What’s the best country to live in?

692,975 views ・ 2022-06-30

TED-Ed


Видеог тоглуулахын тулд доорх англи хадмал дээр давхар товшино уу.

Translator: Jargalmaa Amarsanaa Reviewer: Indra Ganzorig
00:07
What’s the best country in the world to live in?
0
7712
2502
Амьдрахад хамгийн таатай нь аль улс вэ?
00:10
Is it the one with the best food? The longest life expectancy?
1
10298
3587
Хамгийн гоё хоолтой нь уу? Хамгийн урт насжилттай нь уу?
00:14
The best weather?
2
14010
1376
Гоё цаг агаартай нь уу?
00:15
For the past 70 years, most governments have relied heavily on a single number
3
15470
4713
Сүүлийн 70 жилийн турш улсууд ганцхан тоон дээр үндэслэж
00:20
to answer that question.
4
20183
1293
үүнд хариулж ирсэн.
00:21
This number influences elections, the stock market, and government policy.
5
21726
3962
Энэ тоо сонгууль, хөрөнгийн зах зээл, улс төрийн бодлогод ч нөлөөлдөг.
00:25
But it was never intended for its current purpose;
6
25813
2336
Гэвч энэ тоо хэзээ ч зориулалтынхаа дагуу ашигладаггүй ба
00:28
and some would argue that the world is addicted to making it grow... forever.
7
28149
4922
байнга өсөж байх ёстой мэт болж хувирсан.
00:33
This number is called the Gross Domestic Product, or GDP,
8
33488
3503
Энэ тоо бол Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн буюу ДНБ
00:37
and it was invented by the economist Simon Kuznets in the 1930s,
9
37116
3837
Уг тоог 1930-аад онд эдийн засагч Саймон Кузнец гаргаж ирсэн ба
00:40
to try and gauge the size of an economy in a single, easy to understand number.
10
40953
4088
эдийн засгийн хэмжээг амар хялбар ганц тоонд багтаахыг хичээсэн нь энэ юм.
00:45
GDP is the total monetary value of everything a country
11
45458
3211
ДНБ нь тухайн улсын зах зээлд үйлдвэрлэгдэн зарагдаж байгаа бүх зүйлд
00:48
produces and sells on the market.
12
48669
2253
ханш тогтоон мөнгөн дүнгээр илэрхийлдэг.
00:50
To this day, GDP per capita,
13
50922
2169
Өдийг хүртэл нэг хүнд ноогдох ДНБ буюу
00:53
which is just the total GDP divided by the number of people living in that country,
14
53091
4087
нийт ДНБ-ийг нийт хүн амын тоонд хуваасан тоо нь
00:57
is widely seen as a measure of well-being.
15
57178
2461
амьдралын чанарын хэмжүүр гэж өргөнөөр тооцогддог.
00:59
But GDP doesn’t actually say anything direct about well-being,
16
59931
3003
Гэтэл ДНБ амьдралын чанарыг яг хэмждэг зүйл бол биш.
01:02
because it doesn't take into account what a country produces
17
62934
2836
Учир нь ДНБ тухайн улсын юу үйлдвэрлэж,
01:05
or who has access to it.
18
65770
1626
хэн тэрийг нь ашиглаж байгааг тооцож үздэггүй.
01:07
A million dollars of weapons contributes the exact same amount to a country’s GDP
19
67563
4213
Сая долларын үнэ бүхий зэр зэвсэг
сая долларын үнэ бүхий хоол ба вакцинтай ижил гэж ДНБ-д тооцогддог.
01:11
as a million dollars of vaccines or food.
20
71776
2586
01:14
The value society derives from things like public school or firefighters
21
74821
3753
Зах зээл дээр зарагддаггүй учраас улсын сургууль эсвэл гал сөнөөгчийн
01:18
isn’t counted in GDP at all, because those services aren’t sold on the market.
22
78574
4255
нийгэмд оруулж буй үнэ цэнэ ДНБ-д огт тооцогддоггүй.
01:23
And if a country has a lot of wealth,
23
83121
2002
Хэдийгээр зарим улс баян хэдий ч
01:25
but most of it is controlled by relatively few people,
24
85123
3044
эдгээр нь цөөн тооны хүмүүст л хамааралтай байдаг.
01:28
GDP per capita gives a distorted picture of how much money a typical person has.
25
88167
4672
Нэг хүнд ноогдох ДНБ нь жирийн нэг хүнд хэр их мөнгө ноогдохыг буруу харуулдаг.
01:33
Despite all that, for a long time,
26
93381
1752
Гэсэн хэдий ч урт хугацааны туршид
01:35
higher GDP did correlate closely to a higher quality of life
27
95133
3253
олон тооны улсад өндөр ДНБ нь сайн амьдралын чанартай
01:38
for people in many countries.
28
98386
1543
хамааралтай байсан нь харагдсан юм.
01:40
From 1945 to 1970, as GDP doubled, tripled or even quadrupled
29
100346
4630
1945-аас 1970 оны хооронд зарим барууны эдийн засгийн ДНБ
01:44
in some western economies,
30
104976
1710
2,3 бүүр 4 дахин өссөн ба энэ нь
01:46
people’s wages often grew proportionally.
31
106686
2794
хүмүүсийн цалинг ч тэр хэмжээгээр өсгөж байсан.
01:49
By the 1980s, this changed.
32
109605
2044
1980 он гэхэд энэ байдал өөрчлөгдсөн.
01:51
Countries continued to grow richer,
33
111899
1919
Эдийн засаг зогсолтгүй тэлж байсан ч
01:53
but wages stopped keeping pace with GDP growth,
34
113818
2836
цалин ДНБ-ийн адил хурдаар өсөхөө больж,
01:56
or in some cases, even declined,
35
116654
1919
зарим тохиолдолд бүүр буурсан ба
01:58
and most of the benefits went to an ever-smaller percentage of the population.
36
118573
3878
ихэнхдээ үр ашиг нь хүн амын маш бага хувьд л нөлөөлж байсан.
02:02
Still, the idea of capturing a nation’s well-being in a single number
37
122743
3712
Гэвч улсын амжилтыг ганц тоогоор үнэлэх нь
02:06
had powerful appeal.
38
126455
2002
хүмүүст таалагдсан хэвээр л байлаа.
02:08
In 1972, King Jigme Singye Wangchuk of Bhutan
39
128499
3587
1972 онд Бутаны хаан Жигмэ Сингэ Ванчук
02:12
came up with the idea of Gross National Happiness
40
132086
3087
Үндэсний Нийт Аз жаргалын индексийн
02:15
as an alternative to Gross Domestic Product.
41
135173
2293
ДНБ-ий оронд орлуулах санааг бодож олсон юм.
02:17
Gross National Happiness is a metric that factors in matters
42
137633
2878
Үндэсний Нийт Аз жаргалын индекс нь эрүүл мэнд, боловсрол,
02:20
like health, education, strong communities, and living standards,
43
140511
3379
нийгэм, амьдралын түвшин зэргийг тооцож үздэг ба
02:23
having citizens answer questions like,
44
143890
1960
ард иргэдээсээ дараах асуултуудыг асуудаг.
02:25
“How happy do you think your family members are at the moment?”
45
145850
3003
“Таны бодлоор гэр бүлийн тань гишүүд хэр аз жаргалтай байна вэ?”
02:29
“What is your knowledge of names of plants and wild animals in your area?”
46
149228
3712
“Таны ойр байгаа амьтан болон ургамлын нэрийг та хэр сайн мэдэх вэ?”
02:32
and “What type of day was yesterday?”
47
152940
2503
“Өчигдөр танд ямар өдөр байсан вэ?” гэх мэт.
02:36
The United Nations’ Human Development Index is a more widely used metric;
48
156068
3671
Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүний Хөгжлийн Индекс нь
02:39
it takes into account health and education,
49
159739
2377
илүү өргөн хэрэглэгддэг ба эрүүл мэнд, боловсрол,
02:42
as well as income per capita to estimate overall well-being.
50
162116
3212
нэг хүнд ноогдох орлого зэргийг тооцож амьдралын чанарыг хэмждэг.
02:45
Meanwhile, a metric called the Sustainable Development Index
51
165870
3045
Харин Тогтвортой Хөгжлийн индекс нь
02:48
factors in both well-being and the environmental burdens of economic growth,
52
168915
4629
эдийн засгийн өсөлтөөс үүдэлтэй хүрээлэн буй орчны асуудлуудыг хамтад нь
02:53
again, boiling all this down to a single number.
53
173544
2586
нэг тоонд багтаан тооцдог.
02:56
Though no country has been able to meet
54
176130
1877
Одоогоор ямар ч улс хүн амынхаа
02:58
the basic needs of its people while
55
178007
1710
хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангаж
02:59
also using resources fully sustainably,
56
179717
2503
нөөцөө тогтвортой ашиглаж чадсан явдал байхгүй ч
03:02
Costa Rica currently comes the closest.
57
182220
2002
Коста Рика улс хамгийн ойртож ирсэн нь юм.
03:04
Over the past few decades,
58
184472
1251
Сүүлийн олон жилийн турш тэд
03:05
it’s managed to grow its economy and improve living standards substantially
59
185723
3587
СО2 ялгарлыг хэт их нэмэгдүүлэлгүйгээр эдийн засгаа өсгөн
03:09
without drastically increasing its emissions.
60
189310
2711
тогтвортой амьдралын түвшинг сайжруулж чадсан юм.
03:12
Other countries, like Colombia and Jordan,
61
192021
2002
Колумб, Жордан гэх улсууд ч бас
03:14
have made notable progress.
62
194023
1752
мэдэгдэхүйц ахиц гаргасан.
03:16
Costa Rica now has better well-being outcomes like life expectancy
63
196025
3128
Коста Рика зарим дэлхийн баян орнуудаас ч урт наслалт гэх зэрэг
03:19
than some of the world’s richest countries.
64
199153
2377
амьдралын чанарын илүү сайн үзүүлэлттэй байгаа юм.
03:21
Ultimately, there are limits to any approach that boils
65
201822
2711
Эцсийн эцэст хүн амын амьдралын чанарыг ганцхан тоонд багтаасан
03:24
the quality of life in a country down to a single number.
66
204533
2837
аль ч арга барил дутагдалтай юм.
03:27
Increasingly, experts favor a dashboard approach that lays out all the factors
67
207662
3670
Бүдэг бадаг нэг тооны оронд бүх хүчин зүйлийг харуулсан
хяналтын самбарыг мэргэжилтнүүд илүүд үзэх болсон.
03:31
a single number obscures.
68
211332
1627
03:32
This approach makes even more sense given that people have different priorities,
69
212959
3837
Хүн бүр өөр өөр үнэ цэнийг эрхэмлэдэг учир энэ арга илүү тохиромжтой ба
03:36
and the answer to which country is best to live in
70
216796
2419
аль улсад амьдрах тохиромжтойг
хэн асууж байгаагаас шалтгаалж өөр өөр хариулттай байна.
03:39
depends on who’s asking the question.
71
219215
2085
03:41
So what if that were you designing your countries well-being metric?
72
221300
3253
Хэрвээ та улсынхаа ийм индексийг гаргаж байгаа бол
03:44
What do you value, and what would you measure?
73
224553
2503
ямар хэмжигдэхүүнийг оруулах байсан вэ?
Энэ вэбсайтын тухай

Энэ сайт нь танд англи хэл сурахад хэрэгтэй YouTube-ийн видеонуудыг танилцуулах болно. Та дэлхийн өнцөг булан бүрээс шилдэг багш нарын заадаг англи хэлний хичээлүүдийг үзэх болно. Видеоны хуудас бүр дээр гарч буй англи хадмал дээр давхар товшиж, тэндээс видеог тоглуул. Хадмал орчуулга нь видеог тоглуулахтай синхрон гүйлгэдэг. Хэрэв танд санал хүсэлт, санал хүсэлт байвал энэ холбоо барих маягтыг ашиглан бидэнтэй холбоо барина уу.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7