Isabel Behncke: Evolution's gift of play, from bonobo apes to humans

Isabel Behncke: Vui chơi, món quà của sự tiến hóa, từ tinh tinh lùn (bonobo) dành cho con người.

Translator: Phuong Nguyen Reviewer: Tu Tran

I just came back from a community

Tôi vừa mới trở về từ một cộng đồng

that holds the secret to human survival.

nơi nắm giữ một bí mật đối với sự sống còn của con người.

It's a place where women run the show,

Nơi đó giới nữ điều khiển các hoạt động,

have sex to say hello,

giao hợp để chào nhau,

and play rules the day --

và đóng vai trò điểu khiển trong ngày--

where fun is serious business.

nơi đó sự vui vẻ là một vấn đề hệ trọng.

And no, this isn't Burning Man

Và, không, đó không phải là Burning Man

or San Francisco.

hay San Francisco.

(Laughter)

(Cười)

Ladies and gentlemen, meet your cousins.

Các quý bà và quý ông, hãy nhìn họ hàng của chúng ta.

This is the world of wild bonobos

Đây là thế giới của tinh tinh lùn (bonobo) hoang dã

in the jungles of Congo.

trong rừng già ở Congo.

Bonobos are, together with chimpanzees,

Cùng với tinh tinh (chimpanzee), tinh tinh lùn (bonobo)

your living closest relative.

là bà con đang sống gần nhất của quý vị.

That means we all share a common ancestor,

Điều đó có nghĩa là chúng ta có chung một tổ tiên,

an evolutionary grandmother,

một bà mẹ tiến hóa

who lived around six million years ago.

đã sống cách nay khoảng 6 triệu năm.

Now, chimpanzees are well-known

Ngày nay, loài tinh tinh nổi tiếng

for their aggression.

về sự bạo động của chúng.

(Laughter)

(Cười)

But unfortunately,

Thật không may,

we have made too much of an emphasis

chúng ta đã quá tập trung vào

of this aspect

khía cạnh này

in our narratives of human evolution.

trong các bản tường trình về sự tiến hóa con người.

But bonobos show us

Nhưng tinh tinh lùn cho chúng ta thấy

the other side of the coin.

mặt còn lại của một đồng xu.

While chimpanzees

Trong khi loài tinh tinh

are dominated by big, scary guys,

được thống trị bởi những con đực to lớn, đáng sợ

bonobo society

thì xã hội tinh tinh lùn

is run by empowered females.

lại được điều hành bởi những con cái đầy quyền lực.

These guys have really worked something out,

Những con vật này đã thực sự phát triển được một số thứ,

since this leads to a highly tolerant society

bởi vì điều này dẫn đến một xã hội khoan dung nhiều hơn

where fatal violence

nơi mà vũ lực chết người

has not been observed yet.

không còn được nhìn thấy.

But unfortunately,

Nhưng không may,

bonobos are the least understood

tinh tinh lùn lại được hiểu biết ít nhất

of the great apes.

trong số những loài khỉ hình người lớn.

They live in the depths of the Congolese jungle,

Chúng sống sâu trong rừng già Congo,

and it has been very difficult to study them.

và rất khó để nghiên cứu chúng.

The Congo is a paradox --

Congo là một nghịch lý--

a land of extraordinary biodiversity and beauty,

một vùng đất của sự đa dạng sinh học và vẻ đẹp tuyệt vời,

but also the heart of darkness itself --

nhưng bản thân nó cũng là nơi đen tối nhất--

the scene of a violent conflict

nơi xảy ra những xung đột vũ lực

that has raged for decades

đã diễn ra ác liệt trong nhiều thập kỷ

and claimed nearly as many lives

và cướp đi nhiều mạng sống

as the First World War.

gần như bằng Thế chiến thứ nhất.

Not surprisingly,

Không có gì đàng ngạc nhiên là

this destruction also endangers bonobo survival.

sự hủy diệt này cũng gây nguy hiểm cho sự sống còn của tinh tinh lùn.

Bushmeat trades and forest loss

Buôn bán thịt rừng và việc mất rừng

means we couldn't fill a small stadium

đồng nghĩa với việc số lượng tinh tinh lùn còn sống trên thế giới không còn đủ

with all the bonobos that are left in the world --

để lấp đầy một sân vận động nhỏ--

and we're not even sure of that to be honest.

và chúng ta thậm chí không cam đoan được điều đó có đúng thật không.

Yet, in this land of violence and chaos,

Nhưng, trong vùng đất của vũ lực và hỗn độn này,

you can hear hidden laughter

quý vị có thể nghe thấy những tiếng cười ẩn nấp

swaying the trees.

lay động cây cối.

Who are these cousins?

Những họ hàng này là ai?

We know them as the "make love, not war" apes

Chúng ta biết đến chúng như là những con khỉ hình người "làm tình, không chiến tranh"

since they have frequent, promiscuous

bởi vì chúng giao phối thường xuyên, nhiều bạn tình

and bisexual sex

và giao phối với cả hai giới

to manage conflict

để kiểm soát những xung đột

and solve social issues.

và giải quyết các vấn đề xã hội.

Now, I'm not saying this is the solution

Bây giờ, tôi không nói về giải pháp

to all of humanity's problems --

cho tất cả những vấn đề của loài người--

since there's more to bonobo life

bởi vì có nhiều vấn đề về cuộc sống của tinh tinh lùn

than the Kama Sutra.

hơn là về người đảo Kama Sutra.

Bonobos, like humans,

Tinh tinh lùn, giống như con người,

love to play throughout their entire lives.

thích chơi đùa trong suốt cuộc sống của chúng.

Play is not just child's games.

Chơi đùa không chỉ là những trò chơi trẻ con.

For us and them,

Đối với chúng ta và chúng,

play is foundational for bonding relationships

chơi đùa là nền tảng để liên kết những mối quan hệ

and fostering tolerance.

và nuôi dưỡng sự bao dung.

It's where we learn to trust

Đó là nơi chúng ta học cách tin tưởng,

and where we learn about the rules of the game.

và học về những luật lệ của trò chơi.

Play increases creativity

Chơi đùa làm tăng sự sáng tạo

and resilience,

và sự dẻo dai,

and it's all about the generation of diversity --

và nó cũng hình thành nên tất cả những đa dạng--

diversity of interactions,

đa dạng tương tác

diversity of behaviors,

đa dạng hành vi,

diversity of connections.

đa dạng kết nối.

And when you watch bonobo play,

Và khi quý vị quan sát tinh tinh lùn chơi đùa,

you're seeing the very evolutionary roots

quý vị đang nhìn thấy các gốc rễ tiến hóa

of human laughter, dance

của tiếng cười, vũ điệu

and ritual.

và lễ nghi của con người.

Play is the glue

Chơi đùa là một chất kết dính

that binds us together.

gắn chúng ta với nhau.

Now, I don't know how you play,

Bây giờ, tôi không biết quý vị chơi như thế nào,

but I want to show you a couple of unique clips

nhưng tôi muốn cho quý vị thấy hai đoạn phim độc đáo

fresh from the wild.

vừa mới có được từ tự nhiên.

First, it's a ball game bonobo-style --

Trước tiên, nó là một kiểu chơi bóng của tinh tinh lùn--

and I do not mean football.

và tôi không có ý là môn bóng đá.

So here,

Ở đây,

we have a young female and a male

chúng ta có một con cái non và một con đực

engaged in a chase game.

tham gia vào trò chơi đuổi bắt.

Have a look what she's doing.

Hãy nhìn xem con cái đang làm gì

It might be the evolutionary origin of the phrase,

Đây có thể là nguồn gốc tiến hóa của một cụm từ,

"she's got him by the balls."

"cô ta bắt anh ta bằng những quả bóng"

(Laughter)

(Cười)

Only I think that he's rather loving it here, right?

Tôi chỉ nghĩ rằng con đực thích được yêu ở đây hơn, đúng vậy.

Yeah.

Vâng.

(Laughter)

(Cười)

So sex play is common

Vì vậy, trò chơi giới tính là giống nhau

in both bonobos and humans.

ở cả tinh tinh lùn và con người.

And this video is really interesting

Và đoạn phim này thực sự thú vị

because it shows --

bởi vì nó cho thấy--

this video's really interesting

Đoạn phim này thực sự thú vị

because it shows the inventiveness

vì nó cho thấy sự sáng tạo

of bringing unusual elements into play --

khi mang những yếu tố khác thường vào trò chơi--

such as testicles --

ví dụ tinh hoàn--

and also how play both requires trust

và cả cách mà trò chơi đòi hỏi sự tin tưởng

and fosters trust --

và cả khuyến khích sự tin tưởng--

while at the same time being tremendous fun.

cùng lúc với sự vui vẻ tột độ.

But play's a shapeshifter.

Nhưng trò chơi là một sự luân phiên kiểu dạng.

(Laughter)

(Cười)

Play's a shapeshifter,

Chơi đùa là vô định hình,

and it can take many forms,

và nó có thể có nhiều dạng,

some of which are more quiet,

một số thì lặng lẽ hơn,

imaginative, curious --

giàu tưởng tượng, tò mò hơn--

maybe where wonder is discovered anew.

có thể là nơi điều kì diệu một lần nữa được khám phá.

And I want you to see,

Và tôi muốn quý vị nhìn vào đây,

this is Fuku, a young female,

đây là Fuku, một con cái trẻ,

and she is quietly playing with water.

và nó đang nghịch nước một cách lặng lẽ.

I think, like her,

Tôi nghĩ, giống như nó,

we sometimes play alone,

chúng ta thỉnh thoảng chơi một mình,

and we explore the boundaries

và chúng ta khám phá ra biên giới

of our inner and our outer worlds.

của thế giới bên trong và bên ngoài của ta.

And it's that playful curiosity

Và đó là sự tò mò thích thú

that drives us to explore, drives us to interact,

dẫn chúng ta đến khám phá, dẫn chúng ta đến tương tác.

and then the unexpected connections we form

Và sau đó những kết nối không mong đợi mà chúng ta hình thành nên

are the real hotbed for creativity.

là nơi nuôi dưỡng thực sự cho sự sáng tạo.

So these are just small tasters

Đây chỉ là một vài hiểu biết nhỏ

into the insights that bonobo give us

trong những hiểu biết sâu sắc mà tinh tinh lùn dành tặng ta

to our past and present.

về quá khứ và hiện tại của chúng ta.

But they also hold a secret for our future,

Nhưng chúng cũng giữ một bí mật cho tương lai của chúng ta,

a future where we need to adapt

một tương lai nơi mà chúng ta cần thich nghi

to an increasingly challenging world

với một thế giới ngày càng thách thức

through greater creativity

thông qua sự sáng tạo nhiều hơn nữa

and greater cooperation.

và sự hợp tác tốt hơn.

The secret is that play is the key

Bí mật đó là: chơi đùa là chìa khóa

to these capacities.

cho những khả năng này.

In other words,

Theo một cách khác,

play is our adaptive wildcard.

chơi đùa là tấm thẻ thích nghi hoang dã.

In order to adapt successfully

Để thích nghi thành công

to a changing world,

với một thế giới đang thay đổi

we need to play.

chúng ta cần chơi đùa.

But will we make the most of our playfulness?

Nhưng chúng ta sẽ tạo ra thú vui tuyệt nhất chứ?

Play is not frivolous.

Chơi đùa thật sự không vô bổ.

Play's essential.

chơi đùa là cần thiết.

For bonobos and humans alike,

Đối với tinh tinh lùn và con người đều như nhau,

life is not just red in tooth and claw.

cuộc sống không chỉ là màu hồng.

In times when it seems least appropriate to play,

Tại những thời điểm ít thích hợp nhất để chơi đùa,

it might be the times when it is most urgent.

có thể chính là thời điểm vui chơi trở nên khẩn cấp nhất.

And so, my fellow primates,

Và vì vậy, đồng loại linh trưởng của tôi ơi,

let us embrace this gift from evolution

chúng ta hãy cùng giữ lấy món quà từ sự tiến hóa

and play together,

và chơi đùa cùng với nhau

as we rediscover creativity,

để chúng ta lại khám phá sự sáng tạo,

fellowship and wonder.

tình đồng loại và những điều kì diệu.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)