Lee Smolin: How science is like democracy

Lee Smolin: Bilim demokrasiye nasıl benzer?

Çeviri: Zeynep Isvan Gözden geçirme: Sancak Gülgen

So, about three years ago I was in London,

Yaklaşık üç yıl önce Londra'da

and somebody called Howard Burton came to me and said,

Howard Burton isminde bir kisi gelip bana dedi ki,

I represent a group of people,

temsil ettiğim bir grup ile birlikte

and we want to start an institute in theoretical physics.

bir teorik fizik enstitüsü kurmak istiyoruz.

We have about 120 million dollars, and we want to do it well.

Yaklaşık 120 milyon dolar bütçemiz var ve iyi bir iş çıkarmak istiyoruz.

We want to be in the forefront fields,

Önde gelen alanlarda uzmanlaşmak,

and we want to do it differently.

ve bunu sıradışı bir şekilde yapmak istiyoruz.

We want to get out of this thing

Gençlerin tum fikirleri gelistirdiği, ileri yaştakilerin ise tüm yetkiye sahip olup

where the young people have all the ideas, and the old people have all the power

hangi bilim alanının nasıl araştırılacağına karar verdiği

and decide what science gets done.

bu durumdan uzaklaşmak istiyoruz.

It took me about 25 seconds to decide that that was a good idea.

Bunun iyi bir fikir olduğuna karar vermem 25 saniyemi aldı.

Three years later, we have the Perimeter Institute for Theoretical Physics

Şimdi üc yıl sonra Waterloo, Ontario'da bir Perimeter Teorik Fizik Enstitüsü var.

in Waterloo, Ontario. It’s the most exciting job I’ve ever had.

Bugüne kadar yaptigim en heyecan verici iş.

And it’s the first time I’ve had a job where I’m afraid to go away

Ve ilk defa işimden uzaklasmaya korkuyorum,

because of everything that’s going to happen in this week when I’m here.

ben bu bir hafta yokken olacaklardan dolayı.

(Laughter)

(Kahkaha)

But in any case, what I’m going to do in my little bit of time

Her neyse, sınırlı zamanımda size kısaca

is take you on a quick tour of some of the things

neler konustuğumuzdan, neler düşündüğümüzden

that we talk about and we think about.

bahsedecegim.

So, we think a lot about what really makes science work?

Mesela, bilimin nasil işlediği üzerine cok düşünüyoruz.

The first thing that anybody who knows science,

Bilimin ne olduğunu bilen

and has been around science,

ve bilimle ilgilenen herkesin ilk bildiği,

is that the stuff you learn in school as a scientific method

okulda bilimsel yöntem adi altında ögrendiğimiz şey

is wrong. There is no method.

aslında yanlış. Bir yöntem yok.

On the other hand, somehow we manage to reason together

Fakat bir şekilde, grup halinde,

as a community, from incomplete evidence

yetersiz veriyle, mantık yürütüp

to conclusions that we all agree about.

hemfikir oldugumuz sonuçlara varmayı başarıyoruz.

And this is, by the way, something that a democratic society also has to do.

Bu arada bu, demokratik toplumların da yapması gereken şeyin kendisi.

So how does it work?

Peki bu nasil işliyor?

Well, my belief is that it works

Bence işliyor cünkü bilim adamları bir topluluk olarak

because scientists are a community bound together by an ethics.

birbirlerine bir etik ile bağlılar.

And here are some of the ethical principles.

İşte bu etik değerlerin bazıları.

I’m not going to read them all to you because I’m not in teacher mode.

Size hepsini okumayacağım cünkü buraya ögretmenlik yapmak icin değil,

I’m in entertain, amaze mode.

eğlendirmek, göz kamaştırmak için geldim.

(Laughter)

(Kahkaha)

But one of the principles is that everybody

Bu değerlerden biri, bu topluluk içindeki herkesin

who is part of the community gets to fight and argue

kendi inandıkları doğrultusunda tüm güçleriyle

as hard as they can for what they believe.

tartışabilme, mücadele edebilme imkanı.

But we’re all disciplined by the understanding

Fakat hepimizi disipline eden

that the only people who are going to decide, you know,

hangimizin haklı olduğuna

whether I’m right or somebody else is right,

asıl karar verecek olanların

are the people in our community in the next generation,

bu topluluğun 30, 50 sene sonraki

in 30 and 50 years.

üyeleri olduğu anlayışı.

So it’s this combination of respect

Yani bilimin işlemesini sağlayan,

for the tradition and community we’re in,

içinde bulunduğumuz toplumun geleneklerine saygı ile,

and rebellion that the community requires to get anywhere,

bu toplumun ilerleme kaydetmesi gerektiği isyanının

that makes science work.

bir birleşimi.

And being in this process of being in a community

İnanıyorum ki, bize demokrasiyi öğreten de

that reasons from shared evidence to conclusions,

ortak verilerden sonuçlar çıkaran

I believe, teaches us about democracy.

böyle bir topluma dahil olma süreci.

Not only is there a relationship between the ethics of science

Bilimsel etik ile

and the ethics of being a citizen in democracy,

demokratik bir toplumun vatandaşı olma etiği arasında bir bağlantı var.

but there has been, historically, a relationship

Bunun yanısıra, insanlarin uzay ve zaman ile, kozmosun ne oldugu ile ilgili düşünme biçimleri ile,

between how people think about space and time, and what the cosmos is,

içinde yaşadıkları toplum ile ilgili düşünme biçimleri arasında da

and how people think about the society that they live in.

tarihi bir bağ var.

And I want to talk about three stages in that evolution.

Bu bağlantının evriminin üç aşamasından bahsetmek istiyorum.

The first science of cosmology that was anything like science

Bilimi andıran, bilime benzeyen ilk uzay bilimi

was Aristotelian science, and that was hierarchical.

Aristo bilimiydi ve hiyerarşik idi.

The earth is in the center, then there are these crystal spheres,

Dünya ortada, etrafında kristal küreler var;

the sun, the moon, the planets and finally the celestial sphere,

Günes, Ay, ve gezegenler. Son olarak içinde yıldizların bulunduğu

where the stars are. And everything in this universe has a place.

gök küre. Ve bu evrenin içindeki herşeyin yeri belli.

And Aristotle’s law of motion was that everything

Aristo'nun hareket kuramı da herşeyin

goes to its natural place, which was of course,

doğal pozisyonuna varacagını söyler; aynen Aristo'nun

the rule of the society that Aristotle lived in,

içinde yaşadıgı toplumun kuralları gibi.

and more importantly, the medieval society that, through Christianity,

Daha önemlisi, orta çağ toplumu, Hristiyanlık boyunca

embraced Aristotle and blessed it.

Aristo'ya ve herşeyin önceden tanımlı olduğu fikrine

And the idea is that everything is defined.

sahip cıkmış ve kutsamıştır.

Where something is, is defined with respect to this last sphere,

Bir şeyin bulunduğu yer göksel küre denilen

the celestial sphere, outside of which is this eternal,

bu son küreye gore tanımlanır; bu kürenin dışarısında ise

perfect realm, where lives God,

herşeyin nihai hakimi Tanri'nin yaşadığı

who is the ultimate judge of everything.

sonsuz, kusursuz bir alan vardır.

So that is both Aristotelian cosmology,

Yani bu bir yandan Aristo gökbilimi,

and in a certain sense, medieval society.

bir anlamda ise orta çağ toplumu.

Now, in the 17th century there was a revolution in thinking about

17. yüzyılda Newton, uzay ve zaman ve hareket

space and time and motion and so forth of Newton.

vesaire ile ilgili düşünme biçiminde devrim yaptı.

And at the same time there was a revolution in social thought

Ayni zamanda John Locke ve yandaşlarının

of John Locke and his collaborators.

sosyal düşünce devrimi gercekleşti.

And they were very closely associated.

Ve bunlar birbirleriyle yakından ilgiliydiler.

In fact, Newton and Locke were friends.

Hatta John Locke ve Newton arkadaşlardı.

Their way of thinking about space and time and motion on the one hand,

Bir tarafta uzay ve zaman ve hareket ile ilgili düşünme biçimleri,

and a society on the other hand, were closely related.

öteki tarafta toplum ile ilgili düşünme biçimleri ile birbirine yakın bağlıydi.

And let me show you.

İzin verin göstereyim.

In a Newtonian universe, there’s no center -- thank you.

Newton evreninde merkez yoktur -- teşekkür ederim.

There are particles and they move around

Sabit, mutlak bir uzay-zaman çerçevesine göre

with respect to a fixed, absolute framework of space and time.

hareket eden parçacıklar vardır.

It’s meaningful to say absolutely where something is in space,

Bir şeyin uzay içindeki mutlak yerinden bahsetmek anlamlıdır,

because that’s defined, not with respect to say, where other things are,

çünkü bu yalnızca, mesela başka şeylerin yerine göre değil,

but with respect to this absolute notion of space,

bu mutlak uzay kavramına göre tanımlıdır.

which for Newton was God.

Newton için Tanrı buydu.

Now, similarly, in Locke’s society there are individuals

Benzer şekilde Locke'un toplumunda da bireylerin

who have certain rights, properties in a formal sense,

belli hakları, resmi mülkleri vardır ve bunlar

and those are defined with respect to some absolute,

toplum içinde ne olduğundan bağımsız bir şekilde

abstract notions of rights and justice, and so forth,

mutlak, soyut hak ve adalet kavramlarına

which are independent of what else has happened in the society.

göre tanımlanmıştır.

Of who else there is, of the history and so forth.

Veya toplum içinde kimlerin olduğundan, tarihinden vesaire bağımsız olarak.

There is also an omniscient observer

Newton'a göre bir de herşeyi bilen

who knows everything, who is God,

bir gözlemci vardır, Tanrı.

who is in a certain sense outside the universe,

Tanrı bir anlamda evrenin dışındadır

because he has no role in anything that happens,

çünkü olan bitene dahil değildir

but is in a certain sense everywhere,

ama bir anlamda da heryerdedir

because space is just the way that God knows

çünkü uzay Tanrı'nin herşeyin yerini bildiği

where everything is, according to Newton, OK?

şekilde düzenlidir. Tamam mı?

So this is the foundations of what’s called, traditionally,

İşte bu, geleneksel olarak liberal politik teori

liberal political theory and Newtonian physics.

ve Newton fiziği denen şeyin yapı taşıdır.

Now, in the 20th century we had a revolution

20. yüzyılda bir devrim yaşadık.

that was initiated at the beginning of the 20th century,

20. yüzyılın başında başladı

and which is still going on.

ve halen devam ediyor.

It was begun with the invention

Bu devrim görelilik teorisinin ve

of relativity theory and quantum theory.

kuantum teorisinin icadıyla başladı.

And merging them together to make the final quantum theory

Bunları birleştirip uzay ve zaman ve yerçekiminin nihai kuantum

of space and time and gravity, is the culmination of that,

teorisini geliştirmek bu isin doruk noktası.

something that’s going on right now.

Bu halen devam ediyor.

And in this universe there’s nothing fixed and absolute. Zilch, OK.

Ve bu evrende hiç bir sey sabit ve mutlak değil. Hiç, tamam mi?

This universe is described by being a network of relationships.

Bu evren birbirine bağlantılı bir ağ olarak tanımlanabilir.

Space is just one aspect, so there’s no meaning to say

Uzay bunun yalnızca bir boyutu, bu yüzden bir şeyin

absolutely where something is.

mutlak yerinin neresi olduğundan bahsetmek anlamli değil.

There’s only where it is relative to everything else that is.

Anlamlı olan bir şeyin başka şeylere nazaran nerede bulunduğu.

And this network of relations is ever-evolving.

Ve bu bağlantılı, ilişkili ağ sürekli evrim halinde.

So we call it a relational universe.

Bu yüzden buna ilişkisel evren diyoruz.

All properties of things are about these kinds of relationships.

Eşyaların nitelikleri bu ilişkilerle ilgili.

And also, if you’re embedded in such a network of relationships,

Ayrıca, eğer böyle bir ilişkiler ağının içindeyseniz

your view of the world has to do with what information

dünya görüşünüz bu ağdan size gelen bilgilerin

comes to you through the network of relations.

ne olduğuna baglı.

And there’s no place for an omniscient observer

Herşeyi bilen bilge bir gözlemcinin, ya da

or an outside intelligence knowing everything and making everything.

herşeyi bilen, herşeyi yapan diş bir zekanın yeri yok.

So this is general relativity, this is quantum theory.

İşte bu görelilik teorisi, bu kuantum teorisi.

This is also, if you talk to legal scholars,

Hukuk bilimcilerine sorarsaniz bu aynı zamanda

the foundations of new ideas in legal thought.

hukuki fikirlerin de yapıtaşı.

They’re thinking about the same things.

Onlar da aynı şeyleri düsünüyorlar.

And not only that, they make the analogy

Hatta düşünmekle kalmayıp, sık sık görelilik

to relativity theory and cosmology often.

teorisiyle ve kozmolojiyle kıyasta bulunuyorlar.

So there’s an interesting discussion going on there.

İlginç bir tartışma var burada.

This last view of cosmology is called the relational view.

Kozmoloji'nin (gökbilim) bu son görüşüne ilişkisel görüş deniyor.

So the main slogan here is that there’s nothing outside the universe,

Buradaki asıl slogan: Evren'in dışında hiç bir şey yok.

which means that there’s no place

Yani evrenin dışında bulunan bir şeyi

to put an explanation for something outside.

açıklamaya çalışmak yersiz.

So in such a relational universe,

İşte böyle bir ilişkisel evrende

if you come upon something that’s ordered and structured,

karşınıza düzenli ve yapılı bir şey çıkarsa

like this device here, or that device there,

buradaki su alet, şuradaki bu alet gibi,

or something beautiful, like all the living things,

veya güzel bir şey çıkarsa karşınıza, yaşayan her şey gibi

all of you guys in the room --

bu odadaki her bir adam (her biriniz) gibi.

"guys" in physics, by the way, is a generic term: men and women.

bu arada "adam" fizikte genel bir terim; hem kadınlar hem erkekler için.

(Laughter)

(Kahkaha)

Then you want to know, you’re a person,

İnsansınız, bu şeyin nasıl meydana geldiğini

you want to know how is it made.

merak edersiniz.

And in a relational universe the only possible explanation was, somehow it made itself.

İşte ilişkisel evrende bu sorunun tek olası cevabı bu şeyin bir şekilde kendi kendini meydana getirdiğidir.

There must be mechanisms of self-organization

Evrenin içinde eşyaların meydana gelmesini sağlayan

inside the universe that make things.

kendi kendini örgütleme mekanizmaları olmalı.

Because there’s no place to put a maker outside,

Çünkü, Aristo ve Newton evrenlerinin aksine bu evrende

as there was in the Aristotelian and the Newtonian universe.

meydana getiriciyi koyacak dışarıda bir yer yok.

So in a relational universe we must have processes of self-organization.

Yani ilişkisel bir evrende bir kendi kendini organize etme sürecine ihtiyacımız var.

Now, Darwin taught us that there are processes of self-organization

Darwin hepimizi ve etrafımızda gördüğümüz herşeyi izah etmeye yeten

that suffice to explain all of us and everything we see.

kendi kendini organize etme sürecini ögretti bize.

So it works. But not only that,

Yani bu işliyor. Yalnızca bu da değil,

if you think about how natural selection works,

eger doğal seleksiyonun nasıl işlediğini düşünürseniz,

then it turns out that natural selection

böyle ilişkisel bir evrende tek anlamlı olanın

would only make sense in such a relational universe.

doğal seleksiyon olduğu da ortaya çıkıyor.

That is, natural selection works on properties,

Doğal seleksiyon bir türün öteki türle ilişkisiyle ilgili

like fitness, which are about relationships

mesela güçlülük, sağlık gibi özellikleri

of some species to some other species.

açıklıyor.

Darwin wouldn’t make sense in an Aristotelian universe,

Aristo evreninde Darwin mantıksız olurdu.

and wouldn’t really make sense in a Newtonian universe.

Newton evreninde de mantıklı olmazdı.

So a theory of biology based on natural selection

Doğal seleksiyon üzerine kurulu bir biyoloji teorisi

requires a relational notion of

için biyolojik sistemlerin özelliklerinin ne olduğunun

what are the properties of biological systems.

ilişkisel biçimde kavranmasina ihtiyac var.

And if you push that all the way down, really,

Bunu sonuna kadar götürürseniz görürsünüz ki,

it makes the best sense in a relational universe

aslında en anlamlı olan bütün özelliklerin ilişkisel

where all properties are relational.

olduğu ilişkisel bir evren.

Now, not only that, but Einstein taught us

Sırf bu da değil. Einstein bize yerçekiminin

that gravity is the result of the world being relational.

dünyanin ilişkisel olmasının sonucu olduğunu öğretti.

If it wasn’t for gravity, there wouldn’t be life,

Eğer yerçekimi olmasaydı hayat da olmazdı.

because gravity causes stars to form and live for a very long time,

Çünkü yerçekimi yıldızların oluşmasını ve çok uzun süre yaşamalarını,

keeping pieces of the world, like the surface of the Earth,

dünyanın parçalarını, mesela Dünya'nın yüzeyinin,

out of thermal equilibrium for billions of years so life can evolve.

milyarlarca yil boyunca ısı dengesin dışında kalıp yaşamın evrimleşmesini sağlıyor.

In the 20th century,

20. yüzyılda

we saw the independent development of two big themes in science.

bilimde birbirinden bağımsız iki büyük konunun gelişmesine şahit olduk.

In the biological sciences, they explored

Biyolojik bilimlerde, düzen ve karmaşıklık

the implications of the notion that order and complexity

ve yapının kendi kendini organize ederek meydana

and structure arise in a self-organized way.

gelmesi kavramının ne anlama geldiğini araştırdılar.

That was the triumph of Neo-Darwinism and so forth.

Bu Neo-Darwinizm ve benzerlerinin zaferiydi.

And slowly, that idea is leaking out to the cognitive sciences,

Yavaş yavaş bu fikir insan bilimleri, ekonomi vs. gibi

the human sciences, economics, et cetera.

bilişsel bilimlere de sızıyor.

At the same time, we physicists

Aynı zamanda biz fizikçiler kendimizi

have been busy trying to make sense of

quantum ve görelilik teorilerini anlamakla,

and build on and integrate the discoveries

bunlari birleştirmekle, üzerine yeni şeyler inşa etmekle

of quantum theory and relativity.

meşgul ediyoruz.

And what we’ve been working out is the implications, really,

Ve aslında ortaya çıkardığımız şey evrenin ilişkilerden meydana

of the idea that the universe is made up of relations.

geldiği fikrinin ne anlam taşıdığı.

21st-century science is going to be driven

21. yüzyil bilimi şu iki fikrin

by the integration of these two ideas:

birleşmesinden hareket edecek:

the triumph of relational ways of thinking

Birincisi dünya üzerine ilişkisel biçimde

about the world, on the one hand,

düşünme yönteminin zaferi, ikincisi

and self-organization or Darwinian ways of thinking about the world,

kendi kendini organize etme veya Darwinci

on the other hand.

düşünce biçimi.

And also, is that in the 21st century

Ayrica 21. yüzyılda uzay ve zaman

our thinking about space and time and cosmology,

ve kozmoloji üzerine düşüncelerimiz ile

and our thinking about society are both going to continue to evolve.

toplum üzerine düşüncelerimiz de evrimleşmeye devam edecek.

And what they’re evolving towards is the union

Ve bu evrimin istikameti bu iki büyük fikrin,

of these two big ideas, Darwinism and relationalism.

Darwinizm'in ve ilişkiselliğin, birleşmesi doğrultusunda.

Now, if you think about democracy from this perspective,

İşte demokrasiye de bu perspektiften bakarsanız,

a new pluralistic notion of democracy would be one that recognizes

yeni çoğulcu demokrasi kavramı cok sayıda görüşün, çok sayıda

that there are many different interests, many different agendas,

gündemin, çok sayıda bireyin, çok sayıda farklı bakış açısının

many different individuals, many different points of view.

var olduğunu tanıyan bir kavramdır.

Each one is incomplete, because you’re embedded

Her biri kendi başına tam değil, çünkü insanlar bir

in a network of relationships.

ilişkiler ağının parçası.

Any actor in a democracy is embedded

Bir demokrasinin her katılımcısı

in a network of relationships.

bir ilişkiler ağının parçasıdır.

And you understand some things better than other things,

Bazı şeyleri kavramaya diğerlerinden daha yatkınsınızdır,

and because of that there’s a continual jostling

ve bu yüzden sürekli bir tartışma,

and give and take, which is politics.

bir fikir alışverişi vardır. Siyaset de bu iite.

And politics is, in the ideal sense,

Ve ideal anlamında siyaset, daha iyi bir

the way in which we continually address

yaşama ve daha iyi bir topluma

our network of relations in order to achieve

erişmek için ilişkiler ağımızı

a better life and a better society.

sürekli irdelememizdir.

And I also think that science will never go away and --

Ben bilimin hiç ortadan kalkmayacağını düşünüyorum ve --

I’m finishing on this line.

Burada bitiriyorum.

(Laughter)

(Kahkaha)

In fact, I’m finished. Science will never go away.

Hatta bitirdim. Bilim hiç bir zaman ortadan kalkmayacak.