A mother and son's photographic journey through dementia | Tony Luciani

Tłumaczenie: Sylwia Kowalik Korekta: Agnieszka Chrzanowska

When my 91-year-old mother, Elia, moved in with me,

Kiedy moja 91-letnia mama, Elia, wprowadziła się do mnie,

I thought I was doing her a service.

myślałem, że wyświadczam jej przysługę.

In fact, it was the other way around.

Tak naprawdę było na odwrót.

You see, Mom was having issues with memory loss and accepting her age.

Mama miała problemy z pamięcią i akceptacją swojego wieku.

She looked defeated.

Wydawała się przygnębiona.

I tried to make her as comfortable as possible,

Starałem się, żeby było jej jak najlepiej,

but when I was at my easel, painting,

ale kiedy malowałem

I would peek over and see her just ... there.

i zerkałem na nią znad sztalugi, widziałem, że jedynie trwa.

She'd be staring at nothing in particular.

Wpatrywała się w pustkę.

I'd watch her slowly climb the stairs,

Patrzyłem, jak powoli wspina się po schodach.

and she wasn't the mom I grew up with.

Nie była mamą, przy której dorastałem.

I saw, instead, a frail,

Zamiast niej widziałem wychudzoną, drobną staruszkę.

tiny, old woman.

A few weeks went by, and I needed a break from my painting.

Minęło kilka tygodni, potrzebowałem przerwy od malowania.

I wanted to play with the new camera I had just bought.

Chciałem wypróbować nowy aparat.

I was excited -- it had all sorts of dials,

Byłem podekscytowany, bo miał różne pokrętła, przyciski i ustawienia,

buttons and settings I wanted to learn,

które chciałem opanować.

so I set up my tripod facing this large mirror,

Ustawiłem statyw przed dużym lustrem,

blocking the doorway to the only bathroom in the house.

blokując w ten sposób wejście do jedynej łazienki w domu.

(Laughter)

(Śmiech)

After a while, I hear,

Jakiś czas później słyszę głos:

(Imitating Italian accent) "I need to use the washroom."

"Muszę skorzystać z ubikacji".

(Laughter)

(Śmiech)

"Five minutes, Mom. I need to do this."

"Pięć minut, mamo. Muszę to skończyć".

15 minutes later, and I hear, again,

Piętnaście minut później znów słyszę głos:

"I need to use the washroom."

"Muszę skorzystać z ubikacji".

"Five more minutes."

"Jeszcze pięć minut".

Then this happened.

Wtedy stało się to.

(Laughter)

(Śmiech)

(Brawa)

(Applause)

(Koniec braw)

And this.

I to.

(Laughter)

(Śmiech)

And then, this.

I jeszcze to.

(Laughter)

(Śmiech)

I had my "aha!" moment.

I wtedy mnie olśniło.

We connected.

Coś nas połączyło.

We had something tangible we could do together.

Było coś, co mogliśmy robić razem.

My mom was born in a small mountain village in central Italy,

Mama urodziła się w małej górskiej wiosce w środkowych Włoszech.

where her parents had land and sheep.

Jej rodzicie mieli ziemię i hodowali owce.

At a young age, her father died of pneumonia,

Jej tata zmarł młodo na zapalenie płuc,

leaving his wife and two daughters alone with all the heavy chores.

zostawiając żonę i dwie córki z gospodarstwem na głowie.

They found that they couldn't cope.

Doszły do wniosku, że sobie nie poradzą.

So a very hard decision was made.

Musiały podjąć bardzo trudną decyzję.

Mom, the oldest, at 13,

Mama, starsza z córek, w wieku 13 lat

was married off to a complete stranger twice her age.

wyszła za mąż za dwa razy starszego mężczyznę, którego w ogóle nie znała.

She went from being just a kid and was pushed into adulthood.

Odebrano jej dzieciństwo i wrzucono w dorosłość.

Mom had her first child when she was only 16.

W wieku 16 lat urodziła pierwsze dziecko.

Years later, and now living in Toronto,

Wiele lat później w Toronto

Mom got work in a clothing factory

mama dostała pracę w fabryce odzieżowej

and soon became manager of a very large sewing department.

i szybko została kierowniczką bardzo dużej szwalni.

And because it was full of immigrant workers,

W zakładzie pracowało wielu imigrantów,

Mom taught herself words from translation books.

więc mama uczyła się słówek z książek do tłumaczeń.

She then practiced them in French, Greek, Spanish, Portuguese, Danish,

Powtarzała je po francusku, grecku, hiszpańsku, portugalsku, duńsku, polsku,

Polish, Russian, Romanian, Hungarian, all around the house.

rosyjsku, rumuńsku i węgiersku w każdym zakątku domu.

I was in awe of her focus and determination to succeed

Podziwiałem jej skupienie i determinację

at whatever she loved to do.

we wszystkim, co kochała robić.

After that bathroom "aha!" moment,

Po tym olśnieniu w łazience

I practiced my newfound camera skills with Mom as portrait model.

mama pomagała mi w moich próbach fotograficznych jako modelka.

Through all of this, she talked, and I listened.

Przez cały ten czas mówiła, a ja słuchałem.

She'd tell me about her early childhood and how she was feeling now.

Opowiadała o wczesnym dzieciństwie i o tym, jak się czuje teraz.

We had each other's attention.

Poświęcaliśmy sobie nawzajem uwagę.

Mom was losing her short-term memory,

Mama traciła pamięć krótkotrwałą,

but was better recalling her younger years.

lepiej pamiętała lata swojej młodości.

I'd ask, and she would tell me stories.

Zadawałem pytania, a ona opowiadała mi historie.

I listened, and I was her audience.

Słuchałem, byłem jej publicznością.

I got ideas.

Przychodziły mi do głowy pomysły.

I wrote them down, and I sketched them out.

Zapisywałem je i szkicowałem.

I showed her what to do by acting out the scenarios myself.

Pokazywałem mamie, co ma robić, odgrywając przed nią scenki.

We would then stage them.

Później je inscenizowaliśmy.

So she posed, and I learned more about photography.

Ona pozowała, a ja uczyłem się czegoś nowego o fotografii.

Mom loved the process, the acting.

Mama uwielbiała odgrywanie scenek.

She felt worthy again, she felt wanted and needed.

Znowu czuła, że jest ważna i potrzebna.

And she certainly wasn't camera-shy.

I z pewnością nie bała się obiektywu.

(Laughter)

(Śmiech)

(Brawa)

(Applause)

(Koniec braw)

Mom laughed hysterically at this one.

Mama śmiała się do rozpuku, kiedy pokazałem jej to zdjęcie.

(Laughter)

(Śmiech)

The idea for this image came from an old German film I'd seen,

Pomysł zaczerpnąłem ze starego niemieckiego filmu

about a submarine, called "Das Boot."

o okręcie podwodnym "Okręt".

As you can see, what I got instead looked more like "E.T."

Jak widać, efekt przypomina raczej "E.T.".

(Laughter)

(Śmiech)

So I put this image aside, thinking it was a total failure,

Odłożyłem to zdjęcie, bo myślałem, że się nie udało,

because it didn't reach my particular vision.

miałem przecież inną wizję.

But Mom laughed so hard,

Ale mama tak się śmiała,

I eventually, for fun, decided to post it online anyway.

że ostatecznie, dla żartu, postanowiłem opublikować je w sieci.

It got an incredible amount of attention.

Zyskało bardzo dużo uwagi.

Now, with any Alzheimer's, dementia,

W chorobie Alzheimera i otępieniu

there's a certain amount of frustration and sadness

frustracja i smutek są nieuniknione

for everyone involved.

dla wszystkich zaangażowanych.

This is Mom's silent scream.

To cichy krzyk w wykonaniu mamy.

Her words to me one day were,

Pewnego dnia zadała mi pytanie:

"Why is my head so full of things to say,

"Dlaczego mam głowę pełną rzeczy, o których chciałabym powiedzieć,

but before they reach my mouth, I forget what they are?"

ale zapominam je, zanim dotrą do mych ust?".

"Why is my head so full of things to say,

"Dlaczego mam głowę pełną rzeczy, o których chciałabym powiedzieć,

but before they reach my mouth, I forget what they are?"

ale zapominam je, zanim dotrą do mych ust?"

(Applause)

(Brawa)

(Koniec braw)

Now, as full-time care partner and full-time painter,

Jako pełnoetatowy opiekun i malarz

I had my frustrations too.

też czułem się sfrustrowany.

(Laughter)

(Śmiech)

But to balance off all the difficulties, we played.

Żeby zrównoważyć trudności, bawiliśmy się.

That was Mom's happy place.

Dzięki temu mama była szczęśliwa.

And I needed her to be there, too.

Chciałem, żeby tak się czuła.

(Laughter)

(Śmiech)

(Laughter)

(Śmiech)

(Laughter)

(Śmiech)

Now, Mom was also preoccupied with aging.

Mama przejmowała się tym, że się starzeje.

She would say, "How did I get so old, so fast?"

Mówiła: "Jak to się stało, że tak szybko i tak bardzo się postarzałam?".

(Audience sighs)

(Publiczność wzdycha)

"So old."

"Tak się postarzałam".

"So fast."

"Tak szybko".

I also got Mom to model for my oil paintings.

Mama pozowała mi też do obrazów olejnych.

This painting is called "The Dressmaker."

Ten jest zatytułowany "Krawcowa".

I remember, as a kid,

Pamiętam, że kiedy byłem dzieckiem,

Mom sewing clothes for the whole family

mama szyła ubrania dla całej rodziny

on this massive, heavy sewing machine

na tej ogromnej, ciężkiej maszynie do szycia

that was bolted to the floor in the basement.

przytwierdzonej do podłogi w piwnicy.

Many nights, I would go downstairs and bring my schoolwork with me.

Wieczorami brałem pracę domową i schodziłem na dół.

I would sit behind her in this overstuffed chair.

Siadałem za mamą na fotelu.

The low hum of the huge motor and the repetitive stitching sounds

Cichy warkot wielkiego silnika i monotonny odgłos szycia

were comforting to me.

przynosiły mi ukojenie.

When Mom moved into my house,

Kiedy mama zamieszkała ze mną,

I saved this machine and stored it in my studio for safekeeping.

zachowałem tę maszynę i umieściłem w studiu.

This painting brought me back to my childhood.

Ten obraz budzi we mnie wspomnienia z dzieciństwa.

The interesting part

Co ciekawe,

was that it was now Mom, sitting behind me,

tym razem mama siedzi za mną

watching me paint her

i patrzy, jak ją maluję podczas pracy na tej samej maszynie,

working on that very same machine she sewed at

na której 50 lat wcześniej szyła, kiedy ja siedziałem za nią,

when I sat behind her, watching her sew,

50 years earlier.

patrząc, jak pracuje.

I also gave Mom a project to do, to keep her busy and thinking.

Powierzyłem mamie projekt do wykonania, żeby czymś ją zająć.

I provided her with a small camera

Dałem jej mały aparat

and asked her to take at least 10 pictures a day of anything she wanted.

i poprosiłem, żeby każdego dnia robiła co najmniej 10 dowolnych zdjęć.

These are Mom's photographs.

To jej fotografie.

She's never held a camera in her life before this.

Nigdy wcześniej nie miała w ręku aparatu.

She was 93.

Miała 93 lata.

We would sit down together and talk about our work.

Siadaliśmy razem i rozmawialiśmy o naszej pracy.

I would try to explain

Starałem się wyjaśnić,

(Laughter)

(Śmiech)

how and why I did them,

jak i dlaczego zrobiłem swoje prace,

the meaning, the feeling, why they were relevant.

ich sens, uczucia z nimi związane, dlaczego miały znaczenie.

Mom, on the other hand, would just bluntly say,

Mama natomiast mówiła: "sì", "no",

"sì,"

"no,"

"bella" or "bruta."

"bella" albo "brutta".

(Laughter)

(Śmiech)

I watched her facial expressions.

Obserwowałem jej wyraz twarzy.

She always had the last say, with words or without.

Do niej zawsze należało ostatnie słowo, nawet jeśli było niewypowiedziane.

This voyage of discovery hasn't ended with Mom.

Ta podróż pełna odkryć nie skończyła się.

She is now in an assisted living residence,

Mama jest teraz w domu opieki,

a 10-minute walk away from my home.

10 minut pieszo od mojego domu.

I visit her every other day.

Odwiedzam ją co drugi dzień.

Her dementia had gotten to the point

Otępienie weszło w takie stadium,

where it was unsafe for her to be in my house.

że mój dom przestał być bezpiecznym miejscem.

It has a lot of stairs.

Jest w nim dużo schodów.

She doesn't know my name anymore.

Nie pamięta już mojego imienia.

(Voice breaking) But you know what? That's OK.

(Łamiącym się głosem) Ale wiecie co? To nic.

She still recognizes my face

Wciąż rozpoznaje moją twarz

and always has a big smile when she sees me.

i zawsze kiedy mnie widzi, uśmiecha się szeroko.

(Applause)

(Brawa)

(Applause ends)

(Koniec braw)

I don't take pictures of her anymore.

Nie robię jej już zdjęć.

That wouldn't be fair or ethical on my part.

Nie byłoby to uczciwe ani etyczne z mojej strony.

And she wouldn't understand the reasons for doing them.

Nie rozumiałaby, dlaczego je robię.

My father,

Mój ojciec,

my brother,

mój brat,

(Voice breaking) my nephew,

(Łamiącym się głosem) bratanek,

my partner and my best friend,

moja partnerka i najlepsza przyjaciółka,

all passed away suddenly.

wszyscy nagle zmarli.

And I didn't have the chance

A ja nie miałem szansy,

to tell them how much I appreciated and loved them.

żeby powiedzieć im, jak są dla mnie ważni i jak bardzo ich kocham.

With Mom, I need to be there

Chcę być przy mojej mamie

and make it a very long goodbye.

i mieć czas na długie pożegnanie.

(Applause)

(Brawa)

(Applause ends)

(Koniec braw)

For me, it's about being present and really listening.

Liczy się obecność i prawdziwe słuchanie.

Dependents want to feel a part of something, anything.

Osoby zależne od nas chcą czuć się częścią czegoś, czegokolwiek.

It doesn't need to be something exceptionally profound that's shared --

To, co nas łączy, nie musi być czymś niezwykle głębokim.

it could be as simple as walks together.

Wystarczą wspólne spacery.

Give them a voice

Dajmy im poczucie kontaktu,

of interaction, participation,

uczestnictwa i przynależności.

and a feeling of belonging.

Make the time meaningful.

Niech każda chwila ma znaczenie.

Life, it's about wanting to live

Chodzi o to, żeby chcieć żyć,

and not waiting to die.

a nie czekać na śmierć.

(Applause)

(Brawa)

(Koniec braw)

(Applause ends)

Can I get a wave and a smile from everyone, please?

Czy możecie teraz pomachać i uśmiechnąć się?

(Laughter)

(Śmiech)

This is for you, Mom.

Mamo, to dla ciebie.

(Camera clicks)

(Odgłos aparatu fotograficznego)

(Applause)

(Brawa)