What causes economic bubbles? - Prateek Singh

Çeviri: Melis Akhan Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

How much would you pay for a bouquet of tulips?

Bir buket lale için ne kadar öderdiniz ?

A few dollars? A hundred dollars?

Birkaç dolar ya da yüz dolar öder miydiniz ?

How about a million dollars?

Peki ya bir milyon dolar ?

Probably not.

Muhtemelen ödemezdiniz.

Well, how much would you pay for this house,

Peki, bu eve ya da evcil hayvanlar için ürünler satan

or partial ownership of a website that sells pet supplies?

bir internet sitesinin kısmi ortaklığına ne kadar öderdiniz ?

At different points in time,

Farklı zaman dilimlerinde,

tulips, real estate and stock in pets.com

laleler, gayrimenkul ve pets.com'un hisseleri

have all sold for much more than they were worth.

kendi değerlerinden daha fazlasına satıldı.

In each instance, the price rose and rose and then abruptly plummeted.

Her birinin fiyatı yükseldikçe yükseldi ve sonra aniden büyük bir hızla düştü.

Economists call this a bubble.

Ekonomistler bunu balon olarak adlandırırlar.

So what is exactly is going on with a bubble?

Peki, aslında tam olarak ne demek?

Well, let's start with the tulips to get a better idea.

Daha iyi anlamak için lale örneğiyle başlayalım.

The 17th century saw the Netherlands enter the Dutch golden age.

17. yüzyılda Hollanda, altın çağına girdi.

By the 1630s, Amsterdam was an important port and commercial center.

1630'lardan itibaren Amsterdam önemli bir liman ve ticaret merkeziydi.

Dutch ships imported spices from Asia in huge quantities

Hollanda gemileri, Avrupa'da kâr elde etmek için

to earn profits in Europe.

Asya'dan büyük miktarlarda baharat ithal ediyorlardı.

So Amsterdam was brimming with wealthy, skilled merchants and traders

Dolayısıyla Amsterdam, çiçek bahçeleriyle çevrili konaklarda yaşayarak

who displayed their prosperity by living in mansions

refahlarını gözler önüne seren varlıklı ve marifetli

surrounded by flower gardens.

tüccar ve tacirlerle doluydu.

And there was one flower in particularly high demand:

Ve özellikle yüksek talep gören bir çiçek vardı:

the tulip.

lale.

The tulip was brought to Europe on trading vessels

Lale, Avrupa'ya Doğu'dan hareket eden

that sailed from the East.

ticaret gemileriyle getirilmişti.

Because of this, it was considered an exotic flower

Bu yüzden egzotik bir çiçek olarak düşünülmüştü.

that was also difficult to grow,

Ayrıca, tek bir lalenin açması yıllar alabildiğinden

since it could take years for a single tulip to bloom.

yetiştirmesi zor bir çiçekti.

During the 1630s, an outbreak of tulip breaking virus

1630'larda lale kıran virüsünün patlak vermesi

made select flowers even more beautiful

çok renkli ve kıpkırmızı şeritleriyle taç yapraklarını kaplayarak

by lining petals with multicolor, flame-like streaks.

bu seçkin çiçekleri daha da güzelleştirdi.

A tulip like this was scarcer than a normal tulip

Bunun gibi bir lalenin, normal lalelerden daha nadir bulunması sonucunda

and as a result, prices for these flowers started to rise,

bu çiçeklerin fiyatları yükselmeye başladı

and with them, the tulip's popularity.

It wasn't long before the tulip became a nationwide sensation

Lale ülke çapında heyecan uyandıran

and tulip mania was born.

bir olay hâline geldikten hemen sonra lale çılgınlığı ortaya çıktı.

A mania occurs when there is an upward movement of price

Böyle bir çılgınlık, gerçek değeri daha düşük olan bir şeye

combined with a willingness to pay large sums of money

büyük miktarda para ödemeye istekli olunmasıyla

for something valued much lower in intrinsic value.

fiyatın yükselme eğilimi olduğunda ortaya çıkar.

A recent example of this is the dot-com mania of the 1990s.

Bunun en son örneği 1990'larda internet şirketi çılgınlığıydı.

Stocks in new, exciting websites were like the tulips of the 17th century.

Yeni,ilginç internet sitelerindeki hisseler 17. yüzyılın laleleri gibiydi.

Everybody wanted some.

Herkes biraz daha hisse sahibi olmak istiyordu.

The more people who wanted the tulip, the higher the price could go.

Daha fazla insan lale aldıkça fiyat da o kadar artıyordu.

At one point, a single tulip bulb

Bir noktada, tek bir lale soğanı, marifetli bir zanaatkârın

sold for more than ten times the annual salary of a skilled craftsman.

yıllık maaşından on kat fazlaya satılıyordu.

In the stock market,

Borsada

the price of stock is based on the supply and demand of investors.

bir hissenin fiyatı yatırımcıların arz ve taleplerine dayanır.

Stock prices tend to rise

Bir firma ileride daha fazla kazanacağı zaman

when it seems like a company will earn more in the future.

hisse senetleri yükselme eğiliminde olur.

Investors might then buy more of the stock,

O zaman yatırımcılar daha fazla hisse alarak

raising the prices even further due to an increased demand.

artan talepten dolayı fiyatları daha da yükseltirler.

This can result in a feedback loop where investors get caught up in the hype

Bu, yatırımcıların kendilerini abartılı reklamlara kaptırdığı

and ultimately drive prices far above intrinsic value,

ve en sonunda fiyatların gerçek değerinden çok yükseğe çıktığı

creating a bubble.

finansal balon oluşturarak bir geribesleme döngüsüyle sonuçlanabilir.

All that is needed for a mania to end and for a bubble to burst

Bir çılgınlığın bitmesi ve balonun patlaması için

is the collective realization that the price of the stock,

gerekli olan tek şey, hisse fiyatlarının veya

or a tulip, far exceeds its worth.

bir lalenin değerinin çok ötesine geçen toplu farkındalıktır.

That's what happened with both manias.

Her iki çılgınlıkta da bu oldu.

Suddenly the demand ended.

Talep birden bitti.

Prices were pushed to staggering lows,

Fiyatlar şaşırtıcı derecede düştü

and pop!

ve bum!

The bubbles burst, and the market crashed.

Balon patladı ve piyasa çöktü.

Today, scholars work long and hard trying to predict what causes a bubble

Bugün bilim insanları finansal balona neyin sebep olduğunu tahmin etmek ve

and how to avoid them.

onları nasıl engelleyeceğini bulmak için uzun süre sıkı bir şekilde çalışıyorlar.

Tulip mania is an effective illustration

of the underlying principles at work in a bubble

Lale çılgınlığı, finansal balonda işteki

temel ilkelerin etkili bir örneğidir ve 2000'lerdeki emlak balonu gibi

and can help us understand more recent examples

son yıllarda yaşanan örnekleri

like the real estate bubble of the late 2000s.

anlamamızı kolaylaştırabilir.

The economy will continue to go through phases

Ekonomi ani yükseliş ve düşüş dönemlerini

of booms and busts.

yaşamaya devam edecek.

So while we wait for the next mania to start,

Biz bir sonraki çılgınlığın başlamasını

and the next bubble to burst,

ve balonun patlamasını beklerken

treat yourself to a bouquet of tulips

kendinizi bir buket lale ile ödüllendirin ve

and enjoy the fact that you didn't have to pay an arm and a leg for them.

lalelere bu kadar fazla ödemediğiniz için mutlu olun.