What happened to the lost Kingdom of Kush? - Geoff Emberling

Translator: Minh-Hung Nguyen Reviewer: Hoàng Trung Lê

Along the Nile River, in what is now northern Sudan,

Dọc theo dòng sông Nile, tại nơi mà ngày nay là bắc Sudan,

lay the ancient civilization of Kush.

đã có một nền văn minh cổ đại: văn minh Kush.

Though they were once conquered by a powerful neighbor,

Mặc dù họ từng bị đánh chiếm bởi người hàng xóm dũng mãnh,

the kings and queens of Kush would go on to successfully challenge

những vị vua và hoàng hậu của Kush vẫn đối đầu thành công với

two of the most dominant empires in history.

hai trong số những đế chế mạnh nhất lịch sử.

From 1500 to 1100 BCE, Egypt controlled Kush,

Từ năm 1500 đến 1100 TCN, Ai Cập cai trị Kush

introducing many Egyptian cultural and religious practices.

và đưa nền văn hoá cùng tôn giáo của người Ai Cập vào đất nước.

The civilization of Kush was more than a thousand years old at that time.

Nền văn minh Kush đã hơn một ngàn năm vào thời điểm đó.

Its early capital city at Kerma had impressive temples, palaces, and houses,

Thủ đô đầu tiên đặt tại Kerma có nhiều đền thờ, cung điện và nhà ở đầy ấn tượng,

including a massive mudbrick temple structure that had a chapel deep inside,

bao gồm các kiến trúc đền thờ đồ sộ làm từ gạch bùn với một nhà thờ nhỏ bên trong

reached by a long staircase at the center.

được nối bằng một dãy bậc thang dài ở trung tâm.

Rich gold mines helped the Kushites build a flourishing commercial network,

Những mỏ vàng dồi dào giúp người Kush xây dựng quan hệ thương mại rộng rãi,

making bronze weapons and tools and trading materials like incense,

sản xuất vũ khí và công cụ bằng đồng, và trao đổi vật liệu như hương trầm,

animal skins, ivory, and ebony wood from sub-Saharan Africa.

da thú, ngà voi, và gỗ mun từ vùng Châu Phi hạ Sahara.

The tide started to change for Kush as Egypt descended into civil war.

Kết cục bắt đầu thay đổi với Kush khi Ai Cập suy yếu thời nội chiến.

By 750 BCE, Egypt was divided into local kingdoms with fluctuating alliances.

Năm 750 TCN, Ai Cập bị chia rẽ thành nhiều vương quốc nhỏ với liên minh biến động.

The Kushite king Piankhy saw an opportunity.

Vua Piankhy của Kush đã thấy cơ hội này.

He led his navy, flanked by horsemen and archers,

Ông dẫn hải quân của ông, hỗ trợ bởi kị binh và cung thủ

up the Nile to the gateway city of Khemenu.

lên sông Nile đến thành phố cửa ngõ Khemenu.

As Piankhy’s army constructed siege ramps and battle towers,

Khi quân đội Piankhy xây dựng các tháp công thành,

the city’s ruler sent his wives and daughters to negotiate—

người cai trị thành đã gửi những người vợ và con gái của ông đến đàm phán—

not with Piankhy, but with the women of his royal household,

không phải với Piankhy, mà với những người phụ nữ hoàng tộc của ông

later known as kandake,

sau này được gọi là kandake,

who were extremely influential in military affairs and political succession.

những người có sức ảnh hưởng rất lớn đến quân đội và chính trị.

At the end of a long siege, Piankhy entered the conquered city

Sau một thời gian dài vây hãm, Piankhy đánh chiếm thành

and bitterly criticized the conditions in its stables.

và chỉ trích cay đắng các điều kiện trong chuồng ngựa thành phố.

From there, Piankhy and the Kushite forces

Từ đây, Piankhy và lực lượng người Kush

conquered the Egyptian capital of Memphis.

đã tấn công thủ đô Ai Cập Memphis.

Piankhy installed his sister, Amunirdis, as priestess of the great god Amun,

Piankhy đã đưa người chị em của mình, Amunirdis, nữ tư tế của thần Amun,

in the Egyptian city of Thebes,

vào thành phố Thebes của Ai Cập,

and left other Kushite officials there before returning to live in Kush.

và để lại các đại thần Kush khác trước khi quay về sinh sống tại Kush.

His successors extended control all the way to the Nile Delta.

Người kế vị của ông mở rộng quyền cai trị đến cả đồng bằng châu thổ sông Nile.

This was a high point for the Empire of Kush:

Đây chính là giai đoạn đỉnh cao của Đế quốc Kush:

trade thrived, and they built magnificent temples,

thương mại phát triển mạnh, các ngôi đền nguy nga,

palaces, and pyramid tombs all along the Nile.

cung điện và các ngôi mộ kim tự tháp được xây dựng dọc khắp sông Nile.

But the Assyrian army was approaching Egypt in its annual campaigns.

Nhưng rồi quân đội Assyria tiếp cận Ai Cập trong các chiến dịch hằng năm của họ.

When the Assyrians began to encroach on trade routes near Jerusalem,

Khi người Assyria bắt đầu tiếp cận các tuyến đường giao thương gần Jerusalem,

the Kushite king Taharqo moved to stop them.

vua Taharqo của Kush đã đến và chặn họ.

The Assyrians defeated him with the help of some rebelling Egyptian princes,

Người Asyrian đã đánh bại ông với sự trợ giúp của các hoàng tử Ai Cập nổi loạn,

and drove him out of Egypt in the 7th century BCE.

đẩy ông ra khỏi Ai Cập vào thế kỉ thứ 7 TCN.

The Kushites continued to rule in their homeland for nearly 1,000 years

Người Kush tiếp tục cai trị quê hương của họ trong hơn một ngàn năm,

that were prosperous and innovative.

giúp đất nước phồn thịnh và văn minh.

They moved their capital farther south to the city of Meroe,

Họ dời đô xa hơn về phía Nam đến thành phố Meroe,

where they built temples to a new god called Apedemak.

nơi họ xây dựng đền thờ một vị thần mới tên là Apedemak.

They built new cities in the savannah south of the Sahara Desert,

Họ xây các thành phố mới trong vùng savan ở phía nam sa mạc Sahara,

some of which contained huge reservoirs for water.

nơi cung cấp một lượng nước ngọt lớn.

When the Roman Empire conquered Egypt in 31 BCE,

Khi đế chế La Mã xâm lược Ai Cập năm 31 TCN,

Kushite armies again traveled north, led by Queen Amanirenas.

quân đội Kush một lần nữa bắc chinh, dẫn bởi Nữ hoàng Amanirenas.

She led them to success in battle against the Romans,

Bà dẫn dắt đoàn quân Kush đánh bại người La Mã,

capturing the bronze head of a statue of the Roman emperor Augustus,

lấy đi bức tượng đầu của hoàng đế La Mã Augustus

and bringing it back to Kush.

và đem về Kush.

They buried it under the doorway of a temple in the capital,

Họ chôn tượng này dưới cổng của một ngôi đền trong thành

so that worshippers would step on it as they crossed the threshold.

để những người đi lễ giẫm lên khi họ ra vào.

After brokering peace with the Romans, Kush continued to prosper.

Sau khi thiết lập hoà bình với La Mã, Kush tiếp tục phát triển thịnh vượng.

Over time, however, groups of people called the Noba raided from the west,

Tuy nhiên, sau một thời gian, nhóm người Noba đột kích từ phía đông,

and trade routes were disrupted by the rising kingdom of Aksum.

và tuyến đường giao thương bị ngưng trệ với sự trỗi dậy của vương quốc Aksum.

Around 350 CE, the Aksumite king sacked Meroe,

Khoảng năm 350 SCN, vua người Aksum phá huỷ Meroe,

effectively bringing Kushite rule to an end.

thực sự đưa nền cai trị của người Kush đến hồi kết.

Since then, some have argued that Kush’s history has been overlooked

Ngày nay, một số người lí luận rằng lịch sử người Kush đã bị bỏ qua

by generations of European and American scholars

bởi nhiều thế hệ học giả người Châu Âu và Mỹ,

who promoted the idea that Egypt was part of the origin of Western civilization,

những người thúc đẩy ý tưởng rằng Ai Cập là một phần nguồn gốc văn minh phương Tây,

while Kush, as an African culture, was excluded.

trong khi Kush, với tư cách là một nền văn hóa châu Phi, đã bị loại trừ.

Today, there’s still much to learn about Kush—

Ngày nay, vẫn còn nhiều thứ về Kush đáng cho chúng ta học hỏi—

including a writing system we haven’t deciphered fully.

bao gồm cả hệ thống chữ viết đến nay vẫn chưa được hiểu rõ.