The Arctic vs. the Antarctic - Camille Seaman

4,622,761 views ・ 2013-08-19

TED-Ed


Бейнені ойнату үшін төмендегі ағылшын тіліндегі субтитрлерді екі рет басыңыз.

Аудармашы: Temirlan Nursoltanov Редактор: Askhat Yerkimbay
Жер шарының екі полюсі бар, олар:
00:06
On our planet,
0
6835
1070
00:07
we have two polar regions:
1
7905
1703
00:09
the Arctic, whose name comes from
2
9608
1762
Арктика, грекше “Arktikos” солтүстік деген сөз
00:11
the Greek Arktikos, of the North,
3
11370
2118
00:13
and the Antarctic
4
13488
1316
және Антарктида, грекше “Antarktikos” оған қарама-қарсы бағытты білдіреді.
00:14
from Antarktikos,
5
14804
1356
00:16
opposite of the North.
6
16160
1566
00:17
But there's an easier way to remember them
7
17726
2252
Егер ол жерлерді не қоршайтынын білсеңіз
00:19
if you just remember what surrounds them.
8
19978
2104
полюстерді жаттау анағұрлым оңайға түседі.
00:22
The Arctic, situated in the Northern hemisphere of our planet,
9
22082
3667
Планетамыздың солтүстік жарты шарында орналасқан
00:25
is an ocean entirely surrounded by land.
10
25749
3254
Арктиканың айналасы толығымен құрлықпен қоршалған.
Ал әлемнің басқа жағында орналасқан Антарктида айналасын
00:29
On the other side of the world,
11
29003
1544
00:30
the Antarctic is a continent
12
30547
1668
00:32
entirely surrounded by ocean.
13
32215
2540
мұхиттар шайып, жеке материк болып саналады
00:34
So, the Arctic has polar bears but no penguins,
14
34755
2975
Сонымен, Арктиканы ақ аюлар мекендейді, пингвиндер емес.
00:37
and the Antarctic has penguins but no polar bears.
15
37730
2983
Ал Антарктиданы пингвиндер мекендейді, ақ аюлар емес.
00:41
Let's talk about the Arctic first.
16
41357
2194
Алдымен Арктика жайлы сөйлесейік.
00:43
The Arctic region consists of a vast, ice-covered ocean
17
43551
3465
Арктика аймағы мұзды мұхиттан тұрады,
ол жерлерді ағашсыз мәңгі тоң басқан.
00:47
surrounded by treeless permafrost.
18
47016
2611
00:49
The area can be defined
19
49627
1567
Бұл аумақ Арктика шеңбері мен Солтүстік полюс арасындағы
00:51
as the region between the Arctic Circle
20
51194
1935
00:53
and the North Pole.
21
53129
1457
аймақ ретінде белгілі.
00:54
If you were to stand at the North Pole,
22
54586
1629
Егер адам Солтүстік полюсте тұрып,
00:56
everywhere you looked, in all directions,
23
56215
2621
жүзін қай жаққа бағыттаса да
00:58
would be south.
24
58836
1124
оңтүстікке қарайды.
00:59
But standing at the North Pole
25
59960
1363
Бірақ Солтүстік полюсте көп уақыт тұру қиын,
01:01
is difficult to do for very long
26
61323
1932
01:03
because it's in the middle of an ocean,
27
63255
2145
себебі ол мұхиттың дәл ортасында орналасқан
01:05
covered by constantly shifting, frozen sea ice.
28
65400
3020
және үздіксіз жылжымалы теңіз мұзымен қапталған.
01:08
If you were to fall into the water at the North Pole,
29
68420
2749
Егер адам Солтүстік полюстің тура астындағы суға құласа,
01:11
you'd fall into water that's 13,980 feet deep.
30
71169
4465
ол 13 980 метр тереңдікке дейін түсетін еді.
01:15
Above the water, average winter temperatures
31
75634
2540
Су бетіндегі температура қыста
01:18
can be as low as -40 degrees Celsius,
32
78174
3419
-40 градус Цельсийге дейін төмен болуы мүмкін.
01:21
and the coldest recorded temperature
33
81593
1756
Сол аймақтағы ең төмен температура
01:23
is approximately -68 degrees Celsius.
34
83349
4581
шамамен -68 градус Цельсий деп тіркелген.
01:27
Despite these incredibly harsh conditions,
35
87930
1333
Қиын жағдайға қарамастан
01:29
humans have populated areas in the Arctic
36
89263
2312
адамдар Арктикада мыңдаған жылдан бері өмір сүреді.
01:31
for thousands of years.
37
91575
2229
01:33
Life in the Arctic includes organisms living in the ice,
38
93804
3679
Арктикадағы өмір мұзда тіршілік ететін ағзалардан тұрады:
01:37
zooplankton and phytoplankton,
39
97483
1973
зоопланктон мен фитоплактон,
01:39
fish and marine mammals,
40
99456
1585
балықтар мен сүтқоректілер,
құстар,
01:41
birds,
41
101041
689
01:41
land animals,
42
101730
637
құрлық жануарлары,
01:42
plants,
43
102367
618
01:42
and human societies.
44
102985
2099
өсімдіктер,
және адамдар.
01:45
Okay, what about Antarctica?
45
105084
2099
Жақсы, Антарктида ше?
01:47
Antarctica is Earth's southernmost continent,
46
107183
3041
Антарктида – Оңтүстік полюс орналасқан
01:50
and it contains the geographic South Pole.
47
110224
2661
жердің ең оңтүстігіндегі континент.
01:52
It's the fifth largest continent on the planet
48
112885
2703
Ол әлемдегі ең үлкен материктерден бесінші орында.
01:55
at nearly twice the size of Australia.
49
115588
2248
Ол Аустралия аумағынан шамамен екі есе үлкен.
01:57
Almost 98% of Anarctica is covered by ice
50
117836
3499
Антарктиданың 98%-ын қалыңдығы кем дегенде
02:01
at least one mile in thickness.
51
121335
2443
бір миль болатын мұз басқан.
02:03
Conditions in Antarctica are some of the most extreme
52
123778
3081
Антарктидадағы ауа-райы жер бетіндегі ең суықтардың бірі.
02:06
in the entire world.
53
126859
1446
02:08
On average, it's the coldest,
54
128305
1852
Орташа алғанда, бұл ең суық,
02:10
windiest,
55
130157
817
02:10
driest continent
56
130974
1378
ең желді,
ең құрғақ,
02:12
and has the highest average elevation
57
132352
1831
және барлық континенттерден
02:14
of all the continents.
58
134183
1542
ең биікте орналасқан.
02:15
You might think that it snows all the time at the Poles,
59
135725
2964
Сіз полюстерде қар жиі жауады деп ойлайтын шығарсыз.
02:18
but Antarctica is so dry,
60
138689
1837
Бірақ Антарктида соншалықты құрғақ,
02:20
it's considered a desert
61
140526
1470
тіпті ол шөл деп саналады.
02:21
with annual precipitation
62
141996
1115
Ондағы жылдық жауын-шашын мөлшері жағалауы бойында небәрі 200 миллиметр,
02:23
of only 200 millimeters along the coast
63
143111
3141
02:26
and far less inland.
64
146252
1362
ішкі құрлықта әлдеқайда аз.
02:27
The temperature in Antarctica
65
147614
1550
Антарктидадағы температура
02:29
has reached -89 degrees Celsius.
66
149164
3400
-89 градус Цельсийге дейін жеткен.
02:32
Because it's so harsh and hard to get to,
67
152564
2431
Антарктидаға жету қиын болғандықтан
02:34
there are no permanent human residents on Antarctica,
68
154995
2974
ол жерде тұрғылықты тұрғындар жоқ.
02:37
but anywhere from 1,000 to 5,000 people
69
157969
2529
Бірақ 1000-нан 5000 дейін адам
02:40
reside throughout the year
70
160498
1254
жыл бойы континент бойынша
02:41
at the research stations scattered across the continent.
71
161752
3164
әртүрлі жерлерде салынған зерттеу станцияларында тұрады.
02:44
Even the most extreme animals fight for survival,
72
164916
3381
Тіпті суыққа шыдамды жануарлардың өздері де өмір үшін күреседі.
02:48
and only cold-adapted organisms survive there,
73
168297
2803
Тек суыққа төзімді ағзалар өмір сүреді.
02:51
including many types of algae,
74
171100
1992
Балдырлардың көптеген түрін қоса алғанда,
02:53
animals,
75
173092
1150
жануарлар,
02:54
bacteria,
76
174242
1089
бактерия,
02:55
fungi,
77
175331
957
саңырауқұлақтар,
02:56
plants,
78
176288
826
өсімдіктер,
02:57
and protista.
79
177114
966
және протиста.
02:59
But why is Antarctica colder than its northern cousin?
80
179510
3340
Бірақ неге Антарктида өзінің солтүстік бауырласына қарағанда суығырақ?
03:02
Well, first, much of the continent
81
182850
1618
Біріншіден, континенттің көп бөлігі теңіз деңгейінен үш шақырымнан астам биіктікте.
03:04
is more than three kilometers above sea level,
82
184468
2607
03:07
and temperature decreases with elevation.
83
187075
2356
Биіктік жоғарылаған сайын температура төмендейді.
03:09
That's why mountaintops have snow on them.
84
189431
2627
Сондықтан да тау шыңдарында қар жатады.
03:12
Second, remember that the Arctic
85
192058
1795
Екіншіден, Арктика – мұзды мұхит екенін ұмытпаңыз.
03:13
is really a frozen ocean.
86
193853
2453
03:16
The water in the ocean beneath it
87
196306
1541
Бұл мұхиттың түбіндегі су
03:17
is warmer than the frozen ground in the Antarctic,
88
197847
2972
Антарктиданың мұзды бетінен жылырақ.
03:20
and that warmth is transferred through the ice pack.
89
200819
2838
Сол жылу мұз арқылы беріледі.
03:23
This prevents temperatures in the Arctic regions
90
203657
2412
Сондықтан да Арктика өлкесіндегі температура
03:26
from reaching the extremes
91
206069
1420
Антарктида құрлығындағы температураға жетпейді.
03:27
typical of the land surface of Antarctica.
92
207489
3197
03:30
Third, the seasons are conspiring against the Antarctic.
93
210686
3887
Үшіншіден, жыл мезгілдері Антарктидаға әмірін жүргізуде.
03:34
During the aphelion in July,
94
214573
2043
Шілде айындағы апогелийде,
03:36
when the Earth is the farthest away from the Sun,
95
216616
2120
жер күннен ең алыс қашықтықта болған кезде,
03:38
it also happens to be winter in the Antarctic,
96
218736
2810
Антарктидада сол уақытта қыс болады.
03:41
which creates a double-whammy of cold
97
221546
1908
Бұл Оңтүстік полюстегі суықты екі еселейді.
03:43
for the southern pole.
98
223454
1297
03:44
But despite being inhospitable,
99
224751
2155
Бірақ қолайсыз болғанына қарамастан
03:46
the North and South Pole are a big reason
100
226906
2421
Солтүстік пен Оңтүстік полюстер планетамыздың
03:49
why our planet is the way it is.
101
229327
2104
осындай болуына себеп.
03:51
Both of our polar regions
102
231431
1509
Екі полюс аймағы да
03:52
are very important climate controllers.
103
232940
2218
өте маңызды климат-реттеушілер.
03:55
They help moderate the temperature
104
235158
1728
Олар қоңыржай аймақтардағы климатты
03:56
in our temperate zones
105
236886
1768
қалыпқа келтіруге көмектеседі
03:58
and give us stable weather.
106
238654
1693
және ауа-райын тұрақтандырады.
04:00
As sea ice in the Arctic declines
107
240347
2128
Климаттың өзгеруі мен ғаламдық жылыну
04:02
due to climate change and global warming,
108
242475
2083
салдарынан Арктикадағы мұздардың еруімен
04:04
weather around the globe
109
244558
1350
жер шарындағы ауа-райы
04:05
becomes increasing more unstable.
110
245908
2326
өзгере бастады.
Осы веб-сайт туралы

Бұл сайт ағылшын тілін үйренуге пайдалы YouTube бейнелерімен таныстырады. Сіз әлемнің түкпір-түкпірінен келген үздік оқытушылар жүргізетін ағылшын тілі сабақтарын көресіз. Бейнені сол жерден ойнату үшін әрбір бейне бетінде көрсетілетін ағылшын тіліндегі субтитрлерді екі рет басыңыз. Субтитрлер бейнені ойнатумен синхрондалады. Егер сізде қандай да бір ескертулер немесе сұраулар болса, осы байланыс формасы арқылы бізге хабарласыңыз.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7