Fred Jansen: How to land on a comet

Barat Ali Batoor: Bir insan kaçakçısıyla umutsuz yolculuğum

Çeviri: Tugce Senel Gözden geçirme: Neslihan Kara

I'd like to take you on the epic quest of the Rosetta spacecraft.

Sizleri uzay aracı Rosetta'nın, destansı araştırmasına götürmek istiyorum:

To escort and land the probe on a comet,

bir kuyruklu yıldıza eşlik etmek ve üzerine keşif aracı indirmek.

this has been my passion for the past two years.

Bu iki yıldır benim için bir tutkuydu.

In order to do that,

Öncelikle size

I need to explain to you something about the origin of the solar system.

Güneş Sistemi'nin kökeni hakkında bir şey açıklamam gerek.

When we go back four and a half billion years,

4,5 milyar yıl önce, gaz ve

there was a cloud of gas and dust.

tozdan oluşan bir bulut vardı.

In the center of this cloud, our sun formed and ignited.

Bu bulutun ortasında, güneşimiz oluştu ve tutuştu.

Along with that, what we now know as planets, comets and asteroids formed.

Bu sırada, gezegenler, kuyruklu yıldız ve asteroit dediğimiz şeyler de şekillendi.

What then happened, according to theory,

Sonra teoriye göre, Dünya şekillenmesinden az sonra

is that when the Earth had cooled down a bit after its formation,

soğudu ve kuyruklu yıldızlar yoğun şekilde Dünya'ya çarptı

comets massively impacted the Earth and delivered water to Earth.

ve Dünya'ya suyu getirdiler.

They probably also delivered complex organic material to Earth,

Muhtemelen karmaşık organik maddeyi de Dünya'ya getirdiler

and that may have bootstrapped the emergence of life.

ve bu da yaşamın başlamasında tetikleyici rol oynamış olabilir.

You can compare this to having to solve a 250-piece puzzle

Bunu, 2000 değil de 250 parçalı bir yapbozu

and not a 2,000-piece puzzle.

çözmek zorunda olmakla kıyaslayabilirsiniz.

Afterwards, the big planets like Jupiter and Saturn,

Daha sonrasında, Jupiter ve Satürn gibi büyük gezegenler,

they were not in their place where they are now,

şu an bulundukları konumlarında değillerdi ve

and they interacted gravitationally,

yerçekimsel olarak etkileşip

and they swept the whole interior of the solar system clean,

tüm güneş sisteminin içini süpürüp geçtiler ve

and what we now know as comets

şimdi kuyruklu yıldız dediğimiz

ended up in something called the Kuiper Belt,

şeyler, Neptün'ün yörüngesinin ötesinde

which is a belt of objects beyond the orbit of Neptune.

bir cisimler kuşağı olan Kuiper Kuşağı'nı oluşturdu.

And sometimes these objects run into each other,

Bazen bu objeler birbirleri ile çarpışır,

and they gravitationally deflect,

ve yerçekimsel olarak yön değiştirir,

and then the gravity of Jupiter pulls them back into the solar system.

ve Jupiter'in yerçekimi onları tekrar Güneş sisteminin içine çeker

And they then become the comets as we see them in the sky.

ve böylece gökyüzünde gördüğümüz kuyruklu yıldızlar olurlar.

The important thing here to note is that in the meantime,

Burada, not düşülmesi gereken önemli nokta,

the four and a half billion years,

bu kuyruklu yıldızların 4,5 milyar yıl boyunca,

these comets have been sitting on the outside of the solar system,

güneş sisteminin dışında, değişmeden

and haven't changed --

güneş sisteminin dondurulmuş

deep, frozen versions of our solar system.

versiyonları gibi durduklarıdır.

In the sky, they look like this.

Gökyüzünde, bu şekilde gözüküyorlar.

We know them for their tails.

Onları kuyruklarıyla tanıyoruz.

There are actually two tails.

Aslında 2 tane kuyruk var.

One is a dust tail, which is blown away by the solar wind.

Biri güneş rüzgarıyla sürüklenen toz kuyruk,

The other one is an ion tail, which is charged particles,

Diğeri güneş sistemindeki manyetik alanı takip eden

and they follow the magnetic field in the solar system.

yüklü parçacıklardan oluşan iyon kuyruk.

There's the coma,

Buradaki yıldız bulutu,

and then there is the nucleus, which here is too small to see,

ve sonra nüve, çok küçük olduğundan görmesi zor.

and you have to remember that in the case of Rosetta,

Bu arada, Rosetta'nın durumunda, uzay aracının

the spacecraft is in that center pixel.

bu merkez pikselde bulunduğunu unutmayın.

We are only 20, 30, 40 kilometers away from the comet.

Kuyruklu yıldızdan sadece 20, 30, 40 kilometre uzaktayız.

So what's important to remember?

Şimdi neleri aklımızda tutmamız gerek?

Comets contain the original material from which our solar system was formed,

Kuyruklu yıldızlar güneş sistemimizin oluştuğu orijinal materyali içerir.

so they're ideal to study the components

Bu yüzden de dünyanın ve yaşamın

that were present at the time when Earth, and life, started.

başlangıcında var olan bileşenleri çalışmak için idealler.

Comets are also suspected

Ayrıca kuyruklu yıldızların, yaşamın

of having brought the elements which may have bootstrapped life.

başlangıcını tetikleyen elementleri getirdiği de düşünülmektedir.

In 1983, ESA set up its long-term Horizon 2000 program,

1983'de, ESA (Avrupa Uzay Ajansı), içerdiği görevlerden biri

which contained one cornerstone, which would be a mission to a comet.

bir kuyruklu yıldız misyonu olacak, uzun vadeli Horizon 2000 programını kurdu.

In parallel, a small mission to a comet, what you see here, Giotto, was launched,

Paralelinde ufak bir kuyruk yıldız görevi için gördüğünüz Giotto fırlatıldı ve 86'da

and in 1986, flew by the comet of Halley with an armada of other spacecraft.

diğer uzay araçlarından bir armada ile Halley kuyruklu yıldızının yanından geçti

From the results of that mission, it became immediately clear

Bu misyonun sonuçları şunu kanıtlamış oldu kuyruklu yıldızlar

that comets were ideal bodies to study to understand our solar system.

güneş sistemini anlayabilmek için çalışılabilecek ideal cisimlerdi.

And thus, the Rosetta mission was approved in 1993,

Böylece, Rosetta misyonu 1993' de onaylandı,

and originally it was supposed to be launched in 2003,

ilk planda 2003 yılında fırlatılması gerekiyordu

but a problem arose with an Ariane rocket.

ama Ariane roketi ile ilgili bir sorun oluştu.

However, our P.R. department, in its enthusiasm,

Ama halkla ilişkiler bölümümüz çoktan coşkuyla gidip üstünde

had already made 1,000 Delft Blue plates

yanlış kuyruklu yıldız isimleri olan 1000 adet

with the name of the wrong comets.

mavi Delft porselen tabak yaptırmıştı bile.

So I've never had to buy any china since. That's the positive part.

O günden beri hiç porselen almadım. En azından böyle bir artısı oldu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Once the whole problem was solved,

Sorun çözüldükten sonra,

we left Earth in 2004

2004'de yeni seçilen

to the newly selected comet, Churyumov-Gerasimenko.

Churyumov-Gerasimenko kuyruklu yıldızı için dünyadan ayrıldık.

This comet had to be specially selected

Bu kuyruklu yıldız özenle seçilmeliydi

because A, you have to be able to get to it,

Çünkü A: ulaşabilir olmalıydı

and B, it shouldn't have been in the solar system too long.

ve B: güneş sisteminde çok uzun süre bulunmuş olmamalıydı.

This particular comet has been in the solar system since 1959.

Bu seçtiğimiz kuyruklu yıldız 1959'dan beri güneş sistemindeydi.

That's the first time when it was deflected by Jupiter,

Bu ilk kez Jupiter tarafından saptırılıp değişmeye

and it got close enough to the sun to start changing.

başlamasına yetecek kadar güneşe yaklaştığı tarihti.

So it's a very fresh comet.

Epeyce genç bir kuyruklu yıldızdı.

Rosetta made a few historic firsts.

Rosetta bir çok tarihi ilke imza attı.

It's the first satellite to orbit a comet,

Bir kuyruklu yıldız yörüngesine oturup,

and to escort it throughout its whole tour through the solar system --

güneş sistemi boyunca tam bir turuna eşlik eden ilk uydu oldu,

closest approach to the sun, as we will see in August,

Ağustosta güneşe en yakın mesafeye ulaştı

and then away again to the exterior.

ve sonra tekrar dışa doğru devam etti.

It's the first ever landing on a comet.

Bir kuyruklu yıldıza ilk inişi gerçekleştirdi.

We actually orbit the comet using something which is not

Aslında kuyruklu yıldızın yörüngesinde dönmeyi normalde yapılmayan

normally done with spacecraft.

bir şeyi yaparak başardık.

Normally, you look at the sky and you know where you point and where you are.

Normalde, gökyüzüne bakarsın nereyi gösterdiğini, nerede olduğunu bilirsin.

In this case, that's not enough.

Ama bu durum için bu yeterli değildi.

We navigated by looking at landmarks on the comet.

Kuyruklu yıldız üstündeki işaretlere baka baka dolaştık

We recognized features -- boulders, craters --

Yapıları tanıdık, kaya parçalarını, kraterleri ve

and that's how we know where we are respective to the comet.

bu şekilde kuyruklu yıldıza göre nerede olduğumuzu anladık.

And, of course, it's the first satellite to go beyond the orbit of Jupiter

Tabi birde, güneş hücreleri kullanarak, Jüpiter'in yörüngesinin ötesine geçebilen

on solar cells.

ilk uydu oldu.

Now, this sounds more heroic than it actually is,

Kulağa aslında olduğundan daha destansı geliyor

because the technology to use radio isotope thermal generators

çünkü radyoizotop termal jeneratör kullanmak için gereken teknoloji o sırada

wasn't available in Europe at that time, so there was no choice.

Avrupa'da mevcut değildi yani başka çare yoktu aslında.

But these solar arrays are big.

Ama bu güneş panelleri büyüktü.

This is one wing, and these are not specially selected small people.

Bu sadece bir kanat ve bu insanlar özellikle ufak seçilmiş değiller.

They're just like you and me.

Sizin benim gibi insanlar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

We have two of these wings, 65 square meters.

Bu kanatlardan iki tane var, 65 metrekare.

Now later on, of course, when we got to the comet,

Sonrasında tabi, kuyruklu yıldıza ulaşınca

you find out that 65 square meters of sail

65 metrekarelik yelkenlerin gaz çıkaran bir cismin yakınlarında

close to a body which is outgassing is not always a very handy choice.

çok da kullanışlı bir seçim olmadığını anlıyorsunuz.

Now, how did we get to the comet?

Peki, kuyruklu yıldıza nasıl ulaştık?

Because we had to go there for the Rosetta scientific objectives

Rosetta'nın bilimsel amaçları için, çok uzaklara gitmek durumundaydık,

very far away -- four times the distance of the Earth to the sun --

dünyanın güneşe uzaklığının dört katı bir uzaklık

and also at a much higher velocity than we could achieve with fuel,

ve bunu yakıtla yapabileceğimizden çok daha yüksek vektörel hızla yaptık çünkü

because we'd have to take six times as much fuel as the whole spacecraft weighed.

yakıt kullansaydık, aracın ağırlığının 6 katı kadar yakıt koymamız gerekecekti.

So what do you do?

Peki bu nasıl yapıldı?

You use gravitational flybys, slingshots,

Yerçekimsel geçişlerle, sapan etkisini kullanarak

where you pass by a planet at very low altitude,

bir gezegenin yanından, oldukça düşük irtifada geçiyorsunuz,

a few thousand kilometers,

bir kaç bin kilometre kadar

and then you get the velocity of that planet around the sun for free.

ve o gezegenin güneş etrafındaki vektörel hızını bedavaya kazanmış oluyorsunuz.

We did that a few times.

Bunu bir kaç kez yaptık.

We did Earth, we did Mars, we did twice Earth again,

Dünya ile, Mars ile, yine Dünya ile ikinci kez,

and we also flew by two asteroids, Lutetia and Steins.

iki asteroitin de yanından geçtik, Lutetia ve Steins.

Then in 2011, we got so far from the sun that if the spacecraft got into trouble,

Sonra 2011'de, güneşten o kadar uzaklaştık ki aracın bir sorunu olsa

we couldn't actually save the spacecraft anymore,

artık kurtaracak bir şey yapamayacağımız kadar.

so we went into hibernation.

Bu yüzden hibernasyona geçtik.

Everything was switched off except for one clock.

Tek bir saat hariç her şey kapatıldı.

Here you see in white the trajectory, and the way this works.

Beyazla gösterilmiş uçuş yörüngesini ve nasıl işlediğini görüyorsunuz.

You see that from the circle where we started,

Başlangıç çemberimizi görüyorsunuz,

the white line, actually you get more and more and more elliptical,

beyaz çizgili olan, sonra gittikçe daha da elipsleşti

and then finally we approached the comet

ve sonunda Mayıs 2014'de kuyruklu yıldıza

in May 2014, and we had to start doing the rendezvous maneuvers.

yaklaştık ve randevu manevralarına başladık.

On the way there, we flew by Earth and we took a few pictures to test our cameras.

Giderken, Dünya'nın yanından geçtik ve kameraları test etmek için resimler çektik

This is the moon rising over Earth,

Bu, Ay'ın Dünya'ya doğuşu.

and this is what we now call a selfie,

bu şimdi selfie dediklerimizden,

which at that time, by the way, that word didn't exist. (Laughter)

ki o zamanlar böyle bir kelime yoktu. (Kahkahalar)

It's at Mars. It was taken by the CIVA camera.

Bu Mars'ta. CIVA kamerasıyla çekildi.

That's one of the cameras on the lander,

Bu iniş aracındaki kameralardan biri,

and it just looks under the solar arrays,

tam güneş panellerinin altından bakıyor,

and you see the planet Mars and the solar array in the distance.

Mars gezegenini ve uzakta güneş panellerini görüyorsunuz.

Now, when we got out of hibernation in January 2014,

Ocak 2014'de, hibernasyondan çıktıktan sonra

we started arriving at a distance

Mayıs'ta kuyruklu yıldızla

of two million kilometers from the comet in May.

2 milyon kilometrelik bir mesafeye varmaya başladık.

However, the velocity the spacecraft had was much too fast.

Ancak aracın vektörel hızı çok yüksekti, saatte 2800 kilometre

We were going 2,800 kilometers an hour faster than the comet, so we had to brake.

gidiyorduk, kuyruklu yıldızdan hızlıydık, bu yüzden frenlemek zorunda kaldık.

We had to do eight maneuvers,

Sekiz manevra yapmamız gerekti,

and you see here, some of them were really big.

görüyorsunuz bazıları gerçekten büyük.

We had to brake the first one by a few hundred kilometers per hour,

İlk seferde, saat başı bir kaç yüz kilometre ile başladık,

and actually, the duration of that was seven hours,

yedi saatlik bir süreçti ve

and it used 218 kilos of fuel,

218 kilo yakıt harcandı.

and those were seven nerve-wracking hours, because in 2007,

Bu yedi saat ayrıca çok sinir bozucu bir süreydi çünkü 2007'de

there was a leak in the system of the propulsion of Rosetta,

Rosetta'nın tahrik sisteminde bir kaçak olmuştu ve

and we had to close off a branch,

bir kolu kapatmak durumunda kalmıştık

so the system was actually operating at a pressure

yani sistem, aslında bunu yapabilecek şekilde veya

which it was never designed or qualified for.

amaçla tasarlanmadığı bir basınçta çalışıyordu.

Then we got in the vicinity of the comet, and these were the first pictures we saw.

Kuyruklu yıldızın civarına geldiğimizde, gördüğümüz ilk görüntüler bunlardı

The true comet rotation period is 12 and a half hours,

kuyruklu yıldızın gerçek rotasyon periyodu aslında

so this is accelerated,

12 buçuk saattir bu hızlandırılmış hali.

but you will understand that our flight dynamics engineers thought,

Ama herhalde uçuş dinamiği mühendislerimizin neden

this is not going to be an easy thing to land on.

inişin zor olacağını düşündüklerini anlamışsınızdır.

(Kahkahalar)

We had hoped for some kind of spud-like thing

Kolayca inebileceğimiz, yumrumtrak

bir şey bulmayı ümit ediyorduk ama işte...

where you could easily land.

But we had one hope: maybe it was smooth.

Ama bir umudumuz daha vardı: tamamen düz olma ihtimali.

No. That didn't work either. (Laughter)

Hayır. Bu hayalimiz de suya düştü. (Kahkahalar)

So at that point in time, it was clearly unavoidable:

Kısacası, şu artık kaçınılmazdı: bu cismi bulabildiğimiz

we had to map this body in all the detail you could get,

her detayıyla tamamen haritalayacaktık.

because we had to find an area which is 500 meters in diameter and flat.

Çünkü 500 metre çapında ve düz bir alan bulmamız lazımdı.

Why 500 meters? That's the error we have on landing the probe.

Niye 500 metre? Bu sondanın inişi için hesaplanmış yaklaşık bir değerdi.

So we went through this process, and we mapped the comet.

Neyse, bu işlemi yaptık ve kuyruklu yıldızın haritasını çıkardık.

We used a technique called photoclinometry.

Fotoklinometri denilen bir teknik kullandık.

You use shadows thrown by the sun.

Güneşin düşürdüğü gölgeleri kullanıyorsunuz.

What you see here is a rock sitting on the surface of the comet,

Gördüğünüz taş kuyruklu yıldızın yüzeyinde duruyor ve

and the sun shines from above.

yukarıdan güneş vuruyor.

From the shadow, we, with our brain,

Gölgeden doğru, aklımızla,

can immediately determine roughly what the shape of that rock is.

anında kayanın şeklini kabaca belirleyebiliyoruz.

You can program that in a computer,

Bunu bir bilgisayarda programlayıp,

you then cover the whole comet, and you can map the comet.

tüm kuyruklu yıldızı tarayıp haritasını çıkarabilirsiniz.

For that, we flew special trajectories starting in August.

Bunu yapmak için Ağustos'da, bazı özel yörüngelerde uçuşlar yaptık.

First, a triangle of 100 kilometers on a side

İlki, kenarı 100 kilometre olan bir üçgen,

at 100 kilometers' distance,

100 kilometrelik mesafede,

and we repeated the whole thing at 50 kilometers.

bütün bu şeyi 50 kilometrede de tekrarladık.

At that time, we had seen the comet at all kinds of angles,

Kuyruklu yıldızı tüm açılardan görmüş olduk,

and we could use this technique to map the whole thing.

ve bütün cismin haritasını çıkarmak için bu tekniği kullandık.

Now, this led to a selection of landing sites.

Bunu iniş alanını seçme aşaması takip etti.

This whole process we had to do, to go from the mapping of the comet

Kuyruklu yıldızın haritasını çıkarmamızdan, iniş alanının kesin

to actually finding the final landing site, was 60 days.

belirlenmesine kadar geçen süre 60 gündü.

We didn't have more.

Daha fazla zamanımız yoktu.

To give you an idea, the average Mars mission

Bir fikir vermesi açısından, ortalama bir

takes hundreds of scientists for years to meet

Mars misyonunda, 'Nereye gidelim?' sorusuna cevap bulmak

about where shall we go?

yüzlerce bilim adamının yıllarını alır.

We had 60 days, and that was it.

Bizim 60 günümüz vardı, o kadar.

We finally selected the final landing site

Nihayetinde, iniş alanını belirledik

and the commands were prepared for Rosetta to launch Philae.

ve Rosetta'nın Philae'yi fırlatması için emirler hazırlandı.

The way this works is that Rosetta has to be at the right point in space,

Bu şöyle oluyor, Rosetta'nın tam olarak doğru noktada durması ve

and aiming towards the comet, because the lander is passive.

kuyruklu yıldızı hedeflemesi gerekiyor çünkü sonda pasif.

The lander is then pushed out and moves towards the comet.

Sonra sonda dışarı itiliyor ve kuyruklu yıldıza doğru hareket ediyor.

Rosetta had to turn around

Philae ayrılırken kameralarının

to get its cameras to actually look at Philae while it was departing

onu tam olarak görebilmesi ve haberleşmeyi sağlayabilmek için

and to be able to communicate with it.

Rosetta'nın dönmesi gerekiyordu.

Now, the landing duration of the whole trajectory was seven hours.

İniş yolu toplam yedi saat sürdü.

Now do a simple calculation:

Şimdi basit bir hesap yapalım:

if the velocity of Rosetta is off by one centimeter per second,

Rosetta'nın vektörel hızı, saniyede bir santimetre sapıyorsa

seven hours is 25,000 seconds.

ve 7 saat 25000 saniyeyse,

That means 252 meters wrong on the comet.

bu kuyruklu yıldızı 252 metre kaçırmak demek.

So we had to know the velocity of Rosetta

Bu yüzden, Dünya'dan 500 milyon kilometre uzakta,

much better than one centimeter per second,

Rosetta'nın vektörel hızını saniyede bir santimden

and its location in space better than 100 meters

ve uzayda bulunduğu noktayı 100 metreden

at 500 million kilometers from Earth.

daha net şekilde bilmemiz gerekiyordu.

That's no mean feat.

Kolay bir şey değil.

Let me quickly take you through some of the science and the instruments.

Şimdi size kullandığımız bilim ve aletlerle ilgili bir kaç şey anlatayım.

I won't bore you with all the details of all the instruments,

Tüm aletlerin bütün detaylarıyla sıkmayacağım sizi

but it's got everything.

ama bu nokta önemli.

We can sniff gas, we can measure dust particles,

Gaz kokusunu alabiliriz, toz partiküllerininin şeklini,

the shape of them, the composition,

bileşimlerini ölçebiliriz,

there are magnetometers, everything.

manyetometreler falan, her şey var.

This is one of the results from an instrument which measures gas density

Bu Rosetta'nın bulunduğu pozisyondaki gaz yoğunluğunu

at the position of Rosetta,

ölçen bir aletten çıkan sonuçlar,

so it's gas which has left the comet.

bu, kuyruklu yıldızı terk eden gaz.

The bottom graph is September of last year.

Alttaki grafik, geçen yılın Eylül ayından.

There is a long-term variation, which in itself is not surprising,

Kendi içinde uzun vadede varyasyon göstermesi şaşırtıcı değil

but you see the sharp peaks.

ama şu keskin uç noktalara bakın.

This is a comet day.

Bu bir kuyruklu yıldız günü.

You can see the effect of the sun on the evaporation of gas

Güneşin, gaz buharlaşması üzerindeki etkisini ve

and the fact that the comet is rotating.

kuyruklu yıldızın döndüğünü görebiliyorsunuz.

So there is one spot, apparently,

İçinden bir sürü şey çıkan

where there is a lot of stuff coming from,

bir nokta var, bu nokta güneşin altındayken

it gets heated in the Sun, and then cools down on the back side.

ısınıyor, arka tarafta kaldığında ise soğuyor.

And we can see the density variations of this.

Bu yoğunluk dalgalanmalarını görebiliyoruz.

These are the gases and the organic compounds

Bunlar şimdiden ölçtüğümüz

that we already have measured.

gazlar ve organik bileşikler.

You will see it's an impressive list,

Gördüğünüz gibi etkileyici bir liste,

and there is much, much, much more to come,

ve liste aslında bundan çok ama çok daha uzun

because there are more measurements.

çünkü yapılacak daha bir sürü ölçüm var.

Actually, there is a conference going on in Houston at the moment

Aslında şu an Houston'da bir konferans var ve

where many of these results are presented.

bu sonuçlardan bir çoğu orada sunulmakta.

Also, we measured dust particles.

Toz partiküllerini de ölçtük.

Now, for you, this will not look very impressive,

Şimdi bu size çok da etkileyici gelmeyebilir tabi ama

but the scientists were thrilled when they saw this.

bilim adamları bunu gördüklerinde çok heyecanlandılar.

Two dust particles:

İki toz partikülü:

the right one they call Boris, and they shot it with tantalum

sağdakine Boris diyorlar ve analiz edebilmek için

in order to be able to analyze it.

tantalla muamele ettiler.

Now, we found sodium and magnesium.

Magnezyum ve sodyum bulundu.

What this tells you is this is the concentration of these two materials

Bunun anlamı şu, bu konsantrasyonlar, bu iki materyalin

at the time the solar system was formed,

güneş sistemi şekillendiği zamanki konsantrasyonları.

so we learned things about which materials were there

Böylece, gezegen oluştuğunda ortamda

when the planet was made.

hangi materyaller vardı öğreniyoruz.

Of course, one of the important elements is the imaging.

Tabi ki, önemli unsurlardan biri de görüntüleme.

This is one of the cameras of Rosetta, the OSIRIS camera,

Bu Rosetta'nın kameralarından biri, OSIRIS kamerasından bir resim,

and this actually was the cover of Science magazine

bu sene ocağın 23'ünde

on January 23 of this year.

Science dergisinin kapağına çıktı.

Nobody had expected this body to look like this.

Kimse bu cismin böyle görüneceğini beklemiyordu.

Boulders, rocks -- if anything, it looks more like the Half Dome in Yosemite

Kayalar, taşlar,-- başka bir şeydense Yosemite Parkı'ndaki

than anything else.

Yarım Kubbe'ye daha çok benziyor.

We also saw things like this:

Şuna benzer şeyler de gördük:

dunes, and what look to be, on the righthand side, wind-blown shadows.

kum tepecikleri, ve sağ tarafta rüzgar dalgalanmalarının gölgeleri.

Now we know these from Mars, but this comet doesn't have an atmosphere,

Bu tip şeyleri Mars'tan biliyoruz zaten ama, bu kuyruklu yıldızın atmosferi yok

so it's a bit difficult to create a wind-blown shadow.

yani kumda rüzgar dalgalanması gölgesi olması biraz zor.

It may be local outgassing,

Sebebi bölgesel gaz çıkışı veya yükselip

stuff which goes up and comes back.

tekrar inen şeyler olabilir.

We don't know, so there is a lot to investigate.

Şu an bilemiyoruz, araştırılacak çok şey var.

Here, you see the same image twice.

Burada, aynı resimden iki tane görüyorsunuz

On the left-hand side, you see in the middle a pit.

Sol taraftakinde ortada bir çukur görüyorsunuz

On the right-hand side, if you carefully look,

Sağdakinde ise, dikkatle bakarsanız

there are three jets coming out of the bottom of that pit.

o çukurdan gelen üç püskürme görülüyor.

So this is the activity of the comet.

Bu kuyruklu yıldızın aktivitesi.

Apparently, at the bottom of these pits is where the active regions are,

Görülüyor ki, bu püskürmelerin altındaki kısım aktif bölgelerin bulunduğu

and where the material evaporates into space.

ve materyalin uzaya doğru buharlaştığı yer.

There is a very intriguing crack in the neck of the comet.

Burada, kuyruklu yıldızın boyun kısmında ilginç bir yarık görüyorsunuz.

You see it on the right-hand side.

Sağ kenarda.

It's a kilometer long, and it's two and a half meters wide.

Bir kilometre uzunluğunda ve iki buçuk metre genişliğinde.

Some people suggest that actually,

Bazı insanlar diyor ki,

when we get close to the sun,

güneşe yaklaştığımızda

the comet may split in two,

kuyruklu yıldız ikiye ayrılabilir

and then we'll have to choose,

biz de hangi yarısını seçeceğimize

which comet do we go for?

karar vermek zorunda kalırız.

The lander -- again, lots of instruments,

Burada yine sonda -- bir sürü alet

mostly comparable except for the things which hammer in the ground and drill, etc.

yere saplanıp, kazabilen şeyler falan hariç çoğu Rosetta'dakilerle benzer

But much the same as Rosetta, and that is because you want to compare

çünkü uzayda bulduğunuz şeylerle kuyruklu yıldızda

what you find in space with what you find on the comet.

bulduğunuz şeyleri karşılaştırmak istiyorsunuz.

These are called ground truth measurements.

Bunlara referans değeri ölçümleri deniyor.

These are the landing descent images

Bunlar inişteki düşüşünün görüntüleri

that were taken by the OSIRIS camera.

OSIRIS kamerası tarafından çekildiler.

You see the lander getting further and further away from Rosetta.

Sondanın Rosetta'dan daha ve daha uzaklaştığını görüyorsunuz.

On the top right, you see an image taken at 60 meters by the lander,

Sağ yukarıda, sondanın çektiği bir resim var,

60 meters above the surface of the comet.

kuyruklu yıldızın yüzeyinden 60 metre yüksekten çekilmiş.

The boulder there is some 10 meters.

Oradaki kaya parçası 10 metre falan.

So this is one of the last images we took before we landed on the comet.

Bu kuyruklu yıldıza inmeden önce çektiğimiz son resimlerden biri.

Here, you see the whole sequence again, but from a different perspective,

Burada bütün seriyi tekrar görüyoruz ama farklı bir açıdan

and you see three blown-ups from the bottom-left to the middle

ve sol alttan ortaya doğru sondayı kuyruklu yıldız yüzeyi üstünde

of the lander traveling over the surface of the comet.

yol alırken gösteren büyütülmüş üç kare var.

Then, at the top, there is a before and an after image of the landing.

En üstte de, inişin bir öncesi/sonrası resmi var.

The only problem with the after image is, there is no lander.

'Sonrası' resminin tek sorunu, sondanın görünmemesi.

But if you carefully look at the right-hand side of this image,

Ama aslında dikkatli bakarsanız, resmin sağ tarafında

we saw the lander still there, but it had bounced.

sondanın orada olduğunu ama sıçradığını görürsünüz.

It had departed again.

Tekrar yüzeyden ayrılmış.

Now, on a bit of a comical note here

Komik bir not düşeyim bu noktada,

is that originally Rosetta was designed to have a lander which would bounce.

ilk planda Rosetta'nın sıçrayabilen bir sondası olacağı tasarlanmıştı ama

That was discarded because it was way too expensive.

bu fikirden vazgeçildi çünkü çok pahalıya malolacaktı.

Now, we forgot, but the lander knew.

Biz bunu unuttuk ama demek ki sonda unutmamış.

(Laughter)

(Kahkahalar)

During the first bounce, in the magnetometers,

İlk sıçrama sırasında, manyetometrelerden alınan

you see here the data from them, from the three axes, x, y and z.

sonuçları görüyorsunuz burada, üç eksenden, x,y ve z.

Halfway through, you see a red line.

Yarısına doğru kırmızı bir çizgi görüyorsunuz.

At that red line, there is a change.

Bu kırmızı çizgide, bir değişim var.

What happened, apparently, is during the first bounce,

Olan şu, ilk sıçrama sırasında, sondanın bir ayağı

somewhere, we hit the edge of a crater with one of the legs of the lander,

bir yerlerde, bir kraterin kenarına çarptı ve bu

and the rotation velocity of the lander changed.

sondanın dönme hızını değiştirdi.

So we've been rather lucky

Olduğumuz yerde olduğumuz

that we are where we are.

için oldukça şanslıydık yani.

This is one of the iconic images of Rosetta.

Bu Rosetta'nın sembolleşmiş resimlerinden biri.

It's a man-made object, a leg of the lander,

İnsan yapısı bir nesne, sondanın bir ayağı,

standing on a comet.

bir kuyruklu yıldızın üstünde duruyor.

This, for me, is one of the very best images of space science I have ever seen.

Bence bu, gördüğüm uzay bilimi resimleri arasında gelmiş geçmiş en iyilerden biri.

(Applause)

(Alkışlar)

One of the things we still have to do is to actually find the lander.

Hala yapmamız gereken şeylerden biri, sondayı bulmak.

The blue area here is where we know it must be.

Buradaki mavi bölge, olduğunu tahmin ettiğimiz yer.

We haven't been able to find it yet, but the search is continuing,

Henüz bulamadık ama aramalar da

as are our efforts to start getting the lander to work again.

sondayı tekrar çalışır hale getirme çabalarımız da devam ediyor.

We listen every day,

Her gün dinliyoruz,

and we hope that between now and somewhere in April,

ve umuyoruz ki bugünlerle Nisan arasında bir yerde

the lander will wake up again.

sonda tekrar uyanacak.

The findings of what we found on the comet:

Kuyruklu yıldızda bulduğumuz bulgular:

This thing would float in water.

Bu şey suda yüzebilir.

It's half the density of water.

Suyun yoğunluğunun yarısına sahip.

So it looks like a very big rock, but it's not.

Çok büyük bir kaya gibi gözüküyor ama değil.

The activity increase we saw in June, July, August last year

Haziran, Temmuz, Ağustos'ta gördüğümüz aktivite artışı

was a four-fold activity increase.

dört kat büyüklüğe sahip bir artıştı.

By the time we will be at the sun,

Güneşe geldiğimiz zaman,

there will be 100 kilos a second leaving this comet:

saniyede 100 kilo kuyruklu yıldızdan ayrılıyor olacak

gas, dust, whatever.

gaz, toz, falan.

That's 100 million kilos a day.

Bu günde 100 milyon kilo eder.

Then, finally, the landing day.

Ve son olarak, iniş günü.

I will never forget -- absolute madness, 250 TV crews in Germany.

Hiçbir zaman unutamayacağım, tam bir çılgınlık, Almanya'da 250 TV ekibi.

The BBC was interviewing me,

BBC benimle röportaj yapıyordu, diğer bir

and another TV crew who was following me all day

TV ekibi ise bütün gün beni takip edip,

were filming me being interviewed,

ben röportaj verirken kayda alıyordu

and it went on like that for the whole day.

Bütün gün böyle devam etti.

The Discovery Channel crew

Discovery Channel ekibi,

actually caught me when leaving the control room,

beni kontrol odasından çıkarken yakaladı

and they asked the right question,

ve doğru soruyu sordu.

and man, I got into tears, and I still feel this.

Ve dostlarım, göz yaşlarına boğuldum hala da öyle hissediyorum.

For a month and a half,

Bir buçuk ay boyunca,

I couldn't think about landing day without crying,

iniş gününü düşürken ağlamadan duramadım.

and I still have the emotion in me.

ve hala da bu duygudayım.

With this image of the comet, I would like to leave you.

Kuyruklu yıldızın bu resmi ile, sizlerden ayrılıyorum.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)