Where did Earth’s water come from? - Zachary Metz

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q. Jaff

It has no taste, color or smell, and we often look right through it.

نە ڕەنگی ھەیە نە تام و نە بۆن، دەتوانین ناوی ببینین.

It covers over 70% of the Earth,

زیاتر لە ٪‏٧٠ رووی زەوی دادەپۆشێت،

cycling from the oceans and rivers to the clouds and back again.

لە زەریاکانەوە دەست پێ دەکات بۆ ڕووبارەکان و دووبارە بۆ زەریاکان.

It even makes up about 60% of our bodies.

لە ٪‏٦٠ پێکھاتەیی لاشەمانە.

With all this water around and inside us,

ئەم ھەموو ئاوەی لە لاشە و دەوروبەرمان،

it's easy to take its presence for granted.

ھیچ گومانێک لە بوونی ناکرێت.

But in the rest of the solar system, liquid water is almost impossible to find.

بەڵام لە ھەسارەکانی تری خۆر، ئاوی شل بە ئاستەم دەست دەکەوێت.

So how did our planet end up with so much of this substance

کەواتە ئەو ڕێژە بەرزەی ئاوی ھەسارەکەمان لە کوێوە دێت،

and where did it come from?

چۆن گەیشتە ھەسارەکەمان؟

As you probably know,

لەوانەیە بزانیت،

a water molecule consists of two basic parts.

گەردیلەیەک ئاو لە دوو بەش پێک دێت.

Hydrogen, the simplest of all elements,

ھایدرۆجین، سادەترین کانزا،

has been around since close to the beginning of our universe.

لە سەرەتایی درووست بوونی گەردوونەوە بوونی ھەیە.

Oxygen entered the scene several hundred million years later

ئۆکسجین، چەند سەد ملیۆن ساڵێک دواتر درووست دەبێت

after stars began to form.

دوای ئەوەی ئەستێرەکان درووست دەبن.

The massive pressure at the center of these fiery infernos was so great

فشارێکی زۆر لە سەر تۆپەڵە ئاگرینەکان درووست دەبێت کە دەبێتە

that hydrogen atoms fused together to form helium.

ھۆی ئەوەی گەردیلەکانی ھایدرۆجین بەر گەردیلەکانی ھیلیۆم دەکەوێت.

Helium, in turn, fused to form heavier elements,

لە بەرامبەردا، ھیلیۆم کانزای قورستر درووست دەکات، وەک

like beryllium, carbon and oxygen in a process known as nucleosynthesis.

ئۆکسجین، کاربۆن، بیریلیۆم لە پڕۆسەیەک کە پێی دەوترێت تێکشکانی ناوەکی.

When stars eventually collapsed and exploded into supernovas,

کاتێک ئەستێرەکان تێکدەشکێن و دەبنە سوپەرنۆڤا،

these new elements were spread across the universe

توخمە تازەکان بە ناو گەردوون بڵاو دەبنەوە

and combined into new compounds, like the now familiar H2O.

و کارلێک دەکەن و ماددەی وەک ئاو درووست دەکەن.

These water molecules were present in the dusty cloud

گەردیلەکانی ئاو لە ھەورە تۆزاویەکان بوونیان دەبێت

that formed our solar system

کە دەبێتە ھۆی درووست بوونی سیستەمی خۆری

and more collided with our planet after its formation.

دوای درووست بوونی بە ھەسارەکەمان دەکەوێت.

But there's a big question that we don't have the answer to:

پرسیارێکی قورس ھەیە کە پێویست ناکات وەڵام بدەیتەوە:

how much water arrived on Earth, and when?

ڕێژەی ئاوی گەیشتوو بە زەوی چەندە و بۆ بەم شێوەیە؟

If, as one theory goes,

بە پێی تێڕوانینێک، ئەگەر

relatively small amounts of water were present on Earth when the rock formed,

ڕێژەیەکی کەم ئاو ھاتبێتە سەر زەوی لە سەردەمی درووست بوونی بەردین،

the high temperatures and lack of any surrounding atmosphere

بەرزی پلەی گەرمی و نەبوونی بەرگەھەوا

would have caused it to evaporate back into space.

دەبوونە ھۆی بە ھەڵم بوونی ئاو و ئاوەکە دەگەڕایەوە بۆشایی ئاسمان.

Water would have been unable to remain on the planet

ئاو نەیدەتوانی لەسەر زەوی بمێنێتەوە

until hundreds of millions of years later

چەند ملێۆن ساڵێک دواتر

when our first atmosphere formed through a process called outgassing.

کاتێک یەکەم بەرگی ھەوا درووست دەبێت لە پڕۆسەی دەردانی گاز.

This occurred when molten rock in the Earth's core

ئەم پرۆسەیە بەھۆی بەردە تواوەکانی ناوەخنی زەوی

released volcanic gasses to the surface,

دەبوونە ھۆی درووست بوونی ئاگرپرژینەکان گازەکان دەھاتنە سەر زەوی،

creating a layer that could then trap escaping water.

کە پەرژینێکی گازی درووست دەکەن کە ڕێگە لە دەرچوونی ئاو دەگرێت.

So how then did water get back to the planet?

کەواتە چۆن ئاو دەگاتە سەر ھەسارەکەمان؟

Scientists have long suspected

زاناکان دەمێکە گومان دەکەن کە

that much of it was brought by ice-bearing comets,

بەھۆی ئەستێرە کلکدارە بارکراوەکان بە سەھۆڵ دەگاتە زەوی،

or more likely asteroids that bombarded the Earth over millions of years.

یان بەھۆی بەریەکەوتنی زەوی بە ھەسارۆکەکان لە ماوەی ملێۆنان ساڵ.

توێژینەوەیەکی نوێ، ئەم تێڕوانینانە دەخاتە ژێر پرسیار.

Recent research has challenged this theory.

In examining carbonaceous chondrite meterorites

بە شیکردنەوەی ھەسارۆکەیەکی دەوڵەمەند بە کاربۆن

that formed shorty after the birth of our solar system,

کە کەمێک دوای درووست بوونی سیستەمی خۆریمان درووست دەبێت،

scientists have found that not only did they contain water,

زاناکان نەک تەنھا ئاویان تێدا دۆزیوەتەوە،

but their mineral chemical composition matched rocks on Earth

بەڵکو ئەو کانزاکانی ناو بەردەکانی زەویدا ھەن

and samples from an asteroid that formed at the same time as our planet.

لەگەڵ ئەو کانزایانەی کە لە ناو ئەستێرە کلکدارەکان ھەن ھاوتان و ھاوشێوەن.

This suggests that the Earth may have accumulated

ئەمە ڕاستییە ئەوە دەگەێنێت کە لەوانەیە زەوی پێشتر

a substantial amount of water early on that was able to stay put,

ئاوی لە ناوەخنی کۆ کرد بێتەوە و دواتر بێتە سەر ڕووی زەوی

despite the lack of an atmosphere,

سەرەڕای نەبوونی بەرگەھەوا،

though asteroids may have brought more over the eons.

لەوانەیە ھەسارە کلکدارەکان زیاتر ئاویان ھێنا بێت.

If this turns out to be true,

ئەگەر ئەمە ڕاست بێت،

life may have formed much earlier than previously thought.

لەوانەیە ژیان زۆر زووتر دەستی پێ کرد بێت وەک ئەوەی ھەستمان پێ کردووە.

So we do not yet definitively know whether the water on Earth

ئێمە تا ئێستا دڵنیا نین کە ئایا ئاوی سەر زەوی

came from its initial formation,

لە قۆناغە سەرەتاییەکانی درووست بوونی زەوی ھاتووە،

later impacts,

یان کاریگەریەکانی داھاتوو،

or some combination of the two.

یان ھەردووکیان بەیەکەوە.

Regardless, the water that runs from our showers, drinking fountains and faucets

ئەو ئاوەی کە لە گەرماو، ئاوی خواردنەوە، تاڤگە یان بەلوعەکان

is something that didn't just come from a nearby lake or river,

شتێک نییە کە تەنیا لە ڕووبار و دەریاچەکانەوە ھاتبێت،

but first underwent a cosmic and chaotic journey to get here.

بەڵکو بە پڕۆسەیەکی گەردوونی ئەستەم تێپەڕیوە تا دەگاتە ئێرە.