What’s the best country to live in?

Translator: Jargalmaa Amarsanaa Reviewer: Indra Ganzorig

What’s the best country in the world to live in?

Амьдрахад хамгийн таатай нь аль улс вэ?

Is it the one with the best food? The longest life expectancy?

Хамгийн гоё хоолтой нь уу? Хамгийн урт насжилттай нь уу?

The best weather?

Гоё цаг агаартай нь уу?

For the past 70 years, most governments have relied heavily on a single number

Сүүлийн 70 жилийн турш улсууд ганцхан тоон дээр үндэслэж

to answer that question.

үүнд хариулж ирсэн.

This number influences elections, the stock market, and government policy.

Энэ тоо сонгууль, хөрөнгийн зах зээл, улс төрийн бодлогод ч нөлөөлдөг.

But it was never intended for its current purpose;

Гэвч энэ тоо хэзээ ч зориулалтынхаа дагуу ашигладаггүй ба

and some would argue that the world is addicted to making it grow... forever.

байнга өсөж байх ёстой мэт болж хувирсан.

This number is called the Gross Domestic Product, or GDP,

Энэ тоо бол Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн буюу ДНБ

and it was invented by the economist Simon Kuznets in the 1930s,

Уг тоог 1930-аад онд эдийн засагч Саймон Кузнец гаргаж ирсэн ба

to try and gauge the size of an economy in a single, easy to understand number.

эдийн засгийн хэмжээг амар хялбар ганц тоонд багтаахыг хичээсэн нь энэ юм.

GDP is the total monetary value of everything a country

ДНБ нь тухайн улсын зах зээлд үйлдвэрлэгдэн зарагдаж байгаа бүх зүйлд

produces and sells on the market.

ханш тогтоон мөнгөн дүнгээр илэрхийлдэг.

To this day, GDP per capita,

Өдийг хүртэл нэг хүнд ноогдох ДНБ буюу

which is just the total GDP divided by the number of people living in that country,

нийт ДНБ-ийг нийт хүн амын тоонд хуваасан тоо нь

is widely seen as a measure of well-being.

амьдралын чанарын хэмжүүр гэж өргөнөөр тооцогддог.

But GDP doesn’t actually say anything direct about well-being,

Гэтэл ДНБ амьдралын чанарыг яг хэмждэг зүйл бол биш.

because it doesn't take into account what a country produces

Учир нь ДНБ тухайн улсын юу үйлдвэрлэж,

or who has access to it.

хэн тэрийг нь ашиглаж байгааг тооцож үздэггүй.

A million dollars of weapons contributes the exact same amount to a country’s GDP

Сая долларын үнэ бүхий зэр зэвсэг

сая долларын үнэ бүхий хоол ба вакцинтай ижил гэж ДНБ-д тооцогддог.

as a million dollars of vaccines or food.

The value society derives from things like public school or firefighters

Зах зээл дээр зарагддаггүй учраас улсын сургууль эсвэл гал сөнөөгчийн

isn’t counted in GDP at all, because those services aren’t sold on the market.

нийгэмд оруулж буй үнэ цэнэ ДНБ-д огт тооцогддоггүй.

And if a country has a lot of wealth,

Хэдийгээр зарим улс баян хэдий ч

but most of it is controlled by relatively few people,

эдгээр нь цөөн тооны хүмүүст л хамааралтай байдаг.

GDP per capita gives a distorted picture of how much money a typical person has.

Нэг хүнд ноогдох ДНБ нь жирийн нэг хүнд хэр их мөнгө ноогдохыг буруу харуулдаг.

Despite all that, for a long time,

Гэсэн хэдий ч урт хугацааны туршид

higher GDP did correlate closely to a higher quality of life

олон тооны улсад өндөр ДНБ нь сайн амьдралын чанартай

for people in many countries.

хамааралтай байсан нь харагдсан юм.

From 1945 to 1970, as GDP doubled, tripled or even quadrupled

1945-аас 1970 оны хооронд зарим барууны эдийн засгийн ДНБ

in some western economies,

2,3 бүүр 4 дахин өссөн ба энэ нь

people’s wages often grew proportionally.

хүмүүсийн цалинг ч тэр хэмжээгээр өсгөж байсан.

By the 1980s, this changed.

1980 он гэхэд энэ байдал өөрчлөгдсөн.

Countries continued to grow richer,

Эдийн засаг зогсолтгүй тэлж байсан ч

but wages stopped keeping pace with GDP growth,

цалин ДНБ-ийн адил хурдаар өсөхөө больж,

or in some cases, even declined,

зарим тохиолдолд бүүр буурсан ба

and most of the benefits went to an ever-smaller percentage of the population.

ихэнхдээ үр ашиг нь хүн амын маш бага хувьд л нөлөөлж байсан.

Still, the idea of capturing a nation’s well-being in a single number

Гэвч улсын амжилтыг ганц тоогоор үнэлэх нь

had powerful appeal.

хүмүүст таалагдсан хэвээр л байлаа.

In 1972, King Jigme Singye Wangchuk of Bhutan

1972 онд Бутаны хаан Жигмэ Сингэ Ванчук

came up with the idea of Gross National Happiness

Үндэсний Нийт Аз жаргалын индексийн

as an alternative to Gross Domestic Product.

ДНБ-ий оронд орлуулах санааг бодож олсон юм.

Gross National Happiness is a metric that factors in matters

Үндэсний Нийт Аз жаргалын индекс нь эрүүл мэнд, боловсрол,

like health, education, strong communities, and living standards,

нийгэм, амьдралын түвшин зэргийг тооцож үздэг ба

having citizens answer questions like,

ард иргэдээсээ дараах асуултуудыг асуудаг.

“How happy do you think your family members are at the moment?”

“Таны бодлоор гэр бүлийн тань гишүүд хэр аз жаргалтай байна вэ?”

“What is your knowledge of names of plants and wild animals in your area?”

“Таны ойр байгаа амьтан болон ургамлын нэрийг та хэр сайн мэдэх вэ?”

and “What type of day was yesterday?”

“Өчигдөр танд ямар өдөр байсан вэ?” гэх мэт.

The United Nations’ Human Development Index is a more widely used metric;

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүний Хөгжлийн Индекс нь

it takes into account health and education,

илүү өргөн хэрэглэгддэг ба эрүүл мэнд, боловсрол,

as well as income per capita to estimate overall well-being.

нэг хүнд ноогдох орлого зэргийг тооцож амьдралын чанарыг хэмждэг.

Meanwhile, a metric called the Sustainable Development Index

Харин Тогтвортой Хөгжлийн индекс нь

factors in both well-being and the environmental burdens of economic growth,

эдийн засгийн өсөлтөөс үүдэлтэй хүрээлэн буй орчны асуудлуудыг хамтад нь

again, boiling all this down to a single number.

нэг тоонд багтаан тооцдог.

Though no country has been able to meet

Одоогоор ямар ч улс хүн амынхаа

the basic needs of its people while

хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангаж

also using resources fully sustainably,

нөөцөө тогтвортой ашиглаж чадсан явдал байхгүй ч

Costa Rica currently comes the closest.

Коста Рика улс хамгийн ойртож ирсэн нь юм.

Over the past few decades,

Сүүлийн олон жилийн турш тэд

it’s managed to grow its economy and improve living standards substantially

СО2 ялгарлыг хэт их нэмэгдүүлэлгүйгээр эдийн засгаа өсгөн

without drastically increasing its emissions.

тогтвортой амьдралын түвшинг сайжруулж чадсан юм.

Other countries, like Colombia and Jordan,

Колумб, Жордан гэх улсууд ч бас

have made notable progress.

мэдэгдэхүйц ахиц гаргасан.

Costa Rica now has better well-being outcomes like life expectancy

Коста Рика зарим дэлхийн баян орнуудаас ч урт наслалт гэх зэрэг

than some of the world’s richest countries.

амьдралын чанарын илүү сайн үзүүлэлттэй байгаа юм.

Ultimately, there are limits to any approach that boils

Эцсийн эцэст хүн амын амьдралын чанарыг ганцхан тоонд багтаасан

the quality of life in a country down to a single number.

аль ч арга барил дутагдалтай юм.

Increasingly, experts favor a dashboard approach that lays out all the factors

Бүдэг бадаг нэг тооны оронд бүх хүчин зүйлийг харуулсан

хяналтын самбарыг мэргэжилтнүүд илүүд үзэх болсон.

a single number obscures.

This approach makes even more sense given that people have different priorities,

Хүн бүр өөр өөр үнэ цэнийг эрхэмлэдэг учир энэ арга илүү тохиромжтой ба

and the answer to which country is best to live in

аль улсад амьдрах тохиромжтойг

хэн асууж байгаагаас шалтгаалж өөр өөр хариулттай байна.

depends on who’s asking the question.

So what if that were you designing your countries well-being metric?

Хэрвээ та улсынхаа ийм индексийг гаргаж байгаа бол

What do you value, and what would you measure?

ямар хэмжигдэхүүнийг оруулах байсан вэ?