What causes economic bubbles? - Prateek Singh

စီးပွားရေး ပူဖောင်းတွေ ဘာကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာကြရတာလဲ? - Prateek Singh

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

How much would you pay for a bouquet of tulips?

ခင်ဗျားတို့ဟာ ကျူးလစ်ပန်းစည်း ဝယ်ဖို့ ဘယ်လောက်များ ပေးမလဲ?

A few dollars? A hundred dollars?

ဒေါ်လာ အနည်းငယ်လောက်လား? ဒေါ်လာ ရာချီလား?

How about a million dollars?

ဒေါ်လာ တသန်းဆိုရင်ကော?

Probably not.

ပေးချင်မှာ မဟုတ်ဘူးနဲ့တူတယ်။

ခင်ဗျားတို့ဟာ ဒီအိမ်အတွက် ဒါမှမဟုတ် အိမ်မွေး တိရိစ္ဆာန် အစားအစာကို ရောင်းတဲ့

Well, how much would you pay for this house,

or partial ownership of a website that sells pet supplies?

ဝက်ဘ်ဆိုက် တစိတ်တဒေသကို ပိုင်ဆိုင်ဖို့ကော ဘယ်လောက် ပေးမလဲ?

At different points in time,

ခေတ်အလိုက် ခုနက ကျူးလစ်ပန်းတွေ၊

tulips, real estate and stock in pets.com

အိမ်ခြံမြေ နဲ့ pets.com ရှယ်ယာတွေကို

have all sold for much more than they were worth.

၎င်းတို့ တန်တာထက်ကို ပိုတဲ့ ဈေးနဲ့ ရောင်းနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

In each instance, the price rose and rose and then abruptly plummeted.

ကိစ္စတိုင်းထဲမှာ ဈေးဟာ တက်ပြီးရင်းတက်လာလျက် အဲဒီနောက် ရုတ်ခနဲ ကျဆင်းသွားခဲ့တယ်။

Economists call this a bubble.

စီးပွားရေးပါရဂူတွေက အဲဒါကို ပူဖောင်းလို့ ခေါ်ကြတယ်။

So what is exactly is going on with a bubble?

အဲဒီလို ပူဖောင်းတွေ တကယ်ဖြစ်ပျက်ပုံကို လေ့လာကြည့်ကြရအောင်။

Well, let's start with the tulips to get a better idea.

နားလည်လွယ်ရန် ကျတော်တို့ရဲ့ ကျူးလစ်ကို ပြန်ယူပြီး စတင်ကြရအောင်။

The 17th century saw the Netherlands enter the Dutch golden age.

၁၇ ရာစုထဲမှာ နယ်သာလန် နိုင်ငံဟာ Dutch ရွှေခေတ်ထဲကို ခြေနင်း ဝင်ခဲ့တယ်။

By the 1630s, Amsterdam was an important port and commercial center.

၁၆၃၀ ခုနှစ်မှာ Amsterdam ဟာ အရေးကြီးတဲ့ ကုန်သွယ်ရေး ဌာနတခု ဖြစ်လာတယ်။

Dutch ships imported spices from Asia in huge quantities

ဒတ်ခ်ျ သဘောင်္တွေဟာ အာရှမှနေပြီး ဟင်းခတ် အမွှေးအကြိုင်းတွေကို အကြီးအကျယ် သယ်လာကြလို့

to earn profits in Europe.

ဥရောပမှာ အမြတ်တွေ ရရှိခဲ့ကြတယ်။

So Amsterdam was brimming with wealthy, skilled merchants and traders

အဲဒါကြောင့် Amsterdam မြို့ဟာ ချမ်းသာလာကာ ကုန်သည်တွေ၊ ကုန်ကူးသူတွေနဲ့ ပြည့်နေခဲ့ပြီး

who displayed their prosperity by living in mansions

သူတို့ဟာ ပန်းခြံတွေနဲ့ ဝန်းရံနေခဲ့ကြတဲ့ လှပတဲ့

surrounded by flower gardens.

အိမ်ကြီးခမ်းကြီးများထဲမှာ နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။

And there was one flower in particularly high demand:

ထိုခေတ်တုန်းက ပန်းတမျိုးဟာ အထူးကို အရောင်းသွက်နေခဲ့ပါတယ်-

the tulip.

ကျူးလစ်ပန်းပါပဲ။

The tulip was brought to Europe on trading vessels

အရှေ့ဖက်ခြမ်းကနေပြီး လာခဲ့ကြတဲ့ ကုန်သွယ်ရေး သင်္ဘောတွေက

that sailed from the East.

အဲဒီကျူးလစ် ပန်းတွေကို သယ်ယူလာခဲ့ကြတာပါ။

Because of this, it was considered an exotic flower

အဲဒါကြောင့် အဲဒီပန်းဟာ အထူးအဆန်းပန်း ဆိုပြီး ယူဆခံခဲ့ရတယ်၊

that was also difficult to grow,

ပြီးတော့ ကျူးလစ်ဥကို မြေထဲ ချပေးလိုက်တဲ့နောက်

since it could take years for a single tulip to bloom.

ပန်းပွင့်လာဖို့ နှစ်ချီ စောင့်ဖို့လိုတော့ အဲဒီပန်းကို စိုက်ပျိုးရတာ ခဲယဉ်းခဲ့တယ်။

During the 1630s, an outbreak of tulip breaking virus

တဖန် ၁၆၃၀ ပြည့်လွန်နှစ်များမှာ ကျူးလစ်ပန်းကို ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ရာမှ

made select flowers even more beautiful

ပန်းတွေကို ပိုလှလာအောင် မျိုးစပ်နည်း သိလာကြရာ

by lining petals with multicolor, flame-like streaks.

ပွင့်ချပ်တွေ ရောင်စုံဖြစ်အောင်၊ မီးလျှံလို အစင်းအကျားဖြင့် မျိုးစပ်ထုတ်လုပ်လာကြတယ်။

A tulip like this was scarcer than a normal tulip

အဲဒီကျူးလစ်ပန်းဆိုရင် ပုံမှန် ကျူးလစ်ပန်း ထက်ကို ပိုရှားပါးခဲ့တယ်၊

and as a result, prices for these flowers started to rise,

အဲဒါရဲ့ ရလဒ်အဖြစ် အဲဒီပန်း အမျိုးအစားရဲ့ ဈေးဟာ စပြီးမြင့်တက်လာခဲ့တယ်၊

and with them, the tulip's popularity.

အဲဒါနဲ့အတူ ကျူးလစ်ပန်းတွေဟာ ခေတ်စားလာကြတော့တယ်။

It wasn't long before the tulip became a nationwide sensation

ကျူးလွန်ပန်းဟာ အဲဒီနိုင်ငံမှာ ဟိုလေးတကျော် ဖြစ်ခဲ့ကာ

and tulip mania was born.

မကြာမီမှာပဲ ကျူးလစ်ပန်းတွေကို လူတွေဟာ မရရအောင် လိုက်လံရှာပြီး ဝယ်လာကြတယ်။

A mania occurs when there is an upward movement of price

တခုခုရဲ့ ဈေးဟာ မြင့်တက်လာခြင်းနဲ့ ပင်ကိုယ် တန်ဖိုးသိပ်မများပေမဲ့

combined with a willingness to pay large sums of money

လူတွေက ငွေအမြောက်အများ ပေးလိုကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်နှစ်ချက် ပေါင်းမိတဲ့အခါမှာ

for something valued much lower in intrinsic value.

လူတွေဟာ အရူးအမူး ဖြစ်လာတတ်ကြတယ်။

A recent example of this is the dot-com mania of the 1990s.

မကြာခင်တုန်းက အရူးအမူးဖြစ်ခဲ့ကြတဲ့ သာဓကမှာ ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်တုန်းက dot-com တွေပါပဲ။

Stocks in new, exciting websites were like the tulips of the 17th century.

ဝက်ဘ်ဆိုက် အသစ်တွေရဲ့ ရှယ်ယာတွေဟာ ၁၇ ရာစု ကျူးလစ် ပန်းတွေလိုပါပဲ။

Everybody wanted some.

လူတိုင်းဟာ နည်းနည်းတော့ဝယ်ထားချင်ခဲ့တယ်။

The more people who wanted the tulip, the higher the price could go.

ကျူးလစ်ပန်းတွေကို လိုချင်သူ များလေလေ၊ ဈေးဟာ ပိုပိုမြင့်တက်သွားခဲ့ပါတယ်။

At one point, a single tulip bulb

တချိန်တုန်းက၊ ကျူးလစ်ပန်း တပွင့်တည်းကို

sold for more than ten times the annual salary of a skilled craftsman.

ကျွမ်းကျင်တဲ့ လက်မှုပညာရှင်ရဲ့ တနှစ်၀င်ငွေ ဆယ်ဆ တန်ဖိုးဖြင့် ရောင်းနိုင်ခဲ့တယ်။

In the stock market,

ရှယ်ယာဈေးကွက်ထဲမှာ

the price of stock is based on the supply and demand of investors.

ရှယ်ယာ တခုခုရဲ့ ဈေးဟာ ရင်းနှီးရှင်များရဲ့ ရောင်းလိုအား နဲ့ ဝယ်လိုအားပေါ်မှာ မူတည်တယ်။

ကုမ္ပဏီတခုခုက အနာဂတ်မှာ ဝင်ငွေ များလာမယ်လို့ ထင်ရရင်

Stock prices tend to rise

when it seems like a company will earn more in the future.

ရှယ်ယာဈေးဟာ မြင့်တက်လာဖို့ များပါတယ်။

Investors might then buy more of the stock,

ငွေကိုရင်းလိုကြသူတို့ဟာ ရှယ်ယာကို တိုးတိုး ဝယ်လာကြလေရာ

raising the prices even further due to an increased demand.

ဝယ်လိုအား တိုးလာတာနဲ့အမျှ ဈေးဟာပိုလို့ကို မြင့်တက်လာရတယ်။

This can result in a feedback loop where investors get caught up in the hype

အဲဒါဟာ လိပ်ပတ်လည်သလို ဖြစ်လာနိုင်ကာ ရင်းနှီးရှင်တို့ဟာ

and ultimately drive prices far above intrinsic value,

ရှယ်ယာတန်ဖိုးကို ပင်ကိုယ်ထက် သိသိသာသာ မြင့်တက်လာစေရင်း ထောင်ချောင်ထဲ မိသွားလျက်

creating a bubble.

ပူဖောင်းကြီးကို ဖန်တီးပေးလာကြတယ်။

All that is needed for a mania to end and for a bubble to burst

အဲဒီလို အရူးအမူးဖြစ်မှုကို အဆုံးသတ်ပစ်ဖို့ ပူဖောင်း ပေါက်ထွက်သွားဖို့ လိုအပ်တာက

is the collective realization that the price of the stock,

ရှယ်ယာ ဒါမှမဟုတ် ကျူးလစ်တွေရဲ့ ဈေးဟာ ၎င်းရဲ့ တန်ဖိုးထက်ကို အဆပေါင်းများစွာမှ

or a tulip, far exceeds its worth.

ကြီးမြင့်နေတာကို လူတွေအားလုံး နားလည်လာကြရန်ပါပဲ။

ခုနက အရူးအမူးဖြစ်မှု နှစ်ခုစလုံး အဲဒီလိုနည်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ကြတယ်။

That's what happened with both manias.

Suddenly the demand ended.

ရုတ်တရက်ဆိုသလို ဝယ်လိုအားဟာ ရပ်စဲသွားခဲ့တယ်။

Prices were pushed to staggering lows,

ဈေးနှုန်းတွေဟာ ထိုးကျနိမ့်ဆင်းသွားကြကာ

and pop!

ပေါက်ထွက်သွားခဲ့တယ်!

The bubbles burst, and the market crashed.

ပူဖောင်းတွေ ပေါက်ထွက်သွားကြလို့၊ ဈေးကွက်ဟာ ဖရိုဖရဲဖြစ်ခဲ့ရတယ်။

Today, scholars work long and hard trying to predict what causes a bubble

ပညာရှင်တွေဟာ ပူဖောင်း ပေါ်ပေါက်လာရခြင်းရဲ့ အကြောင်းရင်းတွေကို အားထုတ်လေ့လာလျက်

ဘယ်လို ဟောကိန်းထုတ်မလဲ၊ ဘယ်လိုရှောင်ရမလဲ ဆန်းစစ်နေကြတယ်။

and how to avoid them.

ကျူးလစ်ပန်းကို အရူးအမူးဖြစ်ခဲ့မှုဟာ ပူဖောင်းဆိုင်ရာ အခြေခံမူတွေကို နားလည်ဖို့

Tulip mania is an effective illustration

of the underlying principles at work in a bubble

ကူပေးလျက် ၂၀၀၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတုန်းက ဒ မြင်ခဲ့ကြရတဲ့ အိမ်ခြံမေ ပူဖောင်းလို

and can help us understand more recent examples

မကြာမီလေးတင်က သာဓတွေကို နားလည်လာအောင် ကူပေးနိုင်တဲ့

like the real estate bubble of the late 2000s.

သိပ်ကို ထိရောက်မြင်သာတဲ့ သာဓကကောင်းပါပဲ။

စီးပွားရေးဟာ တဟုန်ထိုးတက်လာလိုက်၊ ကသောင်းကနင်းဖြစ်လိုက် အဆင့်တွေကို

The economy will continue to go through phases

of booms and busts.

ဆက်ပြီး ကျော်ဖြတ်နေရမှာပါ။

ကျွန်တော်တို့ဟာ အရူးအမူးဖြစ်မှု နောက်တခု ပေါ်ထွန်းလာမှာ စောင့်စားရင်း၊

So while we wait for the next mania to start,

and the next bubble to burst,

နောက်ပူဖောင်းတခု ပေါက်ထွက်သွားမှာကို စောင့်စားရင်း၊

treat yourself to a bouquet of tulips

ကျူးလစ် ပန်းတွေဖြင့် ဘဝအရသာကို ခံစားကြပါ၊

and enjoy the fact that you didn't have to pay an arm and a leg for them.

အဲဒီကျူးလစ်ပန်းတွေအတွက် တပုံတခေါ်ကြီး ပေးဆပ်ရန် မလိုတာကို ကျေးဇူးတင်ပါ။