Why do we have crooked teeth when our ancestors didn’t? - G. Richard Scott

Translator: Mardin Abdalqadir Reviewer: Daban Q. Jaff

All these ancient skulls have perfectly straight teeth,

سەرجەم ئەم کەلەسەرە دێرینانە ددانەکانیان بەبێ خەوش ماونەتەوە،

despite almost certainly never sporting braces.

کە بە ئەگەری زۆرەوە هەرگیز تەلی ددانیان نەبەستووە.

And this isn't some strange sample.

ئەمەش نمونەیەکی نامۆ نییە.

According to the fossil record,

بە پشت بەستن بە تۆماری بەبەردبووەکان،

ancient humans usually had straight teeth,

مرۆڤە دێرینەکان بەزۆری ددانەکانیان ڕێک بووە،

complete with third molars— or wisdom teeth.

هەروەها کەڵبەی سێیەم یاخود ددانی ژیرییشیان هەبووە.

In fact, the dental dilemmas that fuel the demand for braces

لە ڕاستیدا، کێشەکانی ددان کە داواکاری زۆریان لەسەرە وەکو تەلبەستن

and wisdom teeth extractions today appear to be recent developments.

و هەڵکێشانی ددانی ژیری لەم سەردەمەدا هەمووی پێشکەوتنی تازەن.

So what happened?

کەوایە چی ڕوویدا؟

While it’s nearly impossible to know for sure,

هەرچەندە نزیکی مەحاڵە کە بەتەواوی بزانین،

scientists have a hypothesis.

زاناکان بیردۆزیان هەیە.

A couple million years ago,

ملیۆنان ساڵ پێش ئێستا،

the ancestors of modern humans lived a subsistence lifestyle.

باوانی مرۆڤی هاوچەرخ ژیانێکی زۆر سادە ژیاون.

Their teeth and jaws had to work hard to make the food they ate digestible.

ددان و شەویلگەکانیان بەسەختی بەکاردەهێنا تاوەکو خواردنەکانیان پێ هەرس بکرێت.

Indeed, the surfaces of many of their teeth show extensive wear and flattening.

لە ڕاستیدا، ڕووتەختی ددانەکانیان شوێنەواری ڕوشان و تەختبوونیان پێوە دیارە.

They also had larger jaws and teeth overall.

هەروەها بەگشتی شەویلگە و ددانی گەورەتریان هەبووە.

At some point, they began using tools and fire to cook and prepare food,

لە خاڵێکدا، دەستیان کرد بە بەکارهێنانی ئامراز و ئاگر بۆ خواردن ئامادەکردن.

which helped break it down.

کە هاوکار بوون لە تێکشاندنیدا.

A lot more time passed and, around 12,000 years ago,

کاتێکی زۆر بەسەریدا تێپەڕی، و لە دەوروبەری ١٢،٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا،

some humans started farming and domesticating animals and plants.

هەندێک لە مرۆڤەکان هەستان بە کشتوکاڵ کردن و بەماڵی کردنی ئاژەڵ و ڕووەک.

Over the course of several thousand years,

بە درێژایی هەزاران ساڵ،

it became more common for people to process and refine their food.

خەڵکەکە توانیان ئاسانتر خۆراکەکانیان پرۆسە و پوختە بکەن.

Milling technologies helped remove the tougher parts of grains,

تەکنەلۆجیای ئاش کردن یارمەتیدەر بوو لە لابردنی بەشە زبرەکەی دانەوێڵەکان،

like the germ and bran from rice and wheat.

وەکو ناوک و توێکڵی دەرەوە لە برنج و گەنمدا.

Fast forward to the industrial Revolution,

گەشەی خێرای شۆڕشی پیشەسازی،

and technological innovations dramatically accelerated these processes.

و داهێنانە تەکنەلۆجییەکان دراماتیکانە ئەم قۆناغەیان گوڕ پێدا.

In a relatively short time,

لە ماوەی کاتێکی کەمدا،

many human mouths were relieved of a great deal

دەمی زۆرینەی مرۆڤەکان ئەرکی زۆریان لەکۆڵ بووەوە

of their grinding, crushing, and pulverizing duties.

هەر لە ئەرکی تێکشکاندن، و وردکردن، و ‌هاڕین.

And interestingly, it was around this time

جێگەی سەرسامییە، هەر نزیکی ئەم کاتانە

that tooth crookedness appears to have become more common.

ددانی خوار و ناڕێک بوو بە شتێکی زیاتر باو.

Examining fossils spanning millions of years of evolution,

بە پشکنین کردنی پاشماوەی ملیۆنان ساڵ لە پەرەسەندن،

researchers have observed a gradual decrease in tooth and jaw size

لێکۆڵەڕەوەکان تێبینی بچوکبوونەوەی لەسەرخۆی قەبارەی ددان و شەویلگەکانیان کرد

in humans and our ancestors.

لە مرۆڤ و باو و باپیرانماندا.

Many think that, for most of human history,

زۆرینە پێیان وایە،بۆ بەشی هەرەزۆری مێژووی مرۆڤایەتی،

dietary shifts— like the introduction of meat and the advent of cooking—

گۆڕانکاری خۆراکی، وەکو ناسینی گۆشت و چێشت لێنان

were gradual,

بە هێواشی هاتوون،

and that changes in tooth and jaw size basically kept pace with one another.

و گۆڕانکاری لە ددان و قەبارەی شەویلگە لە هەمان کاتدا ڕوویان داوە.

But with the more recent revolutions in agricultural and culinary habits,

بەڵام لەگەڵ شۆرشە دواییەکانی کشتوکاڵ و ئاکارەکانی چێشت لێنان،

that relationship changed.

ئەو پەیوەندییە گۆڕا.

As the theory goes, over a relatively short period,

بەپێی بیردۆزەکە، لە ماوەی کاتێکی کەمدا،

بەشێک لە کۆمەڵی مرۆڤەکان بچوکبوونەوەی قەبارەی ئێسقانی شەویلگەیان بەخۆوە بینی،

some human populations saw a decrease in jawbone size,

while teeth stayed roughly the same size,

لە کاتێکدا ددانەکانیان بەنزیکەیی لە هەمان قەبارەدا مانەوە.

meaning they're left vying for limited space.

واتە کەوتنە پێشبڕکێ کردن لەسەر ئەو بۆشاییە کەمەی مایەوە.

When they do grow in, they may displace others

هەربۆیە کە دێنەدەر، جێی ئەوانی تر ناکەنەوە

and get jostled into some eccentric positions.

و پاڵ بەیەکترییوە دەنێن و هەندێک شێوازی ناڕێک دروست دەکەن.

And then wisdom teeth, which are usually the last to make their debut,

ئینجا ددانی ژیری، کە زۆربەی کات لە کۆتاییدا دێنە دەر،

seem to only complicate things further.

تەنها دۆخەکە ئاڵۆزتر دەکەن.

In many cases, they have little or no space to emerge.

لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، شوێنێکی زۆر کەم یان هیچ شوێنێکیان بۆ نەماوەتەوە.

This can lead to impacted wisdom teeth,

ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی گیرخواردنی ددانی ژیری،

which may cause discomfort and infections if not surgically removed.

کە ئەگەری توشبوون بە نارەحەتی و نەخۆشی هەیە ئەگەر بە نەشتەرگەری لانەبردرێت.

So larger jaws appear to be associated with greater chewing demands.

کەوایە شەویلگەی گەورەتر هاوشانە لەگەڵ داواکاری جوینی زیاتر.

And many scientists think that as people's diets have become less chewy,

زۆرێک لە زانایان پێیان وایە لەگەڵ هاتنە کایەی خواردن کە جوینی کەمتر پێویستە،

their jaws have gotten smaller— and that this has led to dental crowding,

شەویلگەی مرۆڤەکان بچوکتر بۆتەوە و ئەمەش بووەتە هۆکاری بەسەریەکدا کەوتنی ددان.

resulting in dental crookedness and impacted wisdom teeth.

و دەرەنجام ددانەکان خوار دەبن و ددانی ژیری گیردەخوات.

This hypothesis has been supported by some preliminary experimental data.

ئەم گریمانەیە پاڵپشتی کراوە بە چەند داتایەکی سەرەتایی تاقیکراوە.

In a 1983 study, researchers raised 43 squirrel monkeys

لە لێکۆڵینەوەیەکی ساڵی ١٩٨٣دا، لێکۆڵەراوان ٤٣ مەیمونی سمۆرەییان بەخێوکرد

on diets of either naturally tough or artificially soft food.

لەسەر خواردنی سروشتی ڕەق یاخود خواردنی ئامادەکراوی نەرم.

Those fed softer food had more crowded premolars,

ئەوانەی خۆراکی نەرمیان دەرخوارد درا ددانی پێش کاکیلەیان زیاتر جەنجاڵ بوو،

rotated or displaced teeth, and narrower dental arches.

یان سوڕابوون، یان جێیان گۆرابوو، و کەوانەی ددانیان تەسکتر بوو.

And a 2004 study similarly observed that hyraxes raised on cooked foods

هەروەها لە لێکۆڵینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٤دا ئەنجامێکی هاوشێوەیان دەستکەوت،

ئەو هایراکسانەی بە خواردنی کوڵاو بەخێوکرابوون،

experienced roughly 10% less growth in facial areas involved in chewing

نزیکەی لە ١٠% کەمتر ناوچەکانی تایبەت بە جوین لە ڕوخساریاندا گەشەی کردبوو.

compared to those given raw and dried foods.

بەراورد بەوانەی خواردنی کاڵ و وشکیان پێ درابوو.

In other words, the issue at large seems to be environmental—

بە واتایەکی تر، هۆکارە سەرەکییەکە ژینگەییە

or one of lifestyle— instead of a genetic one,

یاخود شێوازی ژیانکردنە لەجیاتی هۆکاری بۆماوەیی،

though heritable factors may be at play in some instances.

هەرچەندە هۆکارە بۆماوەییەکان ڕەنگە ڕۆڵیان هەبێت لە هەندێک حاڵەتدا.

It’s estimated that somewhere between 30 to 60% of people today

بە ڕێژەیی خەمڵێنراوە کە دەوروبەری ٣٠-٦٠%ی خەڵکی سەردەم

experience some level of tooth crowding.

بە جۆرێک لە جۆرەکان تووشی بەسەریەکداچوونی ددانیان ببن.

But this trend varies across global populations.

بەلام ئەم دیاردەیە دەگۆڕێت بەپێی کۆمەڵگا جیهانییەکان.

Some people naturally never have wisdom teeth.

هەندێک خەڵک بەسروشتی هەرگیز ددانی ژیرییان نابێت.

And some don’t experience tooth crowding or crookedness

هەندێکیش کێشەی ناڕێکی و بەسەریەکداچونی ددانەکانیان نابێت

and still get their wisdom teeth without a hitch.

کەچی ددانی ژیرییان دەردەچێت بە چاوتروکاندنێک.

This seems to coincide with diets that are less processed.

ئەمە دەکرێت هاوشان بێت لەگەڵ خواردنی خۆراکی کەمتر ئامادەکراو (کاڵ).

So how can we prevent tooth crowding early,

کەوایە چۆن پێشوەختە ڕێگری بکەین لە ناڕیکی ددانمان،

using lifestyle changes and orthodontics?

شێوازی ژیانمان بگۆڕین یان دکتۆری ڕێککاری ددان؟

Well, it’s certainly something to chew over.

لە راستیدا، ئەمە گفتوگۆیەکی دوور و درێژی پێویستە.