Uncovering the brain's biggest secret - Melanie E. Peffer

Translator: lavin Azwar omar Reviewer: Daban Q. Jaff

In the late 1860s, scientists believed they were on the verge

لە کۆتاییەکانی ١٨٦٠ دا، زاناکان پێیان وا بوو کە گەیشتوون بەوەی

of uncovering the brain’s biggest secret.

گەورەترین نهێنی دەربارەی مێشک ئاشکرا بکەن.

They already knew the brain controlled the body through electrical impulses.

ئەوەیان دۆزیبۆوە کە مێشک جەستە بەڕێوە دەبات لە ئەنجامی ئاماژە کارەباییەکانەوە.

The question was, how did these signals travel through the body

پرسیارەکە ئەوە بوو کە ئایا چۆن ئەو ئاماژانە بە جەستەدا دەگوازرێنەوە

without changing or degrading?

بەبێ گۆڕان و کەمبوونەوەی بڕە کارەباییەکەیان؟

It seemed that perfectly transmitting these impulses

پێیان وابوو ئەم ئاماژانەش

would require them to travel uninterrupted along some kind of tissue.

پێویستیان بە چەند شانەیەکی ڵێکنەپچڕاو هەیە بۆ گواستنەوەیان.

This idea, called reticular theory,

ئەو بیڕۆکەیە بە بیردۆزی تۆڕی ناسێندرا،

imagined the nervous system as a massive web of tissue

وا داندرا کە کۆئەندامی دەمار لە تۆڕێکی فراوان لە شانەکان پێکهاتووە

that physically connected every nerve cell in the body.

کە لە ڕێگەی دەمارەکانەوە بە هەموو جەستەدا بەستراوەتنەوە.

Reticular theory captivated the field with its elegant simplicity.

بیردۆزی تۆڕی جێگای خۆیی گرتەوە بەهۆی ڕووندکردنەوە ناوازەکەیەوە.

But soon, a young artist would cut through this conjecture,

بەڵام زوو، هونەرمەندێکی گەنج ئەم بیردۆزەی ڕەتکردووە،

and sketch a bold new vision of how our brains work.

ڕوونکردنەوەکی نایابتری دا لەسەر ئەوەی چۆن مێشکمان کاردەکات.

60 years before reticular theory was born,

٦٠ ساڵ پێش ئەوەی بیردۆزی تۆڕی بێتە کایەوە،

developments in microscope technology

لە ڕێگەی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیایی مایکرۆسکۆپی

revealed cells to be the building blocks of organic tissue.

ئەوە زاندرا کە خانەکان پێکهێنەری شانەکانی لەشمانن.

This finding was revolutionary,

ئەو دۆزینەوە داهێنەرانە بوو،

but early microscopes struggled to provide additional details.

بەڵام مایکرۆسکۆپە نوێیەکان هەوڵی ئەوەیان دا کە زانیاری زیاتر بەر دەست بخەن.

The technology was especially challenging for researchers studying the brain.

ئەم تەکنەلۆژیاییەش شتێکی نایاب بوو بۆ ئەم لێکۆرەوانەی لەسەر مێشک کاریان دەکرد.

Soft nervous tissue was delicate and difficult to work with.

ڵێکۆڵینەوەی شانە دەمارییەکان شتێکی ئەستەم و دژوار بوو.

And even when researchers were able to get it under the microscope,

تەنانەت کە ڵێکۆرەوەکان دەگەیشتە کۆتا پلەی نزیککردنەوەی تەلیسکۆپەکە،

the tissue was so densely packed it was impossible to see much.

هێشتاش زۆڕ لێل بوو بۆیە نەیان دەتوانی بە باشی بیبینن.

To improve their view,

بۆئەوەی زانیاری زیاتریان دەست بکەوێت،

scientists began experimenting with special staining techniques

زاناکان دەستیان کرد بە تاقیکردنەوە لەسەر ڕەنگکردنی باکتریاکان

designed to provide clarity through contrast.

کە ئەمەش ڕوونیەکی باشتری بەر دەست دەخست.

The most effective came courtesy of Camillo Golgi in 1873.

یەکەمین باشترین تاقیکردنەوە لە لایەن (کەمیلیۆ گۆلجی) بوو لە ساڵی ١٨٧٣.

First, Golgi hardened the brain tissue with potassium bichromate

سەرەتا، گۆلجی شانەکانی مێشکی بە (پۆتاسیۆم باکرۆمەیت) ڕەق کرد

to prevent cells from deforming during handling.

کە ئەمەش ڕێگری لە خانەکان دەکرد لە تێکچوون لە کاتی تاقیکردنەوەکەدا.

Then he doused the tissue in silver nitrate,

لە دوایدا شانەکانی بە (نیترەیتی زیویی) ڕەنگ کرد،

which visibly accumulated in nerve cells.

کە بووە هۆی بە دیارکەوتنی خانە دەمارییەکان.

Known as the “black reaction,”

ئەوەش بە “کارلێکی ڕەش” ناسێندرا،

Golgi’s Method finally allowed researchers to see the entire cell body

بیردۆزەکەی گۆلجی بۆوە هۆی ئەوەی ڵێکۆلەرەو- کان لە تەواوی خانەکانی جەستە

of what would later be named the neuron.

و دەمارەکانیش تێبگەن.

The stain even highlighted the fibrous branches

بۆیەکە تەنانەت ڵقە ڕیشاڵەکانیشی نیشان دەدا

that shot off from the cell in different directions.

کە بە دڕێژایی خانەکان بە ئاڕاستەی جیاواز دڕێژبۆتنەوە.

Images of these branches became hazy at the ends,

بیر لەوە بکەوە ئەو لقانە تێکەڵ بە یەکتری بن،

making it difficult to determine exactly how they fit into the larger network.

نەتواندرێن لەناو ئەو تۆڕە فراوانەدا لە یەکتری جیابکرێنەوە.

But Golgi concluded that these branches connected,

بەڵام گۆلجی وای دانا کە ئەم لقانە بەیەکەوە بەستراون،

forming a web of tissue comprising the entire nervous system.

تۆڕێک لە شانەکان دروست دەکەن کە هەموو کۆئەندامی دەمار دەگرێتەخۆ.

14 years later, a young scientist and aspiring artist

دوای ١٤ ساڵ ، زاناێکی گەنج و هونەرمەندێکی بە توانا

named Santiago Ramón y Cajal began to build on Golgi’s work.

بە ناوی (سانتیاگۆ رەمۆن ئی کەهال) کاری لەسەر تاقیکردنەوەکەی گۆلجی کرد.

While writing a book about microscopic imaging,

لە کاتێکدا خەریکی نووسینی پەڕتووکێک بوو دەربارەی وێنەی مایکرۆسکۆپی،

he came across a picture of a cell treated with Golgi’s stain.

وێنەی خانەیەکی دۆزیەوە کە لەلایەن گۆلجیەوە بۆیە کرا بوو.

Cajal was in awe of its exquisite detail— both as a scientist and an artist.

کەهال وەکو هونەرمەندێک و زانایەک زۆڕ سەرسام بوو بەو داهێنانە نایابە.

He soon set out to improve Golgi’s stain even further

زوو دەستی کرد بە بەرەوپێش بردنی ڕێگایە بۆیە کردنەکەی گۆلجی

and create more detailed references for his artwork.

سەرچاوە و ڕوونکردنەوەی زیاتری بەردەست خست بۆ کارەکانی.

By staining the tissue twice in a specific time frame,

بە بۆیەکردنی شانەکان لە دوو کاتی جیاوازدا،

Cajal found he could stain a greater number of neurons with better resolution.

کەهال هەوڵیدا ژمارەیەکی زیاتر لە دەمارەکان بۆیە بکات بۆ دەستکەوتنی ئەنجامێکی باشتر.

And what these new slides revealed would upend reticular theory—

ئەم تاقیکردنەوە نوێیانەش بووە هۆی کۆنایی هێنان بە بیردۆزی تۆڕی

the branches reaching out from each nerve cell

کە دەگوترا ڵقە ڕێشاڵیەکان بە دڕێژایی خانە دەمارییەکانەوە دڕێژ بۆتنەوە

were not physically connected to any other tissue.

بە هیچ شانەیەکەوە نەبستراون.

So how were these individual cells transmitting electrical signals?

کەواتە چۆن ئەو خانانە ئاماژە کارەباییەکانیان گواستۆتەوە؟

By studying and sketching them countless times,

لە ڕێگەی ڵێکۆڵینەوە و گەرانی زۆڕەوە،

Cajal developed a bold, new hypothesis.

کەهال ڕوونکردنەوەیەکی نوێ و ئازایانەی دا.

Instead of electrical signals traveling uninterrupted across a network of fibers,

لە جیاتی ئەوەی ئاماژە کارەباییەکان بە تۆڕێکی نەپچڕاو لە ڕیشاڵەکان بگوازرێنەوە،

he proposed that signals were somehow jumping from cell to cell

ئەو وای دانا کە ئاماژە کارەباییەکان لە خانەیەکەوە بۆ خانەیەکی تر باز دەدەن

in a linear chain of activation.

لە هێڵێکی ڕاستدا.

The idea that electrical signals could travel this way was completely unheard of

ئەو بیرۆکەی کە ئاماژە کارەباییەکان کە بەم شێوەیە دەگوازرێنەوە شتێکی نوێ بوو

when Cajal proposed it in 1889.

کە لە ساڵی ١٨٨٩ دا کەهال دۆزیەوە.

However his massive collection of drawings supported his hypothesis from every angle.

هەرچەندە وێنە کێشراوەکانی ڵێکۆڵینەوەکەی کەهالیان ڕووندەکردەوە

And in the mid-1900s, electron microscopy further supported this idea

لە ناوەڕەستەکانی ١٩٠٠دا، مایکرۆسکۆپە کارەباییەکان ئەم بیرؤکەیان پەسەند کرد

by revealing a membrane around each nerve cell

ئەوەش بە دۆزینەوەی ئەوەی کە خانە دەمارییەکان بەرگە دەمارییان هەیە

keeping it separate from its neighbors.

کە خانەکان لە یەکتری جیادەکاتەوە.

This formed the basis of the “neuron doctrine,”

ئەوەش بووە هۆی سەرهەڵدانی (ڕێبازی دەماری)

which proposed the brain’s tissue was made up of many discrete cells,

ئەم ڕێبازەش ئەوەی ڕوونکردووە کە شانەکانی مێشک لە چەند خانەیەکی جیاکراوە پێکهاتوون،

instead of one connected tissue.

لە جیاتی شانەیەکی بەیەکەوە بەستراو.

The neuron doctrine laid the foundation for modern neuroscience,

ڕێبازی دەماری بووە هۆی سەرهەڵدانی زانستی دەماری لە ئەمڕۆدا،

and allowed later researchers to discover that electrical impulses

و لێکۆلەرەوەکان بەم هۆیەوە توانیان ئەوە بدۆزنەوە کە ئاماژە کارەباییەکان

are constantly converted between chemical and electrical signals

بە بەردەوامی لە ئاماژەیەکی کیمیاییەوە دەگۆڕێن بۆ ئاماژەیەکی کارەبایی

as they travel from neuron to neuron.

کاتێک لە دەمارێکەوە بۆ دەمارێکی تر دەگوازرێنەوە.

Both Golgi and Cajal received the Nobel Prize

گۆلجی و کەهال هەردووکیان خەڵاتی نۆبڵیان بە دەستهێنا

for their separate, but shared discoveries,

لە کارە جیاوازەکانیاندا، بەڵام لە داهێنانە ڵێکچووەکانیان،

and researchers still apply their theories and methods today.

ڵێکۆلەرەوەکان ئێستاش بیردۆز و ڕێگاکانیان بەکاردەهێنن.

In this way, their legacies remain connected as discrete elements

بەم شێوەیە، ڕێگا و داهێنانە لە پاش بەجێماوەکانیان وەکو بیردۆزێکی تاک و نایاب

in a vast network of knowledge.

لە جیهانی زانست و زانیاری ماوەتنەوە.