Michael Tilson Thomas: Music and emotion through time

Michael Tilson Thomas: Âm nhạc và cảm xúc theo thời gian

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Translator: Thy Tran Reviewer: Trinh Brunch

Well when I was asked to do this TEDTalk, I was really chuckled,

Khi được đề nghị thực hiện bài nói TEDTalk này, thực sự tôi đã cười thầm

because, you see, my father's name was Ted,

vì các bạn biết đấy cha tôi cũng tên Ted,

and much of my life, especially my musical life,

và phần lớn cuộc đời tôi, đặc biệt là đời sống âm nhạc

is really a talk that I'm still having with him,

thực sự là một cuộc trò chuyện (talk) mà tôi vẫn đang tiếp tục với ông ấy,

or the part of me that he continues to be.

hay nói cách khác một phần trong tôi vẫn là ông ấy.

Now Ted was a New Yorker, an all-around theater guy,

Ted là một người New York, một người lúc nào quanh quẩn nhà hát

and he was a self-taught illustrator and musician.

và ông đã tự học để trở thành một hoạ sỹ vẽ tranh minh họa và là một nhạc sỹ.

He didn't read a note,

Ông không đọc nốt nhạc,

and he was profoundly hearing impaired.

và khả năng nghe của ông hết sự bị hạn chế.

Yet, he was my greatest teacher.

Vậy đấy, nhưng ông là giáo viên tuyệt vời nhất của đời tôi.

Because even through the squeaks of his hearing aids,

Mặc dù nghe âm thanh qua máy trợ thính

his understanding of music was profound.

nhưng hiểu biết về âm nhạc của ông rất sâu sắc.

And for him, it wasn't so much the way the music goes

Và đối với ông, vấn đề không phải là cách âm nhạc đi như thế nào

as about what it witnesses and where it can take you.

mà là những gì nó chứng kiến và nó có thể đưa bạn đi đến đâu.

And he did a painting of this experience,

Và ông đã vẽ nên một bức họa về trải nghiệm này,

which he called "In the Realm of Music."

mà ông đặt tên là "In the Realm of Music" (tạm dịch: Trong Cõi Âm Nhạc).

Now Ted entered this realm every day by improvising

Mỗi ngày Ted bước vào cõi âm nhạc này bằng lối chơi ngẫu hứng

in a sort of Tin Pan Alley style like this.

phần nào theo phong cách Tin Pan Alley kiểu như thế này.

(Music)

(Nhạc)

But he was tough when it came to music.

Nhưng ông khá cố chấp đối với âm nhạc.

He said, "There are only two things that matter in music:

Ông nói: "Chỉ có hai thứ duy nhất quan trọng trong âm nhạc:

what and how.

"điều gì" và "như thế nào".

And the thing about classical music,

Và đối với nhạc cổ điển,

that what and how, it's inexhaustible."

"điều gì" và "như thế nào" là vô tận."

That was his passion for the music.

Đó là niềm đam mê của ông đối với âm nhạc.

Both my parents really loved it.

Cả cha và mẹ tôi đều rất yêu âm nhạc.

They didn't know all that much about it,

Họ không biết quá nhiều về âm nhạc,

but they gave me the opportunity to discover it

nhưng họ dành cho tôi cơ hội để khám phá nó

together with them.

cùng với họ.

And I think inspired by that memory,

Và tôi nghĩ rằng mình được tạo cảm hứng từ ký ức đó,

it's been my desire to try and bring it

nên mong muốn của tôi là thử và mang âm nhạc

to as many other people as I can,

đến với càng nhiều người càng tốt trong khả năng tôi có thể,

sort of pass it on through whatever means.

kiểu như truyền nó đi, bằng mọi phương cách.

And how people get this music, how it comes into their lives,

Vậy làm thế nào mà người ta cảm nhận được thứ âm nhạc này, làm thế nào mà nó đến với cuộc sống của họ,

really fascinates me.

điều này thực sự mê hoặc tôi.

One day in New York, I was on the street

Một ngày nọ ở New York khi đang ở trên đường,

and I saw some kids playing baseball between stoops and cars and fire hydrants.

tôi thấy một vài đứa trẻ đang chơi bóng chày ở giữa những bậc cửa, xe hơi và trụ nước cứu hỏa.

And a tough, slouchy kid got up to bat,

Và một cậu bé cứng cáp đang trong thế thõng người xuống để chuẩn bị tung gậy đánh bóng

and he took a swing and really connected.

cậu xoay một vòng và đánh trúng phóc.

And he watched the ball fly for a second,

Cậu nhìn quả bóng bay trong một giây,

and then he went, "Dah dadaratatatah.

và rồi cậu hô lên: "Dah dadaratatatah

Brah dada dadadadah."

Brah dada dadadadah."

And he ran around the bases.

Rồi cậu bé chạy xung quanh khu sân đó.

And I thought, go figure.

Còn tôi thì mãi nghĩ:

How did this piece of 18th century Austrian aristocratic entertainment

Làm thế nào mà bản nhạc giải trí của giới quý tộc Áo thế kỷ thứ 18

turn into the victory crow of this New York kid?

lại trở thành khúc reo mừng chiến thắng của đứa trẻ New York này?

How was that passed on? How did he get to hear Mozart?

Làm thế nào mà nó được truyền giữ? Làm thế nào mà cậu bé nghe được nhạc Mozart?

Well when it comes to classical music,

Vậy đấy, khi nói đến nhạc cổ điển,

there's an awful lot to pass on,

có một điều lạ lùng diễn ra,

much more than Mozart, Beethoven or Tchiakovsky.

hơn cả Mozart, Beethoven hay Tchiakovsky.

Because classical music

Vì nhạc cổ điển

is an unbroken living tradition

là một truyền thống sinh hoạt không bao giờ bị gián đoạn

that goes back over 1,000 years.

đã đi qua hơn 1000 năm.

And every one of those years

Và mỗi năm trong từng ấy năm đó

has had something unique and powerful to say to us

đều chứa đựng điều gì đó rất đặc biệt và có tác động lớn để nói với chúng ta

about what it's like to be alive.

về những gì mà nó muốn được tồn tại mãi.

Now the raw material of it, of course,

Đến nay nguyên liệu thô của nó dĩ nhiên

is just the music of everyday life.

chỉ là âm nhạc trong đời sống hàng ngày.

It's all the anthems and dance crazes

Đó là tất cả những bài hát vui, những đoạn vũ nhạc ngắn,

and ballads and marches.

những bản balat và hành khúc.

But what classical music does

Tuy nhiên những gì mà nhạc cổ điển làm là

is to distill all of these musics down,

chưng cất những thứ âm nhạc này,

to condense them to their absolute essence,

cô đọng lại thành tinh chất chất tuyệt đối,

and from that essence create a new language,

và từ tinh chất này tạo ra một ngôn ngữ mới,

a language that speaks very lovingly and unflinchingly

một ngôn ngữ mà phát ngôn một cách đầy yêu thương và không nao núng

about who we really are.

về việc chúng ta thực sự là ai.

It's a language that's still evolving.

Đó là một thứ ngôn ngữ vẫn đang tiến triển.

Now over the centuries it grew into the big pieces we always think of,

Đến nay qua hàng thế kỷ nó đã phát triển thành những bản nhạc lớn mà chúng ta luôn nghĩ đến

like concertos and symphonies,

như là các bản nhạc không lời và giao hưởng,

but even the most ambitious masterpiece

nhưng ngay cả những kiệt tác nhiều tham vọng nhất

can have as its central mission

có thể có sứ mệnh trung tâm của nó

to bring you back to a fragile and personal moment --

là mang các bạn quay trở lại một khoảnh khắc riêng tư và mong manh

like this one from the Beethoven Violin Concerto.

như bản nhạc vĩ cầm không lời của Beethoven này.

(Music)

(Nhạc)

It's so simple, so evocative.

Rất đơn giản và gợi nhiều liên tưởng.

So many emotions seem to be inside of it.

Dường như rất nhiều cảm xúc được chứa đựng bên trong nó.

Yet, of course, like all music,

Còn nữa, tất nhiên, giống như tất cả các âm nhạc,

it's essentially not about anything.

thực sự nó chẳng nói về điều gì cả.

It's just a design of pitches and silence and time.

Nó chỉ là một thiết kế của độ cao thấp của âm thanh cùng với sự tĩnh lặng và thời gian.

And the pitches, the notes, as you know, are just vibrations.

Và độ cao thấp âm thanh, các nốt nhạc như các bạn biết chỉ là những âm rung.

They're locations in the spectrum of sound.

Chúng là những vị trí trong quang phổ của âm thanh.

And whether we call them 440 per second, A,

và dù cho chúng ta gọi chúng là 440 một giây, La (A)

or 3,729, B flat -- trust me, that's right --

hay 3729, Si giáng (B flat) -- tin tôi đi, đều đúng cả --

they're just phenomena.

chúng chỉ là hiện tượng.

But the way we react to different combinations of these phenomena

Nhưng cái cách mà chúng ta phản ứng đối với các kết hợp khác nhau của những hiện tượng này

is complex and emotional and not totally understood.

thì phức hợp và đầy xúc cảm và không thể hoàn toàn thấu hiểu được.

And the way we react to them has changed radically over the centuries,

Và cái cách mà chúng ta phản ứng lại chúng cũng thay đổi hoàn toàn qua hàng thế kỷ,

as have our preferences for them.

cũng như sự thích thú của chúng ta đối với chúng.

So for example, in the 11th century,

Chẳng hạn, ở thế kỷ 11

people liked pieces that ended like this.

người ta thích nghe những bản nhạc có kết thúc như thế này.

(Music)

(Nhạc)

And in the 17th century, it was more like this.

Và đến thể kỷ 17, nó là như thế này.

(Music)

(Nhạc)

And in the 21st century ...

Và cho đến thế kỷ 21...

(Music)

(Nhạc)

Now your 21st century ears are quite happy with this last chord,

Đến nay, những đôi tai ở thế kỷ 21 của các bạn khá là thích thú với hợp âm kết thúc như thế,

even though a while back it would have puzzled or annoyed you

mặc dù một lát sau đó nó sẽ khiến bạn bối rối hay làm bạn khó chịu

or sent some of you running from the room.

hoặc một số trong số các bạn sẽ rời khỏi căn phòng.

And the reason you like it

Và lý do vì sao các bạn thích nó

is because you've inherited, whether you knew it or not,

là bởi vì các bạn thừa hưởng, dù các bạn biết hay không biết nó

centuries-worth of changes

cái đáng giá hàng thế kỷ của những sự thay đổi

in musical theory, practice and fashion.

trong lý thuyết, thực tế và thời trang âm nhạc.

And in classical music we can follow these changes very, very accurately

Và trong nhạc cổ điển chúng ta có thể dõi theo những sự thay đổi này một cách rất rất chính xác

because of the music's powerful silent partner,

bởi gã cộng sự đầy quyền lực của âm nhạc chính là là sự tĩnh lặng,

the way it's been passed on: notation.

cái cách mà nó được tiếp tục: ký hiệu.

Now the impulse to notate,

Đến nay sự thôi thúc để ký hiệu

or, more exactly I should say, encode music

hay một cách chính xác hơn mà tôi nên nói là mã hóa âm nhạc.

has been with us for a very long time.

đã ở cùng với chúng ta trong suốt một thời gian rất dài.

In 200 B.C., a man named Sekulos

200 năm trước công nguyên, một người đàn ông có tên là Sekulos

wrote this song for his departed wife

đã viết ca khúc này cho người vợ quá cố của mình

and inscribed it on her gravestone

và ghi nó trên bia mộ của cô

in the notational system of the Greeks.

bằng hệ thống ký hiệu của người Hy lạp

(Music)

(Nhạc)

And a thousand years later,

Và một ngàn năm sau đó,

this impulse to notate took an entirely different form.

sự thôi thúc để ký hiệu này mang đến một phiên bản hoàn toàn khác.

And you can see how this happened

Và bạn có thể thấy điều này đã xảy ra như thế nào

in these excerpts from the Christmas mass "Puer Natus est nobis,"

trong đoạn trích từ thánh lễ Giáng sinh ""Puer Natus est nobis,"

"For Us is Born."

"For Us is Born." (tạm dịch: để chúng ta được sinh ra)

(Music)

(Nhạc)

In the 10th century, little squiggles were used

Ở thế kỷ thứ 10, những nét hơi ngoằn nghèo được sử dụng

just to indicate the general shape of the tune.

để chỉ hình dạng chung chung của giai điệu.

And in the 12th century, a line was drawn, like a musical horizon line,

Và đến thế kỷ 12, một hàng được vẽ như là đường chân trời trong âm nhạc

to better pinpoint the pitch's location.

để xác định rõ hơn vị trí của độ cao thấp của âm thanh .

And then in the 13th century, more lines and new shapes of notes

Và thế kỷ thứ 13, có nhiều hàng hơn và những hình dáng mới của nốt nhạc

locked in the concept of the tune exactly,

được khóa lại trong khái niệm của giai điệu một cách chính xác,

and that led to the kind of notation we have today.

và điều này dẫn đến việc hình thành nên những nốt nhạc mà chúng ta có ngày nay.

Well notation not only passed the music on,

Nhưng ký hiệu không chỉ là thứ duy nhất khiến âm nhạc được lan truyền,

notating and encoding the music changed its priorities entirely,

việc ký hiệu và mã hóa âm nhạc đã thay đổi hoàn toàn thứ tự ưu tiên của nó

because it enabled the musicians

vì nó làm cho các nhạc sỹ

to imagine music on a much vaster scale.

có thể hình dung âm nhạc trên một quy mô rộng lớn hơn nhiều.

Now inspired moves of improvisation

Đến nay những chuyển động của sự ngẫu hứng

could be recorded, saved, considered, prioritized,

có thể được ghi âm lại, lưu lại, xem xét và ưu tiên,

made into intricate designs.

tạo nên những thiết kế phức tạp.

And from this moment, classical music became

Và từ khoảnh khắc này, nhạc cổ điển trở thành

what it most essentially is,

một cách thực chất nhất:

a dialogue between the two powerful sides of our nature:

một đoạn hội thoại giữa hai thế lực mạnh mẽ trong bản chất của chúng ta:

instinct and intelligence.

bản năng và trí tuệ.

And there began to be a real difference at this point

Và bắt đầu có một sự khác biệt thực sự ở điểm này

between the art of improvisation

giữa nghệ thuật của sự ngẫu hứng

and the art of composition.

và nghệ thuật của sự kết hợp.

Now an improviser senses and plays the next cool move,

Giờ đây, nhà ngẫu hứng cảm nhận và tạo ra sự di chuyển tuyệt vời tiếp theo

but a composer is considering all possible moves,

nhưng nhà soạn nhạc đang xem xét tất cả những sự di chuyển có thể,

testing them out, prioritizing them out,

thử chúng và ưu tiên chúng

until he sees how they can form a powerful and coherent design

cho đến khi anh ta thấy chúng có thể hình thành nên một thiết kế mạnh mẽ và chặt chẽ

of ultimate and enduring coolness.

của sự tuyệt vời nhất và vĩnh viễn.

Now some of the greatest composers, like Bach,

Một số nhà soạn nhạc vĩ đại như Bach,

were combinations of these two things.

là những sự kết hợp của hai điều trên.

Bach was like a great improviser with a mind of a chess master.

Bach là một nhà ngẫu hứng tuyệt vời với một tâm hồn của bậc thầy chơi cờ.

Mozart was the same way.

Mozart cũng tương tự như vậy.

But every musician strikes a different balance

Nhưng mỗi nhạc sĩ đánh dấu một sự cân bằng khác nhau

between faith and reason, instinct and intelligence.

giữa niềm tin và lý trí, bản năng và trí tuệ.

And every musical era had different priorities of these things,

Và mỗi thời đại âm nhạc có sự ưu tiên khác nhau đối với những điều này,

different things to pass on, different 'whats' and 'hows'.

đi qua những điều khác nhau, "những điều gì" và "những như thế nào" khác nhau.

So in the first eight centuries or so of this tradition

Trong tám thế kỷ đầu hay trong truyền thống này

the big 'what' was to praise God.

"điều gì" lớn ở đây là ca ngợi Thiên Chúa.

And by the 1400s, music was being written

Và trong những năm 1400, âm nhạc được viết nên

that tried to mirror God's mind

nhằm cố gắng phản ánh tâm trí của Chúa

as could be seen in the design of the night sky.

có thể thấy trong cách sắp xếp của bầu trời đêm.

The 'how' was a style called polyphony,

Yếu tố "như thế nào" là một phong cách được gọi là phức điệu,

music of many independently moving voices

âm nhạc của nhiều những tiếng nói chuyển động một cách độc lập

that suggested the way the planets seemed to move

gợi ra cách mà các hành tinh di chuyển

in Ptolemy's geocentric universe.

trong vũ trụ địa tâm của Ptolemy.

This was truly the music of the spheres.

Đây thực sự chính là âm nhạc của các thiên thể.

(Music)

(Nhạc)

This is the kind of music that Leonardo DaVinci would have known.

Đây chính là loại âm nhạc mà Leonardo DaVinci đã biết.

And perhaps its tremendous intellectual perfection and serenity

Và có lẽ sự hoàn hảo về trí tuệ và sự tĩnh lặng của vũ trụ

meant that something new had to happen --

có nghĩa là một điều gì đó mới mẻ sẽ xảy ra --

a radical new move, which in 1600 is what did happen.

một sự chuyển dịch mới hoàn toàn đã xảy ra trong năm 1600.

(Music) Singer: Ah, bitter blow!

(Nhạc) Ca sĩ: Ah, bitter blow! (nỗi thất vọng nặng nề)

Ah, wicked, cruel fate!

Ah, wicked, cruel fate! (định mệnh nghiệt ngã)

Ah, baleful stars!

Ah, baleful stars! (những ngôi sao báo điềm gở)

Ah, avaricious heaven!

Ah, avaricious heaven! (thiên đường tham lam)

MTT: This, of course, was the birth of opera,

MTT: Đây tất nhiên là sự ra đời của nhạc opera,

and its development put music on a radical new course.

và sự phát triển của nó đưa âm nhạc đến một chương hoàn toàn cấp tiến.

The what now was not to mirror the mind of God,

"Điều gì" không phải phản ánh tâm trí của Chúa nữa,

but to follow the emotion turbulence of man.

mà theo dấu những cảm xúc bất an của con người.

And the how was harmony,

Và yếu tố "như thế nào" ở đây là sự hài hòa,

stacking up the pitches to form chords.

xếp chồng lên độ cao thấp của âm nhạc để tạo thành hợp âm.

And the chords, it turned out,

Và các hợp âm, hóa ra có khả năng

were capable of representing incredible varieties of emotions.

đại diện các loại cảm xúc một cách đáng kinh ngạc.

And the basic chords were the ones we still have with us,

Và những hợp âm cơ bản là những thứ vẫn theo suốt chúng ta,

the triads,

hợp âm ba,

either the major one,

hoặc hợp âm trưởng,

which we think is happy,

mà chúng ta nghĩ là vui sướng,

or the minor one,

hay âm thứ

which we perceive as sad.

mà chúng ta nhận thấy như buồn rầu.

But what's the actual difference between these two chords?

Nhưng đâu là sự khác biệt thực sự giữa hai hợp âm này?

It's just these two notes in the middle.

Chỉ là hai nốt nhạc ở giữa.

It's either E natural,

Hoặc là Mi thôi (E natural)

and 659 vibrations per second,

và 659 âm rung một giây,

or E flat, at 622.

hay Mi giáng (E flat) tại 622.

So the big difference between human happiness and sadness?

Vậy đâu là sự khác biệt to lớn giữa hạnh phúc và nỗi buồn của con người?

37 freakin' vibrations.

37 âm rung đáng sợ.

So you can see in a system like this

Các bạn có thể thấy trong một hệ thống như thế này

there was enormous subtle potential

có tiềm năng tinh tế rất lớn

of representing human emotions.

đại diện cho những cảm xúc của con người.

And in fact, as man began to understand more

Và thực sự thì, khi con người bắt đầu hiểu hơn

his complex and ambivalent nature,

về bản chất phức tạp và mâu thuẫn tự nhiên của mình,

harmony grew more complex to reflect it.

sự hài hòa trở nên phức tạp hơn nhằm phản ánh nó.

Turns out it was capable of expressing emotions

Hóa ra là nó có khả năng thể hiện những cảm xúc

beyond the ability of words.

vượt qua khả năng của ngôn ngữ.

Now with all this possibility,

Bây giờ với tất cả khả năng này,

classical music really took off.

nhạc cổ điển thực sự cất cánh.

It's the time in which the big forms began to arise.

Đó là lúc mà những hình thức lớn lao bắt đầu sinh ra.

And the effects of technology began to be felt also,

Và ảnh hưởng của công nghệ cũng bắt đầu được công nhận,

because printing put music, the scores, the codebooks of music,

công nghệ in ấn đặt âm nhạc, bản dàn bè nhạc, bảng mã của âm nhạc

into the hands of performers everywhere.

vào tay những nhà trình diễn ở khắp mọi nơi.

And new and improved instruments

Và những nhạc cụ cải tiến và mới mẻ

made the age of the virtuoso possible.

làm nên thời đại của các nghệ sỹ bậc thầy.

This is when those big forms arose --

Đây là khi những dạng thức to lớn hình thành --

the symphonies, the sonatas, the concertos.

các bản nhạc giao hưởng, các bản sonate và nhạc không lời.

And in these big architectures of time,

Và trong những kiến trúc to lớn này của thời gian,

composers like Beethoven could share the insights of a lifetime.

các nhà soạn nhạc như Beethoven có thể chia sẻ sự thấu hiểu bên trong của một cuộc đời.

A piece like Beethoven's Fifth

Một bản nhạc như bản giao hưởng số 5 của Beethoven

basically witnessing how it was possible

cơ bản chứng kiến làm thế nào mà ông có thể

for him to go from sorrow and anger,

đi từ nỗi buồn và sự tức giận

over the course of a half an hour,

qua khoảng thời gian nửa tiếng,

step by exacting step of his route,

bước từng bước chính xác trong hành trình của ông,

to the moment when he could make it across to joy.

để đến với khoảnh khắc khi mà ông có thể vượt qua nó để đến với niềm vui.

(Music)

(Nhạc)

And it turned out the symphony could be used for more complex issues,

Vậy hóa ra là nhạc giao hưởng có thể được sử dụng trong những vấn đề phức tạp hơn,

like gripping ones of culture,

như những điểm hấp dẫn trong văn hóa,

such as nationalism or quest for freedom

chẳng hạn như chủ nghĩa dân tộc hay sự tìm kiếm tự do

or the frontiers of sensuality.

hay biên giới của sự cảm tính.

But whatever direction the music took,

Nhưng dù cho âm nhạc dẫn đến bất cứ hướng nào

one thing until recently was always the same,

một điều vẫn luôn không thay đổi cho đến gần đây,

and that was when the musicians stopped playing,

đó là khi các nhạc sỹ ngừng chơi,

the music stopped.

âm nhạc dừng lại.

Now this moment so fascinates me.

Khoảnh khắc này rất mê hoặc đối với tôi.

I find it such a profound one.

Tôi thấy nó là một khoảnh khắc rất sâu sắc.

What happens when the music stops?

Điều gì xảy ra khi âm nhạc dừng lại?

Where does it go? What's left?

Nó đi đến đâu? Còn lại điều gì?

What sticks with people in the audience at the end of a performance?

Điều gì đọng lại trong khán giả khi buổi biểu diễn kết thúc?

Is it a melody or a rhythm

Có phải đó là một giai điệu hay một nhịp điệu

or a mood or an attitude?

hoặc là một tâm trạng hay một thái độ?

And how might that change their lives?

Và làm thế nào mà điều đó có thể thay đổi cuộc sống của họ?

To me this is the intimate, personal side of music.

Đối với tôi, điều này là mặt riêng tư mật thiết của âm nhạc.

It's the passing on part. It's the 'why' part of it.

Nó đi qua một phần của phần "tại sao" trong nó.

And to me that's the most essential of all.

Và với tôi đó là điều quan trọng nhất trong tất cả.

Mostly it's been a person-to-person thing,

Phần lớn, nó là chuyện giữa người với người,

a teacher-student, performer-audience thing,

giữa giáo viên và học sinh, người trình diễn và khán giả,

and then around 1880 came this new technology

và rồi khoảng năm 1880 công nghệ mới này đã đến

that first mechanically then through analogs then digitally

đầu tiên là cơ hóa rồi qua vô tuyến rồi đến kỹ thuật số

created a new and miraculous way of passing things on,

tạo ra một cách thức mới và kỳ diệu để tiếp tục những điều trên,

albeit an impersonal one.

dẫu cho điều này không của riêng ai.

People could now hear music all the time,

Người ta bây giờ có thể nghe âm nhạc mọi lúc,

even though it wasn't necessary

for them to play an instrument, read music or even go to concerts.

thậm chí họ không cần thiết

phải biết chơi một nhạc cụ, đọc nốt nhạc hay thậm chi đến xem các buổi hòa nhạc.

And technology democratized music by making everything available.

Và công nghệ dân chủ hóa âm nhạc bằng cách làm cho tất cả mọi thứ có sẵn.

It spearheaded a cultural revolution

Nó dẫn đầu một cuộc cách mạng văn hóa

in which artists like Caruso and Bessie Smith were on the same footing.

mà trong đó các nghệ sĩ như Caruso và Bessie Smith ở cùng một phía.

And technology pushed composers to tremendous extremes,

Và công nghệ thúc đẩy các nhà soạn nhạc đến những điểm cực hạn,

using computers and synthesizers

sử dụng máy tính và tổng hợp

to create works of intellectually impenetrable complexity

để tạo nên những sản phẩm của sự phức hợp không thể lĩnh hội được bằng trí tuệ.

beyond the means of performers and audiences.

vượt trên các phương thức giữa các nhà trình diễn và khán giả.

At the same time technology,

Cùng lúc đó, công nghệ

by taking over the role that notation had always played,

thông qua việc đảm nhiệm vai trò của các ký hiệu

shifted the balance within music between instinct and intelligence

đã chuyển sự cân bằng trong âm nhạc giữa bản năng và trí tuệ

way over to the instinctive side.

vượt qua phần bản năng.

The culture in which we live now

Văn hóa mà chúng ta đang sống trong đó

is awash with music of improvisation

tràn ngập những âm nhạc của sự ngẫu hứng

that's been sliced, diced, layered

được cắt lát, chia nhỏ và phân lớp

and, God knows, distributed and sold.

và, có Chúa mới biết, bị phân phát và bán đi.

What's the long-term effect of this on us or on music?

Hậu quả lâu dài của điều này đối với chúng ta hay đối với âm nhạc là gì?

Nobody knows.

Chẳng có ai biết cả.

The question remains: What happens when the music stops?

Câu hỏi vẫn còn đó: Điều gì xảy ra khi âm nhạc dừng lại?

What sticks with people?

Điều gì còn lại với mọi người?

Now that we have unlimited access to music, what does stick with us?

Bây giờ chúng ta có thể đến với âm nhạc một cách không giới hạn, vậy điều gì gắn kết với chúng ta?

Well let me show you a story of what I mean

Vâng hãy để tôi chỉ cho các bạn một câu chuyện về những gì tôi muốn bày tỏ khi tôi nói

by "really sticking with us."

"thực sự gắn kết với chúng ta".

I was visiting a cousin of mine in an old age home,

Tôi đến thăm một người anh em họ ở một viện dưỡng lão,

and I spied a very shaky old man

và tôi kín đáo quan sát một người đàn ông đang rất run rẩy

making his way across the room on a walker.

từng bước băng qua căn phòng với khung tập đi.

He came over to a piano that was there,

Ông đến một cây đàn dương cầm ở đó,

and he balanced himself and began playing something like this.

cố giữ thăng bằng và ông bắt đầu chơi đoạn nhạc như thế này.

(Music)

(Nhạc)

And he said something like, "Me ... boy ... symphony ... Beethoven."

Và ông nói điều gì đó như là "Tôi...anh chàng...nhạc giao hưởng...Beethoven."

And I suddenly got it,

Và tôi đột nhiên hiểu ra,

and I said, "Friend, by any chance are you trying to play this?"

và nói "Này anh bạn, anh đang chơi đoạn nhạc này phải không?"

(Music)

(Nhạc)

And he said, "Yes, yes. I was a little boy.

Và ông nói "Đúng, đúng rồi. Lúc tôi còn là một cậu bé.

The symphony: Isaac Stern, the concerto, I heard it."

Nhạc giao hưởng: Issac Stern, nhạc không lời, tôi đã từng nghe."

And I thought, my God,

Và tôi nghĩ, lạy Chúa,

how much must this music mean to this man

bản nhạc này phải có ý nghĩa nhiều như thế nào đối với người đàn ông này

that he would get himself out of his bed, across the room

đến nỗi ông đưa mình ra khỏi giường, băng qua phòng

to recover the memory of this music

để khôi phục ký ức về bản nhạc này

that, after everything else in his life is sloughing away,

sau khi tất cả những thứ khác trong đời ông bị phai mờ đi,

still means so much to him?

nó vẫn còn có ý nghĩa nhiều với ông như vậy?

Well, that's why I take every performance so seriously,

Vâng, đó là lý do vì sao tôi luôn trình diễn một cách rất nghiêm túc

why it matters to me so much.

vì sao nó lại có ý nghĩa đối với tôi nhiều như vậy.

I never know who might be there, who might be absorbing it

Tôi không bao giờ biết ai có thể ở đó, ai có thể cảm nhận nó

and what will happen to it in their life.

và điều gì sẽ xảy đến với nó trong cuộc đời họ.

But now I'm excited that there's more chance than ever before possible

Nhưng giờ đây tôi rất phấn khởi vì có nhiều cơ hội hơn bao giờ hết

of sharing this music.

để có thể chia sẻ thứ âm nhạc này.

That's what drives my interest in projects

Đó là những gì chi phối sự quan tâm của tôi với những dự án

like the TV series "Keeping Score" with the San Francisco Symphony

như là serie truyền hình "Keeping Score" với Dàn nhạc giao hưởng San Francisco

that looks at the backstories of music,

để nhìn lại những câu chuyện trước đây về âm nhạc,

and working with the young musicians at the New World Symphony

và làm việc với những nhạc sỹ trẻ tại Dàn nhạc Giao hưởng Thế Giới Mới

on projects that explore the potential

về những dự án giúp khám phá tiềm năng

of the new performing arts centers

của những trung tâm nghệ thuật biểu diễn mới

for both entertainment and education.

cho cả mục đích giải trí và giáo dục.

And of course, the New World Symphony

Và tất nhiên, Dàn nhạc Giao hưởng Thế Giới Mới

led to the YouTube Symphony and projects on the internet

đã dẫn đến Dàn nhạc giao hưởng YouTube và những dự án trên internet

that reach out to musicians and audiences all over the world.

để vươn tới những nhạc sỹ và những khán giả trên khắp thế giới.

And the exciting thing is all this is just a prototype.

Và điều thích thú là tất cả điều này chỉ là bản mẫu đầu tiên.

There's just a role here for so many people --

Chỉ có một vai trò duy nhất ở đây cho rất nhiều người --

teachers, parents, performers --

các giáo viên, các bậc cha mẹ, những người biểu diễn --

to be explorers together.

là cùng nhau khám phá.

Sure, the big events attract a lot of attention,

Chắc chắn, những sự kiện lớn thu hút nhiều sự chú ý,

but what really matters is what goes on every single day.

nhưng điều thực sự quan trọng chính là những gì đang diễn ra từng ngày.

We need your perspectives, your curiosity, your voices.

Chúng tôi cần quan điểm của các bạn, sự tò mò của các bạn, giọng nói của các bạn.

And it excites me now to meet people

Và điều làm tôi thích thú khi gặp gỡ những người

who are hikers, chefs, code writers, taxi drivers,

là người đi bộ đường dài, đầu bếp, người viết mã, tài xế taxi

people I never would have guessed who loved the music

những người mà tôi không nghĩ rằng họ yêu âm nhạc

and who are passing it on.

chính là những người đang tiếp tục nó.

You don't need to worry about knowing anything.

Các bạn không cần phải lo lắng về việc biết điều gì.

If you're curious, if you have a capacity for wonder, if you're alive,

Nếu các bạn tò mò, nếu các bạn có khả năng tự hỏi, nếu các bạn còn sống,

you know all that you need to know.

các bạn biết tất cả những gì các bạn cần phải biết.

You can start anywhere. Ramble a bit.

Các bạn có thể bắt đầu ở bất cứ đâu. Ngao du một chút.

Follow traces. Get lost. Be surprised, amused inspired.

Theo dấu. Lạc lối. Ngạc nhiên và tạo cảm hứng thích thú.

All that 'what', all that 'how' is out there

Tất cả về "điều gì", tất cả về "như thế nào" đều ở ngoài kia

waiting for you to discover its 'why',

đợi các bạn khám phá điều "tại sao" của nó,

to dive in and pass it on.

để đắm chìm vào nó và tiếp tục theo nó.

Thank you.

Cám ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)