What happened to the lost Kingdom of Kush? - Geoff Emberling

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

Along the Nile River, in what is now northern Sudan,

بەدرێژایی ڕوباری نیل، ئەو شوێنەی ئێستا باکوری سودانە،

lay the ancient civilization of Kush.

شارستانی کۆنی کوش جێگیر بوو.

Though they were once conquered by a powerful neighbor,

هەرچەندە جارێک لەلایەن دراوسێیەکی بەهێزەوە داگیر کران،

the kings and queens of Kush would go on to successfully challenge

پاشاکان و شاژنەکانی کوش بەردەوام بوون بۆ ئەوەی بەسەرکەوتوویی ڕووبەڕووی

two of the most dominant empires in history.

دوو لە زاڵترین ئیمپڕاتۆریەتەکان لە مێژوودا ببنەوە.

From 1500 to 1100 BCE, Egypt controlled Kush,

لە 1500 بۆ 1100 پێش زایین، میسڕ فەرمانڕەوایی کوشی دەکرد،

introducing many Egyptian cultural and religious practices.

ناساندنی چەندین نەریتی کلتوری و ئاینی میسڕییەکان.

The civilization of Kush was more than a thousand years old at that time.

لەو کاتەدا شارستانیەتی کوش تەمەنی زیاتر لە هەزار ساڵ بوو.

Its early capital city at Kerma had impressive temples, palaces, and houses,

پایتەختی پێشتری لە کێرما پەرستگە، کۆشک، و خانووی مەزنی هەبوو،

including a massive mudbrick temple structure that had a chapel deep inside,

لەگەڵ پەرستگەیەکی گەورەی لە خشتی قوڕ دروستکراو کە شوێنێکی بچوکی پەرستنی تیابوو

reached by a long staircase at the center.

لە ناوەوە، کە بە پلیکانەی درێژ بۆی دەچوویت لە ناوەڕاست.

Rich gold mines helped the Kushites build a flourishing commercial network,

کانە دەوڵەمەندەکانی زێڕ یارمەتی کوشەکانیدا لە دروستکردنی تۆڕێکی گەشەی بازرگانی،

making bronze weapons and tools and trading materials like incense,

دروستکردنی چەکی بڕۆنزی و کەرستەکان و کەرستەکانی بازرگانی وەک بخور،

animal skins, ivory, and ebony wood from sub-Saharan Africa.

پێستی ئاژەڵان، قۆچ، و داری ئەبنوس لە بیابانی سەحرای ئەفریقا.

The tide started to change for Kush as Egypt descended into civil war.

هەڵکشانەکە دەستی بە گۆڕان کرد بۆ کوش کە میسڕ چووە ناو شەڕی ناوخۆ.

By 750 BCE, Egypt was divided into local kingdoms with fluctuating alliances.

لە 750 پێش زایین، میسڕ بەسەر دوو شانشینی خۆجێیی دابەشکرا بەهۆی گۆڕانی یەکگرتنەکان.

The Kushite king Piankhy saw an opportunity.

پاشای شانشینی کوش پیانکی دەرفەتێکی دۆزییەوە.

He led his navy, flanked by horsemen and archers,

ڕابەڕی کەشتیگەلەکەی کرد، پارێزگاری لێدەکرا لەلایەن ئەسپ سوارەکان و

up the Nile to the gateway city of Khemenu.

تیرهاوێژەکان، لەسەرەوەی نیل بۆ دەروازەی شاری هەمنو.

As Piankhy’s army constructed siege ramps and battle towers,

هەر وەک سوپاکەی پیانکی بەرەکانی گەماڕۆدان و تاوەری جەنگیان دروستکرد،

the city’s ruler sent his wives and daughters to negotiate—

فەرمانڕەوای شارەکە هاوسەرەکان و کچەکانی نارد بۆ گفتوگۆ_

not with Piankhy, but with the women of his royal household,

لەگەڵ پیانکی نا، بەڵکو لەگەڵ ژنانی ماڵی شاهانە،

later known as kandake,

دواتر بە کەنداکی ناسراوە،

who were extremely influential in military affairs and political succession.

کە زۆر بەهێزبوون لە کاری سەربازی و بەڕێوەبردنی سیاسی،

At the end of a long siege, Piankhy entered the conquered city

لەکۆتایی گەمارۆیەکی درێژ پیانکی چووە ناو شارە داگیرکراوەکە

and bitterly criticized the conditions in its stables.

و بەتوندی ڕەخنەی گرت لە جێگیری مەرجەکان.

From there, Piankhy and the Kushite forces

لەوێوە، پیانکی و هێزەکانی شانشینی کوش

conquered the Egyptian capital of Memphis.

مێمفیسی پایتەختی میسڕیان داگیرکرد.

Piankhy installed his sister, Amunirdis, as priestess of the great god Amun,

پیانکی خوشکەکەی خۆی ئەمونیردسی وەک قەشەی خوداوەندە گەورەکە ئاموون دانا،

in the Egyptian city of Thebes,

لە شاری تیبسی میسڕ،

and left other Kushite officials there before returning to live in Kush.

و بەرپرسەکانی تری شانشینی کوشی لەوێ جێهێشت پێش گەڕانەوەی بۆ ژیانکردن لە کوش.

His successors extended control all the way to the Nile Delta.

شوێنگرەوەکانی داگیرکارییەکانیان فراوان کردبوو بەرەو هەموو ڕووباری نیل.

This was a high point for the Empire of Kush:

ئەوە بەرزترین خاڵ بوو بۆ ئیمپڕاتۆریەتی کوش:

trade thrived, and they built magnificent temples,

بازرگانی گەشەی سەند، و ئەوان پەرستگەی نایابیان دروست کرد،

palaces, and pyramid tombs all along the Nile.

کۆشکەکان، و گۆڕی هەرەمی هەمووی بەدرێژایی نیل.

But the Assyrian army was approaching Egypt in its annual campaigns.

بەڵام سوپای ئاشورییەکان نزیک میسڕ دەبۆوە لە هێرشی ساڵانەی خۆی.

When the Assyrians began to encroach on trade routes near Jerusalem,

کاتێک ئاشورییەکان دەستدرێژییان کردە سەر ڕێگای بازرگانی لە نزیک ئۆرشەلیم،

the Kushite king Taharqo moved to stop them.

پاشای شانشینی کوش تەهارکۆ ڕۆشت بۆ وەستاندنیان.

The Assyrians defeated him with the help of some rebelling Egyptian princes,

ئاشورییەکان ئەویان بەزاند بەیارمەتی هەندێک شازادەی یاخیبووی میسڕی،

and drove him out of Egypt in the 7th century BCE.

لە میسڕ دەریانکرد لە سەدەی حەوتی پێش زایین.

The Kushites continued to rule in their homeland for nearly 1,000 years

شانشینی کوش بەردەوام بوون لە فەرمانڕەوایی لە نشتیمانی خۆیان بۆ نزیکەی 1000 ساڵ

that were prosperous and innovative.

کە ئەوان سەرکەوتوو و داهێنەر بوون.

They moved their capital farther south to the city of Meroe,

پایتەختەکەیان گواستەوە بۆ دووری باشور بۆ شاری میرۆی،

where they built temples to a new god called Apedemak.

کە پەرستگەیان دروستکرد بۆ خودایەکی نوی بەناوی ئەپێدیماک.

They built new cities in the savannah south of the Sahara Desert,

شاری نوێیان دروستکرد لە ساڤانا باشوری بیابانی سەحرا،

some of which contained huge reservoirs for water.

کە هەندێکیان عەماری گەورەیان هەبوو بۆ ئاو.

When the Roman Empire conquered Egypt in 31 BCE,

کاتێک لەساڵی 31 پێش زایین ئیمپڕاتۆریەتی ڕۆمانی میسڕی داگیرکرد،

Kushite armies again traveled north, led by Queen Amanirenas.

سوپاکانی شانشینی کوش گەشتیانکرد بۆ باکور، لەلایەن شاژن ئەمانیرێناس ڕێبەری دەکران.

She led them to success in battle against the Romans,

ئەو ڕابەرایەتی کردن بۆ سەرکەوتن لە جەنگ دژی ڕۆمەکان،

capturing the bronze head of a statue of the Roman emperor Augustus,

گرتنی سەری بڕۆنزی پەیکەری ئیمپڕاتۆری ڕۆم ئۆگەستس،

and bringing it back to Kush.

و هێنانەوەی بۆ کوش.

They buried it under the doorway of a temple in the capital,

خستیانە ژێر دەرگای پەرستگەیەک لە پایتەخت،

so that worshippers would step on it as they crossed the threshold.

بۆ ئەوەی پەرستیارەکان بەسەریدا بڕۆن کاتێک بەوێدا تێپەڕ دەبن.

After brokering peace with the Romans, Kush continued to prosper.

دوای دانوستانی ئاشتی لەگەڵ ڕۆمەکان، کوش بەردەوام بوو لە گەشانەوە.

Over time, however, groups of people called the Noba raided from the west,

بەدرێژایی کات، هەرچەندە، کۆمەڵە کەسێک پێیان دەوترا نۆبا لە ڕۆژئاواوە هێرشیان

and trade routes were disrupted by the rising kingdom of Aksum.

هێنا بوو، و ڕێگا بازرگانیەکان تێکچوون بەهۆی سەرهەڵدانی شانشینی ئەکسوم.

Around 350 CE, the Aksumite king sacked Meroe,

لە دەورووبەری ساڵی 350ی زایین، پاشای ئەکسوم میرۆی تاڵان کرد،

effectively bringing Kushite rule to an end.

کۆتایی هێنان بە فەرمانڕەوایی کوشەکان بەشێوەیەکی کاریگەر.

Since then, some have argued that Kush’s history has been overlooked

لەو کاتەوە، هەندێک مشتومڕیان کردووە کە مێژووی کوش پشتگوێ خراوە

by generations of European and American scholars

لەلایەن گروپی توێژەرانی ئەوروپی و ئەمریکی

who promoted the idea that Egypt was part of the origin of Western civilization,

کە بیرۆکەی میسڕ بەشێکە لە بنچینەی شارستانیەتی ڕۆژئاوای دەرخست،

while Kush, as an African culture, was excluded.

لەکاتێکدا کوش، وەک کلتوری ئەفریقی، ڕەتکرابۆوە.

Today, there’s still much to learn about Kush—

ئەمڕۆ، زۆر شت ماوە بۆ ئەوەی دەربارەی کوش بیزانین_

including a writing system we haven’t deciphered fully.

وەک سیستەمی نووسین ئێمە بەتەواوەتی لێکمان نەداوەتەوە.