What is déjà vu? What is déjà vu? - Michael Molina

Translator: mabbast chato Reviewer: Zhila Mawlood

Have you experienced déjà vu?

ئایە هیچ کاتێک دەیژاڤوت بە ئەزموونکردوە؟

It's that shadowy feeling you get when a situation seems familiar.

کاتێک بارودۆخەکە ئاشنایانە دەردەکەوێت هەستێکی نادیارت لا دروست دەبێت.

A scene in a restaurant plays out exactly as you remember.

دیمەنێک دەقاودەق وەکو ئەوە لەبیرتە لە چێشتخانەیەک ڕوودەدات.

The world moves like a ballet you've choreographed,

جیهان وەکو سەمای بەلێت دەجوڵێت تۆش سەماتکردوە،

بەڵام ناتواندرێت ئەنجامەکە لە ئەزموونی ڕابردووەوە سەرچاوە بگرێت

but the sequence can't be based on a past experience

because you've never eaten here before.

چونکە هەرگیز پێشتر لێرە نانت نەخواردوە.

This is the first time you've had clams,

ئەمه‌ یەکەم جارە گوێچكه‌ ماسی بخۆیت،

so what's going on?

کەواتە مەسەلەکە چییە؟

Unfortunately, there isn't one single explanation for déjà vu.

بەداخەوە، یەک ڕوونکردنەوەش بۆ دەیژاڤو نییە.

The experience is brief and occurs without notice,

ئەزموونەکە کورتە و بەبێ تێبینیکردنیش ڕوودەدات،

making it nearly impossible for scientists to record and study it.

وایکردوە بۆ زاناکان ئەستەم بێت تا تۆماریبکەن و لێبکۆڵنەوە.

Scientists can't simply sit around and wait for it to happen to them --

زاناکان ناتوانن بە ئاسانی دابنیشن و چاوەڕێکەن تا دەیژاڤو بە ئەزموون بکەن--

this could take years.

ئەمە چەند ساڵێکی دەوێت.

It has no physical manifestations

هیچ بەڵگەیەکی جەسته‌یی ئاشکرا نییە

and in studies,

و لە لێکۆڵینەوەکانیش،

it's described by the subject as a sensation or feeling.

بە بابەتێکی وەکو هۆش و هەست وەسفکراوە.

Because of this lack of hard evidence,

لەبەر کەمی بەڵگە،

there's been a surplus of speculation over the years.

زیاتر لە چەند ساڵێک مشتومڕی زیاد لە پێویستی لەبارەوە کراوە.

Since Emile Boirac introduced déjà vu

هەرلەسەردەمی ئێمیل بۆریاک کە دەیژاڤوی ناساند

as a French term meaning "already seen,"

وەکو دەستەواژەیەکی فەرەنسی بەواتای "بینیراوە" دێت

more than 40 theories attempt to explain this phenomenon.

زیاتر لە ٤٠ تیۆر هەوڵدەده‌ن ئەم دیاردەیە ڕوونبکەنەوە.

Still, recent advancements in neuroimaging and cognitive psychology

پەرەسەندنەکانی ئەم دوایانەی وێناکردنی دەمار و دەرونزانی مێشک

narrow down the field of prospects.

بونە هۆی بەرتەسکردنەوەی بواری پێشبینیکردن.

Let's walk through three of today's more prevalent theories,

دەی با گەڕانێک بە ناو سێ لە بەربڵاوترین تیۆرەکانی ئەم سەردەمە بکەین،

using the same restaurant setting for each.

بەبەکارهێنانی هەمان چێشتخانە بۆ هەریەک لە تیۆرەکان.

First up is dual processing.

یەکەم دانە تێگەیشتنی دووانیە.

We'll need an action.

پێویستە بجوڵێین.

Let's go with a waiter dropping a tray of dishes.

با وادابنێین خزمەتکارەکە سینی قاپەکان بەردەداتەوە.

As the scene unfolds,

هەرکە دیمەنەکە ڕوودەدات،

your brain's hemispheres process a flurry of information:

مێشکۆڵەت دەستدەکات بە یادخستنەوەی یەک دنیا زانیاری:

the waiter's flailing arms,

باسکەکانی خزمەتکارەکە ئازاریپێگەیشتوە،

his cry for help,

هاواری یارمەتی دەکات،

the smell of pasta.

بۆنی پاستاش.

Within milliseconds, this information zips through pathways

لە چەند میلی چرکەدا ئەم زانیاریە بە زنجیرەی خانەکانی دەماری مێشک دەکەن

and is processed into a single moment.

و ئەم کردارەش لە یەک ساتدا ڕوودەدات.

Most of the time, everything is recorded in-sync.

زۆربەی کات، هەمووشتێک بەشێوەیەکی ڕێکوپێک تۆمارکراوە.

However, this theory asserts

هەرچۆنێک بێت، ئەم تیۆرە پشتڕاستی دەکاتەوە

that déjà vu occurs when there's a slight delay

کەوا دەیژاڤو ڕوودەدات کاتێک کەمێک زانیاری دواخراو

in information from one of these pathways.

لەیەکێک لەو زنجیرانەی خانەکانی دەماربێت.

The difference in arrival times

جیاوازی لەکاتی گەیشتنەکە

causes the brain to interpret the late information

دەبێتەهۆی ئەوەی مێشک درەنگ لێکدانەوە بۆ زانیاریەکە بکات

as a separate event.

وه‌كو ڕووداوێکی جیاكراوه‌.

When it plays over the already-recorded moment,

کاتێک لەسەروو ساتی تۆمارکراوەوە ڕوودەدات،

it feels as if it's happened before

واهەست دەکەیت کە پێشتر ڕوویداوە

because, in a sense, it has.

چونکە لە هەستەکەدا بوونی هەییە.

Our next theory deals with a confusion of the past

تیۆری دواترمان لەگەڵ سەرلێشێواندنی ڕابردوو مامەڵە دەکات

rather than a mistake in the present.

لەجیاتی هەڵه‌ی ڕانەبردوو.

This is the hologram theory,

ئەمەش تیۆری هۆلۆگرامە،

and we'll use that tablecloth to examine it.

و ئەم چەرچەفی مێزە بەکاردێنین تا پێی تاقیبکەینەوە.

As you scan its squares,

وەکو دەبینن چوارگۆشەییە،

a distant memory swims up from deep within your brain.

یادگاری کۆن لە قوڵایی مێشک هەڵدەداتەوە.

According to the theory,

بەگوێرەی تیۆرەکە،

this is because memories are stored

ئەمەش لەبەرئەوەی یادگاریەکان خه‌زندەکرێن

in the form of holograms,

لە شێوەی هۆلۆگرامس،

and in holograms,

و لە هۆلۆگرامس

you only need one fragment to see the whole picture.

تەنها پێویستت بە بەشێکی کەمە تا تەواوی وێنەکە ببینیت.

Your brain has identified the tablecloth with one from the past,

مێشکت چەرچەفی مێزەکەی لەگەڵ یەک لە ڕابردوو ناساندوە،

maybe from your grandmother's house.

لەوانەیە هی ماڵی داپیرت بێت.

However, instead of remembering that you've seen it at your grandmother's,

هەرچۆنێکبێت، لەجیاتی ئەوەی لەبیرتبێت کەوا لە ماڵی داپیرت بینیوتە،

your brain has summoned up the old memory

مێشکت داوای یادگاری کۆن دەکات

without identifying it.

بەبێ ناساندنی.

This leaves you stuck with familiarity, but no recollection.

لەگەڵ ئاشنایەتیەکی گیرخواردو بەجێت دەهێڵێت بەڵام نەک لەگەڵ بیرخستنەوە.

Although you've never been in this restaurant,

لەگەڵ ئەوەشدا هەرگیز لەم چێشتخانەیە نەبوویتی،

you've seen that tablecloth but are just failing to identify it.

چەرچەفی مێزێکت بینیوە بەڵام لە ناسینەوەشی شکست دێنیت.

Now, look at this fork.

ئێستاش، سەیری ئەم چەنگاڵە بکە.

Are you paying attention?

ئایە سەرنج دەدەیت؟

Our last theory is divided attention,

کۆتا تیۆریشمان سەرنجی دابەشکراوە،

and it states that déjà vu occurs

و لە دۆخێک دەیژاڤو ڕوودەدات

کاتێک کە بێ ئاگایانە مێشکمان نغرۆی ژینگەی دەوورووبەرمان دەبێت

when our brain subliminally takes in an environment

while we're distracted by one particular object.

لەکاتێکیشدا لەلایەن شتێکی دیاریکراویشەوە دەپچڕێندرێین.

When our attention returns,

کاتێک سەرنجمان دەگەڕێتەوە،

we feel as if we've been here before.

واهەستدەکەین پێشتر لێرەبوویتین.

For example, just now you focused on the fork

بۆنموونە، ئێستا سەرنجی چەنگاڵەکەت داوە

and didn't observe the tablecloth or the falling waiter.

و تێبینی چەرچەفی مێزەکە یان کەوتنی خزمەتکارەکەت نەکردوە.

Although your brain has been recording everything

لەگەڵ ئەوەشدا مێشکت هەمووشتێک تۆمار دەکات

in your peripheral vision,

لە بینینی ناڕاستەوخۆی، کۆگای بینین،

it's been doing so below conscious awareness.

لەژێری بەئاگای هۆشیارانە ڕوودەدات.

When you finally pull yourself away from the fork,

کاتێک لە کۆتایەکەی واز له‌ چەنگاڵەکە دێنیت،

you think you've been here before because you have,

پێتوایە پێشتر لێرەبوویت چونکە لێرەبوویت،

you just weren't paying attention.

تەنها سەرنجت نەداوە.

While all three of these theories share the common features of déjà vu,

لەکاتێکدا ئەم سێ تیۆرە تایبەتمەندی هاوبەشی دەیژاڤو هاوبەشی پێدەکەن،

none of them propose to be the conclusive source

هیچ کامێکیان پێشنیاریان نەکردوە تا ببنە سەرچاوەیەکی باوه‌ڕپێکراوی

of the phenomenon.

دیاردەکە.

Still, while we wait for researchers and inventers

لەکاتێکدا چاوەڕێی توێژەران و داهێنەران دەکەین

to come up with new ways to capture this fleeting moment,

تا ڕێگای نوێ بهێننەکایەوە بەسەر ئەم ساتە ڕۆشتوە زاڵبین،

we can study the moment ourselves.

خۆمان دەتوانین لەم ساتە بکۆڵینەوە.

After all, most studies of déjà vu are based on first-hand accounts,

دوای ئەو هەمووە، زۆربەی لێکۆڵینەوەکان لە خودی ئەزموونی کەسەکەوە سەرچاوەی گرتووە،

so why can't one be yours?

کەواتە تۆش بۆ ناتوانیت؟

The next time you get déjà vu, take a moment to think about it.

جاری داهاتوو دەیژاڤوت بە ئەزموون کرد ساتێک بوەستەوە بیریلێبکەرەوە.

Have you been distracted?

ئایە سەرنجت پچڕێندراوە؟

Is there a familiar object somewhere?

ئایە شتێکی ئاشانایی لێیە؟

Is your brain just acting slow?

ئایە مێشکت هێواش ڕەفتار دەکات؟

Or is it something else?

یاخود شتێکی دیکەییە؟