What causes economic bubbles? - Prateek Singh

Translator: dene aziz Reviewer: Ayan Organization

How much would you pay for a bouquet of tulips?

چەند پارە دەدەیت بۆ چەپکێك گوڵی لالە؟

A few dollars? A hundred dollars?

چەند دۆلارێك؟ هەزار دۆلار؟

How about a million dollars?

چی دەربارەی ملیۆنێك دۆلار؟

Probably not.

پێ ناچێت.

Well, how much would you pay for this house,

باشە، چەند پارە دەدەیت ،بۆ ئەم خانووە

or partial ownership of a website that sells pet supplies?

یان بۆ خاوەندارێتی کردنی بەشێك لە ماڵپەڕێک کە پێداویستی ئاژەڵی ماڵی دەفرۆشێت؟

At different points in time,

،لە هەندێك کاتی جیاوازدا

tulips, real estate and stock in pets.com

گوڵی لالە، خانووبەرە و پشك لە pets.com

have all sold for much more than they were worth.

هەمووی فرۆشراوە بۆ زۆر زیاتر .لەوەی کە شایەنیەتی

In each instance, the price rose and rose and then abruptly plummeted.

لە هەر دۆخێکدا، نرخەکە بەرزتر و بەرزتر دەبوو .و دواتر لەپڕ دادەبەزی

Economists call this a bubble.

.ئابووریزانەکان بەوە دەڵێن بڵق

So what is exactly is going on with a bubble?

کەواتە دەقاودەق چی دەگوزەرێت لەگەڵ بڵق؟

Well, let's start with the tulips to get a better idea.

باشە، با لەگەڵ گوڵی لالە دەست پێبکەین .بۆ ئەوەی بیرۆکەیەکی باشترمان دەستکەوێت

The 17th century saw the Netherlands enter the Dutch golden age.

لە سەدەی ١٧ هۆڵەندا چوونە ناو چەرخی .زێڕینی هۆڵەندی بەخۆیەوە بینی

By the 1630s, Amsterdam was an important port and commercial center.

لە سیەکانی سەدەی ١٦، ئەمستردام بەندەرێک و .ناوەندێکی بازرگانی گرنگ بوو

Dutch ships imported spices from Asia in huge quantities

کەشتیە هۆڵەندییەکان بەهاراتیان هاوردە دەکرد لە ئاسیاوە بە بڕێکی زۆر

to earn profits in Europe.

.بۆ کۆکردنەوەی قازانج لە ئەوروپا

So Amsterdam was brimming with wealthy, skilled merchants and traders

،کەواتە ئەمستردام پڕ بووبوو لە ساماندار بازرگانی شارەزا و بازرگان

who displayed their prosperity by living in mansions

کە سەرکەوتنەکانیان پیشان دەدەن بە ژیانیان لە کۆشکەکان

surrounded by flower gardens.

.کە بە گوڵی باخچەکان دەورەدراون

And there was one flower in particularly high demand:

و گوڵێك هەبوو بە تایبەتی :کە داواکاری زۆری لەسەر بوو

the tulip.

.گوڵی لالە

The tulip was brought to Europe on trading vessels

گوڵی لالە هاوردە دەکرا بۆ ئەوروپا بە جوڵەی بازرگانی

that sailed from the East.

کە لە خۆرهەڵاتەوە هاوردە .دەکرێت بەڕێی دەریایی

Because of this, it was considered an exotic flower

لەبەرئەوە، بە گوڵێکی تاك دادەنرا

that was also difficult to grow,

،کە بە هەمان شێوە گەشە کردنی گرانە

since it could take years for a single tulip to bloom.

چونکە چەند ساڵێکی دەوێت .تاوەکو تەنیا گوڵێکی لالە بگەشێتەوە

During the 1630s, an outbreak of tulip breaking virus

لە سیەکانی سەدەی ١٦، بەرپابوونێك لە ڤایرۆسی شکێنەری گوڵی لالە سەری هەڵدا

made select flowers even more beautiful

کە هەندێك لە گوڵە هەڵبژێراوەکانی زیاتر جوان کرد

by lining petals with multicolor, flame-like streaks.

،لەڕێی ناوپۆش کردنی پەڕەی گوڵەکان بە ڕەنگی هەمەجۆر هێڵەکان لە شێوەی بڵێسە

A tulip like this was scarcer than a normal tulip

گوڵی لالەی وەك ئەوە دەگمەنتر بوو بە بەراورد بە لالەی ئاسایی

and as a result, prices for these flowers started to rise,

لە ئەنجامدا، نرخەکان بۆ ئەو گوڵانە ،دەستی کرد بە بەرزبوونەوە

and with them, the tulip's popularity.

.و لەگەڵیدا، گەلێتی گوڵی لالە زیادی کرد

It wasn't long before the tulip became a nationwide sensation

کاتێکی زۆر تێنەپەڕی پێش ئەوەی گوڵی لالە ببێت بە باسێك لەسەر ئاستی نەتەوەیی

and tulip mania was born.

.و شێتی گوڵی لالە لەدایك بوو

A mania occurs when there is an upward movement of price

شێتیەکە کاتێك ڕوو دەدات کە جوڵەی بەرزبوونەوەی نرخ لە ئارادا بێت

combined with a willingness to pay large sums of money

کە خاوەنەکەی ئامادەیی ئەوەی تێدایە بڕێکی زۆر لە پارە ببەخشێت

for something valued much lower in intrinsic value.

بۆ شتێك کە نرخی زۆر کەمترە .لە بەهای سەرەکی

A recent example of this is the dot-com mania of the 1990s.

نموونەیەکی نوێ لەوە .شێتی dot-comـە لە نەوەدەکان

Stocks in new, exciting websites were like the tulips of the 17th century.

پشکەکان لە وێبسایتە نوێ،و هەژێنەرەکان .وەك گوڵی لالە وابوون لە سەدەی ١٧

Everybody wanted some.

.هەموو کەس بڕێکی دەویست

The more people who wanted the tulip, the higher the price could go.

،تاکو زیاتر خەڵك گوڵی لالەیان بوێت .نرخەکە دەتوانێت بەرزتر ببێتەوە

At one point, a single tulip bulb

لە خاڵێکدا، شەتڵی تاکە لالەیەك

sold for more than ten times the annual salary of a skilled craftsman.

بە زیاتر لە دە ئەوەندەی داهاتی ساڵانەی .کرێکارێکی کارامە فرۆشرا

In the stock market,

،لە بۆرسەدا

the price of stock is based on the supply and demand of investors.

نرخی پشکەکان پشت دەبەستێ بە .خواست و خستنەڕووی وەبەرهێنەکان

Stock prices tend to rise

نرخی پشکەکان بەرەو بەرزبوونەوە دەڕۆن

when it seems like a company will earn more in the future.

کاتێك وا دەردەکەوێت کە کۆمپانیایەك .قازانجی زۆر دەکات لە داهاتوودا

Investors might then buy more of the stock,

وەبەرهێنەکان لەوانەیە دواتر ،پشکی زیاتر بکڕن

raising the prices even further due to an increased demand.

بەرزبوونەوەی نرخ تاکو زیاتر بێت .هۆکارە بۆ بەرزبونەوەی خواست

This can result in a feedback loop where investors get caught up in the hype

ئەوەش دەکرێت ببێتە هۆی بازنەی گەڕانەوە کە وەبەرهێنەکان سەرقاڵ بن بە پەرۆشیەکە

and ultimately drive prices far above intrinsic value,

و لە کۆتاییدا نرخەکان زۆر زیاتر دەکات ،لەسەر بەهای بنەڕەتیان

creating a bubble.

.ئەوەش بڵق دروست دەکات

All that is needed for a mania to end and for a bubble to burst

هەموو ئەوەی پێویستە بۆ کۆتایی هێنانی ئەو شێتیە و تەقاندنی ئەو بڵقە

is the collective realization that the price of the stock,

تێگەشتنی بە کۆمەڵە لەوەی ،کە نرخی پشکەکان

or a tulip, far exceeds its worth.

،یان گوڵێکی لالە .نرخەکی زۆر زیاتر سەردەکەوێت

That's what happened with both manias.

.ئەوە ئەوەبوو کە ڕوویدا لە هەردوو شێتیەکە

Suddenly the demand ended.

.لەناکاو خواست کۆتایی پێهات

Prices were pushed to staggering lows,

،نرخەکان بەرەو نزم بوونەوە ڕۆیشتن

and pop!

و تەقیەوە!

The bubbles burst, and the market crashed.

.بڵقەکە دەتەقێت، و بازاڕیش تێکدەشکێت

Today, scholars work long and hard trying to predict what causes a bubble

ئەمڕۆ، توێژەرەکان بە درێژی و بەباشی کار دەکەن هەوڵدەدەن بۆ پێشبینی کردنی ئەوەی چی دەبێتە هۆی بڵق

and how to avoid them.

.و چۆن خۆمانی لێ دوور بخەینەوە

Tulip mania is an effective illustration

شێتی گوڵی لالە ڕوون کردنەوەیەکی کاریگەرە

of the underlying principles at work in a bubble

بۆ زانینی بنەما سەرکیەکان لە کار کردن لە بڵقدا

and can help us understand more recent examples

و دەتوانێت یارمەتیمان بدات تێبگەین لە نموونەی نوێی زیاتر

like the real estate bubble of the late 2000s.

وەکو بڵقی خانووبەرە .لە کۆتاییەکانی سەدەی بیست

The economy will continue to go through phases

ئابووری بەردەوام دەبێت لە گەڕان بەناو قۆناغەکاندا

of booms and busts.

.لە گەشەی خێرایی ئابووری و ڕووخانی

So while we wait for the next mania to start,

کەواتە کاتێك ئێمە چاوەڕێ دەکەین ،بۆ دەست پێکردنی شێتی دواتر

and the next bubble to burst,

،و تەقینی بڵقی دواتر

treat yourself to a bouquet of tulips

چەپکێك گوڵی لالە پێشکەشی خۆت بکە

and enjoy the fact that you didn't have to pay an arm and a leg for them.

و خۆشی ببینە لەو ڕاستیەی کە تۆ ناچار نیت .دەست و قاچ ببەخشی بۆیان