik alomatlari kuzatilmaydi.
03:41
In these latent infections, the TB bacterium may be dormant,
50
221866
4710
Yashirin infeksiya shaklidagi bakteriya o'zini namoyon qilmaydi,
03:46
only activating when someone’s immune system is too weak to mount a defense.
51
226576
5275
immunitet zaiflashib, tanani himoya qila olmasagina faollashadi.
03:51
This makes TB much harder to diagnose.
52
231851
2923
Shuning uchun silni tashxislash juda qiyin.
03:54
And even when properly identified,
53
234774
2210
Ammo kasallik aniqlanganidan keyin ham
03:56
traditional treatments can take up to 9 months,
54
236984
3334
an'anaviy muolaja usuli 9 oy davom etib, ko'plab dorilar
04:00
requiring multiple drugs and a high potential for side effects.
55
240318
4457
qabul qilinadi va buning salbiy ta'siri bo'lishi mumkin.
04:04
This discourages people from finishing the full course,
56
244775
3129
Shu bois ko'pchilik muolajani to'liq o'tashni istamaydi va chala
04:07
and partial treatment enables bacteria to develop resistance to these drugs.
57
247904
5340
muolaja bakteriyalarga dorilarga nisbatan chidamliligini oshirishga imkon beradi.
04:13
Today, the disease is still prevalent in 30 countries,
58
253244
4066
Hozirda kasallik dunyoning 30 mamlakatida keng tarqalgan. Ularning aksariyatida
04:17
most of which face other health crises
59
257310
2427
sog'liqni saqlash tizimi muammolari mavjud bo'lib,
04:19
that exacerbate TB and trigger latent cases.
60
259737
4341
bular sil kasalligini avj oldirib, uning yashirin shakllarini kuchaytirmoqda.
04:24
Worse still, accessing treatment can be difficult in many of these countries,
61
264078
4555
Muolaja belgilashdagi qiyinchiliklar vaziyatni murakkablashtiradi,
04:28
and the stigma towards TB can discourage people from getting the help they need.
62
268633
4810
"silga chalingan bemor" tamg'asidan qo'rq- qan kishilar shifokorga murojaat qilishga
04:33
Health experts agree we need to develop better diagnostics,
63
273443
3693
jur'at etolmaydi. Tibbiyot mutaxassislari tashxisni yaxshilash, antibiotiklar-
04:37
faster acting antibiotics, and more effective vaccines.
64
277136
4470
ning ta'sirini kuchaytirish va vaksinalar- ning samaradorligini oshirish kerak degan
04:41
Researchers have already developed a urine test that yields results in 12 hours,
65
281606
5022
fikrni bildirmoqda. Olimlar allaqachon 12 soat ichida ta'sir beruvchi peshob
04:46
as well as a new oral treatment that could cut treatment time by 75%.
66
286628
6210
tahlili, shuningdek, muolaja vaqtini 75%ga qisqartiruvchi og'iz orqali davolashning
04:52
Hopefully, with advancements like these,
67
292838
2150
yangi usulini ishlab chiqdilar. Bunday ilmiy
04:54
we’ll finally be able to make TB exclusively a thing of the past.
68
294988
4860
siljishlar bilan biz sil kasalligidan butunlay forig' bo'lamiz deb umid qilamiz.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7