How we see color - Colm Kelleher

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Dastan Koya Reviewer: Daban Q Jaff

لەوانەیە بیستبێتت ڕوناکی جۆرێکە لە شەپۆڵ

You might have heard that light is a kind of wave

and that the color of an object

و ڕەنگی شتێک

is related to the frequency of light waves it reflects.

پەیوەندی بە لەرەی ڕووناکی ئەو شەپۆلانە ھەیە کە دەیداتەوە.

High-frequency light waves look violet,

سەری لەرەی شەپۆلەکان ڕووناکی مۆرە،

low-frequency light waves look red,

بنی لەرەی شەپۆلەکان ڕووناکی سوورە،

and in-between frequencies look yellow,

و نێوانی لەرەکان زەردە،

green,

سەوز،

orange,

پرتەقاڵی،

and so on.

و ھیتر.

You might call this idea physical color

لەوانەیە بەو بیرۆکەیە بڵێی ڕەنگی سروشتی

because it says that color is a physical property of light itself.

چونکە ڕەنگ سیفەتی سروشتی خودی ڕووناکییە.

It's not dependent on human perception.

پەیوەندی بە تێڕوانینی مرۆڤەوە نییە.

And, while this isn't wrong,

و، لە کاتێکدا ئەمە ھەڵە نییە،

it isn't quite the whole story either.

ھەموو بابەتەکەش نییە.

For instance, you might have seen this picture before.

بۆ نم,ونە، لەوانەیە پێشتر ئەم وێنەیەت بینیبێت.

As you can see, the region where the red and green lights overlap is yellow.

وەک دەبینیت، ئەو شوێنەی کە ڕووناکی سوور و سەوزەکە پێکداچوون زەردە.

When you think about it, this is pretty weird.

کاتێک بیر لەوە دەکەیتەوە، زۆرت پێ سەیرە.

Because light is a wave, two different frequencies

چونکە ڕووناکی شەپۆلە، دوو لەرەی جیاواز

shouldn't interact with each other at all,

نابێت بە ھیچ شێوەیەک یەک ببڕن،

they should just co-exist

تەنیا دەبێت لە نزیک یەک بن

like singers singing in harmony.

وەک گۆرانی بێژەکان بە سازان گۆرانی دەڵێن.

So, in this yellow looking region,

کەواتە، ئەو شوێنەی کە زەرد دیارە،

two different kinds of light waves are present:

شەپۆلەکانی دوو ڕووناکی جیاواز نیشاندراوە:

one with a red frequency,

یەکیان بە لەرەی سوور،

and one with a green frequency.

و ئەوەیتر بە لەرەی سەوز.

There is no yellow light present at all.

ڕەنگی زەرد بە ھیچ شێوەیەک نیشان نەدراوە.

So, how come this region,

کەواتە، ئەم شوێنە چۆن بوو،

where the red and green lights mix,

کە ڕووناکی سوور و سەوز تێکەڵ بوون،

looks yellow to us?

زەرد دیارە بۆ ئێمە؟

To understand this, you have to understand a little bit about biology,

بۆ تێگەشتن لەمە، پێویستە کەمێک لە زیندەوەرزانی تێ بگەین،

in particular, about how humans see color.

بە تایبەتی، کە چۆن مرۆڤ ڕەنگەکان دەبینێت.

Light perception happens in a paper-thin layer of cells,

بینینی ڕووناکی لە دەمارە باریکەکانی خانەیە،

called the retina,

کە تۆڕی چاوە،

that covers the back of your eyeball.

کە دواوەی گۆی چاو دادەپۆشێت.

In the retina, there are two different types of light-detecting cells:

لە تۆڕی چاودا، دوو جۆری جیاواز لە خانەی بینین ھەیە:

rods and cones.

ڕۆد و کۆن.

The rods are used for seeing in low-light conditions,

ڕۆد بەکار دێت بۆ بینینی حاڵەتی ڕووناکی کز،

and there is only one kind of those.

و ئەمانە تەنیا یەک جۆریان ھەیە.

The cones, however, are a different story.

کۆنەکان، لەگەڵ ئەوەشدا، شتێکیترن.

There three kinds of cone cells that roughly correspond

سێ جۆری جیاوازی خانەی کۆن هەیە

to the colors red,

کە سوور،

green,

and blue.

سەوز،

و شین.

When you see a color,

کاتێک ڕەنگێک دەبینیت،

each cone sends its own distinct signal to your brain.

ھەر کۆنێک ھێمای تایبەت بە خۆیان دەنێرن بۆ مێشک.

For example, suppose that yellow light,

بۆ نموونە، وادابنێ ڕووناکی زەرد،

that is real yellow light, with a yellow frequency,

کە ڕووناکی زەردی ڕاستییە، لەگەڵ لەرەی زەرد،

is shining on your eye.

لە چاوت دەدرەوشێتەوە.

You don't have a cone specifically for detecting yellow,

تۆ کۆنی تایبەتت نییە بۆ بینینی زەرد،

but yellow is kind of close to green

بەڵام زەرد کەمێک نزیکە لە سەوز

and also kind of close to red,

و کەمێکیش لە سوور،

so both the red and green cones get activated,

کەواتە کۆنی سوور و سەوز چالاک دەکرێنەوە،

and each sends a signal to your brain saying so.

و ھەریەکەیان ھێمایەک بۆ مێشک دەنێرن.

Of course, there is another way to activate

بێگومان، ڕێگەیەکیش ھەیە بۆ چالاک کردنەوەی

the red cones and the green cones simultaneously:

کۆنی سوور و سەوز بەیەکەوە:

if both red light and green light are present at the same time.

گەر ھەردووکیان ڕووناکی سەوز و سوور بەیەکەوە،

The point is, your brain receives the same signal,

خاڵەكە ئەوەیە، مێشكت ھەمان ھێمای پێ دەگات،

regardless of whether you see light that has the yellow frequency

بیگوێدان بەوەی ئەو ڕووناکیەی دەیبینی کە شەپۆڵی زەردی هەیە

or light that is a mixture of the green and red frequencies.

یان ئەو ڕووناکییەی کە تێکەڵە لە لەرەی سەوز و سوور.

That's why, for light, red plus green equals yellow.

ھەر بۆیە، بۆ ڕووناکی، سوور لەگەڵ سەوز یەکسانە بە زەرد.

And, how come you can't detect colors when it's dark?

و، چۆن ناتوانی ڕەنگەکان ببینی کاتێک تاریکە؟

Well, the rod cells in your retina take over

باشە، خانە ڕۆدەکانی تۆڕی چاوت زاڵ دەبن

in low-light conditions.

لە حاڵەتی ڕووناکی کز.

You only have one kind of rod cell,

تۆ تەنیا یەک جۆری خانەی ڕۆدت ھەیە،

and so there is one type of signal

و کەواتە یەک جۆر ھێما ھەیە

that can get sent to your brain:

کە دەتوانرێت بۆ مێشكت بنێردرێت:

light or no light.

ڕوناکی یان بێ ڕوناکی.

Having only one kind of light detector

بوونی تەنیا یەک جۆری شەپۆلدۆزی ڕووناکی

doesn't leave any room for seeing color.

ھیچ ژوورێک جێناھێڵێت بۆ بینینی ڕەنگ.

There are infinitely many different physical colors,

ژمارەیەکی بێکۆتا ڕەنگی سروشتی ھەیە،

but, because we only have three kinds of cones,

بەڵام، ئێمە چونکە تەنیا سێ جۆر کۆنمان ھەیە،

the brain can be tricked into thinking it's seeing any color

دەتوانێ فێڵ لە مێشک بکات لە بیرکردنەوەی بینینی هەر ڕەنگێک

by carefully adding together the right combination

بە وریاییەوە بە دروست تێکەڵ کردنی

of just three colors:

تەنیا سێ ڕەنگ:

red, green, and blue.

سوور، سەوز، و شین.

This property of human vision is really useful in the real world.

بەڕاستی ئەم سیفەتی بینینە گرنگە لە ژیانی ڕاستەقینە.

For example, TV manufacturing.

بۆ نموونە، شوێنکاری TV.

Instead of having to put infinitely many colors in your TV set

لە جیاتی تێکردنی ژمارەیەکی یەکجار زۆری TV رەنگ لە شاشەی

to simulate the real world,

بۆ پیشاندانی جیھانی ڕاستەقینە،

TV manufacturers only have to put three:

پیشەگەرانی TV تەنیا پێویستە سێ دانە زیاد بکەن:

red, green, and blue,

سوور، سەوز، و شین،

which is lucky for them, really.

کە بەڕاستی، بۆ ئەوان خۆشە.