Mike deGruy: Hooked by an octopus

Mike deGuy: bị móc bởi một con bạch tuộc.

Translator: Nam Tran Reviewer: Alice Tran

I first became fascinated with octopus at an early age.

Tôi bị ấn tượng bởi loài bạch tuộc từ khi còn nhỏ

I grew up in Mobile, Alabama --

Tôi lớn lên ở Mobile, Alabama.

somebody's got to be from Mobile, right? --

Hẳn là có ai ở đây có quê ở Mobile chứ?

and Mobile sits at the confluence of five rivers,

Và Mobile nằm ở nơi giao nhau của 5 con sông,

forming this beautiful delta.

tạo nên một đồng bằng tươi đẹp.

And the delta has alligators crawling

Với những con cá sấu bò lúc nhúc

in and out of rivers filled with fish

nơi những con sông đầy cá

and cypress trees dripping with snakes,

những cây bách với rắn đu lòng thòng,

birds of every flavor.

và chim đủ mọi loài.

It's an absolute magical wonderland to live in --

Đó quả là một thiên đường kỳ diệu

if you're a kid interested in animals, to grow up in.

nơi lớn lên lý tưởng của những chú bé say mê động vật.

And this delta water flows to Mobile Bay, and finally into the Gulf of Mexico.

Và nơi đồng bằng này, nước chảy vào vịnh Mobile, và cuối cùng đổ vào vịnh Mexico.

And I remember my first real contact with octopus

Và tôi nhớ lần đầu tiên tôi chạm vào một con bạch tuộc

was probably at age five or six.

là khi tôi khoảng năm, sáu tuổi.

I was in the gulf, and I was swimming around and saw a little octopus on the bottom.

Tôi bơi trong vịnh, và thấy một con bạch tuộc nhỏ dưới đáy.

And I reached down and picked him up, and immediately

Tôi lặn xuống và bắt nó lên, và ngay lập tức

became fascinated and impressed by its speed and its strength and agility.

bị mê hoặc và ấn tượng bởi tốc độ, sự dai sức và nhanh nhẹn của nó.

It was prying my fingers apart and moving to the back of my hand.

Nó gỡ những ngón tay tôi ra và luồn ra phía sau bàn tay.

It was all I could do to hold onto this amazing creature.

Tôi chỉ có thể cố giữ chặt thứ sinh vật kỳ lạ đó.

Then it sort of calmed down in the palms of my hands

Rồi nó dần bình tĩnh lại trong lòng bàn tay tôi

and started flashing colors,

và bắt đầu phát sáng,

just pulsing all of these colors.

cứ phát ra tất cả những loại màu sắc,

And as I looked at it, it kind of tucked its arms under it,

và khi tôi cố giữ riết nó lại, nó cuộn tròn những cái xúc tu lại,

raised into a spherical shape

trở thành một khối cầu

and turned chocolate brown with two white stripes.

và biến thành màu chocolate nâu với hai vạch trắng.

I'm going, "My gosh!" I had never seen anything like this in my life!

Tôi la lên "Lạy chúa" vì tôi chưa bao giờ thấy điều gì tương tự trong đời

So I marveled for a moment, and then decided it was time to release him,

Thế là tôi sững lại trong một lúc, trước khi quyết định giải phóng chú,

so I put him down.

thế là tôi bỏ chú xuống.

The octopus left my hands and then did the damnedest thing:

Chú bạch tuộc làm một điều tồi tệ nhất khi đã rời khỏi tay tôi

It landed on the bottom in the rubble

Chú hạ xuống ngay đống gạch vụn

and -- fwoosh! -- vanished

và "fwoosh!"---biến mất!---

right before my eyes.

ngay trước mắt tôi.

And I knew, right then, at age six,

Và ngay khi đó, ở tuổi lên sáu, tôi đã biết

that is an animal that I want to learn more about. So I did.

đó sẽ là loài vật tôi muốn tìm hiểu. Và tôi đã làm vậy.

And I went off to college and got a degree in marine zoology,

Và tôi rời trường đại học với tấm bằng về động vật biển,

and then moved to Hawaii and entered graduate school

và tôi chuyển đến Hawaii, nhập học một trường sau đại học

at the University of Hawaii.

tại đại học Hawaii.

And while a student at Hawaii, I worked at the Waikiki Aquarium.

Và trong khi là sinh viên ở Hawaii, tôi làm việc cho Viện Hải Dương Học Waikiki.

And the aquarium had a lot of big fish tanks

Và nơi này có rất nhiều bể cá lớn,

but not a lot of invertebrate displays,

nhưng không có nhiều bể cho động vật không xương sống

and being the spineless guy, I thought, well

và vì yêu thích những loài ẻo lả này, tôi nghĩ, thôi được,

I'll just go out in the field and collect these wonderful animals

tôi sẽ ra ngoài thu thập những loài động vật kỳ diệu

I had been learning about as a student

mà tôi được học thời sinh viên

and bring them in, and I built these elaborate sets and put them on display.

tôi đưa chúng vào, và tôi cũng tạo nên những tập mẫu tinh vi, đưa chúng ra trưng bày.

Now, the fish in the tanks were gorgeous to look at,

Lũ cá trong bể trông rất đẹp đẽ,

but they didn't really interact with people.

nhưng chúng không thực sự tương tác với mọi người.

But the octopus did.

Loài bạch tuộc thì có.

If you walked up to an octopus tank,

Nếu bạn đi đến một cái bể nuôi bạch tuộc,

especially early in the morning before anyone arrived,

đặc biệt là vào sáng sớm, trước hết thảy mọi người,

the octopus would rise up and look at you

con bạch tuộc sẽ trồi lên nhìn bạn

and you're thinking, "Is that guy really looking at me? He is looking at me!"

và bạn sẽ nghĩ, "Hắn đang thực sự nhìn mình à? Hắn nhìn mình!"

And you walk up to the front of the tank. Then you realize

Và bạn đi về trước bể. Để bạn nhận ra

that these animals all have different personalities:

là những con vật đó có đầy đủ các loại tính cách.

Some of them would hold their ground,

Một số trong số chúng giữ lãnh địa.

others would slink into the back of the tank and disappear in the rocks,

Một số khác lẩn ra sau, biến mất giữa những tảng đá.

and one in particular, this amazing animal ...

Và một con, đặc biệt, con vật đáng kinh ngạc ấy...

I went up to the front of the tank, and he's just staring at me,

Tôi đi ra trước bể, và hắn đang nhìn tôi chằm chằm.

and he had little horns come up above his eyes.

Và hắn có 2 cái râu nhỏ mọc lên phía trên cặp mắt.

So I went right up to the front of the tank --

Vậy là tôi đi ngay lên phía trước bể.

I was three or four inches from the front glass --

Chỉ ba hoặc bốn inch cách mặt kính.

and the octopus was sitting on a perch, a little rock,

Và gã bạch tuộc đang ngồi trên chỗ cao, một hòn đá nhỏ

and he came off the rock and he also came down right to the front of the glass.

và hắn rời khỏi hòn đá, đến ngay phía bên kia tấm kính.

So I was staring at this animal about six or seven inches away,

Tôi nhìn chằm chằm vào con vật cách mình sáu bảy inch kia,

and at that time I could actually focus that close;

và lúc đó tôi thực sự tập trung ở một cự ly gần như vậy;

now as I look at my fuzzy fingers I realize those days are long gone.

giờ đây khi tôi nhìn vào những ngón tay nhăn nheo tôi nhận ra những ngày đó đã xa.

Anyway, there we were, staring at each other,

Dù sao thì, lúc đó chúng tôi ở đó, nhìn chằm chằm vào nhau,

and he reaches down and grabs an armful of gravel

và hắn lặn xuống, quắp lấy một tay đầy những viên sỏi

and releases it in the jet of water entering the tank

và thả chúng vào trong dòng nước chảy vào bể

from the filtration system,

từ hệ thống lọc

and -- chk chk chk chk chk! -- this gravel hits the front of the glass and falls down.

và "chk chk chk chk chk!" hòn sỏi va vào mặt bể rồi rơi xuống.

He reaches up, takes another armful of gravel, releases it --

Hắn lại trồi lên, quờ đống sỏi khác, thả ra...

chk chk chk chk chk! -- same thing.

"Chk chk chk chk chk!" -- y như thế.

Then he lifts another arm and I lift an arm.

Rồi hắn nhấc một tay lên. Tôi cũng nhấc một tay.

Then he lifts another arm and I lift another arm.

Hắn nhấc cái tay khác. Tôi cũng nhấc cái tay kia lên.

And then I realize the octopus won the arms race,

Và tôi nhận ra gã bạch tuộc đã thắng trong cuộc đua so tay này,

because I was out and he had six left. (Laughter)

bởi tôi chẳng còn cái tay nào, hắn thì còn tới sáu cái nữa.

But the only way I can describe what I was seeing that day

Nhưng cách duy nhất tôi có thể miêu tả những gì tôi thấy ngày hôm đó

was that this octopus was playing,

là con bạch tuộc đang chơi đùa,

which is a pretty sophisticated behavior for a mere invertebrate.

điều nghe có vẻ cao siêu vượt quá biểu hiện của một con vật không xương sống tầm thường.

So, about three years into my degree,

Ba năm sau khi tôi bắt đầu khóa học

a funny thing happened on the way to the office,

một điều thú vị đã diễn ra trên đường đến văn phòng,

which actually changed the course of my life.

điều đã thực ra thay đổi hoàn toàn chí hướng của đời tôi.

A man came into the aquarium. It's a long story, but essentially

Một người đàn ông đến thăm Viện Hải Dương học. Đó là một câu chuyện dài, nhưng tóm lại là

he sent me and a couple of friends of mine to the South Pacific

ông ta gửi tôi và vài người bạn đến Nam Thái Bình Dương,

to collect animals for him,

để thu thập động vật cho ông,

and as we left, he gave us two 16-millimeter movie cameras.

và khi chúng tôi lên đường, ông đưa chúng tôi hai máy quay phim 16mm

He said, "Make a movie about this expedition."

Ông ta bảo "Hãy làm một bộ phim về chuyến đi này."

"OK, a couple of biologists making a movie --

... OK, một vài nhà sinh vật học đi làm phim --

this'll be interesting,"

sẽ rất thú vị.

and off we went. And we did, we made a movie,

Thế là chúng tôi đi, chúng tôi đã làm được, làm một bộ phim,

which had to be the worst movie ever made

chắc hẳn là bộ phim tồi nhất từng được làm

in the history of movie making,

trong lịch sử ngành điện ảnh.

but it was a blast. I had so much fun.

Nhưng nó thật sự là một luồng gió mới, tôi đã thấy rất vui vẻ.

And I remember that proverbial light going off in my head,

Tôi nhớ lúc đó có một luồng sáng rọi qua trí óc tôi,

thinking, "Wait a minute.

bảo rằng, "Đợi một chút,

Maybe I can do this all the time.

có thể mình sẽ làm nghề này luôn.

Yeah, I'll be a filmmaker."

Yeah, tôi sẽ làm nhà làm phim."

So I literally came back from that job,

Thế là tôi, theo nghĩa đen, quay về với công việc đó,

quit school, hung my filmmaking shingle

bỏ học, khởi nghiệp làm phim

and just never told anyone that I didn't know what I was doing.

và chẳng bao giờ thừa nhận với ai là mình không biết bản thân đang làm gì.

It's been a good ride.

Đó là một sự lựa chọn đúng đắn.

And what I learned in school though was really beneficial.

Và những điều tôi học ở trường đã rất có lợi.

If you're a wildlife filmmaker

Nếu bạn là một nhà quay phim về đời sống hoang dã

and you're going out into the field to film animals,

và bạn bước ra đồng cỏ để ghi hình các con vật,

especially behavior,

đặc biệt là biểu hiện của chúng,

it helps to have a fundamental background

nó giúp bạn có một nền tảng cơ bản

on who these animals are,

biết rằng những con vật đó là thế nào,

how they work and, you know, a bit about their behaviors.

chúng hoạt động ra sao, bạn biết đấy, một ít về hành vi của chúng.

But where I really learned about octopus

Nhưng nơi tôi thực sự học về loài bạch tuộc

was in the field, as a filmmaker

là trong vai trò một nhà làm phim,

making films with them,

làm những bộ phim với chúng,

where you're allowed to spend large periods of time

nơi bạn được phép sử dụng quãng dài thời gian

with the animals, seeing octopus being octopus

với những con vật, nhìn ngắm những con bạch tuộc cư xử như loài bạch tuộc

in their ocean homes.

trong ngôi nhà đại dương của chúng.

I remember I took a trip to Australia,

Tôi nhớ là có đi một chuyến đến Úc,

went to an island called One Tree Island.

đến một hòn đảo tên gọi One Tree Island (đảo một cây).

And apparently, evolution had occurred

Một điều rõ ràng là có sự bành trướng ở đây

at a pretty rapid rate on One Tree,

một sự bành trướng nhanh chóng ở đảo Một Cây

between the time they named it and the time I arrived,

từ lúc họ đặt tên cho nó đến khi tôi bước chân lên đảo

because I'm sure there were at least three trees

vì tôi chắc chắn rằng có ít nhất 3 cái cây

on that island when we were there.

trên hòn đảo đó khi tôi đến.

Anyway, one tree is situated right next to

Dù sao thì một cây nằm ngay bên phải

a beautiful coral reef.

một rặng san hô tuyệt đẹp.

In fact, there's a surge channel

Thực ra, còn có một ngọn thủy triều lên

where the tide is moving back and forth, twice a day, pretty rapidly.

nơi sóng dập dìu lên xuống khá nhanh hai lần mỗi ngày

And there's a beautiful reef,

và cũng có một rặng đá ngầm rất đẹp

very complex reef, with lots of animals,

rặng đá rất phức tạp với nhiều loài động vật

including a lot of octopus.

trong số đó có bạch tuộc.

And not uniquely

Và không phải là loài duy nhất,

but certainly, the octopus in Australia

nhưng hiển nhiên là loài bạch tuộc ở Úc

are masters at camouflage.

là một bậc thầy trong lãnh vực ngụy trang

As a matter of fact,

Đó là một sự thật,

there's one right there.

có một con ở ngay đây.

So our first challenge was to find these things,

Thử thách đầu tiên cho chúng tôi là tìm thấy chúng,

and that was a challenge, indeed.

và đó là một thử thách thực sự.

But the idea is, we were there for a month

Ý tưởng là: Chúng tôi ở đó trong vòng một tháng,

and I wanted to acclimate the animals to us

và tôi muốn cho các loài động vật đó quen thuộc với chúng tôi.

so that we could see behaviors without disturbing them.

Nhờ thế tôi sẽ có thể quan sát biểu hiện của chúng mà không gây phiền hà cho chúng.

So the first week was pretty much spent

Tuần đầu tiên mất rất nhiều thời gian

just getting as close as we could,

chỉ để lại gần chúng hết mức chúng tôi có thể,

every day a little closer, a little closer, a little closer.

mỗi ngày gần hơn từng chút, từng chút.

And you knew what the limit was: they would start getting twitchy

Và bạn biết khi nào đến giới hạn, chúng sẽ bắt đầu náo động

and you'd back up, come back in a few hours.

bạn phải quay về, vài giờ sau mới trở lại,

And after the first week, they ignored us.

sau tuần đầu tiên, chúng bắt đầu lờ chúng tôi đi.

It was like, "I don't know what that thing is, but he's no threat to me."

Nó giống như, "Tôi cũng không biết đây là thứ gì, nhưng hắn chẳng gây nguy hiểm gì cho tôi."

So they went on about their business

Thế là chúng bắt đầu làm việc của mình

and from a foot away, we're watching mating

Và cách khoảng 1 foot, chúng tôi thấy chúng đang giao phối

and courting and fighting

ve vãn và đánh nhau

and it is just an unbelievable experience.

và đó là một trải nghiệm không tin được.

And one of the most fantastic displays

Và một trong những màn trình diễn tuyệt diệu nhất

that I remember, or at least visually,

mà tôi nhớ, hoặc ít nhất là nhìn thấy,

was a foraging behavior.

là hoạt động kiếm ăn.

And they had a lot of different techniques

Và chúng có rất nhiều kỹ thuật khác nhau

that they would use for foraging,

để kiếm thức ăn.

but this particular one used vision.

Nhưng giống vật này sử dụng thị giác.

And they would see a coral head,

Và chúng có thể thấy một cái đầu san hô

maybe 10 feet away,

cách khoảng 10 feet

and start moving over toward that coral head.

và bắt đầu di chuyển về phía cái đầu san hô.

And I don't know whether they actually saw crab in it, or imagined that one might be,

Và tôi không biết chúng có thấy một con cua nằm trong đó, hoặc tưởng tượng là có một con như vậy

but whatever the case, they would leap off the bottom

dù sao đi nữa, chúng bắt đầu trồi lên từ đáy

and go through the water and land right on top of this coral head,

và bơi qua dòng nước, đậu lên ngay đỉnh cái đầu san hô,

and then the web between the arms

và cái mạng lưới xung quanh cánh tay

would completely engulf the coral head,

sẽ hoàn toàn nhận chìm cái đầu

and they would fish out, swim for crabs.

và chúng sẽ bắt những con cua.

And as soon as the crabs touched the arm, it was lights out.

Và ngay khi những con cua động đến cánh tay, nó tắt hết ánh sáng

And I always wondered what happened under that web.

Và tôi luôn băn khoăn không hiểu điều gì xảy ra bên dưới mạng lưới đó.

So we created a way to find out, (Laughter)

Thế là tôi tìm ra một cách

and I got my first look at that famous beak in action.

Và tôi lần đầu tiên được nhìn cảnh tượng nổi tiếng đó đang diễn ra.

It was fantastic.

Nó thật tuyệt diệu.

If you're going to make a lot of films about a particular group of animals,

Nếu bạn chuẩn bị làm nhiều phim về một nhóm động vật cụ thể,

you might as well pick one that's fairly common.

bạn có thể chọn một loài khá quen thuộc.

And octopus are, they live in all the oceans.

Ví dụ như bạch tuộc. Chúng sống khắp các đại dương.

They also live deep.

Chúng sống nơi nước sâu.

And I can't say octopus are responsible

Và tôi không thể nói là bạch tuộc chịu trách nhiệm

for my really strong interest

về sở thích đặc biệt mạnh mẽ của tôi

in getting in subs and going deep,

đi vào tàu và lặn sâu

but whatever the case, I like that.

nhưng dù thế nào thì tôi cũng ưa thích công việc đó.

It's like nothing you've ever done.

Nó là một điều tôi chưa từng làm.

If you ever really want to get away from it all

Nếu bạn lúc nào đó thực sự muốn rời bỏ tất cả

and see something that you have never seen,

và đi xem một thứ bạn chưa từng xem

and have an excellent chance of seeing something

muốn có cơ hội xem cái gì đó

no one has ever seen, get in a sub.

chưa ai từng thấy, thì hãy vào một con tàu lặn.

You climb in, seal the hatch, turn on a little oxygen,

Bạn leo vào, đóng cửa khoang lại, bơm chút oxy

turn on the scrubber,

bật cái máy lọc này lên,

which removes the CO2 in the air you breathe, and they chuck you overboard.

cái máy giúp loại bỏ CO2 trong không khí bạn thở, và họ sẽ đưa bạn xuống.

Down you go. There's no connection to the surface

Thế là bạn ra đi. Không có liên lạc gì với bên trên

apart from a pretty funky radio.

ngoại trừ một cái radio nhếch nhác.

And as you go down, the washing machine

Và khi bạn lặn xuống, cái máy giặt

at the surface calms down.

có vẻ dịu dần

And it gets quiet.

Rồi yên lặng hẳn.

And it starts getting really nice.

Và nó bắt đầu trở nên khá dễ thương.

And as you go deeper, that lovely, blue water you were launched in

Bạn càng lặn sâu hơn, màu nước biển xanh đẹp đẽ nơi bạn xuất phát

gives way to darker and darker blue.

nhường chỗ dần cho một thứ màu xanh đen đậm hơn.

And finally, it's a rich lavender,

Và cuối cùng nó chuyển màu xanh tím đậm,

and after a couple of thousand feet, it's ink black.

sau vài ngàn feet nữa, nó thành đen như mực.

And now you've entered the realm

Bây giờ bạn đã vào đến vương quốc

of the mid-water community.

của cộng đồng sinh sống nơi mực nước trung bình.

You could give an entire talk

Bạn có thể nói cả một bài dài

about the creatures that live in the mid-water.

về những sinh vật sống vùng nước trung bình này.

Suffice to say though, as far as I'm concerned,

Tôi có đủ cơ sở để nói,

without question, the most bizarre designs

không hề băn khoăn, rằng những cơ cấu kỳ dị nhất

and outrageous behaviors

và những hành vi mạnh mẽ nhất

are in the animals that live in the mid-water community.

thuộc về các động vật sống ở mực nước trung bình.

But we're just going to zip right past this area,

Nhưng chúng ta đang tăng tốc lướt qua khu vực này

this area that includes about 95 percent

nơi chứa đến 95 phần trăm

of the living space on our planet

lượng sinh vật sống trên hành tinh chúng ta

and go to the mid-ocean ridge, which I think is even more extraordinary.

và tiến đến dãy núi trung đại dương, nơi tôi cho rằng còn ấn tượng hơn.

The mid-ocean ridge is a huge mountain range,

Đây là một dãy núi khổng lồ

40,000 miles long, snaking around the entire globe.

chạy dài 40,000 dặm, bao quanh cả địa cầu

And they're big mountains, thousands of feet tall,

Và chúng là những ngọn núi lớn cao hàng ngàn feet

some of which are tens of thousands of feet

một số cao đến hàng chục ngàn feet

and bust through the surface,

và khi nhô lên khỏi mặt biển

creating islands like Hawaii.

tạo thành những hòn đảo như Hawaii

And the top of this mountain range

Và đỉnh của rặng núi này

is splitting apart, creating a rift valley.

bị chia cắt, tạo nên một thung lũng

And when you dive into that rift valley, that's where the action is

Khi bạn lặn vào bên trong thung lũng đó, nơi mọi hoạt động diễn ra

because literally thousands of active volcanoes

bởi, theo nghĩa đen, hàng ngàn núi lửa hoạt động

are going off at any point in time

có thể phun trào bất cứ lúc nào

all along this 40,000 mile range.

dọc theo 40,000 dặm của dãy núi

And as these tectonic plates are spreading apart,

Và khi những cái đĩa kiến tạo bị xê dịch trượt khỏi nhau

magma, lava is coming up and filling those gaps,

magma, dung nham tràn ra, lấp đầy vào những chỗ trống đó

and you're looking land -- new land --

Bạn sẽ thấy những vùng đất, những mảnh đất mới

being created right before your eyes.

được tạo thành ngay trước mắt

And over the tops of them is 3,000 to 4,000 meters of water

Và trên đó là ba đến bốn ngàn mét nước

creating enormous pressure,

tạo nên một sức ép khổng lồ

forcing water down through the cracks toward the center of the earth,

đẩy nước xuống qua những chỗ hở vào sâu trong tâm trái đất

until it hits a magma chamber

đến khi nó đụng vào tầng magma

where it becomes superheated

nơi nó bị nung nóng cực độ

and supersaturated with minerals,

và bốc hơi cực nhanh cùng với khoáng chất

reverses its flow and starts shooting back to the surface

khi đó nó quay ngược lại phóng lên bề mặt

and is ejected out of the earth like a geyser at Yellowstone.

và được giải phóng khỏi lòng đất giống như một mạch nước phun ở Yellowstone

In fact, this whole area

Thực chất, cả khu vực này

is like a Yellowstone National Park with all of the trimmings.

cũng chẳng khác gì vườn quốc gia Yellowstone.

And this vent fluid is about 600 or 700 degrees F.

Nơi miệng phun này nhiệt độ vào khoảng 700 độ F.

The surrounding water is just a couple of degrees above freezing.

Trong khi nước xung quanh chỉ khoảng vài độ trên mức đóng băng

So it immediately cools,

Nên nó ngay lập tức được làm nguội

and it can no longer hold in suspension

và không giữ được

all of the material that it's dissolved,

những vật chất hòa tan trong nó

and it precipitates out, forming black smoke.

chúng trào lên, tạo thành làn khói đen

And it forms these towers, these chimneys

Và những ống khõi hình thành

that are 10, 20, 30 feet tall.

cao 10, 20, 30 feet.

And all along the sides of these chimneys

Dọc theo những ống khói

is shimmering with heat and loaded with life.

hơi nước mờ mờ ảo ảo và chứa đầy sự sống

You've got black smokers going all over the place

Bạn nhận thấy khói đen tỏa khắp mọi nơi

and chimneys that have tube worms

và trong ống khói là những con sâu ống

that might be eight to 10 feet long.

dài từ 8 đén 10 feet

And out of the tops of these tube worms

Và trên đỉnh của những con sâu ống

are these beautiful red plumes.

là những chùm lông tơ đỏ tuyệt đẹp

And living amongst the tangle of tube worms

Sống giữa đám quấn quít những con sâu ống

is an entire community of animals:

là cả một quần thể động vật

shrimp, fish, lobsters, crab,

tôm, cá, tôm hùm, cua

clams and swarms of arthropods

từng con, từng đám những loài giáp xác

that are playing that dangerous game

chơi những trò chơi nguy hiểm

between over here is scalding hot and freezing cold.

ở nơi mà vừa có thể nóng bỏng da, hoặc lạnh đến đóng băng

And this whole ecosystem

Và cả hệ sinh thái này

wasn't even known about

chưa hề được ai biết đến

until 33 years ago.

cho đến 33 năm trước

And it completely threw science on its head.

Và nó nhanh chóng bắt khoa học phải vào cuộc

It made scientists rethink

Bắt các nhà khoa học phải cân nhắc lại

where life on Earth might have actually begun.

về nơi khởi nguồn thực sự của sự sống trên trái đất

And before the discovery of these vents,

Và trước khi những miệng phun kia được khám phá ra

all life on Earth, the key to life on Earth,

tất cả sự sống của trái đất, chìa khóa của sự sống trên trái đất

was believed to be the sun and photosynthesis.

được cho rằng bắt nguồn từ mặt trời và sự quang hợp

But down there, there is no sun,

nhưng dưới sâu, nơi không có mặt trời

there is no photosynthesis;

cũng chẳng có sự quang hợp

it's chemosynthetic environment down there driving it,

thì sự sống được duy trì nhờ môi trường hóa tổng hợp

and it's all so ephemeral.

tất cả là nhờ các loài động vật phù du

You might film this

Bạn có thể quay phim

unbelievable hydrothermal vent,

những miệng phun thủy nhiệt khó tin này

which you think at the time has to be on another planet.

khó tin đến nỗi bạn có thể tưởng nó đến từ hành tinh khác

It's amazing to think that this is actually on earth;

Thật kinh ngạc khi biết nó thực sự tồn tại trên trái đất

it looks like aliens in an alien environment.

Nó trông như từ hành tinh khác, trong môi trường ngoài hành tinh

But you go back to the same vent eight years later

Nhưng tám năm sau, nếu bạn quay lại những miệng phun này

and it can be completely dead.

có thể nó đã hoàn toàn ngừng hoạt động

There's no hot water.

Không còn nước nóng

All of the animals are gone, they're dead,

Tất cả các sinh vật đều đã chết

and the chimneys are still there

Và những ống khói thì còn đó

creating a really nice ghost town,

tạo nên một thành phố ma

an eerie, spooky ghost town,

một thị trấn ma kỳ bí, kinh dị

but essentially devoid of animals, of course.

tuyệt nhiên không có bóng dáng sinh vật nào.

But 10 miles down the ridge...

nhưng cách đó khoảng 10 dặm

pshhh! There's another volcano going.

Ppssshhh! Một núi lửa khác đang hoạt động

And there's a whole new hydrothermal vent community that has been formed.

Và cả một quần thể sinh thái bên một miệng phun thủy nhiệt khác đã được hình thành

And this kind of life and death of hydrothermal vent communities

Chu kỳ hình thành và biến mất của những quần thể này

is going on every 30 or 40 years

cứ lặp lại sau mỗi 30 hoặc 40 năm

all along the ridge.

khắp dãy núi

And that ephemeral nature

Và sự sống tạm bợ

of the hydrothermal vent community

của những quần thể sinh thái quanh hố thủy nhiệt này

isn't really different from some of the

y hệt như những nơi khác

areas that I've seen

mà tôi từng chứng kiến

in 35 years of traveling around, making films.

trong vòng 35 năm rong ruổi làm phim

Where you go and film a really nice sequence at a bay.

Thử tưởng tượng bạn đến đó quay một loạt những thước phim tuyệt đẹp

And you go back, and I'm at home,

Rồi bạn quay về nhà

and I'm thinking, "Okay, what can I shoot ...

Và hồi tưởng lại "Okay, mình đã thấy gì nhỉ

Ah! I know where I can shoot that.

Ah, tôi biết tôi có thể quay được gì ở nơi đó

There's this beautiful bay, lots of soft corals and stomatopods."

Đó là một cái vịnh đẹp, vô số san hô mềm và loài giáp xác."

And you show up, and it's dead.

Thế nhưng khi bạn quay lại, tất cả đã biến mất rồi

There's no coral, algae growing on it, and the water's pea soup.

Không còn san hô, thay vào đó là tảo mọc lên, nước biển đục như nồi súp

You think, "Well, what happened?"

Và bạn nghĩ, "Điều gì đã xảy ra vậy?"

And you turn around,

Và bạn nhìn xung quanh

and there's a hillside behind you with a neighborhood going in,

và có một một sườn đồi phía sau bạn nơi khu dân cư

and bulldozers are pushing piles of soil back and forth.

với những chiếc máy ủi đang xới đất

And over here

Và nơi đây

there's a golf course going in.

một sân gôn đang được xây dựng

And this is the tropics.

Và nơi đó là vùng nhiệt đới

It's raining like crazy here.

mưa điên cuồng

So this rainwater is flooding down the hillside,

Nước mưa tràn xuống theo sườn đồi

carrying with it sediments from the construction site,

mang theo đất đá từ khu vực xây dựng

smothering the coral and killing it.

vùi lấp và làm chết rặng san hô

And fertilizers and pesticides

Những đất đá, chất hóa học

are flowing into the bay from the golf course --

đang chảy vào vịnh từ sân gôn

the pesticides killing all the larvae and little animals,

Những chất hóa học giết chết ấu trùng và các loài động vật nhỏ

fertilizer creating this beautiful plankton bloom --

phân bón khiến cho sinh vât phù du phát triển mạnh

and there's your pea soup.

Tạo nên thứ nước súp đại dương

But, encouragingly, I've seen just the opposite.

Nhưng, đáng mừng là, tôi cũng thấy điều ngược lại

I've been to a place that was a pretty trashed bay.

Tôi đã đến một vịnh từng là một bãi rác

And I looked at it, just said, "Yuck,"

Tôi nhìn nó, bĩu môi một tiếng "Yuck"

and go and work on the other side of the island.

và bỏ đến làm việc ở một vùng khác của đảo

Five years later, come back,

Năm năm sau, khi quay lại,

and that same bay is now gorgeous. It's beautiful.

cũng vẫn cái vịnh đó, giờ trông thật đẹp đẽ, lung linh

It's got living coral, fish all over the place,

Với các loài san hô sống, cá khắp nơi

crystal clear water, and you go, "How did that happen?"

nước thì trong. Và tôi tự hỏi "Điều gì đã xảy ra?"

Well, how it happened is

Điều đã xảy ra

the local community galvanized.

là cộng đông địa phương đã lên tiếng

They recognized what was happening on the hillside and put a stop to it;

Họ nhận ra điều đang xảy ra ở vùng đồi, và quyết định ngăn chặn nó

enacted laws and made permits required

thi hành các điều luật và yêu cầu giấy phép

to do responsible construction

phải xây dựng có trách nhiệm

and golf course maintenance

cũng như tu bổ sân gôn

and stopped the sediments flowing into the bay,

để ngăn không cho đất đá rơi xuống vịnh

and stopped the chemicals flowing into the bay,

và ngăn chất hóa học tràn vào vịnh

and the bay recovered.

và cả vùng vịnh được hồi sinh.

The ocean has an amazing ability

Đại dương có một khả năng thật đáng kinh ngạc

to recover, if we'll just leave it alone.

để hồi sinh, nếu chúng ta giữ cho nó được yên ổn.

I think Margaret Mead

Tôi nghĩ Margaret Mead

said it best.

là người đã miêu tả điều này một cách hay nhất

She said that a small group of thoughtful people

Cô ấy bảo một nhóm nhỏ những người biết suy nghĩ

could change the world.

có thể thay đổi thế giới.

Indeed, it's the only thing that ever has.

Thật sự, đó là cũng cách duy nhất để thay đổi thế giới.

And a small group of thoughtful people

Và một nhóm nhỏ những người biết suy nghĩ

changed that bay.

đã thay đổi cả cái vịnh đó.

I'm a big fan of grassroots organizations.

Tôi rất ủng hộ những tổ chức của nhân dân.

I've been to a lot of lectures

Tôi đã đến hàng loạt những buổi nói chuyện

where, at the end of it, inevitably,

nơi mà cuối cùng, luôn luôn

one of the first questions that comes up is,

làm nảy sinh một câu hỏi

"But, but what can I do?

"Nhưng tôi có thể làm gì?

I'm an individual. I'm one person.

Tôi là một cá nhân, một con người đơn lẻ.

And these problems are so large and global, and it's just overwhelming."

Và những vấn đề của thế giới thì rộng lớn, vượt quá khả năng"

Fair enough question.

Một câu hỏi đáng suy ngẫm.

My answer to that is don't look

Tôi muốn trả lời rằng đừng nhìn

at the big, overwhelming issues of the world.

vào những vấn đề lớn, tầm cỡ của thế giới

Look in your own backyard.

nhìn vào ngay mảnh sân vườn nhà bạn

Look in your heart, actually.

Nhìn vào trái tim bạn.

What do you really care about that isn't right where you live?

Điều gì trái khoáy đang xảy ra nơi bạn sống khiến bạn phải trăn trở.

And fix it.

Và thay đổi nó.

Create a healing zone in your neighborhood

Hãy thay đổi những gì xung quanh bạn

and encourage others to do the same.

và khuyến khích mọi người làm theo

And maybe these healing zones can sprinkle a map,

Và những sự thay đổi có thể được chấm lên bản đồ

little dots on a map.

tạo nên những chấm nhỏ trên bản đồ.

And in fact, the way that we can communicate today --

Và thực tế, cách mà chúng ta kết nối ngày nay,

where Alaska is instantly knowing what's going on in China,

Alaska có thể ngay lập tức biết điều gì đang xảy ra ở Trung Quốc

and the Kiwis did this, and then over in England they tried to ...

và người Kiwi làm được điều này, và ở Anh người ta cố gắng làm điều nọ

and everybody is talking to everyone else --

Và tất cả mọi người cứ kể cho nhau nghe

it's not isolated points on a map anymore,

Những chấm nhỏ sẽ không còn bị cô lập

it's a network we've created.

mà sẽ tạo thành một mạng lưới

And maybe these healing zones can start growing,

Và những vùng được thay đổi cứ lớn dần lên

and possibly even overlap, and good things can happen.

và có thể chồng lên nhau, và những điều tốt đẹp sẽ xảy ra.

So that's how I answer that question.

Đó là cách mà tôi trả lời cho câu hỏi.

Look in your own backyard, in fact, look in the mirror.

Nhìn vào mảnh sân nhà bạn, thực chất, hãy nhìn vào gương

What can you do that is more responsible

Bạn có thể làm điều gì có trách nhiệm hơn

than what you're doing now?

là những điều bạn đang làm?

And do that, and spread the word.

Và hãy hành động. Và kể lại cho mọi người.

The vent community animals

Cộng đồng sinh vật nơi miệng hố

can't really do much

chẳng thể làm gì nhiều

about the life and death

để quyết định sự tồn tại hay diệt vong

that's going on where they live, but up here we can.

nơi chúng sống, còn chúng ta thì có thể.

In theory, we're thinking, rational human beings.

Về lý thuyết, chúng ta đang suy nghĩ như những con người lý trí

And we can make changes to our behavior

Và có thể thay đổi hành động của chúng ta

that will influence and affect the environment,

để tác động và thay đổi môi trường

like those people changed the health of that bay.

như những con người đã hồi sinh cái vịnh

Now, Sylvia's TED Prize wish

Bây giờ, điều ước của Syliva được giải TED

was to beseech us to do anything we could,

là cầu xin chúng ta làm bất cứ điều gì có thể

everything we could,

tất cả những điều ta có thể

to set aside not pin pricks,

không phải chỉ đẻ loại bỏ những khó khăn vặt vãnh

but significant expanses

mà là tạo ra những thay đổi to lớn

of the ocean for preservation,

cho đại dương, từ đó bảo tồn

"hope spots," she calls them.

những "đốm sáng hy vọng" như cách cô gọi

And I applaud that. I loudly applaud that.

Và tôi hoan nghênh điều đó. Hoan nghênh nhiệt liệt.

And it's my hope that some of these "hope spots"

Tôi hy vọng vài "đốm sáng hy vọng"

can be in the deep ocean,

sẽ nằm ở đáy đại dương sâu thẳm

an area that has historically

nơi mà trong lịch sử

been seriously neglected, if not abused.

đã bị lãng quên nghiêm trọng, bị xâm hại

The term "deep six" comes to mind:

cụm từ "deep-six" (thải ra biển) trở nên quen thuộc.

"If it's too big or too toxic for a landfill,

Nếu cái đó quá lớn, hay quá độc hại cho mặt đất

deep six it!"

thì thải nó xuống biển (deep-six)

So, I hope that we can also keep

Tôi hy vọng là tôi có thể giữ

some of these "hope spots" in the deep sea.

một số "đốm sáng hy vọng" cho đáy biển sâu

Now, I don't get a wish,

Tôi không ước một điều ước

but I certainly can say

nhưng tôi có thể nói rằng

that I will do anything I can

tôi sẽ làm tất cả những gì tôi có tể

to support Sylvia Earle's wish.

để ủng hộ điều ước của Sylvia Earle.

And that I do.

Và tôi sẽ làm như vậy.

Thank you very much. (Applause)

Cảm ơn các bạn rất nhiều. (vỗ tay)