What causes economic bubbles? - Prateek Singh

Эдийн засгийн хөөс хэрхэн үүсдэг вэ?

Translator: Zuluha Zul Reviewer: Sundari Enkhtugs

How much would you pay for a bouquet of tulips?

Та нэг баглаа алтанзулд хэдийг төлөх вэ?

A few dollars? A hundred dollars?

Хэдхэн доллар уу? Нэг зуун доллар уу?

How about a million dollars?

Нэг сая доллар гэвэл яаж байна?

Probably not.

Магадгүй үгүй байх.

Well, how much would you pay for this house,

Та энэ байшинд эсвэл

or partial ownership of a website that sells pet supplies?

тэжээвэр амьтны хоол зардаг веб сайтын хувьцаанд хэдийг төлөх вэ?

At different points in time,

Цаг хугацааны өөр өөр мөчлөгт

tulips, real estate and stock in pets.com

алтанзул, үл хөдлөх хөрөнгө болон pets.com сайтын хувьцаа

have all sold for much more than they were worth.

өөрийн үнэ цэнээс илүү өндөр үнээр зарагддаг.

In each instance, the price rose and rose and then abruptly plummeted.

Тохиолдол бүрт үнэ өссөөр, өссөөр дараа нь гэнэт унадаг.

Economists call this a bubble.

Эдийн засагч нар үүнийг хөөс гэдэг.

So what is exactly is going on with a bubble?

Тэгэхээр энэ хөөс гэж яг юу болоод байна вэ?

Well, let's start with the tulips to get a better idea.

Илүү дээр ойлголттой болохын тулд алтанзулаас эхэлье.

The 17th century saw the Netherlands enter the Dutch golden age.

17-р зуунд Недерланд Голландын алтан үе рүү орж байлаа.

By the 1630s, Amsterdam was an important port and commercial center.

1630-аад оны үед Амстердам чухал боомт хот, худалдааны төв байсан.

Dutch ships imported spices from Asia in huge quantities

Европт ашиг олохын тулд Голланд онгоцнууд

to earn profits in Europe.

Азиас маш их халуун ногоо импортолдог байв.

So Amsterdam was brimming with wealthy, skilled merchants and traders

Тиймдээ ч Амстердам эд хөрөнгөтэй,

цэцэрлэгт хүрээлэн дундах харшаар өөрийн баялгийг харуулдаг,

who displayed their prosperity by living in mansions

surrounded by flower gardens.

чадварлаг худалдаачин, наймаачдаар бялхаж байв.

And there was one flower in particularly high demand:

Ялангуяа энэ үед нэг цэцэг хамгийн их эрэлттэй байсан нь

the tulip.

алтанзул.

The tulip was brought to Europe on trading vessels

Алтанзулыг Европт Дорно зүгээс

that sailed from the East.

худалдааны хөлгөөр авчирсан.

Because of this, it was considered an exotic flower

Үүндээ ч маш өвөрмөц цэцэг хэмээгдэхийн дээр

that was also difficult to grow,

нэг алтанзул дэлбээлэхэд

since it could take years for a single tulip to bloom.

хэдэн жил зарцуулдаг тул ургахад хэцүү ургамалд тооцогддог байжээ.

During the 1630s, an outbreak of tulip breaking virus

1630-аад оны үед, алтанзул цэцгийн вирус тархаж, дөл шиг судалтай,

made select flowers even more beautiful

олон өнгийн дэлбээг бий болгосноор цэцгийг улам гоё болгож,

by lining petals with multicolor, flame-like streaks.

алтанзул цэцгийн үе эхэлсэн.

A tulip like this was scarcer than a normal tulip

Ийм алтанзул нь энгийн алтанзулаас илүү хомс байсан бөгөөд

and as a result, prices for these flowers started to rise,

улмаар энэ цэцгийн үнийг өсгөж,

and with them, the tulip's popularity.

алтанзул ч алдартай болсон.

It wasn't long before the tulip became a nationwide sensation

Удалгүй үндэсний хэмжээнд шуугиан болж

and tulip mania was born.

удалгүй алтанзулын маниа үүссэн юм.

A mania occurs when there is an upward movement of price

Бодит өртөг нь илүү бага үнэлгээтэй зүйлийн төлөө

combined with a willingness to pay large sums of money

их хэмжээний мөнгө төлөх хүсэл урган,

for something valued much lower in intrinsic value.

үнийг хөөрөгдөх үед энэхүү маниа бий болдог.

A recent example of this is the dot-com mania of the 1990s.

Сүүлийн үеийн үүний жишээ бол 1990 оны dot-com-н маниа юм.

Stocks in new, exciting websites were like the tulips of the 17th century.

Шинэ, сонирхолтой веб сайтуудын хувьцаа 17-р зууны алтанзул шиг байсан.

Everybody wanted some.

Хүн бүр үүнээс авахыг хүсч байв.

The more people who wanted the tulip, the higher the price could go.

Алтанзул авах хүсэлтэй хүний тоо нэмэгдэх тусам үнэ нь өснө.

At one point, a single tulip bulb

Нэг удаа ганцхан булцуу алтанзул цэцэг

sold for more than ten times the annual salary of a skilled craftsman.

чадварлаг мужааны жилийн цалинг 10 нугалснаас их мөнгөөр зарагдаж байв.

In the stock market,

Хөрөнгийн зах зээлд хувьцааны үнэ

the price of stock is based on the supply and demand of investors.

хөрөнгө оруулагчдын эрэлт нийлүүлэлтээс шууд хамаардаг:

Stock prices tend to rise

Ирээдүйд компани их ашиг олохоор байвал

when it seems like a company will earn more in the future.

хувьцааны үнэ өсөх хандлагатай болно.

Investors might then buy more of the stock,

Хөрөнгө оруулагчид тэгэхээр илүү их хувьцааг авч,

raising the prices even further due to an increased demand.

эрэлт нэмэгдсэнээр үнэ бүр илүү ихээр өснө.

This can result in a feedback loop where investors get caught up in the hype

Хариу үйлдлийн гогцоо үүсч, улмаар хөрөнгө оруулагчид хуурмаг байдалд автан

and ultimately drive prices far above intrinsic value,

эцэстээ бодит өртгөөсөө хэт давсан үнийг бий болгож,

creating a bubble.

хөөс үүсгэнэ.

All that is needed for a mania to end and for a bubble to burst

Шокийг дуусгаж, хөөсийг хагалахад гол хэрэгтэй зүйл нь

is the collective realization that the price of the stock,

хувьцааны үнэ, эсвэл алтанзул нь өөрийн үнэлгээнээс

or a tulip, far exceeds its worth.

хэт давсан болохыг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрөх явдал юм.

That's what happened with both manias.

Энэ явдал 2 маниад хоёуланд нь тохиолдсон.

Suddenly the demand ended.

Гэнэт эрэлт байхгүй болдог.

Prices were pushed to staggering lows,

Үнэ улам улам буурсаар,

and pop!

байхгүй болдог.

The bubbles burst, and the market crashed.

Хөөснүүд хагарч, зах зээл сүйрдэг.

Today, scholars work long and hard trying to predict what causes a bubble

Өнөөдөр, хөөсийг юу үүсгэдэг, үүнээс хэрхэн ангижрах талаар

and how to avoid them.

эрдэмтэд судалсаар байна.

Tulip mania is an effective illustration

Алтанзулын шок бол хөөсийг ойлгох

of the underlying principles at work in a bubble

үндсэн зарчмын үр дүнтэй жишээ бөгөөд

and can help us understand more recent examples

сүүлийн үеийн хөөсийн жишээ болох

like the real estate bubble of the late 2000s.

2000-аад оны үл хөдлөх хөрөнгийн хөөсийг ойлгоход бидэнд тусалдаг.

The economy will continue to go through phases

Эдийн засаг өсөлт, болон уналтын

of booms and busts.

үе шатуудыг дамжсаар байх болно.

So while we wait for the next mania to start,

Тэгэхээр бид дараагийн маниа эхлэхийг хүлээнгээ,

and the next bubble to burst,

дараагийн хөөс хагартал,

treat yourself to a bouquet of tulips

өөрсдийгөө баглаа алтанзул цэцгээр мялааж,

and enjoy the fact that you didn't have to pay an arm and a leg for them.

мөнгөө хий дэмий үрэх хэрэггүй гэдгийг ойлгож байх хэрэгтэй.