Plato’s best (and worst) ideas - Wisecrack

Translator: omer zrar Reviewer: Daban Q. Jaff

Few individuals have influenced the world and many of today's thinkers like Plato.

تەنها کەسانێکی کەم کاریگەریان لەسەر جیهان هەبووە

و زۆرێک لە فەیلەسوفانی ئێستاش پلۆتۆیان خۆشدەوێت.

One 20th century philosopher even went so far

یەکێک لە فەیلەسوفەکانی سەدەی بیستەم، وا باسی

as to describe all of Western philosophy as a series of footnotes to Plato.

پلۆتۆ دەکات کە ئەو سەرچاوەی هەموو ئەو فەلسەفەیە کە لە ڕۆژئاوادا هەیە.

He created the first Western university

پلۆتۆ یەکەم زانکۆی لە ڕۆژئاوادا دروستکرد

and was teacher to Ancient Greece's greatest minds,

و ئەو ڕابەری تەواوی مێشکە بلیمەتەکانی یۆنان بووە،

including Aristotle.

بە ئەرستۆ شەوە.

But even one of the founders of philosophy wasn't perfect.

بەڵام تەنانەت یەکێک لە دۆزەرەوەکانی فەلسەفەش بێ کێشە نەبووە.

Along with his great ideas,

لەپاڵ بیرۆکە بێوێنەکانی،

Plato had a few that haven't exactly stood the test of time.

هەندێک بیرۆکەی خراپیشی هەبووە.

So here are brief rundowns of a few of his best and worst ideas.

لێرەدا بەکورتی باس لە هەندێک لە باشترین و خراپترین بیرۆکەکانی ئەو دەکەین.

Plato argued that beyond our imperfect world

پلۆتۆ وایدادەنا کە لەپاڵ جیهانە ناتەواوەکەی ئێمەدا،

was a perfect unchanging world of Forms.

جیهانێکی تەواوی جێگیر لە شێوەکاندا هەیە.

Forms are the ideal versions of the things and concepts we see around us.

ئەو شێوانەش هەمان جۆری ئەو بیرکردنەوانەن کە ئێمە لە دەوروبەرماندا دەیانبینین.

They serve as a sort of instruction manual to our own world.

کە وەک جۆرکە لە ڕێنمای دەستکردن بۆ جیهانەکەی ئێمە.

Floating around the world of Forms is the ideal tree,

و شێوەکانیش دورنین بەڵام نایان بینن، وەک داری خەیاڵی،

and the ideal YouTube channel,

و چەناڵی یوتوبی خەیاڵی،

and even the ideal justice,

و تەنانەت دادپەروەری خەیاڵیش،

or ideal love.

یان خۆشەویستی خەیاڵی.

Our own reality is comprised of imperfect copies of ideal Forms.

و جیهانەکەی ئێمە لە چەند کۆپێکی نەتەواوی شێوەی خەیاڵی پێکدێت.

Plato argued that philosophers should strive to contemplate

پلۆتۆ داوای دەکرد کە فەیلەسوفان پێویستە بەوردی سەرنجبدەن و

and understand these perfect Forms

لەو شێوە تەواوانە بگەن،

so that they may better navigate our misleading reality.

کە دەکرێت باشتر ڕابەرایەتی ئەم ڕۆژگارە خراپە بکەن.

While it may seem silly,

گەرچی ئەمە گەمژانە دەردەکەوێت،

the disconnect between the world as it appears

بەڵام دابڕان لەم جیهانە وەک ئەوەی دەردەکەوێت،

and the greater truth behind it

بۆ دۆرینەوەی ڕاستی گەورەتر لەپاڵی،

is one of philosophy's most vexing problems.

یەکێکە لە کێشە هەرە ئالۆزەکانی فەلسەفە.

It's been the subject of thousands of pages by theologians,

کە بووە بابەتی هەزاران لاپەڕی بۆ ئاینزان،

philosophers,

فەیلەسوف، و

and screenwriters alike.

سیناریۆنوسەکانیش. لێرەدا

It raises questions like should we trust our senses to come to the truth

ئەوپرسیارەمان بۆ دروستدەبێت کە ئێمە باوەڕ

بە هەستەکانمان بکەین تا بە ڕاستیەکان بگەین

or our own reason?

یان عەقڵمان؟

For Plato, the answer is reason.

بۆ پلۆتۆ، وڵامەکە عەقڵ بوو.

It alone provides us with at least the potential to contemplate the Forms.

کە بە تەنیا توانای بیرکردنەوە لە شێوەکانمان پێدەبەخشێت.

But reason didn't always pan out for Plato himself.

بەڵام عەقڵیش بە تەنیا سەرینەگرت تەنانەت بۆ پلۆتۆش.

When he sought to situate humankind amongst the animals,

و کاتێک پلۆتۆ دەیوسیت مرۆڤ لە ئاژەڵ جیابکاتەوە،

he lumped us in with birds.

ئێمەی لە ڕیزی باڵندەکان دادەنا.

"Featherless bipeds" was his official designation.

ناوی نابوین بە “باڵندەی بێ پەڕ” کە مەبەستەکەی مرۆڤ بوو.

Diogenes the Cynic, annoyed by this definition,

دایۆگنیس ذە سینک، لەو بیرکردنەوەیەی پلۆتۆ بێزار بوو،

stormed into Plato's class with a plucked chicken,

کە چووە ناو ئەو پۆلەی کە پلۆتۆی تێدابو بە مریشکێکی ڕوتەوە،

announcing, "Behold. Plato's man."

وتی ” بینەری ئەمە بن شوێنکەوتوانی پلۆتۆ.”

But back to a few good ideas.

بەڵام هەندێک بیرۆکەی چاکیشی هەبووە.

Plato is one of the earliest political theorists on record,

پلۆتۆ یەکێک بوو لە بیرمەندە سیاسە هەرە پێشوەختەکان لە مێژودا،

and with Aristotle, is seen as one of the founders of political science.

و ئەرستۆی قوتابیشی، یەکێک بوو لە دۆزەرەوەکانی زانستی سیاسی.

He reasoned that being a ruler was no different than any other craft,

ئەو پێوابوو کە فرمانڕەوایی هیچ لە پیشەکانی تر جیاواز نییە،

whether a potter or doctor,

جا گلێنەکاری بێت یا پزیشکی،

and that only those who had mastered the craft were fit to lead.

کە تەنیا ئەوانەی زۆر لێهاتون لە پیشەکانیان دەتوانن فرمانڕەوای بکەن.

Ruling was the craft of contemplating the Forms.

فرمانڕەواییکردنیش لە ئاکامی پیشەی سەرنجدانە لەو شێوانە.

In his Republic, Plato imagined a utopia where justice is the ultimate goal.

لە کۆمارەکەیدا، پلۆتۆ وای دادەنا کە وڵاتی نمونەیی

وڵاتێکە کە داپەروەری گورەترین ئامەنجە بۆ بەدیهێنان.

Plato's ideal city seeks a harmonious balance between its individual parts

شارە نمونەیەکەی پلۆتۆ پێویستی بە تەبایی لەنێوان تاکەکاندا هەیە ،

and should be lead by a philosopher king.

و پێویستە لەلایەن فەیلەسوفێکی پاشاوە ڕابەرایەتی بکرێت.

Millennia before his time,

هەزار ساڵ پێش ئێستاش،

Plato also reasoned that women were equally able to rule in this model city.

پلۆتۆ پێی وابوو کە ئەفرەتیش

وەک پیاو دەتوانێت ڕابەرایەتی ئەو شارە بکات.

Unfortunately, Plato was inconsistent with women,

بەڵام بەداخەوە، پلۆتۆ لەگەڵ ئەفرەت ناکۆک بوو،

elsewhere likening them to children.

کە زۆرکات لەگەڵ منداڵ بەراوردیکردون.

He also believed that a woman's womb was a live animal

و پێشی وابوو کە منداڵدانی ئافرەت وەک ئاژەڵێکی زیندو وایە،

that could wander around in her body and cause illness.

کە لەناو جەستەیدا دێت و دەچێت و هۆکارە بۆ دروستکردنی نەخۆشی.

ئەم بیرکردنەوە سقەتە لە لایەن شوێنکەوتوانی پلۆتۆش پەسندکرابوو،

This bad idea, also espoused by other contemporaries of Plato,

کە بۆماوەی سەدان ساڵ کاریگەری لەسەر بواری پژیشکی ئەوروپی هەبوو.

was sadly influential for hundreds of years in European medicine.

Furthermore, he thought that society should be divided into three groups:

و پلۆتۆ بڕوای وابو کە کۆمەڵگا پێویستە بۆ سێ بەش دابەشبکرێت:

producers,

بەرهەمهێن،

the military,

سەرباز،

and the rulers,

و فرمانڕەوەکان،

and that a great noble lie should convince everyone to follow this structure.

کە درۆێک لەبەرژەوەندی وڵات هەمووان قایلبکات شوێنی ئەم دابەشکردنە بکەون،

The noble lie he proposed

ئەو درۆیەش کە ئەو پێشنیاری بۆ کرد،

was that we're all born with gold, silver, or a mixture of brass and iron

ئەوە بوو کە ڕوحی هەر یەکێکمان لە زێڕ، زیو، یان تێکهەڵەێک لە ئاسن و مس

in our souls,

دروستبووە،

which determine our roles in life.

کە کەسایەتیمان دیاریدەکەن لە ژیاندا.

Some thinkers have gone on to credit the idea of the noble lie

هەندێک لە فەیلەسوفان بیرۆکەی درۆ بۆ بەرژەوەندی هاوبەشیان، والێکداوەتەوە،

as a prototype for 20th century propaganda,

وەک نمونەیەک بۆ بانگەشەکانی سەدەی بیستەم،

and the philosopher king as inspiration for the dictators that used them.

و پاشا فەیلەسوفەکە کە دیکتاتۆرەکان سودیان لێوەردەگرتن و بەکاریاندێنان.

Should a few bad ideas

جا ئەم بیرۆکە خراپانەش

tarnish Plato's status as one of the greatest philosophers in history?

پەیکەری پلۆتۆ وەک یەکێک لە فەیلە- سوفە هەرەمەزنەکانی مێژو لەکەداردەکەن؟

No!

نەخێر!

Plato gave the leaders and thinkers who came after him a place to start.

پلۆتۆ شوێنێکی بە فرمانڕەوا و فەیلەسوفەکانی

دوای ئەو بەخشی کە تێدا دەستپێبکەن.

Through the centuries,

بەدرێژایی سەدەکان،

we've had the chance to test those ideas through writing and experience,

ئێمەی چەنسی ئەوەمان هەبوو کە ئەم بیرۆکانە

تاقیبکەنەوە لە ڕێگای نوسین و کارامەییمان،

and have accepted some while rejecting others.

هەندێکمان پەسەند کردوە و ئەوانی تریشمان ڕەتکردۆتەوە.

We are continuing to refine, amend, and edit his ideas

و ئێمە بەردەوامین لە لابردنی هەڵەکانی و گۆرینی بیرۆکەکانی

which have become foundations of the modern world.

کە بونەتە بناغە بۆ ئەم جیهانەی ئێستا.