Isabel Behncke: Evolution's gift of play, from bonobo apes to humans

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Marcin Kasiak

I just came back from a community

Wróciłam z miejsca,

that holds the secret to human survival.

które kryje tajemnicę naszego przetrwania.

It's a place where women run the show,

Tam kobiety wszystkim rządzą,

have sex to say hello,

na powitanie uprawiają seks,

and play rules the day --

przez cały dzień się bawią...

where fun is serious business.

Zabawa to poważna sprawa.

And no, this isn't Burning Man

To nie festiwal Burning Man

or San Francisco.

czy San Francisco.

(Laughter)

(Śmiech)

Ladies and gentlemen, meet your cousins.

Panie i Panowie, poznajcie kuzynów.

This is the world of wild bonobos

To świat dzikich szympansów karłowatych

in the jungles of Congo.

w dżunglach Konga.

Bonobos are, together with chimpanzees,

Oprócz szympansów

your living closest relative.

to nasi najbliżsi krewni.

That means we all share a common ancestor,

Mamy wspólnego przodka,

an evolutionary grandmother,

ewolucyjną babcię,

who lived around six million years ago.

która żyła 6 milionów lat temu.

Now, chimpanzees are well-known

Szympansy są znane

for their aggression.

ze swojej agresji.

(Laughter)

(Śmiech)

But unfortunately,

Ale przykładamy zbyt dużą wagę

we have made too much of an emphasis

Ale przykładamy zbyt dużą wagę

of this aspect

do tego aspektu

in our narratives of human evolution.

w opisach ewolucji człowieka.

But bonobos show us

Szympansy karłowate

the other side of the coin.

pokazują coś innego.

While chimpanzees

U szympansów dominują

are dominated by big, scary guys,

duże, przerażające samce,

bonobo society

ale szympansy karłowate

is run by empowered females.

dają władzę samicom.

These guys have really worked something out,

Dobrze sobie poradziły,

since this leads to a highly tolerant society

mają tolerancyjne społeczeństwo,

where fatal violence

w którym nie zaobserwowano

has not been observed yet.

śmiertelnej przemocy.

But unfortunately,

O szympansach karłowatych,

bonobos are the least understood

wiemy najmniej

of the great apes.

ze wszystkich hominidów.

They live in the depths of the Congolese jungle,

Żyją w dżungli Konga,

and it has been very difficult to study them.

więc trudno je badać.

The Congo is a paradox --

Samo Kongo to paradoks,

a land of extraordinary biodiversity and beauty,

jest niezwykle piękne i różnorodne

but also the heart of darkness itself --

ale to też jądro ciemności...

the scene of a violent conflict

Scena ostrego konfliktu,

that has raged for decades

który nie ustaje od dziesiątek lat.

and claimed nearly as many lives

Pochłonął on prawie tyle żywotów

as the First World War.

co Pierwsza Wojna Światowa.

Not surprisingly,

Nic dziwnego,

this destruction also endangers bonobo survival.

że szympansy karłowate są zagrożone.

Bushmeat trades and forest loss

Handel mięsem i wylesienie sprawiły,

means we couldn't fill a small stadium

że nie wystarczy ich nawet,

with all the bonobos that are left in the world --

by zapełnić mały stadion.

and we're not even sure of that to be honest.

by zapełnić mały stadion.

Yet, in this land of violence and chaos,

W tym chaotycznym miejscu

you can hear hidden laughter

słychać jednak ukryty śmiech

swaying the trees.

poruszający drzewa.

Who are these cousins?

Kim są nasi kuzyni?

We know them as the "make love, not war" apes

Żyją pod hasłem "Kochaj a nie walcz",

since they have frequent, promiscuous

utrzymują częste kontakty płciowe,

and bisexual sex

nawet biseksualne

to manage conflict

by zażegnać konflikty

and solve social issues.

i rozwiązać problemy.

Now, I'm not saying this is the solution

Nie twierdzę, że takie zachowanie

to all of humanity's problems --

rozwiąże problemy ludzkości...

since there's more to bonobo life

Żywot szympansów karłowatych

than the Kama Sutra.

to więcej niż Kama Sutra.

Bonobos, like humans,

Tak jak ludzie uwielbiają

love to play throughout their entire lives.

bawić się przez całe życie.

Play is not just child's games.

Zabawa to nie dziecięce igraszki.

For us and them,

Dla nich jak i dla nas

play is foundational for bonding relationships

zabawa to podstawa budowania związków

and fostering tolerance.

i rozwijania tolerancji.

It's where we learn to trust

Dzięki niej uczymy się ufać

and where we learn about the rules of the game.

i poznajemy reguły gry.

Play increases creativity

Zabawa zwiększa kreatywność

and resilience,

i odporność,

and it's all about the generation of diversity --

generuje różnorodność...

diversity of interactions,

Różnorodność interakcji i zachowań

diversity of behaviors,

Różnorodność interakcji i zachowań

diversity of connections.

oraz związków.

And when you watch bonobo play,

Szympansy karłowate bawiąc się

you're seeing the very evolutionary roots

pokazują nam ewolucyjne korzenie

of human laughter, dance

ludzkiego śmiechu, tańca i rytuałów.

and ritual.

ludzkiego śmiechu, tańca i rytuałów.

Play is the glue

Zabawa jest spoiwem

that binds us together.

które utrzymuje nas razem.

Now, I don't know how you play,

Nie wiem jak bawicie się wy,

but I want to show you a couple of unique clips

ale obejrzyjcie te niezwykłe filmy

fresh from the wild.

prosto z dziczy.

First, it's a ball game bonobo-style --

To gra w piłkę,

and I do not mean football.

ale nie nożną.

So here,

Widać młode,

we have a young female and a male

samca i samicę.

engaged in a chase game.

Bawią się w berka.

Have a look what she's doing.

Zobaczcie co ona robi.

It might be the evolutionary origin of the phrase,

To ewolucyjne źródło powiedzenia:

"she's got him by the balls."

"Trzyma go za jaja".

(Laughter)

(Śmiech)

Only I think that he's rather loving it here, right?

Podoba mu się to.

Yeah.

Zdecydowanie.

(Laughter)

(Śmiech)

So sex play is common

Zabawy seksualne są typowe

in both bonobos and humans.

dla ludzi i dla szympansów karłowatych.

And this video is really interesting

Ten film jest ciekawy,

because it shows --

bo pokazuje...

this video's really interesting

Jest bardzo ciekawy,

because it shows the inventiveness

widać inwencję we wprowadzaniu

of bringing unusual elements into play --

nowych elementów do gry...

such as testicles --

Takich jak jądra...

and also how play both requires trust

Widać, że gra wymaga zaufania

and fosters trust --

i że go uczy...

while at the same time being tremendous fun.

No i jest bardzo fajna.

But play's a shapeshifter.

Gra jest zmienna.

(Laughter)

(Śmiech)

Play's a shapeshifter,

Jest zmienna

and it can take many forms,

i może przybrać wiele form,

some of which are more quiet,

niektóre bardzo ciche,

imaginative, curious --

inne kreatywne i ciekawe...

maybe where wonder is discovered anew.

Dzięki niej odkrywa się zachwyt na nowo.

And I want you to see,

Popatrzcie.

this is Fuku, a young female,

To Fuku, młoda samica,

and she is quietly playing with water.

cicho bawi się wodą.

I think, like her,

Tak jak ona,

we sometimes play alone,

czasem bawimy się sami,

and we explore the boundaries

odkrywając granicę

of our inner and our outer worlds.

między wnętrzem i światem zewnętrznym.

And it's that playful curiosity

To ta zadziorna ciekawość

that drives us to explore, drives us to interact,

każe nam odkrywać i wchodzić w interakcje.

and then the unexpected connections we form

Zaskakujące połączenia, które tworzymy

are the real hotbed for creativity.

są siedliskiem kreatywności.

So these are just small tasters

To tylko przedsmak tego,

into the insights that bonobo give us

co mówią nam szympansy karłowate

to our past and present.

o przeszłości i teraźniejszości

But they also hold a secret for our future,

One też, są w posiadaniu klucza

a future where we need to adapt

do przyszłości, w której musimy się

to an increasingly challenging world

przystosować do nowego świata

through greater creativity

dzięki większej kreatywności

and greater cooperation.

i umiejętności współdziałania.

The secret is that play is the key

Tym kluczem jest zabawa,

to these capacities.

to ona rozwija te umiejętności.

In other words,

Innymi słowy,

play is our adaptive wildcard.

zabawa to adaptacyjna dzika karta.

In order to adapt successfully

By móc się przystosować

to a changing world,

do zmieniającego się świata,

we need to play.

musimy się bawić.

But will we make the most of our playfulness?

Czy uda nam się dobrze ją wykorzystać?

Play is not frivolous.

Zabawa nie jest niepoważna,

Play's essential.

jest niezbędna.

For bonobos and humans alike,

Życie to nie tylko

life is not just red in tooth and claw.

krew na kłach i pazurach.

In times when it seems least appropriate to play,

Gdy zabawa wydaje się nieodpowiednia,

it might be the times when it is most urgent.

może być najbardziej potrzebna.

And so, my fellow primates,

Jako ssaki naczelne

let us embrace this gift from evolution

podziękujmy ewolucji za ten dar

and play together,

i bawmy się razem

as we rediscover creativity,

by odkryć kreatywność,

fellowship and wonder.

braterstwo i zachwyt. Dziękuję.

Thank you.

braterstwo i zachwyt. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)