Why can't some birds fly? - Gillian Gibb

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

In the lush rainforests of Australia, birds roost

لە دارستانی چڕوپڕی ئوسترالیا، باڵندەکان کولانە

in the low branches and amble across the forest floor,

لە لقەکانی خوارەوە دروست دەکەن، و بەناو دارستانەکەدا دەگەڕێن

enjoying the shade and tropical fruits.

جێژ وەردەگرن لە میوەی گەرمەسێری.

But the jungle isn’t theirs alone.

بەڵام دارستان تەنها موڵکلی ئەوان نییە.

A dingo is prowling in the shadows,

سەگێکی کێوی تەڵاش دەکات لە سێبەرەکاندا،

و میوە ناتوانێت گەدەی سەگەکە ڕازی بکات.

and fruit won’t satisfy his appetite.

The birds flee to safety

هەموو باڵندەکان بۆ سەلامەتی فڕین

all but the cassowary,

جگە لە باڵندەیی کاسواری،

who can’t clear the ground on her puny wings.

بەهۆی باڵە بچووکەکانی ناتوانێت خاک جێ بهێڵێت.

Instead, she attacks, sending the dingo running for cover

بەڵام بە چڕنوکە تیژەکانی پەنجەی پێی، هێرش دەکاتە سەر سەگەکان و

with one swipe of her razor-sharp toe claws.

سەگەکە ڕدەکات خۆی بشارێتەوە.

The cassowary is one of approximately 60

کاسواری یەکێکە لەو ٦٠ جۆر

living species of flightless birds.

باڵندەیەی کە ناتوانن بفڕن.

These earthbound avians live all over the world,

ئەم باڵندە بە خاک بەستراوانە لە تەواوی جیهان دەژین،

from the Australian outback to the

لە چۆڵەوانی ئوسترالیا بەرەو

African savanna to Antarctic shores.

ساڤانای ئەفریقیا و بۆ کەنارەکانی ئەنتراکتیک.

They include some species of duck and all

باڵندە نەفڕۆکەکان بریتین لە: هەندێک جۆری مراوی،

species of penguin, secretive swamp dwellers

هەموو جۆرەکانی بەتریق، باڵندە ئاوییە هێمنەکان

and speedy ostriches, giant emus, and tiny kiwis.

نەعامە، ئیموسی گەورە و کیوی بچوک.

Though the common ancestor of all modern birds could fly,

هەرچەندە وەچەی پێشووی هەموو ئەم باڵندانە دەیان توانی بفڕن،

many different bird species have independently

چەندین جۆری باڵندە بە شێوەی جۆراوجۆر

lost their flight.

توانایی فڕینیان لە دەستداوە.

Flight can have incredible benefits,

فڕین چەندین سودی ناوازەی هەیە،

especially for escaping predators, hunting,

بە تایبەت بۆ ڕزگار بوون لە دەستی ئاژەڵی دڕەندە، ڕاوکردن و

and traveling long distances.

ڕۆشتن بۆ مەودایی دوور.

But it also has high costs:

بەڵام ئەمەش ئەرک دەخاتە سەر باڵندەکە:

it consumes huge amounts of energy

بە بەکارهیێنانی وزەیەکی زۆر و

and limits body size and weight.

سنووردارکردنی قەبارە و کێشییان،

A bird that doesn’t fly conserves energy,

باڵندەیەک کە نافڕێت، ئەم هێزەی لا دەمێنێتەوە

so it may be able to survive on a scarcer

بەڵام لەوانەیە نەتوانێت بمێنێتەوە لە ژیان

or less nutrient-rich food source than one that flies.

یان خۆراکی کەمتری دەست دەکەوێت لە چاو ئەو باڵندەییەی دەفڕێت.

The Takahe of New Zealand, for example,

بە نموونە، باڵندەی تاکاهی نیوزلەدنی،

lives almost entirely on the

کە تەنها لەسەر گیای

soft base of alpine grasses.

نەرمی ئەڵپی دەژی

For birds that nest or feed on the ground,

ئەو باڵندانەی کە هێلانە لەسەر زەوی درووست دەکەن

this predisposition to flightlessness

پێشبینی نەفڕینی وەچەکانییان

can be even stronger.

دەکرێت بەهێزتر بێت.

When a bird species doesn’t face

کاتێک جۆری باڵندەیەک کە لە هەمان جۆری

specific pressures to fly, it can stop flying

باڵندەی خۆی نەدۆزییەوە بفڕێت، ئەویش لە فڕین دەوەستێت

in as quickly as a few generations.

دوایی چەند وەچەییەک.

Then, over thousands or millions of years,

دواتر، دوایی هەزاران یان میلیۆنان ساڵ،

the birds’ bodies change to match this new behavior.

لاشەی باڵندەکان دەگۆڕێن بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ ئەم ڕەفتارە نوێییە.

Their bones, once hollow to minimize weight,

ئێسکەکانیان، کە کلۆرن بۆ کەم کردنەوەی کێشیان،

become dense.

دەگۆڕێن و کلۆر نامێنین.

Their sturdy feathers turn to fluff.

پەڕە پتەوەکانییان بژ دەبنەوە.

Their wings shrink,

باڵەکانییان کرژ دەبن،

and in some cases disappear entirely.

هەندێک جاریش باڵەکانیان لە دەست دەدەن.

And the keel-like protrusion on their sternums,

ئێسکە کۆڵەی بەرسنگی باڵندەکان،

where the flight muscles attach, shrinks or disappears,

کە ماسولکەکانی فڕینییان پێوە بەندە، کرژ دەبن یان لە ناو دەچن،

except in penguins, who repurpose their flight muscles

جگە لە بەتڕیق، کە ئێسکە کۆڵەی بەرسنگی

and keels for swimming.

بەکار دەهێنێت بۆ مەلە کردن.

Most often, flightlessness evolves after

زۆر جار، نەفڕینی باڵندەکان لە ئەنجامی فڕینی جۆرێک

a bird species flies to an island

لە باڵندە بۆ سەر دورگەییەک کە هیچ ئاژەڵێکی

where there are no predators.

دڕندەیی لێ نییە، دروست دەبێت.

As long as these predator-free circumstances last,

هەتا ئاژەڵی بارودۆخی بەتاڵ لە درندەکان بەردەوام بێت،

the birds thrive, but they are vulnerable

باڵندەکان گەشە دەکەن، بەڵام ناتوانن

to changes in their environment.

ژینگەکانییان بگۆڕن.

For instance, human settlers bring dogs,

کاتێک مرۆڤ دەچێتە سەر دورگەیەک، سەگ،

cats, and stowaway rodents to islands.

پشیلە، جرج و مشک لەگەڵ خۆی دەبات.

These animals often prey on flightless birds

ئەم ئاژەڵانە زۆربەی جار باڵندە نەفڕیوەکان ڕاو دەکەن

and can drive them to extinction.

ئەمەش دەبێتە هۆی قڕبوونیان.

In New Zealand, stoats introduced by European settlers

گیانەوەری دەلەکی لە لایەن ئەوروپییەکانەوە هێنراوەتە نیوزلەندا

have threatened many native species of flightless bird.

کە هەڕەشەیە بۆ سەر چەندین جۆری باڵندەی نەفڕیووی ڕەسەن.

Some have gone extinct while others are endangered.

هەندێکیان لە ناوچوون، هەندێکیشیان لە ژێر هەڕەشەی لەناوچووندان.

So in spite of the energy-saving advantages

سەڕەڕای سوود وەرگرتن لە بەفیڕۆنەدانی وزە

of flightlessness, many flightless bird species have

لە فڕین، زۆرێك لە باڵندە نەفڕیوەکان

only a short run before going the way of the dodo.

تەنها دەتوانن بۆ ماوەیەکی کورت ڕابکەن پێش ئەوەی بگیرێن و لەناو بچن..

But a few flightless birds have survived on

بەڵام کەمێک لە باڵندەی نەفڕیووەکان ڕزگاریان بووە

mainlands alongside predators aplenty.

سەرەڕایی هەبوونی ئاژەڵی دڕندەش.

Unlike most small flightless species that

نەک وەکو زۆرێک لە باڵندە بچوکە نەفڕیوەکان

come and go quickly, these giants have been

کە خێران لە جوڵەدا، ئەم باڵندە زەبەلاحانە

flightless for tens of millions of years.

بۆ ماوەی چەندین ملیۆن ساڵە نە فڕیون.

Their ancestors appeared around the same time

وەچەکانی پێش خۆشیان هەر لە هەمان کاتتدا پەیدا بوونە

as the first small mammals, and they were probably

وەکو یەکەم شیردەری بچووک، و توانیوییانە

able to survive because they were evolving—

تا ئێستا بمێننەوە چونکە ئەوان لە

and growing—at the same time

هەمان کاتدا، زۆر بوونە و گەشەییان کردووە

as their mammalian predators.

هەروەکو ئاژەڵی دڕندە شیردەرەکان.

Most of these birds, like emus and ostriches,

زۆرێک لەم باڵندانە، وەکو ئیموس و نەعامە،

ballooned in size, weighing hundreds of

باڵەکانییان ناتوانن بەرزیان بکەنەوە کە هێندەی باڵۆنێک

pounds more than wings can lift.

گەورەن، و کێشییان بە هەزاران پاوەندە.

Their legs grew thick, their feet sturdy,

قاچەکانیان بە ئەستووری گەورە دەبن، پێیەکانیان بەهێزە،

and newly developed thigh muscles turned

و گەشەکردنی ماسولکەکانی ڕانییان

them into formidable runners.

وای لێکردوون ببن بە ڕاکەری زۆر بەهێز.

Though they no longer use them to fly,

هەرچەندە ئێستا بۆ فڕین بەکاری ناهێنن،

many of these birds repurpose

بەڵام زۆرێک لەم باڵندانە باڵەکانییان

their wings for other means.

بۆ مەبەستی جیاوازتر بەکار دەهێنن.

They can be spotted tucking their heads beneath them

وەکو سەر خستنە ژێر باڵیان،

for warmth, flashing them at prospective mates,

بۆ خۆ گەرمکردنەوە، ڕاوەشاندنیان بۆ هاوسەرگیری،

sheltering eggs with them, or even using them

بۆ پاراستنی هێلکەکانییان یان

to steer as they charge across the plains.

بە کارییان دەهێنن بۆ ڕاکردن لە دەشتەکاندا.

They may be flightless, but they’re still winging it.

لەوانیە نەتوانن بفڕن، بەڵام باڵ ڕادوەشێنن.