Bandi Mbubi: Demand a fair trade cell phone

Bandi Mbubi: Yêu cầu công bằng thương mại cho điện thoại

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Ming Ming Reviewer: Lien Hoang

I want to talk to you today

Hôm nay tôi muốn trò chuyện với các bạn

about a difficult topic that is close to me,

về một vấn đề khó khăn nhưng gần gũi với tôi,

and closer than you might realize to you.

và có lẽ gần với bạn hơn bạn tưởng.

Tôi đến nước Anh 21 năm trước

I came to the UK 21 years ago, as an asylum-seeker.

để tìm nơi tị nạn.

I was 21.

Khi đó tôi 21 tuổi.

Tôi bị buộc rời khỏi Cộng hòa dân chủ Congo,

I was forced to leave the Democratic Republic of the Congo,

my home, where I was a student activist.

quê hương tôi, ở đó tôi là 1 nhà hoạt động sinh viên.

Tôi rất mong con mình có thể gặp gia đình tôi

I would love my children to be able to meet my family in the Congo.

ở Congo.

But I want to tell you what the Congo has got to do with you.

Nhưng giờ tôi muốn kể cho bạn nghe nước Congo thì có liên quan gì tới các bạn.

But first of all, I want you to do me a favor.

Trước hết, tôi muốn bạn giúp tôi một việc.

Can you all please reach into your pockets and take out your mobile phone?

Mọi người có thể cho tay vào túi

và lấy điện thoại di động ra không?

Cảm nhận khối lượng thân thuộc đó,

Feel that familiar weight ...

how naturally your finger slides towards the buttons.

và ngón tay bạn tự nhiên rờ đến các nút bấm như thế nào.

(Laughter)

(Cười)

Bạn có hình dung thế giới của bạn thiếu vắng nó?

Can you imagine your world without it?

Nó kết nối ta với những người thân thương,

It connects us to our loved ones,

our family, friends and colleagues,

gia đình, bạn bè và đồng nghiệp ta,

at home and overseas.

ở nhà cũng như ở nước ngoài.

Nó là biểu tượng của 1 thế giới kết nối.

It is a symbol of an interconnected world.

But what you hold in your hand leaves a bloody trail,

Nhưng thứ bạn cầm trong tay mang dấu máu,

tựu chung tất cả là 1 khoáng chất:

and it all boils down to a mineral:

tantalum, được khai thác ở Congo dưới dạng quặng coltan.

tantalum, mined in the Congo as coltan.

It is an anticorrosive heat conductor.

Đó là một chất dẫn nhiệt không gỉ.

It stores energy in our mobile phones, PlayStations and laptops.

Nó lưu trữ năng lượng trong điện thoại,

máy Playstation và laptop của ta.

Nó còn có trong các hợp kim dùng trong

It is used in aerospace and medical equipment as an alloy.

các thiết bị hàng không vũ trụ và y tế.

It is so powerful that we only need tiny amounts.

Nó mạnh đến nỗi

ta chỉ cần những lượng nhỏ xíu.

It would be great if the story ended there.

Sẽ thật tuyệt nếu câu chuyện chỉ có thế.

Unfortunately, what you hold in your hand

Không may rằng, thứ bạn cầm trong tay

không chỉ cho phép sự phát triển công nghệ

has not only enabled incredible technological development

and industrial expansion,

và tăng trưởng công nghiệp vũ bão,

but it has also contributed to unimaginable human suffering.

mà nó còn góp phần

trong những đau đớn không tưởng tượng nổi của con người.

Since 1996,

Từ năm 1996, hơn 5 triệu người đã chết

over five million people have died in the Democratic Republic of the Congo.

ở Cộng hòa dân chủ Congo.

Countless women, men and children have been raped, tortured or enslaved.

Vô vàn phụ nữ, đàn ông và trẻ em

bị cưỡng bức, tra tấn và làm nô lệ.

Rape is used as a weapon of war,

Cưỡng bức được dùng như 1 thứ vũ khí chiến tranh,

gieo rắc sợ hãi

instilling fear and depopulating whole areas.

và chết chóc toàn bộ vùng đất.

The quest for extracting this mineral

Nhu cầu chiết xuất khoáng chất này

đã không dập tắt, mà còn đổ thêm dầu,

has not only aided, but it has fueled

vào ngọn lửa chiến tranh ở Congo.

the ongoing war in the Congo.

But don't throw away your phones yet.

Nhưng đừng ném điện thoại của bạn đi vội.

Thirty thousand children are enlisted

30.000 trẻ em đã bị ghi tên

và bị đẩy vào chiến đấu trong các nhóm vũ trang.

and are made to fight in armed groups.

Congo liên tục xếp thê thảm

The Congo consistently scores dreadfully

in global health and poverty rankings.

trong các bảng xếp hạng toàn cầu về y tế và đói nghèo.

But remarkably,

Nhưng thật ấn tượng, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc

the UN Environmental Programme has estimated the wealth of the country

đã đánh giá tổng tài sản của đất nước này

tới hơn 24 ngàn triệu tỉ đô-la.

to be over 24 trillion dollars.

Nền công nghiệp khai khoáng quốc doanh sụp đổ,

The state-regulated mining industry has collapsed,

quyền kiểm soát các mỏ

and control over mines has splintered.

bị chia năm sẻ bảy.

Coltan is easily controlled by armed groups.

Coltan dễ dàng bị các nhóm vũ trang kiểm soát.

Một tuyến buôn bán bất hợp pháp nổi tiếng

One well-known illicit trade route is that across the border to Rwanda,

đi xuyên qua biên giới vào Rwanda,

where Congolese tantalum is disguised as Rwandan.

nơi tantalum của Congo bị giả trang thành của Rwanda.

Nhưng đừng ném điện thoại của bạn đi vội,

But don't throw away your phones yet,

because the incredible irony

vì sự tréo ngoe lớn ở đây là

is that the technology that has placed such unsustainable,

là cùng loại công nghệ đã đặt

devastating demands on the Congo

những nhu cầu bất bền vững và tàn phá đó lên Congo

chính công nghệ đó

is the same technology that has brought this situation to our attention.

đã khiến chúng ta chú ý tới tình hình.

Những gì ta biết được về tình trạng ở Congo

We only know so much about the situation in the Congo and in the mines

và các mỏ khoáng

because of the kind of communication the mobile phone allows.

đều là nhờ những thông tin truyền đạt được

bằng điện thoại di động.

As with the Arab Spring,

Như trường hợp của Mùa Xuân Ả Rập,

during the recent elections in the Congo,

trong kì bầu cử gần đây ở Congo,

người dân có thể gửi tin nhắn

voters were able to send text messages of local polling stations

từ trạm bầu cử địa phương về tổng đài

to the headquarters in the capital, Kinshasa.

ở thủ đô Kinshasa,

And in the wake of the result,

khi bắt đầu có kết quả,

the diaspora has joined with the Carter Center,

dân chúng tứ phương cùng với Trung tâm Carter,

nhà thờ Công giáo và các nhà quan sát khác

the Catholic Church and other observers,

đã đưa sự chú ý tập trung vào kết quả bất dân chủ.

to draw attention to the undemocratic result.

Điện thoại đã cho mọi người khắp thế giới

The mobile phone has given people around the world

an important tool towards gaining their political freedom.

một công cụ quan trọng để đạt được tự do chính trị của họ.

It has truly revolutionized the way we communicate on the planet.

Nó thực sự cách mạng hóa

cách chúng ta giao tiếp trên hành tinh.

Nó cho phép

It has allowed momentous political change to take place.

những thay đổi chính trị mạnh mẽ xảy ra.

So, we are faced with a paradox.

Nên chúng ta

đang đối mặt với nghịch lý.

The mobile phone is an instrument of freedom

Điện thoại là phương tiện của tự do

and an instrument of oppression.

và cũng là phương tiện của áp bức.

TED luôn chào đón

TED has always celebrated what technology can do for us,

những gì công nghệ làm cho chúng ta,

technology in its finished form.

công nghệ dưới dạng hoàn thiện của nó.

It is time to be asking questions about technology.

Đã đến lúc

đặt câu hỏi về công nghệ.

Nó đến từ đâu?

Where does it come from?

Who makes it?

Ai làm ra nó?

Và để làm gì?

And for what?

Here, I am speaking directly to you,

Giờ đây tôi nói trực tiếp với các bạn,

cộng đồng TED,

the TED community,

and to all those who might be watching on a screen,

và với tất cả những người đang theo dõi qua màn ảnh.

on your phone, across the world,

qua điện thoại, trên khắp thế giới,

in the Congo.

và ở Congo.

All the technology is in place for us to communicate,

Tất cả công nghệ sẵn sàng cho ta giao tiếp,

tất cả công nghệ sẵn sàng để truyền đạt điều này.

and all the technology is in place to communicate this.

Lúc này đây,

At the moment,

there is no clear fair-trade solution.

không có một giải pháp thương mại công bằng rõ ràng,

But there has been a huge amount of progress.

nhưng đã có tiến triển rất lớn.

The US has recently passed legislation

Nước Mỹ vừa thông qua đạo luật

to target bribery and misconduct in the Congo.

chống lại hối lộ và quan liêu ở Congo.

Recent UK legislation could be used in the same way.

Luật pháp hiện thời của Anh cũng có thể làm như vậy.

In February, Nokia unveiled its new policy on sourcing minerals in the Congo,

Vào Tháng hai, Nokia tiết lộ chính sách mới

về nhập khẩu quặng ở Congo,

and there is a petition to Apple to make a conflict-free iPhone.

và đang có cuộc đấu tranh với Apple

để sản xuất iPhone công bằng.

There are campaigns spreading across university campuses

Có nhiều chiến dịch

trải khắp các trường đại học

to make their colleges conflict-free.

để làm cho các trường học công bằng.

But we're not there yet.

Nhưng ta chưa đến đó đâu.

We need to continue mounting pressure on phone companies

Ta cần tiếp tục tạo áp lực

lên các công ty điện thoại

to change their sourcing processes.

buộc họ thay đổi quy trình nhập khẩu.

When I first came to the UK, 21 years ago,

Khi tôi đến Anh lần đầu vào 21 năm trước,

I was homesick.

tôi rất nhớ nhà.

I missed my family and the friends I left behind.

Tôi nhớ gia đình và bạn bè mà tôi phải bỏ lại.

Communication was extremely difficult.

Giao tiếp khi đó cực kỳ khó khăn.

Sending and receiving letters took months --

Gửi và nhận thư mất đến vài tháng,

if you were lucky.

nếu gặp may. Thường thì chúng chẳng đến nơi.

Often, they never arrived.

Kể cả nếu tôi có thể

Even if I could have afforded the phone bills home,

trả tiền điện thoại bàn thì,

like most people in the Congo,

như hầu hết mọi người ở Congo,

my parents did not own a phone line.

cha mẹ tôi không có điện thoại bàn.

Today, my two sons --

Hôm nay, các con trai tôi

là David và Daniel

David and Daniel,

can talk to my parents and get to know them.

có thể nói chuyện với bố mẹ tôi và biết ông bà của hai đứa.

Tại sao ta lại để cho

Why should we allow

such a wonderful, brilliant and necessary product

một sản phẩm tuyệt vời, xuất sắc và cần thiết đến thế

to be the cause of unnecessary suffering

trở thành nguyên nhân của những tổn thương

for human beings?

không cần thiết với con người?

We demand fair-trade food and fair-trade clothes.

Chúng ta yêu cầu công bằng thương mại với thực phẩm

và quần áo.

It is time to demand fair-trade phones.

Đã đến lúc yêu cầu công bằng thương mại cho điện thoại.

This is an idea worth spreading.

Đây là ý tưởng đáng được nhân rộng. Cảm ơn.

Thank you.

(Vỗ tay)

(Applause)