What makes tuberculosis (TB) the world's most infectious killer? - Melvin Sanicas

Translator: Anh Nguyen Reviewer: Anh Vu

Năm 2008, các nhà khảo cổ học đã khai quật hai bộ xương 9.000 năm tuổi.

In 2008, archeologists uncovered two 9,000-year old skeletons.

There’s no definitive way of knowing what killed these ancient people,

Không ai biết thứ gì đã giết chết họ,

but we do know their bones were infected by an all too familiar bacterium.

nhưng ta biết rằng xương của họ bị nhiễm những vi khuẩn rất quen thuộc.

The ancient Greeks knew its consumptive effects as phthisis;

Người Hy Lạp cổ đã biết những triệu chứng bệnh này và gọi nó là phthisis,

the Incans called it chaky oncay; and the English called it tuberculosis.

người Inca gọi nó là chaky oncay; và người Anh gọi nó là tuberculosis.

Today, tuberculosis, or TB,

Ngày nay, tuberculosis, hay bệnh lao,

is still one of the world’s biggest infectious killers,

vẫn là một trong những kẻ giết người nguy hiểm nhất thế giới,

causing more deaths than malaria or even HIV and AIDS.

gây nên nhiều cái chết hơn cả sốt rét hay thậm chí là HIV AIDS.

But what exactly is this disease, and how has this pathogen persisted for so long?

Vậy thực tế, bệnh này là gì và làm thế nào mầm bệnh lại tồn tại lâu đến thế?

Typically, TB bacteria called mycobacterium tuberculosis, are airborne.

Thông thường, vi khuẩn lao tồn tại trong không khí.

They travel into our airways and infect our lungs.

Chúng di chuyển qua đường hô hấp và làm nhiễm trùng phổi.

Here, immune cells called macrophages rush to the infection site,

Những tế bào miễn dịch gọi là đại thực bào di chuyển đến nơi nhiễm trùng

attempting to absorb and break down the bacterial invaders.

để tiêu diệt những vi khuẩn xâm nhập.

In many cases, this response is enough to remove the bacteria.

Trong nhiều trường hợp, phản ứng này đủ để loại bỏ chúng.

But in individuals with other medical conditions–

Nhưng với một vài người -

ranging from malnutrition and HIV to diabetes and pregnancy

như những người bị suy giảm chức năng do HIV hay béo phì và có thai,

–the immune response may not be strong enough to destroy the intruder.

hệ thống miễn dịch sẽ không đủ mạnh để tiêu diệt kẻ xâm nhập.

If so, mycobacterium tuberculosis will reproduce inside those macrophages,

Trong trường hợp này, vi khuẩn lao sẽ sinh sản trong đại thực bào,

and form colonies in the surrounding lung tissue.

và tạo nên những tế bào bao quanh mô phổi.

As they infect more cells,

Càng nhiều tế bào bị lây nhiễm,

the bacteria employ cell-degrading enzymes that destroy the infected tissue,

vi khuẩn càng tạo ra enzym phá huỷ những mô bị nhiễm trùng,

triggering chest pain, and causing patients to cough up blood.

gây nên những cơn tức ngực, và hiện tượng ho ra máu.

The damage to the lungs leads to oxygen deprivation.

Những tổn hại trong phổi dẫn đến thiếu oxy.

This begins a flood of hormonal changes–

Điều này làm thay đổi nội tiết tố -

including a decrease in appetite and iron production.

bao gồm sự chán ăn và giảm sản sinh sắt.

From here, microbes can spread to the skeletal system,

Từ đây, vi khuẩn có thể lan đến hệ thống xương,

causing back pain and difficulty moving;

gây đau lưng và di chuyển khó khăn;

to the kidneys and intestines, causing abdominal pain;

gây nên những cơn đau trong bụng ở thận và ruột;

and to the brain, causing headaches and even impaired consciousness.

gây ảnh hưởng đến não, đau đầu, thậm chí, gây mất khả năng nhận thức.

These symptoms produce the classic image of TB:

Những triệu chứng sau đây là điển hình của vi khuẩn bệnh lao:

weight loss, a hacking, bloody cough, and ashen skin.

Sụt cân, ho dữ dội và ho ra máu, làn da xám xịt thiếu sức sống.

This ghostly appearance earned TB the title of the ‘White Plague’

Những dấu hiệu bên ngoài này khiến bệnh lao được gọi là "Xác Chết Trắng"

in Victorian-era England.

dưới thời Victoria ở nước Anh.

During this period, tuberculosis was considered a ‘romantic disease,'

Trong thời kỳ này, bệnh lao được xem là dịch bệnh "lãng mạn",

because it tended to affect poverty- stricken artists and poets–

vì nó ảnh hưởng tới những họa sĩ và nhà thơ nghèo -

those with weaker immune systems.

những người có hệ thống miễn dịch yếu.

TB’s outward symptoms even helped fuel the popular myth of vampirism.

Biểu hiện bên ngoài của bệnh lao còn gây nên những giả tưởng về ma cà rồng.

In spite of– or perhaps because of these less than scientific concerns,

Dù ít được quan tâm về mặt khoa học, bệnh lao, thời kỳ này,

this period also marked the first strides toward curing TB.

vẫn có những bước tiến đầu tiên trong việc điều trị.

In 1882, the German physician Robert Koch

Năm 1882, nhà vật lý học người Đức Robert Koch

identified the disease’s bacterial origins.

đã nghiên cứu được nguồn gốc của vi khuẩn bệnh lao.

13 years later, physicist Wilhelm Roentgen  discovered the X-ray,

13 năm sau, nhà vật lý học Wilhelm Roentgen khám phá ra tia X,

enabling physicians to diagnose and track its progression through the body.

giúp các bác sĩ chẩn đoán và theo dõi

sự phát triển của vi khuẩn trong cơ thể người.

These techniques allowed researchers to develop reliable and effective vaccines–

Những kỹ thuật này đã giúp những nhà nghiên cứu

phát triển một loại vắc-xin hiệu quả,

first for smallpox, and again in 1921,

đầu tiên là cho đậu mùa, và vào năm 1921,

when scientists developed the BCG vaccine to battle TB.

các nhà khoa học đã phát triển vắc-xin BCG để trị lao.

These developments laid the groundwork for the modern field of antibiotics–

Những thành tựu này đặt nền móng cho mảng thuốc kháng sinh -

currently home to our most effective TB treatments.

mà hiện nay là phương pháp điều trị lao hiệu quả nhất.

But, antibiotics fail to address a major diagnostic complication:

Nhưng, kháng sinh không giải quyết được vấn đề lớn nhất trong chẩn đoán:

about 90% of people infected with TB don’t show any symptoms.

khoảng 90% người mắc bệnh lao không cho thấy bất kỳ dấu hiệu nào.

In these latent infections, the TB bacterium may be dormant,

Trong quá trình lây nhiễm ngầm này, vi khuẩn lao có thể ngủ đông,

only activating when someone’s immune system is too weak to mount a defense.

và chỉ hoạt động khi hệ thống miễn dịch trở nên quá yếu.

This makes TB much harder to diagnose.

Điều này khiến bệnh lao rất khó thể chẩn đoán.

And even when properly identified,

Kể cả khi được chẩn đoán chính xác,

traditional treatments can take up to 9 months,

những phương pháp điều trị truyền thống có thể kéo dài tới chín tháng,

requiring multiple drugs and a high potential for side effects.

đòi hỏi rất nhiều thuốc và có nguy cơ gây tác dụng phụ rất cao,

This discourages people from finishing the full course,

khiến quá trình điều trị tổng thể trở nên khó khăn,

and partial treatment enables bacteria to develop resistance to these drugs.

và những liệu trình đơn lẻ dễ khiến khuẩn lao trở nên kháng thuốc.

Today, the disease is still prevalent in 30 countries,

Ngày nay, bệnh lao vẫn đang hoành hành ở 30 quốc gia,

vốn phải đối mặt với nhiều khủng hoảng về sức khỏe khác,

most of which face other health crises

that exacerbate TB and trigger latent cases.

khiến tình trạng trở nên trầm trọng và ngày càng nhiều trường hợp ẩn bệnh.

Worse still, accessing treatment can be difficult in many of these countries,

Tệ hơn, một số nước có thể gặp khó khăn trong việc tiếp cận phương pháp điều trị,

and the stigma towards TB can discourage people from getting the help they need.

và sự kỳ thị có thể khiến người bệnh khó nhận được sự giúp đỡ.

Những chuyên gia sức khỏe đều cho rằng

Health experts agree we need to develop better diagnostics,

cần phương pháp chẩn đoán tốt hơn,

faster acting antibiotics, and more effective vaccines.

những kháng sinh kích hoạt nhanh hơn,

và nhiều vắc-xin hiệu quả hơn.

Researchers have already developed a urine test that yields results in 12 hours,

Những nhà nghiên cứu cũng đã phát triển

một loại kiểm tra nước tiểu có kết quả trong 12 giờ,

as well as a new oral treatment that could cut treatment time by 75%.

cũng như phương pháp điều trị bằng thuốc uống

có thể rút ngắn thời gian điều trị đến 75%.

Hopefully, with advancements like these,

Mong rằng, với những phát triển vượt bậc như thế,

we’ll finally be able to make TB exclusively a thing of the past.

ta sẽ sớm có thể cho bệnh lao vào quên lãng.