What happened to the lost Kingdom of Kush? - Geoff Emberling

Tłumaczenie: Marta Wieczorkowska Korekta: Ola Królikowska

Along the Nile River, in what is now northern Sudan,

Wzdłuż Nilu, na terenie dzisiejszego północngo Sudanu,

lay the ancient civilization of Kush.

leżała starożytna cywilizacja kuszytów.

Though they were once conquered by a powerful neighbor,

Choć kiedyś zostali podbici przez potężnego sąsiada,

the kings and queens of Kush would go on to successfully challenge

kuszyccy królowie i królowe z powodzeniem rzucili wyzwanie

two of the most dominant empires in history.

dwóm najbardziej dominującym imperiom w historii.

From 1500 to 1100 BCE, Egypt controlled Kush,

Od 1500 do 1100 roku p.n.e. Egipt kontrolował Kusz,

introducing many Egyptian cultural and religious practices.

wprowadzając wiele egipskich praktyk kulturowych i religijnych.

The civilization of Kush was more than a thousand years old at that time.

W tamtym czasie cywilizacja Kusz liczyła sobie ponad tysiąc lat.

Its early capital city at Kerma had impressive temples, palaces, and houses,

Jej wczesna stolica w Kermie miała wiele imponujących świątyń, pałaców i domów,

including a massive mudbrick temple structure that had a chapel deep inside,

w tym ogromną konstrukcję świątyni z cegły mułowej, z kaplicą głęboko w środku,

reached by a long staircase at the center.

do której prowadziły długie schody pośrodku.

Rich gold mines helped the Kushites build a flourishing commercial network,

Bogate kopalnie złota pomogły kuszytom zbudować kwitnącą sieć handlową,

making bronze weapons and tools and trading materials like incense,

robić broń i narzędzia z brązu oraz handlować materiałami jak kadzidło,

animal skins, ivory, and ebony wood from sub-Saharan Africa.

skóry zwierzęce, kość słoniową i drewno hebanowe z Afryki Subsaharyjskiej.

The tide started to change for Kush as Egypt descended into civil war.

Odwrócenie trendu dla Kusz zaczęło się, gdy Egipt pogrążył się w wojnie domowej.

By 750 BCE, Egypt was divided into local kingdoms with fluctuating alliances.

Do 750 r. p.n.e. Egipt został podzielony na królestwa ze zmiennymi sojuszami.

The Kushite king Piankhy saw an opportunity.

Kuszycki król Pianchi dostrzegł okazję.

He led his navy, flanked by horsemen and archers,

Poprowadził flotę wojenną, otoczoną przez jeźdźców i łuczników,

up the Nile to the gateway city of Khemenu.

w górę Nilu do miasta Hermopolis.

As Piankhy’s army constructed siege ramps and battle towers,

Gdy armia Pianchiego skonstruowała rampy oblężnicze i wieże bojowe,

the city’s ruler sent his wives and daughters to negotiate—

władca miasta wysłał żony i córki na negocjacje,

not with Piankhy, but with the women of his royal household,

ale nie z Pianchim, tylko kobietami z dworu królewskiego,

later known as kandake,

później znanymi jako Kandake,

who were extremely influential in military affairs and political succession.

niezwykłe wpływowymi w sprawach wojskowych i politycznych sukcesjach.

At the end of a long siege, Piankhy entered the conquered city

Pod koniec długiego oblężenia Pianchi wkroczył do podbitego miasta

and bitterly criticized the conditions in its stables.

i gorzko skrytykował warunki panujące w stajniach.

From there, Piankhy and the Kushite forces

Stamtąd Pianchi i siły kuszyckie

conquered the Egyptian capital of Memphis.

podbiły egipską stolicę Memfis.

Piankhy installed his sister, Amunirdis, as priestess of the great god Amun,

Pianchi obsadził siostrę Amunirdis jako kapłankę wielkiego boga Amona

in the Egyptian city of Thebes,

w egipskim mieście Teby,

and left other Kushite officials there before returning to live in Kush.

i zostawił tam innych kuszyckich urzędników przed powrotem do Kusz.

His successors extended control all the way to the Nile Delta.

Jego następcy rozszerzyli kontrolę aż do delty Nilu.

This was a high point for the Empire of Kush:

To był punkt kulminacyjny dla królestwa Kusz.

trade thrived, and they built magnificent temples,

Handel kwitł, a oni zbudowali wspaniałe świątynie,

palaces, and pyramid tombs all along the Nile.

pałace i grobowce piramidowe wzdłuż całego Nilu.

But the Assyrian army was approaching Egypt in its annual campaigns.

Jednak armia asyryjska zbliżała się do Egiptu w corocznych kampaniach.

When the Assyrians began to encroach on trade routes near Jerusalem,

Gdy asyryjczycy zaczęli wdzierać się na szlaki handlowe niedaleko Jerozolimy,

the Kushite king Taharqo moved to stop them.

kuszycki król Taharka postanowił ich zatrzymać.

The Assyrians defeated him with the help of some rebelling Egyptian princes,

Asyryjczycy pokonali go z pomocą niektórych zbuntowanych egipskich książąt,

and drove him out of Egypt in the 7th century BCE.

wypędzając z Egiptu w VII wieku p.n.e.

The Kushites continued to rule in their homeland for nearly 1,000 years

Kuszyci kontynuowali rządy w ojczyźnie przez prawie tysiąc lat,

that were prosperous and innovative.

które były zamożne i innowacyjne.

They moved their capital farther south to the city of Meroe,

Kuszyci przenieśli stolicę na południe do miasta Meroe,

where they built temples to a new god called Apedemak.

gdzie wybudowali świątynie dla nowego boga Apedemaka.

They built new cities in the savannah south of the Sahara Desert,

Zbudowali nowe miasta na sawannie na południe od Sahary.

some of which contained huge reservoirs for water.

Niektóre z nich zawierały ogromne zbiorniki wodne.

When the Roman Empire conquered Egypt in 31 BCE,

Gdy Imperium Rzymskie podbiło Egipt w 31 roku p.n.e.,

Kushite armies again traveled north, led by Queen Amanirenas.

wojska kuszyckie prowadzone przez królową Amanirenas znów ruszyły na północ.

She led them to success in battle against the Romans,

Królowa doprowadziła do sukcesu w bitwie przeciwko Rzymianom.

capturing the bronze head of a statue of the Roman emperor Augustus,

Zdobyła głowę z brązu z posągu rzymskiego cesarza Augusta

and bringing it back to Kush.

i sprowadziła ją z powrotem do Kusz.

They buried it under the doorway of a temple in the capital,

Zakopano ją pod drzwiami świątyni w stolicy,

so that worshippers would step on it as they crossed the threshold.

żeby wierni stąpali po niej, przekraczając próg.

After brokering peace with the Romans, Kush continued to prosper.

Po zawarciu pokoju z Rzymianami Kusz wciąż odnosił sukcesy.

Over time, however, groups of people called the Noba raided from the west,

Jednak z czasem grupa ludzi zwanych Noba najechała z zachodu,

and trade routes were disrupted by the rising kingdom of Aksum.

a szlaki handlowe zostały zakłócone przez rosnące królestwo Aksum.

Around 350 CE, the Aksumite king sacked Meroe,

Około 350 roku n.e. aksumicki król zwolnił Meroe,

effectively bringing Kushite rule to an end.

skutecznie kładąc kres rządom kuszytów.

Since then, some have argued that Kush’s history has been overlooked

Od tego czasu niektórzy twierdzili, że kuszycka historia została pominięta

by generations of European and American scholars

przez pokolenia europejskich i amerykańskich uczonych,

who promoted the idea that Egypt was part of the origin of Western civilization,

promujących ideę Egiptu jako częściowo pochodzącego od zachodniej cywilizacji,

while Kush, as an African culture, was excluded.

podczas gdy Kusz jako kultura afrykańska został wykluczony.

Today, there’s still much to learn about Kush—

W dzisiejszych czasach jest jeszcze wiele do nauczenia o Kusz,

including a writing system we haven’t deciphered fully.

łącznie z systemem pisania, którego wciąż w pełni nie rozszyfrowaliśmy.