Bird migration, a perilous journey - Alyssa Klavans

Translator: sazan sardar Reviewer: Taban Khidr

Each spring, nature lovers eagerly greet the signs

هەر بەهارێک ، عاشقانی سروشت بە پەرۆشەوە سڵاو لە نیشانەکان دەکەن .

that winter is finally coming to an end.

کە زستان لە کۆتایدا بەرەو کۆتایی دێت

As the days grow warmer,

کاتێ ڕۆژ گەرمتر دەبن،

the flowers and trees start to bloom,

گوڵ و درەختەکان دەست دەکەن بە گەشانەوە

and the world comes alive

وە جیهان زیندوو دەبێتەوە

with the melodious call of birds

لەگەڵ بانگە ئاوازدارەکەی باڵندەکان

in search of a new mate.

لە گەڕان بەدوای هاوڕییەکی نوێ

But where have these enchanting sounds

بەڵام ئەم دەنگە ئەفسانە لە کوێیە

been hiding all winter?

هەموو زستان دەشارێتەوە؟

For almost 200 species of song birds,

بۆ نزیکەی ٢٠٠جۆر باڵندەی گۆرانی

their winters have been spent

زستانەکانیان بەسەر برد

down in the tropical climates

لە کەش و هەوای خولگەیی

of Central and South America.

لە ئەمەریکای ناوەڕاست و باشوور

While this may sound ideal,

لە کاتێکدا ڕەنگە نموونەیی بێت،

it involves one of the most perilous journeys

یەکێک لە ترسناکترین گەشتەکان لەخۆ ئەگرێ

known in the entire animal kingdom.

کە لە هەموو شانشینی ئاژەڵان ناسراوە.

This journey is called migration,

ئەم گەشتە پێی دەوترێت کۆچ،

and for song birds,

وە بۆ باڵندەی گۆرانی

this can involve travelling somewhere

ئەمە دەتوانێت تێوەبگلێ لە شوێنێک

between a few hundred to almost 7,000 miles

لەنێوان چەند سەدێک بۆ نزیکەی ٧٠٠٠میل

in a period of several weeks

لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا

to four months.

بۆ چوار مانگ.

Birds spend weeks preparing

چەند هەفتەیەک خەریکی ئامادەکارین

for the intense journey

بۆ گەشتە توندەکە

by gorging on large quantities of food,

بە گۆڕان لەسەر ڕێژەیەکی زۆر لە خواردن

sometimes doubling their weight

هەندێک جار کێشی دوو هێندە دەکات

prior to departure.

پێش ڕۆیشتن.

While flying, birds can lose

لەکاتی فڕیندا باڵندەکان بزردەبن

almost one percent of their body weight an hour,

نزیکەی لە سەدا یەک کێشی لەشیان لە کاتژمێرێکدا

so packing on the pounds is crucial to their survival.

بۆیە پێچانەوەی پاوەندەکان زۆر گرنگە بۆ مانەوەیان

However, more than the physical stress,

لەگەڵ ئەوەشدا، زیاتر لە فشاری جەستەیی

migrating birds are now facing

باڵندە کۆچکەرەکان ئێستا رووبەڕوی

a new source of hardship:

سەرچاوەی نوێی سەختی

landscape change.

گۆڕانی سروشتی.

Just imagine you're the one

تەنها بیهێنە پێش چاوت کە تۆ ئەو

getting ready to take a trip.

ئامادە بووم بۆ گەشتکردن

You've packed the car

تۆ سەیارەکەت پێچاوە

with everything you think you need,

لەگەڵ ئەو شتانەی پێت وایە پێویستن،

fueled up the tank,

تانکەکەت پڕکردووە

eaten a huge breakfast,

ژەمێکی باشی بەیانی،

and hit the road.

وە دەکەویە ڕێگا.

You've taken this journey before.

تۆ پێشتر ئەم گەشتەت کردووە

You know all your favorite rest stops

هەموو پشووە دڵخوازەکانت دەزانیت

and little back-alley diners to grab a bite.

وە لە کۆڵانێکی بچوکی دواوە بۆ ئەوە شتێک بخۆیت.

Everything is planned out.

هەموو شتێک پلان بۆ داڕێژراوە.

But just as your fuel gauge starts

بەڵام کە پێوەری سوتەمەنی دەست پێدەکات

dipping into the red zone,

بەلار بوونەوە بۆ ناوچەی سوور

you pass by what should have been a gas station,

دەبوو بەلای بەزینخانە تێپەر بوبیت،

except it's closed.

جگە لەوەی داخراوە

"Not a problem," you think,

پێت وایە، "کێشە نیە،"

"The next one can't be too far away."

ئەوەی دواتر ناتوانێت زۆر دوور بێت"

But then that next station never appears.

بەڵام ئەو وێستگەیەی داهاتوو هەرگیز دەرناکەوێت.

Unfortunately, as you continue on your route,

بەداخەوە، کە بەردەوام دەبیت لە ڕێگاکەت،

the reality of the situation starts to set in.

ڕاستی دۆخەکە دەردەکەوێت.

More and more stations are closed

وێستگەی زیاتر و زیاتر داخراون

or just erased from your map.

یان تەنها لە نەخشەکەت سڕاوتەوە.

All of a sudden, your routine trip

لە پڕێکدا، گەشتی ڕۆتینی تۆ

has become a desperate search

بووە بە گەڕانێکی بێ هیوا

just to find somewhere safe to rest

بۆ دۆزینەوەی شوێنێکی پارێزراو بۆ پشوودان

and refuel for the night.

بۆ سوتەمەنی شەو.

This scenario has become the reality

ئەم سیناریۆیە بووە بە واقیع

for the majority of migrating song birds

بۆ زۆرینەی باڵندەکانی گۆرانی کۆچکردن

as human land development continues unchecked.

کە پێشکەوتنی زەوی مرۆڤ بەردەوام دەبێت لە پشکنین.

Humans are altering important stop-over sites

مرۆڤ سایتە گرنگەکانی وەستان دەگۆرن

that birds have been using for generations.

باڵندەکان بۆ نەوەیەک بەکاری ئەهینن.

As migrators pass over the continent,

کاتێک کۆچکەرەکان بەسەر کیشوەرەکەدا تێدەپەڕن،

they run a gauntlet of dangers,

مەترسیەکان بەڕێوە ئەبەن

including pesticide ingestion in rural farmlands,

لەناویاندا دەرمانە ساسیەکان لە زەوی کشتوکاڵی لادێیەکان،

habitat loss in suburban developments,

لە دەستدانی ژیانی شار

as well as disorientation from light pollution,

هەروەها تێکچوونی پیسبوونی ڕووناکی،

and even structure collision

تەنانەت پێکهاتەی بەریەککەوتن

with tall, reflective glass buildings in cities.

لەگەڵ باڵەخانەی شووشەی بەرز و بەرپەرچدەرەوە لە شارەکاندا.

Of the estimated 20 billion individual birds

لە ٢٠ملیار باڵندەی تاکەکەسی

that comprise the fall population,

کە ژمارەی دانیشتوانی پایز دەگرێتەخۆ،

only about half will return

تەنها نزیکەی نیوەی دەگەڕێتەوە

to breed the following spring.

بۆ ئەوەی بەهاری داهاتوو وەچە بخەنەوە.

Almost one billion of these deaths

نزیکەی یەک ملیار لەو مردنانە

are attributed just to building collisions.

بەهۆی بەریەککەوتنیانە بە باڵەخانەکان

With such astounding yearly losses,

لەگەڵ زیانی ساڵانە،

humans risk more than just the loss

مرۆڤ مەترسی زیاترە لە

of the beautiful colors and songs of birds,

دەستدانی ڕەنگ و گۆرانیە جوانەکانی باڵندەکان،

they also play an important role in the ecosystem.

هەروەها ڕۆڵێکی گرنگ لە سیستەمی ژینگەیی دا دەگێڕن.

Birds help with insect control,

باڵندەکان یارمەتیدەری کۆنتڕۆڵی مێرووەکانن،

pollination,

هەڵاڵەکردن،

and disbursing seeds throughout the landscape.

وە دابەزاندنەوەی تۆو بەدرێژایی سروشت.

Without birds, the natural world

بەبێ باڵندە، جیهانی سروشتی

would be a very different place.

شوێنێکی زۆر جیاواز دەبێت.

Although birds face an on-going threat

هەرچەندە باڵندەکان بەرەنگاری هەڕەشەی بەردەوامن

from human land development,

لە پێشکەوتنی زەوی

there are actions that we can all take to help.

هەموو دەتوانین کردارمان هەبێت بۆ یارمەتی دانیان.

Many countries and local governements

زۆر وڵات و حوکمڕانی ناوخۆیی

have already passed important laws

پێشتر یاسای گرنگیان دەرکردووە

that restrict the use of poisonous pesticides.

کە بەکارهێنانی مێشکوژی ژەهراوی سنوردار دەکات.

By using more natural, plant-based products,

بە بەکارهێنانی بەرهەمی سروشتی و ڕووەکی زیاتر،

we can maintain our farms and gardens

دەتوانین کێڵگە و باخەکانمان بپارێزین

without the dangerous side effects.

بەبێ کاریگەریە لاوەکیە مەترسیدارەکان.

In addition, as our global populations continue to grow

سەرەڕای ئەوەش، کە دانیشتوانی جیهان بەردەوام گەشە دەکات

and people need places to call home,

وە خەڵک پێویستیان بە شوێنە بۆ هەبوونی ماڵ،

green spaces can offer both bird habitat

سەوزایی دەتوانێت هەردوو شوێنی ژیانی باڵندە

as well as a peaceful and natural place

هەروەها شوێنێکی ئارام و سروشتی دابین بکات

for us to enjoy.

بۆ ئێمە بۆ چێژوەرگرتن.

Small changes at home

گۆڕانکاری بچوک لە ماڵەوە

can also make a huge difference.

دەتوانێت جیاوازیەکی زۆر دروست بکات

By hanging up feeders

بە هەڵواسینی فیدەرەکان

and building bird houses in outdoor areas,

وە دروستکردنی خانووی باڵندە لە ناوچەکانی دەرەوە

we can provide much-needed food and safety

دەتوانین خۆراک و سەلامەتی پێویست دابین بکەین

during long migrations.

لە کاتی کۆچکردنی درێژدا

Turning out lights in suburban

کوژاندنەوەی ڕووناکی لە قەراغ شار

and urban environments

can also help birds

وە ژینگەی شار

دەتوانێت یارمەتی باڵندەکان بدات

that look for stars to navigate.

کە بەدوای ئەستێرەکاندا ئەگەڕێن.

With our help, these sky travellers

بە یارمەتی ئێمە ئەو گەشتیارە ئاسمانیانە

can reach their destination safely,

بە سەلامەتی دەتوانن بگەنە شوێنی مەبەستیان،

and hopefully keep returning year after year.

وە بە هیوای ئەوەی ساڵ دوای ساڵ بگەڕێتەوە.