The woman who stared at the sun - Alex Gendler

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

In the spring of 1944, Tokyo residents experienced numerous aerial attacks

لە بەهاری ساڵی ١٩٤٤ دا، خەڵکی تۆکیۆ ڕووبەرووی كۆمه‌ڵێك هێرشی هه‌وای بوونه‌وه‌

from Allied bombers.

له‌ لایه‌ن هاوپه‌یمانه‌كانیانه‌وه‌.

Air raid sirens warned citizens to get indoors

زەنگی ئاگادارکردنەوە لێدرا بۆ چوونه‌ژوورەوەی هاوڵاتیان

and preceded strategic blackouts across the city.

و تاریكی ده‌ستیگرت به‌سه‌ر شاره‌كه‌دا.

But 28-year old Hisako Koyama saw these blackouts as opportunities.

به‌ڵام هیساكۆ كۆیاما ئه‌مه‌ی به‌ ده‌رفه‌ت زانی.

Dragging a futon over her head for protection,

فوتۆنێكی خسته‌ سه‌رسه‌ری بۆ پاراستنی خۆی،

Koyama would gaze at the night sky,

كۆیاما ده‌بوایه‌ ته‌ماشای ئاسمان بكات،

tracking all sorts of astronomical phenomena.

بۆ به‌دواداچوونی بۆ دیارده‌ فه‌له‌كیه‌كان.

However, her latest endeavor required the light of day.

هەرچۆنێک بێت، کۆتا هه‌وڵه‌كانی پێویستی به‌ كات هه‌بوو.

By angling her telescope towards the sun,

به‌ دانانی ته‌لیسكۆبه‌كه‌ی ڕووه‌و خۆر،

Koyama could project the star's light onto a sheet of paper,

كۆیاما ده‌یتوانی وێنه‌ی ئه‌ستێره‌كان بكێشێت له‌سه‌ر په‌ڕه‌یه‌ك،

allowing her to sketch the sun’s shifting surface.

كه‌ ڕێگی پێ ده‌دات بۆ كێشانی ڕووی خۆر.

She spent weeks recreating this set up, tracking every change she saw.

ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كی پێچوو بۆ كێشانی هه‌موو ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ی ده‌یبینی.

But while Koyama didn't know it,

به‌ڵام كاتێ كۆیاما نه‌یده‌زانی،

these drawings were the start of one of the most important records

ئه‌و وێنانه‌ سه‌ره‌تایه‌ك بوو له‌ كاره‌ گرنگه‌كانی

of solar activity in human history.

له‌ چالاكیه‌كانی خۆر له‌ مێژووی مرۆڤدا.

To understand exactly what Koyama saw on the sun’s surface,

بۆ تێگه‌یشتن له‌ تێڕوانینه‌كانی كۆیاما ده‌رباره‌ی ڕووی خۆر،

we first need to understand what’s happening inside the star.

پێویسته‌ سه‌ره‌تا تێبگه‌ین كه‌ له‌ناو ئه‌ستێره‌كاندا چی ده‌گوزه‌رێت.

Every second, trillions of hydrogen atoms

هەموو چرکەیەک، تریلیۆنێك لە ئەتۆمی هایدرۆجین

fuse into helium atoms in a process called nuclear fusion.

ده‌چنه‌ ناو ئەتۆمەکانی هیلیۆم لە كردارێكدا كه‌ پێی ده‌ڵێن تێکەڵبوونی ناوه‌كی.

This ongoing explosion maintains the sun’s internal temperature

ئه‌م ته‌قینه‌وانه‌ به‌رده‌وام ده‌بن و پله‌ی گه‌رمی ناوه‌وه‌ی خۆر

of roughly 15 million degrees Celsius,

ده‌بێته‌ 15 ملیۆن پله‌ی سیلیزی،

which is more than enough energy to transform gas

كه‌ ڕێژه‌یه‌كی ته‌واوه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ی گاز

into churning pools of plasma.

بۆ ناو حه‌وزه‌كانی پلازما.

Plasma consists of charged particles that produce powerful magnetic fields.

پلازما پێکهاتوە لە چینی بارگاوی کە موگناتیسی بەهێز بەرهەم دەهێنێت.

But unlike the stable charged particles that maintain magnetic activity on Earth,

بەڵام جیاواز لە گەردیلەی بارگه‌ جێگیره‌كان کە چالاکی موگناتیسی لەسەر زەوی دەپارێزن،

this plasma is constantly in flux,

ئەم پلازمایە بەردەوام ده‌گۆڕێت،

alternately disrupting and amplifying the sun's magnetic field.

ورده‌ ورده‌ هه‌ڵده‌ستێت به‌ به‌هێزكرن و یه‌كخستنی هێزی موگناتیسی خۆر.

This ongoing movement can produce

ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ ده‌توانێت

temporary concentrations of magnetic activity

بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی سه‌رنج بخاته‌سه‌ر چالاكی موگناتیسی

which inhibit the movement of molecules and in turn reduce heat in that area.

کە رێگە لە جوڵەی گەردیلەکان دەگرێت و گەرمی لەو ناوچەیە کەم دەکاتەوە.

And since regions with less heat generate less light,

ئه‌و ناوچانه‌ی تیشكی كه‌می به‌رده‌كه‌وێت ڕووناكی كه‌م به‌رهه‌مدێنێت،

places with the strongest magnetic fields appear as dark spots

ئه‌وشوێنانه‌ی كه‌ هێزی موگناتیسی زیاتره‌ به‌ خاڵی ڕه‌ش ده‌رده‌كه‌ون و

scattered across the sun’s surface.

له‌سه‌ر ڕووی خۆر بڵاوبوونه‌ته‌وه‌.

These so-called sunspots are always moving,

ئه‌و په‌ڵانه‌ی سه‌ر ڕووی خۆر به‌رده‌وام ده‌جوڵێن،

both as a result of plasma swirling within the sphere,

هه‌ردووكیان له‌ ئه‌نجامی هه‌بوونی پلازما له‌ زه‌ویدا،

and the sun’s rotation.

و سوڕانه‌وه‌ی زه‌وی.

And because they’re often clustered together,

به‌و هۆیه‌ی زۆربه‌ی كات وه‌ك گرووپێكن پێكه‌وه‌،

accurately counting sunspots and tracking their movement can be a challenge,

شوێنكه‌وتن و ژماردنی په‌ڵه‌كانی خۆر كارێی قورس ده‌بێت،

depending greatly on the perception and judgment of the viewer.

به‌ پشتبه‌ستن به‌ تێڕوانینه‌كان و بڕیاره‌كانی خه‌ڵكی.

This is precisely where Koyama’s contributions would be so valuable.

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنانه‌ی كۆیامان كه‌ زۆر به‌نرخن.

Despite having no formal training in astronomy,

سه‌ره‌ڕای نه‌بوونی هیچ خولێكی ئه‌سترۆنۆمی،

her observations and sketches were remarkably accurate.

تێبینی و وێنەکانی زۆر ڕاست و دروست بوون.

After sending her work to the Oriental Astronomical Association,

دوای ناردنی کارەکانی بۆ کۆمەڵەی ئەستڕۆنۆمی ڕۆژهەڵاتی،

she received a letter of commendation for her dedicated and detailed observations.

ئەو نامەیه‌كی ستایشی وەرگرت بۆ ئه‌وتێبینیه‌ ورد و تایبه‌تیانه‌ی.

With their support, she began to visit the Tokyo Museum of Science,

بە یارمه‌تی ئەوان دەستیکرد بە سەردانیكردنی مۆزەخانەی زانستی تۆکیۆ،

where she could use a far superior telescope to continue her work.

ئەو شوێنەی کە دەتوانێت ته‌لیسكۆبی گه‌وره بەکاربهێنێت بۆ بەردەوام بوون لە کارەکانی.

Koyama soon joined the museum's staff as a professional observer,

کۆیاما هه‌ر زوو چووە پاڵ ستافی مۆزەخانەکە وەک چاودێرێک، و

and over the next 40 years, she worked on a daily basis,

بۆ ماوەی 40 ساڵ ڕۆژانە کاری دەکرد، بۆ

producing over 10,000 drawings of the sun’s surface.

بەرهەمهێنانی زیاتر لە 10,000 وێنەی ڕووی خۆر.

Researchers already knew magnetic currents in the sun followed an 11 year cycle

توێژه‌ران ده‌یانزانی كه‌ هێزی موگناتیسی له‌ خۆردا به‌ ده‌وری بازنه‌یه‌كی 11 ساڵیدا

that moved sunspots in a butterfly shaped path over the star’s surface.

ده‌ خولایه‌وه‌ به‌ێوه‌یه‌كی په‌پوله‌یی له‌سه‌روو ئه‌ستێره‌كانه‌وه‌.

But using Koyama’s record,

به‌ڵام به‌ سوودوه‌رگرتن تۆماره‌كانی كۆیاما،

they could precisely follow specific sunspots and clusters

ئەوان دەیانتوانی بە وردی شوێن په‌ڵه‌كانی خۆر بكه‌ون و دیاریان بكه‌ن

through that journey.

له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و گه‌شته‌وه‌.

This kind of detail offered a real-time indication of the sun’s magnetic activity,

ئەم وردەکاریانە کاتێکی زۆریان پێویست بوو تا ئاماژه‌ به‌و چالاكیانه‌ بكه‌ن،

allowing scientists to track all kinds of solar phenomena,

ڕێگەدان بە زانایان بۆ بەدواداچوون بۆ هەموو جۆرە دیاردەکانی خۆر،

including volatile solar flares.

له‌نێوانیاندا تیشكه‌ گه‌شاوه‌كانی خۆر.

These flares typically emanate from the vicinity of sunspots,

ئەم تیشكانه‌ بە شێوەیەکی ئاسایی هەڵدەقوڵێن له‌ ده‌ره‌وه‌ی په‌ڵه‌كانی ڕووی خۆره‌وه‌،

and can travel all the way to Earth’s atmosphere.

كه‌ ده‌توانێت بگاته‌ به‌رگه‌هه‌وای زه‌وی.

Here, they can create geomagnetic storms

لێرەدا دەتوانن گەردەلولی جیۆ موەگناتیسی دروست بکەن

capable of disrupting long range communication and causing blackouts.

توانای تێکدانی ههێڵه‌ په‌یوه‌ندیه‌ دووره‌كان و تاریك كاریان هه‌یه‌.

Solar flares also pose a major risk to satellites and manned space stations,

تیشكه‌كانی خۆر مه‌ترسی دروست ده‌كه‌ن بۆ سەتەلایتەکان و وێستگە ئاسمانییەكان،

making them essential to predict and plan for.

واده‌كات پێشبینی بكه‌ن و پلان دابنێن.

During an interview in 1964,

لە ماوەی چاوپێکەوتنێکدا لە ساڵی 1964

Koyama lamented that her 17 years of observation had barely been enough

كۆیاما ئه‌و 17 ساڵ كاركدنه‌ی به‌س بوو

to produce a single butterfly record of the solar cycle.

بۆ بەرهەمهێنانی یەک تۆماری پەپوولە لە سووڕی خۆردا.

But by the end of her career, she’d drawn three and a half cycles—

بەڵام لە کۆتایی کارەکەیدا ئەو سێ خول و نیوی کێشاوە—

one of the longest records ever made.

یه‌كێكه‌ له‌ تۆماره‌ درێژه‌كان تاوه‌كو ئێسته‌.

Better still, the quality of her drawings was so consistent,

هێشتا باشترە، کوالیتی ئەو وێنانه‌ زۆر ڕێک و دروست بوون،

researchers used them as a baseline to reconstruct the past 400 years

توێژەران بەکاریان هێناون وه‌ك سه‌رچاوه‌یی سه‌ره‌ك بۆ بنیاتنانەوەی 400 ساڵی ڕابردوو

of sunspot activity from various historical sources.

لە چالاکی په‌ڵه‌كانی سه‌ر خۆر لە سەرچاوە مێژووییە جۆراوجۆرەکانەوە.

This project extends Koyama’s legacy far beyond her own lifetime,

ئەم پڕۆژەیە میراتی کۆیاما درێژتر دەکاتەوە زیاتر له‌ ژیانی خۆی،

and proves that science is not built solely on astounding discoveries,

و دەیسەلمێنێت کە زانست دروست نەکراوە تەنها لەسەر دۆزراوه‌ سه‌یره‌كان،

but also on careful observation of the world around us.

به‌ڵكو له‌سه‌ر تێڕوانینه‌ ورده‌كان ده‌رباره‌ی جیهانه‌وه‌ دروست بووه‌.