Why are frogs disappearing? - Kerry M. Kriger

Translator: Zirak Luqman Reviewer: Daban Q. Jaff

Have you ever heard the sound of frogs

هەرگیز گوێت لە دەنگی بۆقەکان بووە

calling at night?

دەقیڕێنن لە شەودا؟

For hundreds of millions of years,

بۆ سەدان میلیۆن ساڵ،

this croaking lullaby has filled the nighttime air.

ئەم قیڕاندنەی هەرموو ناوچەکەی گرتۆتەوە لە شەودا

But recent studies suggest

بەڵام تۆژینەوەکانی پێشوو پێشنیار دەکەن

that these frogs are in danger

کە ئەم بۆقانە لە مەترسیدان

of playing their final note.

لە لەناوچوونی کۆتا دانەیان.

Over the past few decades,

زیاتر لە دەیان ساڵی ڕابردوو،

amphibian populations have been rapidly disappearing worldwide.

گیانلەوەرە ئاویەکان بەخێرایی لەناودەچن لە سەرتاسەری جیهان.

Nearly one-third of the world's amphibian species

نزیکەی یەک لەسەر سێی جۆری گیانلەوەرە ئاویەکانی جیهان

are endanger of extinction,

لە مەترسی لەناوچووندان،

and over 100 species have already disappeared.

هەروەها زیاتر لە ١٠٠ جۆر لەناوچوون.

But don't worry, there's still hope.

بەڵام نیگەران مەبن، هێشتا هیوا ماوە.

Before we get into how to save the frogs,

پێش ئەوەی باسی چۆنێتی پاراستنی بۆقەکان.

let's start by taking a look

با دەست پێ بکەین بە سەیرکردنێک

at why they're disappearing

بۆچی دیار نامینێن

and why it's important to keep them around.

هەروەها بۆچی گرینگە ئەوان لە دەوروبەرمان بهێڵینەوە.

Habitat destruction is the number one problem

تێکدانی ژینگەکەیان گەرەترین کێشەیە

for frog populations around the world.

بۆ بۆقەکانی جیهان

There are seven billion humans on the planet,

حەوت میلیۆن مرۆڤ هەیە لەسەر هەسارەکەماندا،

and we compete with frogs for habitat.

هەروەها ئێمە ڕکابەری بۆقەکان دەکەین لەسەر شوێنەکە

We build cities, suburbs, and farms

ئێمە شار، دەرەوەی شارو کێڵگەکان بنیاد دەنێێن

on top of frog habitat

لەسەر ژینگەی بۆقەکان

and chop forests

وە دارستانەکان لە ناو دەبەین

and drain the wetlands

وە ئاوەکان وشک دەکەین

that serve as home

کە وەکو ماڵێک خزمەت

for numerous amphibian populations.

بە زۆریك لە گیانلەوەرە ئاویەکان دەکات.

Climate change alters precipitation levels,

گۆڕانی کەش و هەوا ڕێگەخۆشکەرە بۆ داڕمانی چینەکانی زەوی

drying up ponds, streams, and cloud forests.

وشکبوونی گۆم، چەم و هەوری دارستانەکان

As the Earth's human population continues to grow,

هەر وەکو دانیشتوانی زەوی بەردەوامە لە زیاد بوون

so will the threats amphibians face.

بۆیە روبەڕیت هەڕەشەی گیانلەوەرە ئاویەکان دەبنەوە.

There are a variety of other factors

چەندین هۆکاری جۆرارجۆری تر هەیە

contributing to the frogs' decline.

بەژدارن لە کەبوونەوەی بۆقەکان

Over-harvesting for the pet and food trade

ڕاوکردن بۆ ڕاگرتن و بازرگانی خواردن

results in millions of frogs

هۆکاری دەرهێنانی

being taken out of the wild each year.

میلیۆنان بۆقە لە سروشدا هەر ساڵێک.

Invasive species,

جۆرە هیرشکەرەکان،

such as non-native trout and crawfish,

ماسی سەلەموی ناڕەسەن و کولەی دەریا،

eat native frogs.

بۆقە ڕەسەنەکان دەخۆن.

Humans are facilitating the spread

مرۆڤەکان بڵاوبوونەوەی

of infectious diseases

نەخۆشیە درمەکان ئاسان دەکەن

by shipping over 100 million amphibians

بە بازاڕکردن بە ١٠٠ میلیۆن گیانلەبەری ئاوی

around the world each year

لە سەرتاسەری جیهان لە هەر ساڵێکدا

for use as food, pets, bait,

بۆ بەکارهێنان وەکو خواردن، ئاژەڵی ماڵی، تەڵە

and in laboratories and zoos,

وە لە تاقیگە و باخچەی ئاژەڵان،

with few regulations or quarantines.

بە دەستبەسەرداگرتن و کەرەنتینە کردن.

One of these diseases,

یەکێک لەو نەخۆشیانە،

chytridiomycosis,

کیتریدیۆمیکۆسەس،

has driven stream-dwelling amphibian populations

لە شوێنی مانەوەی گیانلەبەرە ئاویەکان بڵاوبۆتەوە

to extinction

بەرەو نەمان

in Africa,

لە ئەفریقیا،

Australia,

ئوستڕاڵیا،

Europe,

and North, Central, and South America.

ئەوروپا،

هەروەها باکوور، ناوەند، و باشووری ئەمریکا.

On top of all these problems,

لەسەروی ئەم کێشانەوە،

we add hundreds of millions of kilograms of pesticides

سەدان میلیۆن کیلۆی مادەی مێرو لەناوبەر زیاد دەکەین

to our ecosystems each year.

بۆ سیستەمی ژینگەییمان لە هەر ساڵێکدا.

And these chemicals are easily absorbed

و ئەم مادە کیمیایانە بەئاسانی دەمژرێن

through amphibians' permeable skin,

بەناو شلەی پێستی گیانلەوەرە ئاویەکان،

causing immunosuppression,

هۆکاری کەمکردنەوەی سیستەمی بەرگری لەش

or a weakened immune system,

یان سیستەمی بەرگری لاواز،

and developmental deformities.

هەروەها کەموکوڕی گەشەسەندوو.

Okay, so why are these little green guys

باشە، کەواتە بۆچی ئەم بۆقە بچووکە سەوزانە

worth keeping around?

شایەنی مانەوەن؟

Frogs are important for a multitude of reasons.

بۆقەکان گرینگن لەبەر چەندین هۆکار.

They're an integral part of the food web,

بەشێکی بنچینەیین لە تۆڕی خۆراکیدا،

eating flies, ticks, mosquitoes,

خواردنی مێشەکان، ئەسپێکان،

and other disease vectors,

وە هۆکارەکانی تری نەخۆشی،

thus, protecting us against malaria,

بەمجۆرە، دەمانپارێزێت دژی مەلاریا،

dengue fever,

تای ڤایرۆسی دێنگی،

and other illnesses.

هەروەها نەخۆشیەکانی تر.

Tadpoles keep waterways clean

سەرە مێکوتە ئاوەڕۆ خاوێن ڕادەگرێت

by feeding on algae,

بە خواردنی قەوزەکان.

reducing the demand

کەمکردنەوەی خواست

on our community's filtration systems

لەسەر سیستەمی پاڵاوتنی کۆمەڵگاکەمان

and keeping our cost of water low.

هەروەها خەرجی ئاومان بەکەمی دەهێڵێتەوە.

Frogs serve as a source of food

بۆق وەک سەرچاوەی خۆراکی خزمەت دەکات

for birds, fish, snakes, dragonflies, and even monkeys.

بۆ باڵندەکان، ماسیەکان، مارەکان، باڵندە دراگۆنەکان، و تەنانەت مەیمونەکان.

When frogs disappear,

کاتێک بۆقەکان لەناودەچن،

the food web is disturbed,

تۆڕی خۆراکی تێکدەچێت،

and other animals can disappear as well.

وە دەکرێت ئاژەڵەکانی تریش لەناوبچن.

Amphibians are also extremely important

گیانلەوەرە ئاویەکان هەروەها زۆر گرینگن

in human medicine.

لە چارەسەری پزیشکی مرۆڤدا.

Over ten percent of the Nobel prizes

زیاتر لە سەدا دەی خەڵاتەکانی نۆبڵ

in physiology and medicine

لە بواری فیزۆلۆژی و دەرماندا

have gone to researchers

بۆ ئەو توێژەرانە بوون

whose work depended on amphibians.

کە کاردەکەن بەپشتبەستن بە ئاژەڵە ئاویەکان.

Some of the antimicrobial peptides

هەندێک لە پەپدیتەکانی دژە میکرۆب

on frog skin can kill HIV,

لە پێستی بۆقدا دەتوانن ڤایرۆسی ئایدز بکوژن

some act as pain killers,

هەندێک پارێزەر وەکو ئازار شکێن،

and others serve as natural mosquito repellents.

وە ئەوانەی تر خزمەت دەکەن وەکو مادەی دژە پێشکەی سروشتی.

Many discoveries await us

چەندین دەرئەنجام چاوەڕێمان دەکەن

if we can save the frogs,

گەر بتوانین بۆقەکان بپارێزین،

but when a frog species disappears,

بەڵام کاتێک جۆرێکی بۆق لەناو دەچێت،

so does any promise it holds

ئەگەر ڕویدا هەڵدەگیرێت

for improving human health.

بۆ بەرەوپێشچوونی تەندروستی مرۆڤ.

Fortunately, there are lots of ways you can help,

خۆشحاڵانە، چەندین ڕێگا هەیە دەتوانیت یارمەتدەر بیت

and the best place to start

و باشترین جێگا بۆ دەستپێکردن

is by improving your ecological footprint

بەرەوپێشبردنی شوێنپێی ژینگەییتە

and day-to-day actions.

هەروەها کردارەکانی ڕۆژانەت.

The next time you listen to that nighttime lullaby,

جاری داهاتوو گوێ لەو لایلایەی شەوانە دەگریت

don't think of it as just another background noise,

وابیر مەکەوە وەکو هەر ژاوە ژاوێکی تر بێت،

hear it as a call for help,

وەکو هاواری یارمەتی گوێی لێ بگرە

sung in perfect croaking harmony.

گۆرانی وتن لە ئاهەنگی نایابی قیڕاندن.