Who were Las Mariposas, and why were they murdered? - Lisa Krause

Translator: lavin Azwar omar Reviewer: Daban Q. Jaff

From 1930 to 1961, thousands of people

لە ساڵی ١٩٣٠ تا ١٩٦١، بە هەزارەها خەڵک

were imprisoned, tortured, and murdered

زیندانی کران، ئەشکەنجەدران و کوژران

under Rafael Trujillo’s dictatorship in the Dominican Republic.

لەلایەن فەرمانڕەوایی زاڵمی وڵاتی دۆمینکا رافیل تۆرهیۆ.

Three sisters would go on to lead an underground revolution.

سێ خوشک نیازی هەڵگیرساندنی شۆڕشێکی نهێنیان هەبوو.

But while their courage inspired many, it threatened the man in power,

دەسەلڵاتدارن ڵێیان دەترسان چونکە خەڵکێکی زۆڕ پشتوانی ڵێ دەکردن،

and their lives would come to a tragic early end.

بەمەش ژیانیان لەناوچوون و مەترسی دابوو.

Trujillo rose through the military ranks during the United States’ occupation

ترۆهیۆ سوپایەکی سەربازی دامەزاند لەوکاتەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەستیان

of the Dominican Republic.

بەسەر وڵاتی دۆمینیکادا گرت بوو.

He assumed power in 1930 through a coup and rigged election

١٩٣٠ لە ئەنجامی کودەتا و هەڵبژاردنی نایاساییەوە دەسەڵات وەرگڕت

and created a system that enriched himself and his allies.

یاسا و دەستورەکانی تەنها خۆیی و لایەنگرەکانی دەوڵەمەند دەکرد.

Trujillo’s family alone controlled three-fifths

خێزانی ترۆهیۆ بە تەنها سێ لە سەر پێنجی

of the country’s gross domestic product,

داهات و بەرهەمەکانی نەتەوەکەیان بۆ خۆیان دەبرد،

including monopolies over salt, beef, and newspapers.

وەکو خوێ، گۆشتی مانگا و ڕۆژنامە.

He renamed the country's capital after himself

ناوی پایتەختی وەلاتەکەی گۆڕی بۆ ناوی خێزانەکەی

and expected his portrait to be displayed in every household.

داوای کرد کە وێنەکەی لە هەموو دامەزراوەکاندا هەڵبگرێت.

And he committed atrocities, including the massacre of thousands of Haitians.

دڕندەیی بەرپاکرد، وەکو کۆمەڵ کوژی هەزارەها خەڵکی هەیشەن.

All the while, a secret police force maintained his power

لەم ماوەیەکدا، یەکەیەکی سیخوری دامەزراند

by targeting opponents at home and abroad.

کە چاودێڕی بەرهەڵستکارەکانیان لە دەرەوە و ناوەوەی ماڵەکانیان دەکرد.

The Mirabal sisters grew up in a middle class family in the countryside.

لە گوندێکدا سێ خوشک لە چینێکی مامناوەندا لە خێزانی مێڕەبل لە دایکبوون.

Their parents sent the four sisters—

خێزانە هەر چوار کچەکەیان نارد بۆ

Patria, Dedé, Minerva, and María Teresa—

پاتریا، دێ دێ، مینێرڤا و مەریا ترێسا

to one of the country’s best boarding schools.

بۆ یەکێک لە هەرە باشترین قوتابخانەکانی ویلایەتەکە.

There, Minerva met a classmate whose relative was killed on Trujillo's orders.

لەوێ، مینێرڤا قوتابیەکی ناسی کە خزمێکی بە فەرمانی تروهیۆ کوژرا بوو.

She began seeking out strong voices of opposition

هەوڵیدا لایەنگر کۆبکاتەوە بۆ دروست کردنی خۆپیشاندان

and discussing issues of oppression and justice with her sisters.

و هەروەها تاوتوێی کێشەکانی ئەم خۆپیشاندانە و داتپەروەری لەگەڵ خوشکەکانی کرد.

While Dedé stayed out of politics,

لە کاتێکدا دێ دێ هەوڵی خۆ دوورخستەوەی دەدا لە سیاسەت،

Minerva, Patria, and María Teresa became invested in changing their country.

بەڵام مینێرڤا، پاتریا، مریا تەرێسا لە هەوڵی گۆڕینی وڵاتەکەیان دابوون.

However, the Mirabal family’s safe standing soon collapsed.

هەرچەندە، خێزانی میرەبال سەروەت و سامانەکەیان لە دەستدا.

In 1949, they were invited to one of Trujillo’s parties,

لە ساڵی ١٩٤٩، بانگێشتی یەکێک یانەکانی ترۆهیۆ کران،

which served as his personal hunting grounds for young women.

کە ئەوەش بۆ تێڕکردنی حەز و ئارەزووەکانی خۆیی بەرتامبەر ژنان داینا بوو.

Declining the invitation was not an option.

بانگێشت کردنەش زۆڕەمڵێ بوو.

Despite Minerva’s attempts to avoid him at the reception,

لەگەڵ ئەوەی مینێرڤا لە پرسگەکە هەوڵێدا لە ئەو دووربکەوێتەوە،

she eventually danced with Trujillo but rejected his advances.

لە کۆتاییەکەی هەر سەمایی لەگەڵ تۆرهیۆ کرد بەڵام دەست پێخشەرییەکانی ڕەتکردووە.

The Mirabal family left the party early,

خێزانی مەرابال زوو ئاهەنگەکەیان بەجێ هێشت،

which was seldom done and considered disrespectful to the dictator.

کە ئەمەش زۆڕ بەکەمی دەکرا چونکە بە بێ ڕێزی بە بەڕامبەر سەرۆک دادەندرا.

Their father, Enrique, was imprisoned and family property was confiscated.

باوکیان ئینریکۆ زیندانی کرا و سەروەت و سامانەکەشیان ڵێ زەوت کرا.

Minerva graduated with highest honors

مینێرڤا بە نمرەیەکی زۆڕ بەرزەوە دەرچوو و

as one of the first women in the country to receive a law degree.

یەکەمین ئافرەتیش بوو لە شارەکەدا کە بڕوانامەی یاسایی بە دەست هێنا.

But she was denied state authorization to practice—

بەڵام یاسا و دەستوەرەکانیوڵاتەکەی ڕەتدەکردووە ئەوەش بۆ ئەوە بوو

a process Trujillo oversaw.

هەتا تۆرهیۆ هەستی پێ بکات

While studying, Minerva met Manolo Tavárez Justo.

لەو کاتەی دەیخوێند، مینێرڤا مانۆلۆ تەڤرێز کوستۆ.

He shared her political convictions and the two married in 1955.

بیر و ڕایەکانیان هاوبەش کرد و لە ساڵی ١٩٥٥ دا هاوسەرگیریان کرد.

They watched as armed revolutions launched throughout Latin America.

چاودێڕی شۆڕشە سەربازییەکەی ئەمریکایی باشووریان دەکرد.

After Trujillo crushed an attempt to overthrow him in 1959,

دوای ئەوە تۆرهیۆ لە ساڵی ١٩٥٩ لە هەوڵی فراوانکردنی دەسەڵاتەکەی دابوو،

they began to prepare a revolution of their own.

دەستیان کرد بە ئاماکردنی شۆڕشێک.

The Mirabal sisters and their husbands formed the June 14th movement

شۆڕشی ١٤ حوزەیران لەلایەن خوشکەکانی خێزانی میرەبل و مێردەکانیان و

along with many others from the middle class.

هەندێک کەسی تر کە سەر بە چینی مامناوەند بوو هەڵگیرسا.

Codenamed Las Mariposas, or the Butterflies,

ناویان لە خۆیان نا لاس ماریپۆساس یان پەپولەکان،

the three sisters organized and attended clandestine meetings

سێ خوشکەکە کۆبوونەوەی نهێنیان ڕێک دەخست و بەشداریان تێدا دەکرد

and distributed pamphlets detailing Trujillo’s violations.

بەڵگەنامەی توندوتیژییەکانی تۆرهیۆیان بەسەر خەڵکی دابەش دەکرد.

In January of 1960,

لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٦٠،

they called representatives together from all over the country

پەیوەندیان بە ڵێپراسراوەکانی سەرانسەری وڵاتەکەوە کرد

to establish the movement’s structure and prepare an uprising.

بۆئەوەی بنامەکانی شۆڕشەکە پێکەوە دابڕێژن و شۆڕشەکە ئەنجام بدەن.

But it was not to be.

بەڵام ئەوە ڕووینەدا.

Trujillo had spies everywhere.

تۆرهیۆ سیخوری لە هەموو شوێنکدا هەبوو.

Soon, many revolutionaries, including Minerva and María Teresa, were arrested.

زوو، زۆڕینەی شۆڕشگێرەکان وەکو مینێرڤا و ماریا تێریسا دەستگیرکران.

During this time, Patria found creative ways of transmitting information

لەم کاتەدا، پاتریا ڕێگایەکی زیرەکانەی دۆزیەوزە بۆئەوەی زانیاری

to and from imprisoned rebels.

بە شۆڕشگێڕە زیندانی کراوەکان بدات.

Fearful of losing the support of the U.S. and the Church,

لە ترسی ئەوەی پشتوانی ئەمریکا و پەرستگای مەسیحی لە دەست بدات،

which had recently begun to criticize him,

کە دەستیان کرد بوو بە ڕەخنە گرتن ڵێ،

Trujillo released the sisters while leaving their husbands imprisoned.

تۆرهیۆ خوشکەکانی ئازاد کرد بەڵام هاوسەرەکانیان هەر بە زیندانی کراوی مانەوە.

But they continued to threaten his regime’s stability— and his ego.

بەڵام هەر بەردەوام بوون لە هەڕەشەکردن بۆ سەر وڵاتەکەی و خۆشی.

On November 25th,

لە ٢٥ تشرینی دووەم،

as the three sisters were returning from visiting two of their imprisoned husbands,

لەو کاتەی سێ خوشکە لە سەردانی کردنی مێڕدە زیندانی کراوەکانیان دەگەڕانەوە،

Trujillo’s men stopped their car.

پیاوەکانی تۆرهیۆ ڕێگەیان بە ئۆتۆمبیلەکەیان گرت.

The sisters, along with their driver, Rufino de la Cruz,

سێ خوشکە و لەگەڵ شوفێڕەکەیان رفینۆ دێلا کروز،

were asphyxiated and beaten to death.

ئەشکەنجەدران و هەتاوەکو مردن.

The men rolled the Jeep off a hill to frame the murder as a car accident.

پیاوەکان سەیارەکەیان لەسەر گردەکە بەردایە- بۆئەوەی بڵێن بەهۆی ڕووداوی هاتوچۆوە مردون.

Patria was 36, Minerva was 33, and María Teresa was 25.

پاتریا ٣٦ ساڵ بوو، مینێرڤا ٣٣، ماریا تێریسا ٢٥ بوو.

But Trujillo's plan to silence the Mirabal sisters

بەلام تۆهیرۆ توانی زاڵ بێت بەسەر خوشکەکانی خێزانی مێرەبل

and stabilize his regime backfired.

و خەڵکی وڵاتەکەی هەڵبخەلەتێنی بەم دڕۆیە.

Much of the public wasn’t fooled by the flimsy coverup.

بەڵام زۆڕینەی خەڵکەکە باوڕیان بەم فێڵە گاڵتەجارییە نەکرد.

The international community condemned the assassination.

ڕێکخڕاوە نێودەوڵەتیەکان بە پیاوکوژی ناویان برد.

And the U.S. closed its Dominican embassy

ئەمریکا دامەزاوەیی دۆمەنکیەکانیان داخست

and secretly invested in the anti-Trujillo movement.

بە شێوەیەکی نهێنیش پشتگیری شۆڕشەکەی دژی تۆلاهیۆیان دەکرد.

Months later, former members of the Dominican military

دوای چەند مانگێکی تر، هەندێک ئەندامی سوپای سەربازی دۆمینیەکان

killed the dictator, bringing his violent, 31-year reign to an end.

حوکمرانە زاڵمەکەیان کوشت و کۆتایان بە حوکمڕانیە ٣١ ساڵیەکەی هێنا

Thanks to their family, especially their surviving sister, Dedé,

سوپاس بۆ خانەوادەکەیان، بەتایبەتی خوشکە کۆڵنەدەرەکەیان دێ دێ،

the legacy of the Mirabal sisters would surpass the clutches of Trujillo’s tyranny

سەروەت و سامانەکەی خوشکەکانی خێزانی میرەبال بۆ ترۆهیۆ زاڵم مایەوە

even long after their deaths.

تەنانەت دوای مردنەکەشیان.

Today, the Mirabal sisters are national heroes

ئەمڕۆ، خوشکەکانی خێزانی میرەبال بە پاڵەوانی نەتەوەی دادەندرێن

with monuments and honors commemorating their struggle.

بە شانازیەوە یادی هەوڵ و تێکۆشانەکانیان دەکەنەوە.

In 1999, the United Nations declared November 25th,

لە ساڵی ١٩٩٩٢٥ی تشرینی دووەمیان،

the anniversary of their deaths,

بە ساڵیادی کۆچکردنەکەیان دانا،

the International Day for the Elimination of Violence Against Women.

ئەوەش بووە ڕۆژی نەتەوەی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان.

Their courageous fight for justice has inspired generations.

ئەو ئازای و کۆڵنەدانەیان بۆ بە دەست هێنانی داتپەروەری هەمیشە هانی نەوەکانمانی داوە.