A mother and son's photographic journey through dementia | Tony Luciani

Translator: Phuong Nguyen Reviewer: Hai Anh Nguyen

When my 91-year-old mother, Elia, moved in with me,

Khi mẹ tôi, Elia, 91 tuổi, dọn về sống cùng với tôi,

I thought I was doing her a service.

Tôi nghĩ rằng mình đang phục vụ mẹ.

In fact, it was the other way around.

Thực tế lại cho thấy điều ngược lại.

You see, Mom was having issues with memory loss and accepting her age.

Bạn biết đấy, mẹ tôi gặp vấn đề về mất trí nhớ và việc chấp nhận tuổi của bà.

She looked defeated.

Bà hoàn toàn suy sụp.

I tried to make her as comfortable as possible,

Tôi muốn mẹ cảm thấy thoải mái nhất có thể,

but when I was at my easel, painting,

Nhưng khi tôi đang ở bên giá vẽ,

I would peek over and see her just ... there.

lén nhìn sang và thấy mẹ vẫn "ở đó".

She'd be staring at nothing in particular.

Bà nhìn vào vô định.

I'd watch her slowly climb the stairs,

Tôi nhìn mẹ chậm chạp đi trên cầu thang,

and she wasn't the mom I grew up with.

và thấy đó không phải người mẹ đã nuôi lớn tôi.

I saw, instead, a frail,

Tôi thấy một người phụ nữ yếu ớt,

tiny, old woman.

nhỏ bé và già nua.

A few weeks went by, and I needed a break from my painting.

Vài tuần trôi qua, và tôi cần nghỉ ngơi từ việc vẽ vời.

I wanted to play with the new camera I had just bought.

Tôi muốn thử nghiệm chiếc máy ảnh mới mua.

I was excited -- it had all sorts of dials,

Tôi rất hào hứng, nó có mọi loại thông số,

buttons and settings I wanted to learn,

các nút bấm và cài đặt mà tôi muốn tìm hiểu.

so I set up my tripod facing this large mirror,

Tôi đặt giá để máy ảnh đối diện gương lớn,

blocking the doorway to the only bathroom in the house.

chắn ngang chiếc cửa duy nhất dẫn đến phòng tắm.

(Laughter)

(Tiếng cười)

After a while, I hear,

Một lát sau tôi nghe có tiếng,

(Imitating Italian accent) "I need to use the washroom."

(Nhại giọng Anh-Ý) "Mẹ cần dùng nhà tắm."

(Laughter)

(Tiếng cười)

"Five minutes, Mom. I need to do this."

"Năm phút thôi mẹ, con có chút việc."

15 minutes later, and I hear, again,

15 phút sau, tôi lại nghe thấy,

"I need to use the washroom."

"Mẹ cần dùng nhà tắm."

"Five more minutes."

"Năm phút nữa thôi mẹ."

Then this happened.

Rồi điều này xảy ra.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

And this.

Và cả đây nữa.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And then, this.

Và đây nữa.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I had my "aha!" moment.

Tôi có một khoảnh khắc "aha!".

We connected.

Chúng tôi được kết nối.

We had something tangible we could do together.

Chúng tôi có thể cùng nhau làm một điều gì đó.

My mom was born in a small mountain village in central Italy,

Mẹ tôi được sinh ra ở một làng nhỏ trên núi ở trung tâm nước Ý.

where her parents had land and sheep.

nơi đấng sinh thành của mẹ sở hữu đất đai và cừu.

At a young age, her father died of pneumonia,

Bố của bà chết vì bệnh viêm phổi khi còn trẻ,

leaving his wife and two daughters alone with all the heavy chores.

để lại vợ và hai người con gái cùng những công việc nặng nhọc.

They found that they couldn't cope.

Họ nhận ra rằng họ không thể giải quyết được.

So a very hard decision was made.

Nên họ đưa ra một quyết định vô cùng khó khăn.

Mom, the oldest, at 13,

Mẹ tôi, người con lớn nhất, mới 13 tuổi,

was married off to a complete stranger twice her age.

được gả cho một người lạ mặt gấp đôi số tuổi của bà.

She went from being just a kid and was pushed into adulthood.

Một đứa trẻ bị ép phải trưởng thành.

Mom had her first child when she was only 16.

Mẹ sinh đứa con đầu lòng khi mới 16 tuổi.

Years later, and now living in Toronto,

Nhiều năm sau, ở Toronto,

Mom got work in a clothing factory

bà tìm được một công việc ở xưởng may

and soon became manager of a very large sewing department.

và sớm trở thành quản lí bộ phận may.

And because it was full of immigrant workers,

Và vì ở đó toàn là những công nhân di cư,

Mom taught herself words from translation books.

mẹ tôi tự học từ những cuốn sách được chuyển ngữ.

She then practiced them in French, Greek, Spanish, Portuguese, Danish,

Sau đó bà luyện tập bằng tiếng Pháp, Hy Lạp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Đan Mạch,

Polish, Russian, Romanian, Hungarian, all around the house.

Ba Lan, Nga, Rumani, Hungary quanh nhà.

I was in awe of her focus and determination to succeed

Tôi rất kính phục mẹ và quyết tâm hướng tới thành công

at whatever she loved to do.

ở những gì bà muốn làm.

After that bathroom "aha!" moment,

Sau khoảnh khắc "aha!" đó,

I practiced my newfound camera skills with Mom as portrait model.

tôi rèn luyện kĩ năng chụp với người mẫu là mẹ.

Through all of this, she talked, and I listened.

Nhờ đó, mẹ bắt đầu nói chuyện , và tôi lắng nghe.

She'd tell me about her early childhood and how she was feeling now.

Bà kể về thời thơ ấu của mình và về cảm xúc hiện tại của bà.

We had each other's attention.

Chúng tôi đã có được sự chú ý của nhau.

Mom was losing her short-term memory,

Mẹ đang mất dần trí nhớ ngắn hạn,

but was better recalling her younger years.

nhưng bà có thể nhớ lại những năm tháng tuổi trẻ.

I'd ask, and she would tell me stories.

Tôi hỏi và mẹ sẽ kể tôi nghe những câu chuyện.

I listened, and I was her audience.

Tôi lắng nghe và trở thành khán giả của bà.

I got ideas.

Tôi bỗng có những ý tưởng.

I wrote them down, and I sketched them out.

Tôi viết ra những ý tưởng đó và tạo hình cho chúng.

I showed her what to do by acting out the scenarios myself.

Tôi làm mẫu những điều mẹ cần làm.

We would then stage them.

Sau đó chúng tôi thực hành.

So she posed, and I learned more about photography.

Mẹ tạo dáng và tôi học được thêm nhiều về nhiếp ảnh.

Mom loved the process, the acting.

Mẹ yêu thích cả quá trình, việc tạo dáng.

She felt worthy again, she felt wanted and needed.

Bà tìm lại được giá trị của chính mình.

And she certainly wasn't camera-shy.

Và mẹ không hề ngại ngần trước ống kính.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Mom laughed hysterically at this one.

Mẹ cười nghiêng ngả trước bức ảnh này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The idea for this image came from an old German film I'd seen,

Ý tưởng cho bức ảnh này được lấy từ một bộ phim cũ của Đức.

about a submarine, called "Das Boot."

Bộ phim có tên Das Boot, kể về lính hải quân.

As you can see, what I got instead looked more like "E.T."

Bạn thấy đấy, những gì trên đây trông có vẻ giống E.T hơn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So I put this image aside, thinking it was a total failure,

Nên tôi gạt tấm ảnh sang một bên, nghĩ rằng đó hoàn toàn là một thất bại,

because it didn't reach my particular vision.

bởi vì nó không như những gì tôi kỳ vọng.

But Mom laughed so hard,

Nhưng mẹ tôi đã cười rất nhiều.

I eventually, for fun, decided to post it online anyway.

Cuối cùng tôi cũng quyết định đăng bức ảnh lên mạng.

It got an incredible amount of attention.

Và tôi nhận được rất nhiều sự chú ý.

Now, with any Alzheimer's, dementia,

Giờ đây, cùng với căn bệnh Alzheimer hay mất trí nhớ,

there's a certain amount of frustration and sadness

hiển nhiên nỗi buồn và sự chán chường cũng tồn tại

for everyone involved.

cho những ai có liên quan.

This is Mom's silent scream.

Đây là tiếng gào thét trong im lặng của mẹ.

Her words to me one day were,

Có dạo mẹ nói với tôi,

"Why is my head so full of things to say,

"Tại sao trong đầu mẹ có rất nhiều điều muốn nói,

but before they reach my mouth, I forget what they are?"

nhưng trước khi kịp nói ra thì mẹ lại quên mất?"

"Why is my head so full of things to say,

"Tại sao trong đầu mẹ có rất nhiều điều muốn nói,

but before they reach my mouth, I forget what they are?"

nhưng trước khi kịp nói ra thì mẹ lại quên mất?"

(Applause)

(Vỗ tay)

Now, as full-time care partner and full-time painter,

Giờ đây, là người chăm sóc và họa sĩ toàn thời gian,

I had my frustrations too.

Tôi cũng có những khi bực dọc.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But to balance off all the difficulties, we played.

Nhưng để cân bằng lại những khó khăn, chúng tôi cùng nhau chơi đùa.

That was Mom's happy place.

Đó là nơi chốn hạnh phúc của mẹ tôi.

And I needed her to be there, too.

Và tôi cũng cần mẹ ở đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now, Mom was also preoccupied with aging.

Giờ đây mẹ tôi đang già đi.

She would say, "How did I get so old, so fast?"

Bà sẽ nói, "Tại sao mẹ lại già nhanh đến vậy?"

(Audience sighs)

(Tiếng thở dài)

"So old."

"Già quá."

"So fast."

"Và cũng nhanh quá."

I also got Mom to model for my oil paintings.

Tôi cũng để mẹ làm mẫu trong những bức tranh sơn dầu của mình.

This painting is called "The Dressmaker."

Bức tranh có tên "Người Thợ May" (The Dressmaker)

I remember, as a kid,

Tôi nhớ khi còn nhỏ,

Mom sewing clothes for the whole family

mẹ tôi may quần áo cho cả nhà

on this massive, heavy sewing machine

bằng chiếc máy kềnh càng và nặng nề này

that was bolted to the floor in the basement.

được đặt ở trên sàn tầng hầm.

Many nights, I would go downstairs and bring my schoolwork with me.

Rất nhiều đêm tôi đi xuống đó và làm bài tập.

I would sit behind her in this overstuffed chair.

Tôi sẽ ngồi phía sau mẹ, trên chiếc ghế vải bọc này,

The low hum of the huge motor and the repetitive stitching sounds

tiếng động cơ máy ồn ã và tiếng mũi khâu lặp đi lặp lại

were comforting to me.

mang cho tôi cảm giác yên ả.

When Mom moved into my house,

Khi mẹ chuyển đến sống cùng tôi,

I saved this machine and stored it in my studio for safekeeping.

tôi giữ lại chiếc máy và đặt ở phòng chụp ảnh.

This painting brought me back to my childhood.

Bức vẽ này đưa tôi trở về thời thơ ấu của mình.

The interesting part

Điều thú vị là

was that it was now Mom, sitting behind me,

bây giờ người ngồi sau tôi chính là mẹ,

watching me paint her

theo dõi cách tôi vẽ bà

working on that very same machine she sewed at

làm việc cùng với chiếc máy khâu

when I sat behind her, watching her sew,

nơi tôi đã từng ngồi sau lưng mẹ, quan sát mẹ may quần áo

50 years earlier.

50 năm trước.

I also gave Mom a project to do, to keep her busy and thinking.

Tôi cũng để mẹ làm việc, điều này giúp mẹ bận rộn và có thời gian nghĩ ngợi.

I provided her with a small camera

Tôi đưa cho mẹ một chiếc máy ảnh nhỏ

and asked her to take at least 10 pictures a day of anything she wanted.

và nói rằng mẹ hãy chụp ít nhất mười tấm mỗi ngày về bất kì thứ gì mẹ thích.

These are Mom's photographs.

Đây là những bức ảnh mẹ tôi đã chụp.

She's never held a camera in her life before this.

Trước đó bà chưa từng động tới máy ảnh.

She was 93.

Mẹ đã 93 tuổi.

We would sit down together and talk about our work.

Chúng tôi sẽ ngồi xuống và cùng thảo luận về những việc đã làm.

I would try to explain

Tôi sẽ cố gắng giải thích

(Laughter)

(Tiếng cười)

how and why I did them,

Tại sao và bằng cách nào tôi làm được điều đó,

the meaning, the feeling, why they were relevant.

ý nghĩa, cảm xúc và tại sao chúng liên hệ với nhau.

Mom, on the other hand, would just bluntly say,

Trái lại, mẹ tôi, chỉ nói ngắn gọn,

"sì,"

"sì,"

"no,"

"no"

"bella" or "bruta."

"bella" hay "bruta"

(Laughter)

(Tiếng cười)

I watched her facial expressions.

Tôi quan sát biểu cảm của mẹ.

She always had the last say, with words or without.

Bà luôn có cách kết câu bằng cách này hay cách kia.

This voyage of discovery hasn't ended with Mom.

Với mẹ hành trình khám phá này vẫn chưa kết thúc.

She is now in an assisted living residence,

Hiện bà đang sống ở nơi trợ giúp cư trú.

a 10-minute walk away from my home.

cách nhà tôi 10 phút đi bộ.

I visit her every other day.

Tôi đến thăm mẹ hai ngày một lần.

Her dementia had gotten to the point

Bệnh mất trí nhớ của mẹ đã tới mức

where it was unsafe for her to be in my house.

mẹ sẽ không an toàn khi ở cùng tôi.

It has a lot of stairs.

Trong nhà có rất nhiều cầu thang.

She doesn't know my name anymore.

Bà không còn nhớ tên tôi nữa.

(Voice breaking) But you know what? That's OK.

(Nghẹn giọng) Nhưng điều đó hoàn toàn ổn.

She still recognizes my face

Bà vẫn nhận ra khuôn mặt tôi

and always has a big smile when she sees me.

và luôn nở nụ cười khi bà thấy tôi.

(Applause)

(Vỗ tay)

(Applause ends)

(Vỗ tay kết thúc)

I don't take pictures of her anymore.

Tôi không còn chụp ảnh mẹ nữa.

That wouldn't be fair or ethical on my part.

Với tôi điều này không công bằng hay đúng đắn.

And she wouldn't understand the reasons for doing them.

Và mẹ sẽ không hiểu được lí do tại sao phải làm vậy.

My father,

Bố tôi,

my brother,

em trai tôi,

(Voice breaking) my nephew,

(Nghẹn giọng) cháu trai tôi,

my partner and my best friend,

vợ và người bạn thân nhất của tôi,

all passed away suddenly.

đều ra đi rất đột ngột.

And I didn't have the chance

Tôi không có cơ hội

to tell them how much I appreciated and loved them.

để nói với họ tôi trân trọng và yêu thương họ nhiều đến thế nào.

With Mom, I need to be there

Với mẹ, tôi cần phải ở bên bà

and make it a very long goodbye.

và kéo dài khoảng thời gian phải nói tạm biệt.

(Applause)

(Vỗ tay)

(Applause ends)

(Vỗ tay kết thúc)

For me, it's about being present and really listening.

Với tôi, điều quan trọng là luôn có mặt và lắng nghe.

Dependents want to feel a part of something, anything.

Họ cần phải thuộc về một thứ gì đó, bất cứ thứ gì.

It doesn't need to be something exceptionally profound that's shared --

Không cần phải là một điều gì đó quá cao siêu --

it could be as simple as walks together.

Chỉ cần đơn giản như cùng nhau đi dạo.

Give them a voice

Cho họ cảm giác

of interaction, participation,

được nối kết, được tham dự

and a feeling of belonging.

và cảm giác được thuộc về một điều gì đó.

Make the time meaningful.

Hãy khiến khoảng thời gian đó trở nên ý nghĩa.

Life, it's about wanting to live

Cuộc sống xoay quanh khát khao được sống

and not waiting to die.

và không phải đợi để chết.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

(Applause ends)

(Tiếng vỗ tay kết thúc)

Can I get a wave and a smile from everyone, please?

Tôi có thể thấy cánh tay và nụ cười của các bạn được không?

(Laughter)

(Tiếng cười)

This is for you, Mom.

Điều này dành cho mẹ, mẹ à.

(Camera clicks)

(Tiếng máy ảnh)

(Applause)

(Vỗ tay)