Fred Jansen: How to land on a comet

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

I'd like to take you on the epic quest of the Rosetta spacecraft.

Chciałbym was zabrać w niesamowitą podróż sondy kosmicznej Rosetty.

To escort and land the probe on a comet,

Dostarczenie próbnika i wylądowanie nim na komecie:

this has been my passion for the past two years.

tylko tym żyłem przez ostatnie dwa lata.

In order to do that,

Aby tego dokonać,

I need to explain to you something about the origin of the solar system.

najpierw muszę opowiedzieć o początkach Układu Słonecznego.

When we go back four and a half billion years,

Cofnijmy się o cztery i pół miliarda lat,

there was a cloud of gas and dust.

była tu tylko chmura gazu i pyłu.

In the center of this cloud, our sun formed and ignited.

W jej centrum powstało i zaczęło działać Słońce.

Along with that, what we now know as planets, comets and asteroids formed.

Wraz z nim powstały planety, komety i asteroidy.

What then happened, according to theory,

Potem, według jednej z teorii,

is that when the Earth had cooled down a bit after its formation,

kiedy Ziemia już trochę ostygła,

comets massively impacted the Earth and delivered water to Earth.

komety bez przerwy w nią uderzały, dostarczając wodę.

They probably also delivered complex organic material to Earth,

Prawdopodobnie przyniosły też złożony materiał organiczny,

and that may have bootstrapped the emergence of life.

który mógł być iskrą dla powstania życia.

You can compare this to having to solve a 250-piece puzzle

Można to porównać do układanki z 250 elementów,

and not a 2,000-piece puzzle.

a nie z 2000.

Afterwards, the big planets like Jupiter and Saturn,

Planety giganty, Jowisz i Saturn,

they were not in their place where they are now,

były w innych miejscach niż teraz.

and they interacted gravitationally,

Współdziałały ze sobą grawitacyjnie,

and they swept the whole interior of the solar system clean,

wymiotły całe wnętrze Układu Słonecznego,

and what we now know as comets

a obiekty, znane jako komety,

ended up in something called the Kuiper Belt,

trafiły do miejsca zwanego Pasem Kuipera.

which is a belt of objects beyond the orbit of Neptune.

To przestrzeń obiektów za orbitą Neptuna.

And sometimes these objects run into each other,

Czasem wpadają na siebie,

and they gravitationally deflect,

przez co grawitacja zmienia ich trajektorię,

and then the gravity of Jupiter pulls them back into the solar system.

a siła przyciągania Jowisza

wciąga je z powrotem do Układu Słonecznego.

And they then become the comets as we see them in the sky.

Stają się kometami, które widzimy na niebie.

The important thing here to note is that in the meantime,

Co ważne, przez cały ten czas,

the four and a half billion years,

cztery i pół miliarda lat,

these comets have been sitting on the outside of the solar system,

komety przebywały poza Układem Słonecznym,

and haven't changed --

nie zmieniając się.

deep, frozen versions of our solar system.

Głębokie, zamrożone wersje naszego układu.

In the sky, they look like this.

Na niebie wyglądają tak.

We know them for their tails.

Kojarzymy je z ich warkoczem.

There are actually two tails.

Właściwie to dwa warkocze.

One is a dust tail, which is blown away by the solar wind.

Jeden to warkocz pyłu, rozwiewany przez wiatr słoneczny.

The other one is an ion tail, which is charged particles,

Drugi to warkocz jonowy, naładowane cząsteczki,

and they follow the magnetic field in the solar system.

które podążają za polem magnetycznym Układu Słonecznego.

There's the coma,

Oto koma, otoczka gazowa i jądro, zbyt małe by je dostrzec.

and then there is the nucleus, which here is too small to see,

and you have to remember that in the case of Rosetta,

Pamiętajcie, że Rosetta,

the spacecraft is in that center pixel.

statek kosmiczny, to ten piksel w środku.

We are only 20, 30, 40 kilometers away from the comet.

To tylko około 30 kilometrów od komety.

So what's important to remember?

Co jest ważne?

Comets contain the original material from which our solar system was formed,

Komety zawierają pierwotny materiał z czasów formowania Układu Słonecznego,

so they're ideal to study the components

to idealne obiekty do badania składników,

that were present at the time when Earth, and life, started.

które były wtedy obecne na Ziemi i gdy powstawało życie.

Comets are also suspected

Podejrzewa się, że komety

of having brought the elements which may have bootstrapped life.

przyniosły pierwiastki, z których powstało życie.

In 1983, ESA set up its long-term Horizon 2000 program,

W roku 1983 ESA rozpoczęła długoterminowy program Horizon 2000,

which contained one cornerstone, which would be a mission to a comet.

którego głównym założeniem była misja na kometę.

In parallel, a small mission to a comet, what you see here, Giotto, was launched,

Przygotowano też niewielką misję Giotto,

która w 1986 roku przeleciała obok komety Halleya

and in 1986, flew by the comet of Halley with an armada of other spacecraft.

wraz z flotą innych statków.

From the results of that mission, it became immediately clear

Wyniki tej misji dowiodły bezsprzecznie,

that comets were ideal bodies to study to understand our solar system.

że komety to idealne obiekty do badania Układu Słonecznego.

And thus, the Rosetta mission was approved in 1993,

Misję Rosetta zaakceptowano w 1993,

and originally it was supposed to be launched in 2003,

początkowo miała wystartować w 2003,

but a problem arose with an Ariane rocket.

ale pojawiły się problemy z rakietą Ariane.

However, our P.R. department, in its enthusiasm,

Nasz pełen entuzjazmu dział PR

had already made 1,000 Delft Blue plates

zdążył już zrobić 1000 ceramicznych talerzy

with the name of the wrong comets.

z nazwą nie tej komety, co trzeba.

So I've never had to buy any china since. That's the positive part.

Nie musiałem od tego czasu kupować nowej zastawy, ma to swoje zalety.

(Laughter)

(Śmiech)

Once the whole problem was solved,

Po rozwiązaniu problemu,

we left Earth in 2004

opuściliśmy Ziemię w 2004 roku

to the newly selected comet, Churyumov-Gerasimenko.

w kierunku nowo obranej komety, Czuriumow-Gierasimienko.

This comet had to be specially selected

Została ona specjalnie wybrana,

because A, you have to be able to get to it,

bo po pierwsze, trzeba móc tam dotrzeć,

and B, it shouldn't have been in the solar system too long.

po drugie, nie powinna zbyt długo przebywać w Układzie Słonecznym.

This particular comet has been in the solar system since 1959.

Ta kometa była tam od 1959 roku.

That's the first time when it was deflected by Jupiter,

Wtedy po raz pierwszy przyciągnął ją Jowisz

and it got close enough to the sun to start changing.

i znalazła się dość blisko Słońca, by zacząć się zmieniać.

So it's a very fresh comet.

To bardzo świeża kometa.

Rosetta made a few historic firsts.

Rosetta była pierwsza pod wieloma względami.

It's the first satellite to orbit a comet,

Pierwszy sztuczny satelita krążący wokół komety,

and to escort it throughout its whole tour through the solar system --

towarzyszył jej w podróży przez Układ Słoneczny.

closest approach to the sun, as we will see in August,

Był najbliżej Słońca w sierpniu,

and then away again to the exterior.

a potem znów na obrzeżach.

It's the first ever landing on a comet.

To pierwsze w historii lądowanie na komecie.

We actually orbit the comet using something which is not

Krążymy wokół niej metodami nie stosowanymi zwykle

normally done with spacecraft.

przez pojazdy kosmiczne.

Normally, you look at the sky and you know where you point and where you are.

Patrząc w niebo, wiemy, gdzie patrzymy i gdzie jesteśmy.

In this case, that's not enough.

W tym wypadku, to nie wystarczy.

We navigated by looking at landmarks on the comet.

Nawigowaliśmy, obserwując punkty orientacyjne na komecie.

We recognized features -- boulders, craters --

Rozpoznaliśmy elementy takie jak głazy czy kratery,

and that's how we know where we are respective to the comet.

dzięki czemu wiedzieliśmy, gdzie jesteśmy w odniesieniu do niej.

And, of course, it's the first satellite to go beyond the orbit of Jupiter

To pierwszy satelita za orbitą Jowisza, używający paneli słonecznych.

on solar cells.

Now, this sounds more heroic than it actually is,

Brzmi to heroicznie,

because the technology to use radio isotope thermal generators

ale metoda radioizotopowych generatorów termoelektrycznych

wasn't available in Europe at that time, so there was no choice.

nie była jeszcze dostępna w Europie.

Nie mieliśmy wyboru.

But these solar arrays are big.

Te panele są ogromne.

This is one wing, and these are not specially selected small people.

To jedno ze skrzydeł, a ludzie obok wcale nie są niscy.

They're just like you and me.

Są podobni do nas.

(Laughter)

(Śmiech)

We have two of these wings, 65 square meters.

Mamy dwa takie skrzydła po 65 metrów kwadratowych.

Now later on, of course, when we got to the comet,

Później, po dotarciu do komety,

you find out that 65 square meters of sail

widać, że 65 metrów kwadratowych żagla,

close to a body which is outgassing is not always a very handy choice.

w pobliżu ciała, które emituje gazy, nie jest zbyt poręcznym pomysłem.

Now, how did we get to the comet?

Jak dotarliśmy do komety?

Because we had to go there for the Rosetta scientific objectives

Musieliśmy tam dotrzeć dla celów naukowych Rosetty.

very far away -- four times the distance of the Earth to the sun --

To bardzo daleko, to czterokrotny dystans od Ziemi do Słońca.

and also at a much higher velocity than we could achieve with fuel,

Musieliśmy dotrzeć tam szybciej, niż pozwala zwykłe paliwo.

because we'd have to take six times as much fuel as the whole spacecraft weighed.

Paliwo ważyłoby sześć razy niż sam statek.

So what do you do?

Co więc zrobić?

You use gravitational flybys, slingshots,

Wykorzystaliśmy grawitację jak procę.

where you pass by a planet at very low altitude,

Przelatując w pobliżu planety, na niskiej wysokości,

a few thousand kilometers,

zaledwie kilku tysięcy kilometrów,

and then you get the velocity of that planet around the sun for free.

zabieraliśmy prędkość, z którą planeta okrąża Słońce, i to za darmo.

We did that a few times.

Zrobiliśmy tak kilka razy.

We did Earth, we did Mars, we did twice Earth again,

Użyliśmy Ziemi, Marsa, potem znów dwa razy Ziemi.

and we also flew by two asteroids, Lutetia and Steins.

Przelecieliśmy blisko dwóch asteroid, Lutecji i Steins.

Then in 2011, we got so far from the sun that if the spacecraft got into trouble,

W 2011 roku byliśmy tak daleko od Słońca, że gdyby statek wpadł w tarapaty,

we couldn't actually save the spacecraft anymore,

nie moglibyśmy już mu pomóc.

so we went into hibernation.

Wprowadziliśmy go więc w stan hibernacji.

Everything was switched off except for one clock.

Wszystko było wyłączone, oprócz jednego zegara.

Here you see in white the trajectory, and the way this works.

Tu na biało widać trajektorię lotu oraz jak to wszystko działa.

You see that from the circle where we started,

Od okręgu, gdzie zaczęliśmy,

the white line, actually you get more and more and more elliptical,

od białej linii, widać że idziemy po coraz większych elipsach,

and then finally we approached the comet

aby w końcu dotrzeć do komety.

in May 2014, and we had to start doing the rendezvous maneuvers.

I w maju 2014 zaczęliśmy przygotowywać się do spotkania.

On the way there, we flew by Earth and we took a few pictures to test our cameras.

Po drodze, przelatując koło Ziemi, przetestowaliśmy kamery.

This is the moon rising over Earth,

To Księżyc wschodzący nad Ziemią,

and this is what we now call a selfie,

a to nazywamy teraz selfie.

which at that time, by the way, that word didn't exist. (Laughter)

Wówczas to słowo nie istniało. (Śmiech)

It's at Mars. It was taken by the CIVA camera.

Oto Mars, Zdjęcie zrobiono kamerą CIVA.

That's one of the cameras on the lander,

To jedna z kamer lądownika,

and it just looks under the solar arrays,

wygląda zza paneli słonecznych.

and you see the planet Mars and the solar array in the distance.

Widać Marsa i panel w oddali.

Now, when we got out of hibernation in January 2014,

Odkąd wyszliśmy z hibernacji w styczniu 2014,

we started arriving at a distance

dolecieliśmy w maju na odległość

of two million kilometers from the comet in May.

około dwóch milionów kilometrów od komety.

However, the velocity the spacecraft had was much too fast.

Prędkość statku była o wiele za duża.

We were going 2,800 kilometers an hour faster than the comet, so we had to brake.

Pędziliśmy 2800 km na godzinę szybciej, niż kometa. Musieliśmy wyhamować.

We had to do eight maneuvers,

Zrobiliśmy osiem manewrów,

and you see here, some of them were really big.

jak widzicie niektóre były ogromne.

We had to brake the first one by a few hundred kilometers per hour,

W pierwszym kroku musieliśmy wyhamować kilkaset kilometrów na godzinę,

and actually, the duration of that was seven hours,

trwało to siedem godzin

and it used 218 kilos of fuel,

i zużyło 218 kilogramów paliwa.

and those were seven nerve-wracking hours, because in 2007,

To było stresujące siedem godzin, bo w roku 2007

there was a leak in the system of the propulsion of Rosetta,

był wyciek w systemie napędowym Rosetty.

and we had to close off a branch,

Musieliśmy odciąć jedną gałąź,

so the system was actually operating at a pressure

więc system operował na ciśnieniu

which it was never designed or qualified for.

nie zaplanowanym i nieprzystosowanym dla statku.

Then we got in the vicinity of the comet, and these were the first pictures we saw.

Potem dotarliśmy w pobliże komety, oto pierwsze widoki.

The true comet rotation period is 12 and a half hours,

Okres rotacji komety to 12 i pół godziny.

so this is accelerated,

Obraz jest przyśpieszony.

but you will understand that our flight dynamics engineers thought,

Widać dlaczego nasi inżynierowie od dynamiki lotu przewidywali,

this is not going to be an easy thing to land on.

że lądowanie nie będzie łatwe.

We had hoped for some kind of spud-like thing

Mieliśmy nadzieję, że kometa będzie wyglądać jak ziemniak,

where you could easily land.

na którym łatwo będzie osiąść.

But we had one hope: maybe it was smooth.

Mieliśmy nadzieję, że będzie chociaż równa i gładka.

No. That didn't work either. (Laughter)

Niestety, tak też nie było. (Śmiech)

So at that point in time, it was clearly unavoidable:

Nie było wyjścia:

we had to map this body in all the detail you could get,

musieliśmy zrobić jak najdokładniejszą mapę,

because we had to find an area which is 500 meters in diameter and flat.

żeby znaleźć płaskie miejsce o średnicy 500 metrów.

Why 500 meters? That's the error we have on landing the probe.

Dlaczego akurat 500? To margines błędu, który ma sonda przy lądowaniu.

So we went through this process, and we mapped the comet.

Zrobiliśmy więc dokładną mapę.

We used a technique called photoclinometry.

Użyliśmy techniki zwanej fotokinemetrią.

You use shadows thrown by the sun.

Użyliśmy cieni rzucanych przez Słońce.

What you see here is a rock sitting on the surface of the comet,

Tutaj mamy kamień na powierzchni komety,

and the sun shines from above.

Słońce oświeca go od góry.

From the shadow, we, with our brain,

Wnioskując po kształcie cienia,

can immediately determine roughly what the shape of that rock is.

można z grubsza określić kształt kamienia.

You can program that in a computer,

Można to wprowadzić do komputera.

you then cover the whole comet, and you can map the comet.

Po opracowaniu całej komety dostajemy mapę.

For that, we flew special trajectories starting in August.

W tym celu w sierpniu zaczęliśmy latać specjalnymi trajektoriami.

First, a triangle of 100 kilometers on a side

Najpierw po trójkącie, po 100 km na każdy bok,

at 100 kilometers' distance,

w odległości 100 km od komety.

and we repeated the whole thing at 50 kilometers.

Potem powtórzyliśmy to w odległości 50 km.

At that time, we had seen the comet at all kinds of angles,

Przez ten czas widzieliśmy ją pod wszystkimi kątami

and we could use this technique to map the whole thing.

i użyliśmy wspomnianej techniki do zrobienia mapy.

Now, this led to a selection of landing sites.

Wybraliśmy potem kilka miejsc lądowania.

This whole process we had to do, to go from the mapping of the comet

Od rozpoczęcia tworzenia mapy komety

to actually finding the final landing site, was 60 days.

do znalezienia właściwego miejsca minęło 60 dni.

We didn't have more.

Nie mieliśmy więcej.

To give you an idea, the average Mars mission

Dla porównania, przeciętna misja na Marsa

takes hundreds of scientists for years to meet

angażuje setki naukowców przez lata.

about where shall we go?

Spotykają się i wybierają miejsce docelowe.

We had 60 days, and that was it.

My mieliśmy tylko 60 dni.

We finally selected the final landing site

Wybraliśmy ostatecznie miejsce do lądowania,

and the commands were prepared for Rosetta to launch Philae.

przygotowaliśmy komendy dla Rosetty, żeby wystrzeliła lądownik Philae.

The way this works is that Rosetta has to be at the right point in space,

Aby wszystko zadziałało, Rosetta musiała być we właściwym miejscu,

and aiming towards the comet, because the lander is passive.

nacelowana na kometę, ponieważ lądownik jest pasywny.

The lander is then pushed out and moves towards the comet.

Został po prostu wystrzelony w stronę komety.

Rosetta had to turn around

Rosetta musiała się obrócić,

to get its cameras to actually look at Philae while it was departing

żeby ustawić kamery prosto na odlatującego Philae,

and to be able to communicate with it.

by móc się z nim porozumiewać.

Now, the landing duration of the whole trajectory was seven hours.

Lądowanie miało zająć siedem godzin.

Now do a simple calculation:

Kilka prostych obliczeń:

if the velocity of Rosetta is off by one centimeter per second,

jeżeli prędkość Rosetty spada o centymetr na sekundę,

seven hours is 25,000 seconds.

siedem godzin to 25 000 sekund,

That means 252 meters wrong on the comet.

To oznacza 252 metrów różnicy względem komety.

So we had to know the velocity of Rosetta

Musieliśmy znać prędkość Rosetty

much better than one centimeter per second,

znacznie dokładniej niż centymetr na sekundę,

and its location in space better than 100 meters

a jej położenie dokładniej niż do 100 metrów

at 500 million kilometers from Earth.

w odległości 500 milionów km od Ziemi.

That's no mean feat.

To nie lada wyczyn.

Let me quickly take you through some of the science and the instruments.

Pokażę wam krótko, jak działają te instrumenty.

I won't bore you with all the details of all the instruments,

Nie będę was zanudzał szczegółami,

but it's got everything.

ale mamy tutaj wszystko.

We can sniff gas, we can measure dust particles,

Możemy wyczuć gazy, mierzyć cząsteczki pyłu,

the shape of them, the composition,

ich kształt i skład.

there are magnetometers, everything.

Są tam magnetometry, wszystko.

This is one of the results from an instrument which measures gas density

To jeden z pomiarów wykonanych przez instrument badający gęstość gazów

at the position of Rosetta,

w lokalizacji Rosetty.

so it's gas which has left the comet.

To gaz, który opuścił kometę.

The bottom graph is September of last year.

To wykres z października zeszłego roku.

There is a long-term variation, which in itself is not surprising,

Widzimy długie wahania, co nie jest zaskakujące,

but you see the sharp peaks.

ale widać też ostre maksima.

This is a comet day.

To dzień komety.

You can see the effect of the sun on the evaporation of gas

Widzimy wpływ Słońca na emisję gazów

and the fact that the comet is rotating.

i widać w tym rotację komety.

So there is one spot, apparently,

Jest jedno miejsce na komecie,

where there is a lot of stuff coming from,

z którego ulatnia się dużo rzeczy.

it gets heated in the Sun, and then cools down on the back side.

Nagrzewa się w słońcu i ochładza po drugiej stronie.

And we can see the density variations of this.

Widzimy gęstość tych wahań.

These are the gases and the organic compounds

To gazy i składniki organiczne,

that we already have measured.

które dotąd zmierzyliśmy.

You will see it's an impressive list,

Jak widać, to imponująca lista,

and there is much, much, much more to come,

a do odkrycia jest wiele, wiele więcej,

because there are more measurements.

bo mamy więcej pomiarów.

Actually, there is a conference going on in Houston at the moment

W Houston odbywa się właśnie konferencja,

where many of these results are presented.

gdzie przedstawiamy wiele z tych wyników.

Also, we measured dust particles.

Zbadaliśmy też cząsteczki pyłu.

Now, for you, this will not look very impressive,

Może nie wygląda to zbyt imponująco,

but the scientists were thrilled when they saw this.

ale naukowcy poczuli dreszcz emocji.

Two dust particles:

Dwie cząsteczki pyłu:

the right one they call Boris, and they shot it with tantalum

tę po prawej nazwali Borys, zestawili jej zdjęcie z tantalem,

in order to be able to analyze it.

aby móc ją poddać analizie.

Now, we found sodium and magnesium.

Odkryliśmy sód i magnez.

What this tells you is this is the concentration of these two materials

To mówi nam o stężeniu tych pierwiastków

at the time the solar system was formed,

w czasie powstawania Układu Słonecznego.

so we learned things about which materials were there

Dowiadujemy się, co było obecne

when the planet was made.

w czasie powstawania planet.

Of course, one of the important elements is the imaging.

Jedną z najważniejszych rzeczy jest fotografia.

This is one of the cameras of Rosetta, the OSIRIS camera,

To jedna z kamer Rosetty, OSIRIS.

and this actually was the cover of Science magazine

To zdjęcie było na okładce magazynu "Science"

on January 23 of this year.

23 stycznia tego roku.

Nobody had expected this body to look like this.

Nikt nie spodziewał się, że kometa będzie tak wyglądać.

Boulders, rocks -- if anything, it looks more like the Half Dome in Yosemite

Głazy, kamienie - wygląda niczym Half Dome w Parku Narodowym Yosemite.

than anything else.

We also saw things like this:

Widzieliśmy też wydmy,

dunes, and what look to be, on the righthand side, wind-blown shadows.

po prawej stronie wygląda to jak ślady ukształtowane przez wiatr.

Now we know these from Mars, but this comet doesn't have an atmosphere,

Znamy to z Marsa, ale przecież kometa nie ma atmosfery.

so it's a bit difficult to create a wind-blown shadow.

Ciężko więc stworzyć tam ślady ukształtowane wiatrem.

It may be local outgassing,

To może być miejscowa emisja gazów,

stuff which goes up and comes back.

substancje wylatują i wracają.

We don't know, so there is a lot to investigate.

Nie wiemy, jest wiele do zbadania.

Here, you see the same image twice.

Tu widać ten sam obraz dwa razy.

On the left-hand side, you see in the middle a pit.

Po lewej widzimy w środku jamę,

On the right-hand side, if you carefully look,

po prawej, po bliższym zbadaniu,

there are three jets coming out of the bottom of that pit.

widać, że coś z niej wylatuje.

So this is the activity of the comet.

To aktywność komety.

Apparently, at the bottom of these pits is where the active regions are,

Dno tych jam to aktywne regiony,

and where the material evaporates into space.

z których materiał wyparowuje do przestrzeni kosmicznej.

There is a very intriguing crack in the neck of the comet.

Jest też intrygujące pękniecie w przesmyku komety.

You see it on the right-hand side.

Widać je po prawej.

It's a kilometer long, and it's two and a half meters wide.

Ma kilometr długości i dwa i pół metra szerokości.

Some people suggest that actually,

Niektórzy sugerują,

when we get close to the sun,

że po zbliżeniu się do Słońca

the comet may split in two,

kometa się przepołowi,

and then we'll have to choose,

a wtedy trzeba będzie zdecydować,

which comet do we go for?

którą wybrać.

The lander -- again, lots of instruments,

Lądownik jest pełen instrumentów,

mostly comparable except for the things which hammer in the ground and drill, etc.

w większości porównawczych,

oprócz tych, które kują i wiercą grunt.

But much the same as Rosetta, and that is because you want to compare

Rosetta ma podobny sprzęt, bo chcemy porównywać to,

what you find in space with what you find on the comet.

co znajdziemy w kosmosie, z tym, co znajdziemy na komecie.

These are called ground truth measurements.

To są tak zwane prawdziwe pomiary gruntu.

These are the landing descent images

To zdjęcia z opadania na kometę,

that were taken by the OSIRIS camera.

wykonane kamerą OSIRIS.

You see the lander getting further and further away from Rosetta.

Lądownik oddala się od Rosetty.

On the top right, you see an image taken at 60 meters by the lander,

Na górze po prawej widać zdjęcie zrobione na 60 metrach,

60 meters above the surface of the comet.

60 metrów od powierzchni komety.

The boulder there is some 10 meters.

Ten głaz ma około 10 metrów.

So this is one of the last images we took before we landed on the comet.

To jedno z ostatnich zdjęć przed lądowaniem.

Here, you see the whole sequence again, but from a different perspective,

Tu widać znów tę samą sekwencję, ale z innej perspektywy,

and you see three blown-ups from the bottom-left to the middle

i trzy zbliżenia z lewej strony od dołu do środka.

of the lander traveling over the surface of the comet.

To przelot lądownika nad powierzchnią komety.

Then, at the top, there is a before and an after image of the landing.

Na górze widać zdjęcia wykonane przed i po lądowaniu.

The only problem with the after image is, there is no lander.

Niestety na tym drugim nie widać lądownika.

But if you carefully look at the right-hand side of this image,

Po uważnym zbadaniu prawej strony zdjęcia

we saw the lander still there, but it had bounced.

widać lądownik, który niestety się odbił.

It had departed again.

Znowu odleciał.

Now, on a bit of a comical note here

Co śmieszniejsze,

is that originally Rosetta was designed to have a lander which would bounce.

początkowo zaprojektowano go tak, żeby się odbijał.

That was discarded because it was way too expensive.

Zrezygnowano z tego pomysłu, bo był zbyt drogi.

Now, we forgot, but the lander knew.

Zapomnieliśmy o tym, ale on wiedział swoje.

(Laughter)

(Śmiech)

During the first bounce, in the magnetometers,

Podczas pierwszego odbicia, magnetometry wykazały różne dane,

you see here the data from them, from the three axes, x, y and z.

na osiach x, y oraz z.

Halfway through, you see a red line.

W połowie widać czerwona linię.

At that red line, there is a change.

Ta linia to zmiana.

What happened, apparently, is during the first bounce,

Co się stało podczas pierwszego odbicia?

somewhere, we hit the edge of a crater with one of the legs of the lander,

Lądownik uderzył nogą o krawędź krateru,

and the rotation velocity of the lander changed.

przez co zmienił prędkość obrotu.

So we've been rather lucky

Mieliśmy dużo szczęścia,

that we are where we are.

że dotarliśmy tam, gdzie jesteśmy.

This is one of the iconic images of Rosetta.

To jedno z najpopularniejszych zdjęć Rosetty.

It's a man-made object, a leg of the lander,

Obiekt zbudowany przez człowieka, nóżka lądownika,

standing on a comet.

stojąca na komecie.

This, for me, is one of the very best images of space science I have ever seen.

To jedno z najlepszych zdjęć astronomicznych, jakie widziałem.

(Applause)

(Brawa)

One of the things we still have to do is to actually find the lander.

Teraz musimy jeszcze odnaleźć lądownik.

The blue area here is where we know it must be.

Ten niebieski obszar to miejsce, gdzie ma się znajdować.

We haven't been able to find it yet, but the search is continuing,

Jeszcze go nie znaleźliśmy, ale poszukiwania trwają.

as are our efforts to start getting the lander to work again.

Staramy się go znów uruchomić.

We listen every day,

Codziennie słuchamy,

and we hope that between now and somewhere in April,

mamy nadzieję że do kwietnia

the lander will wake up again.

lądownik znów się obudzi.

The findings of what we found on the comet:

Co odkryliśmy na komecie?

This thing would float in water.

Mogłaby unosić się w wodzie,

It's half the density of water.

jej gęstość to połowa gęstości wody.

So it looks like a very big rock, but it's not.

Wygląda jak duży kawałek skały, ale nim nie jest.

The activity increase we saw in June, July, August last year

Jej aktywność z czerwca, lipca i sierpnia zeszłego roku

was a four-fold activity increase.

zwiększyła się aż czterokrotnie.

By the time we will be at the sun,

Zanim dotrze do Słońca,

there will be 100 kilos a second leaving this comet:

będzie tracić 100 kilogramów na sekundę.

gas, dust, whatever.

To gazy, pyły, cokolwiek.

That's 100 million kilos a day.

To 100 milionów kilogramów dziennie.

Then, finally, the landing day.

W końcu dzień lądowania.

I will never forget -- absolute madness, 250 TV crews in Germany.

Nigdy tego nie zapomnę, 250 ekip telewizyjnych w Niemczech.

The BBC was interviewing me,

Udzielałem wywiadu BBC

and another TV crew who was following me all day

i innej ekipie telewizyjnej, która towarzyszyła mi cały dzień,

were filming me being interviewed,

filmując mnie i zadając pytania.

and it went on like that for the whole day.

Tak było cały dzień.

The Discovery Channel crew

Ekipa Discovery Channel

actually caught me when leaving the control room,

przyłapała mnie na opuszczaniu sali kontroli

and they asked the right question,

i zadała mi właściwe pytania.

and man, I got into tears, and I still feel this.

Wtedy się popłakałem, wciąż to czuję.

For a month and a half,

Przez półtora miesiąca

I couldn't think about landing day without crying,

nie mogłem myśleć o lądowaniu bez ronienia łez.

and I still have the emotion in me.

Wciąż jest we mnie wiele emocji.

With this image of the comet, I would like to leave you.

Chciałbym was opuścić z tym oto zdjęciem komety.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)