Lee Smolin: How science is like democracy

Tłumaczenie: Joanna Szczerba Korekta: Marek Kasiak

So, about three years ago I was in London,

Trzy lata temu, gdy byłem w Londynie,

and somebody called Howard Burton came to me and said,

niejaki Howard Burton podszedł do mnie i powiedział:

I represent a group of people,

Reprezentuję grupę ludzi;

and we want to start an institute in theoretical physics.

chcemy założyć instytut fizyki teoretycznej.

We have about 120 million dollars, and we want to do it well.

Mamy około 120 milionów $ i chcemy zrobić to dobrze.

We want to be in the forefront fields,

Zajmować się innowacyjnymi problemami.

and we want to do it differently.

Zrobić to wszystko inaczej.

We want to get out of this thing

Chcemy wyrwać się ze schematu,

where the young people have all the ideas, and the old people have all the power

w którym wszystkie pomysły mają ludzie młodzi, a całą władzę ludzie starzy,

and decide what science gets done.

którzy decydują, czym zajmuje się nauka.

It took me about 25 seconds to decide that that was a good idea.

25 sekund zajęło mi zdecydowanie, że to był dobry pomysł.

Three years later, we have the Perimeter Institute for Theoretical Physics

3 lata po tym wydarzeniu mamy Barierowy Instytut Fizyki Teoretycznej

in Waterloo, Ontario. It’s the most exciting job I’ve ever had.

w Waterloo, Ontario. To najbardziej ekscytująca praca, jaką miałem.

And it’s the first time I’ve had a job where I’m afraid to go away

I po raz pierwszy mam pracę, którą boję się opuszczać,

because of everything that’s going to happen in this week when I’m here.

bo tyle się tam zdarzy w ciągu tego tygodnia, kiedy jestem tutaj.

(Laughter)

(śmiech)

But in any case, what I’m going to do in my little bit of time

Tal czy inaczej, poświęcę ten czas, który mi przydzielono,

is take you on a quick tour of some of the things

na szybkie zapoznanie was z niektórymi rzeczami,

that we talk about and we think about.

o których myślimy i rozmawiamy.

So, we think a lot about what really makes science work?

Dużo myślimy o tym, co sprawia, że nauka funkcjonuje.

The first thing that anybody who knows science,

Pierwszą rzeczą, którą każdy, kto zna naukę

and has been around science,

i zajmuje się nauką,

is that the stuff you learn in school as a scientific method

jest fakt, że rzeczy pokazywane w szkole jako metody naukowe

is wrong. There is no method.

to bzdura. Metody nie istnieją.

On the other hand, somehow we manage to reason together

Z drugiej strony, jakoś udaje nam się rozumować razem,

as a community, from incomplete evidence

jako społeczeństwo; od niekompletnych dowodów

to conclusions that we all agree about.

do wniosków, na które wszyscy się zgadzamy.

And this is, by the way, something that a democratic society also has to do.

Przy okazji, tym samym musi się zajmować społeczeństwo demokratyczne.

So how does it work?

Więc jak to działa?

Well, my belief is that it works

Cóż, ja uważam, że to działa,

because scientists are a community bound together by an ethics.

bo naukowcy są społecznością powiązaną przez etykę.

And here are some of the ethical principles.

Oto kilka naszych zasad etycznych.

I’m not going to read them all to you because I’m not in teacher mode.

Nie przeczytam wam ich, bo nie jestem nastawiony na tryb nauczania,

I’m in entertain, amaze mode.

tylko tryb zadziwiania i zabawiania.

(Laughter)

(śmiech)

But one of the principles is that everybody

Ale jedna z zasad brzmi: każdy, kto

who is part of the community gets to fight and argue

jest częścią tej społeczności, zaczyna ze wszystkich sił

as hard as they can for what they believe.

spierać się i walczyć o to, w co wierzy.

But we’re all disciplined by the understanding

Ale wszystkich nas dyscyplinuje zrozumienie,

that the only people who are going to decide, you know,

że jedynymi ludźmi, którzy zdecydują, no wiecie,

whether I’m right or somebody else is right,

czy rację mam ja, czy ktoś inny,

are the people in our community in the next generation,

są następne pokolenia członków naszej społeczności,

in 30 and 50 years.

za 30 czy 50 lat.

So it’s this combination of respect

To to połączenie szacunku

for the tradition and community we’re in,

dla tradycji i społeczności, w której żyjemy,

and rebellion that the community requires to get anywhere,

oraz buntu koniecznego, aby społeczność osiągnęła cokolwiek,

that makes science work.

sprawiają, że nauka działa.

And being in this process of being in a community

A uczestniczenie w procesie bycia w społeczeństwie,

that reasons from shared evidence to conclusions,

które rozumuje od dzielonego doświadczenia do wniosków,

I believe, teaches us about democracy.

uczy nas o demokracji, jak sądzę.

Not only is there a relationship between the ethics of science

Nie tylko istnieje związek między etyką naukową

and the ethics of being a citizen in democracy,

a etyką bycia obywatelem w społeczeństwie;

but there has been, historically, a relationship

przez lata istniał i wciąż istnieje związek

between how people think about space and time, and what the cosmos is,

między tym, jak ludzie myślą o przestrzeni i czasie i o tym, czym jest kosmos

and how people think about the society that they live in.

i tym, jak myślą o społeczeństwie, w którym żyją.

And I want to talk about three stages in that evolution.

Chcę porozmawiać o trzech etapach tej ewolucji.

The first science of cosmology that was anything like science

Pierwsze teorie kosmologiczne, które można by uznać za naukę

was Aristotelian science, and that was hierarchical.

były nauką arystotelejską, uporządkowaną hierarchicznie.

The earth is in the center, then there are these crystal spheres,

Ziemia jest w centrum, potem są sfery kryształowe ,

the sun, the moon, the planets and finally the celestial sphere,

słońce, księżyc, planety i wreszcie sfera niebiańska,

where the stars are. And everything in this universe has a place.

gdzie są gwiazdy. Wszystko w tym świecie ma swoje miejsce.

And Aristotle’s law of motion was that everything

Zasada dynamiki Arystotelesa mówiła, że wszystko

goes to its natural place, which was of course,

dąży do swojego naturalnego miejsca, które

the rule of the society that Aristotle lived in,

było rządami społeczeństwa, w którym żył Arystoteles

and more importantly, the medieval society that, through Christianity,

oraz średniowiecznego społeczeństwa, które poprzez chrześcijaństwo

embraced Aristotle and blessed it.

przyjęło i pobłogosławiło naukę Arystotelesa.

And the idea is that everything is defined.

Chodzi o to, że wszystko jest określone.

Where something is, is defined with respect to this last sphere,

To, gdzie coś się znajduje, określa się w odniesieniu do ostatniej,

the celestial sphere, outside of which is this eternal,

niebiańskiej sfery, poza którą istnieje wieczne,

perfect realm, where lives God,

idealne królestwo, gdzie żyje Bóg,

who is the ultimate judge of everything.

najwyższy sędzia wszystkiego.

So that is both Aristotelian cosmology,

To zarówno kosmologia Arystotelesa,

and in a certain sense, medieval society.

jak i społeczeństwo średniowieczne.

Now, in the 17th century there was a revolution in thinking about

W XVIII w. zaszła rewolucja w myśleniu o przestrzeni,

space and time and motion and so forth of Newton.

czasie i ruchu itd., zdefiniowanych przez Newtona.

And at the same time there was a revolution in social thought

W tym samym czasie trwała rewolucja w myśleniu społecznym,

of John Locke and his collaborators.

określonym przez Johna Locke i współpracowników.

And they were very closely associated.

Były ze sobą ściśle połączone.

In fact, Newton and Locke were friends.

Newton i Locke byli nawet przyjaciółmi.

Their way of thinking about space and time and motion on the one hand,

Ich sposób myślenia o przestrzeni, czasie i ruchu z jednej strony,

and a society on the other hand, were closely related.

a o społeczeństwie z drugiej strony, były powiązane.

And let me show you.

Zademonstruję wam to.

In a Newtonian universe, there’s no center -- thank you.

We wszechświecie newtońskim nie ma centrum - dziękuję.

There are particles and they move around

Istnieją cząstki poruszające się

with respect to a fixed, absolute framework of space and time.

w odniesieniu do stałej, absolutnej struktury czasu i przestrzeni.

It’s meaningful to say absolutely where something is in space,

To znaczące, oznajmiać, gdzie się coś znajduje w przestrzeni,

because that’s defined, not with respect to say, where other things are,

bo to definiuje, nie jeśli chodzi o to, powiedzmy, gdzie są inne rzeczy,

but with respect to this absolute notion of space,

ale w odniesieniu do absolutnego pojęcia przestrzeni,

which for Newton was God.

którym dla Newtona był Bóg.

Now, similarly, in Locke’s society there are individuals

Podobnie w społeczeństwie Locke'a: istnieją jednostki,

who have certain rights, properties in a formal sense,

które mają pewne prawa, własności w sensie formalnym,

and those are defined with respect to some absolute,

które są zdefiniowane w odniesieniu do absolutnych,

abstract notions of rights and justice, and so forth,

abstrakcyjnych pojęć: prawa, sprawiedliwość itd.,

which are independent of what else has happened in the society.

które są niezależne od tego, co dzieje się w społeczeństwie.

Of who else there is, of the history and so forth.

Od tego, kto jeszcze tam jest, od historii itd.

There is also an omniscient observer

Istnieje też wszechwiedzący obserwator,

who knows everything, who is God,

który wie wszystko, jest Bogiem,

who is in a certain sense outside the universe,

w pewnym sensie jest poza wszechświatem,

because he has no role in anything that happens,

bo nie ma żadnej roli w tym, co się wydarza,

but is in a certain sense everywhere,

ale w pewnym sensie jest wszędzie,

because space is just the way that God knows

bo przestrzeń jest tylko sposobem, w jaki Bóg

where everything is, according to Newton, OK?

wie, gdzie wszystko się znajduje - według Newtona, ok?

So this is the foundations of what’s called, traditionally,

To są podstawy tego, co tradycyjnie nazywamy

liberal political theory and Newtonian physics.

liberalną teorią polityczną i fizyką newtońską.

Now, in the 20th century we had a revolution

W XX wieku mieliśmy rewolucję

that was initiated at the beginning of the 20th century,

która zaczęła się na początku XX wieku

and which is still going on.

i która nadal trwa.

It was begun with the invention

Zaczęła się wraz ze sformułowaniem

of relativity theory and quantum theory.

teorii względności i teorii kwantowej.

And merging them together to make the final quantum theory

A połączenie obu w celu sformułowania ostatecznej teorii kwantowej

of space and time and gravity, is the culmination of that,

miejsca, czasu i grawitacji, jest tego kulminacją,

something that’s going on right now.

czymś, co dzieje się właśnie teraz.

And in this universe there’s nothing fixed and absolute. Zilch, OK.

W tym świecie nic nie jest stałe ani absolutne. Ok, zero jest.

This universe is described by being a network of relationships.

Ten wszechświat jest opisany jako sieć powiązań.

Space is just one aspect, so there’s no meaning to say

Przestrzeń to tylko jeden z aspektów, więc nie można powiedzieć,

absolutely where something is.

gdzie coś jest ostatecznie,

There’s only where it is relative to everything else that is.

a tylko, gdzie to jest w doniesieniu do wszystkiego innego.

And this network of relations is ever-evolving.

Ta sieć powiązań wciąż ewoluuje.

So we call it a relational universe.

Nazywamy to światem relacyjnym.

All properties of things are about these kinds of relationships.

Wszystkie własności rzeczy dotyczą tych rodzajów relacji.

And also, if you’re embedded in such a network of relationships,

Jeśli jesteście częścią takiej sieci powiązań, wasz pogląd

your view of the world has to do with what information

na świat zależy od tego, jakie informacje

comes to you through the network of relations.

docierają do was przez tę sieć powiązań.

And there’s no place for an omniscient observer

Nie ma miejsca dla wszechwiedzącego obserwatora

or an outside intelligence knowing everything and making everything.

ani zewnętrznej inteligencji wiedzącej wszystko i wszystko robiącej.

So this is general relativity, this is quantum theory.

To ogólna teoria względności, teoria kwantowa.

This is also, if you talk to legal scholars,

A także, jak powiedzą wam badacze prawa,

the foundations of new ideas in legal thought.

podstawy nowych idei w myśli prawniczej.

They’re thinking about the same things.

Myślą o takich samych rzeczach.

And not only that, they make the analogy

To nie koniec - często dokonują analogii

to relativity theory and cosmology often.

z teorią względności i kosmologii.

So there’s an interesting discussion going on there.

Trwa interesująca dyskusja.

This last view of cosmology is called the relational view.

Ten ostatni pogląd na kosmologię to pogląd relacyjny.

So the main slogan here is that there’s nothing outside the universe,

Jego główne hasło brzmi: nie istnieje nic poza wszechświatem,

which means that there’s no place

co oznacza, że nie ma miejsca

to put an explanation for something outside.

na wytłumaczenie dla czegoś na zewnątrz.

So in such a relational universe,

W takim świecie relacyjnym,

if you come upon something that’s ordered and structured,

jeśli natkniecie się na coś uporządkowanego, strukturalnego,

like this device here, or that device there,

jak to urządzenie tutaj albo jak tamto,

or something beautiful, like all the living things,

albo coś pięknego, jak wszystkie żywe istoty,

all of you guys in the room --

wszyscy ludzie tutaj...

"guys" in physics, by the way, is a generic term: men and women.

przy okazji, w fizyce termin "ludzie" oznacza i mężczyzn, i kobiety.

(Laughter)

(śmiech)

Then you want to know, you’re a person,

Jesteście ludźmi, więc chcecie wiedzieć,

you want to know how is it made.

wiedzieć, jak to jest zrobione.

And in a relational universe the only possible explanation was, somehow it made itself.

A w świecie relacyjnym jedyne możliwe wyjaśnienie to: jakoś samo się zrobiło.

There must be mechanisms of self-organization

Wewnątrz tego świata muszą istnieć mechanizmy

inside the universe that make things.

samoorganizacji, które robią rzeczy.

Because there’s no place to put a maker outside,

Bo nie ma miejsca na zewnętrznego stwórcę,

as there was in the Aristotelian and the Newtonian universe.

tak jak to było w świecie arystotelejskim lub newtońskim.

So in a relational universe we must have processes of self-organization.

W świecie relacyjnym muszą być procesy samoorganizacji.

Now, Darwin taught us that there are processes of self-organization

Darwin nauczył nas, że istnieją procesy samoorganizacji,

that suffice to explain all of us and everything we see.

wystarczające do wyjaśnienia nas i wszystkiego, co widzimy.

So it works. But not only that,

Więc to działa. Ale to nie wszystko;

if you think about how natural selection works,

jeśli pomyślicie, jak działa dobór naturalny,

then it turns out that natural selection

okazuje się, że ma on sens

would only make sense in such a relational universe.

wyłącznie w takim świecie relacyjnym.

That is, natural selection works on properties,

Dobór naturalny działa na właściwości,

like fitness, which are about relationships

np. sprawność, opierające się na relacjach

of some species to some other species.

jednych gatunków względem innych.

Darwin wouldn’t make sense in an Aristotelian universe,

Darwin byłby bez sensu w arystotelejskim świecie,

and wouldn’t really make sense in a Newtonian universe.

nie miałby też sensu w świecie newtońskim.

So a theory of biology based on natural selection

Zatem teoria biologii oparta na doborze naturalnym

requires a relational notion of

wymaga określenia relacyjnego:

what are the properties of biological systems.

jakie są własności systemów biologicznych.

And if you push that all the way down, really,

A jeśli dojść do samego sedna sprawy,

it makes the best sense in a relational universe

to największy sens będzie mieć w świecie relacyjnym,

where all properties are relational.

gdzie wszystkie własności są relacyjne.

Now, not only that, but Einstein taught us

Poza tym, Einstein nauczył nas,

that gravity is the result of the world being relational.

że grawitacja to wynik istnienia świata relacyjnego.

If it wasn’t for gravity, there wouldn’t be life,

Bez grawitacji nie byłoby życia,

because gravity causes stars to form and live for a very long time,

bo sprawia ona, że gwiazdy formują się i żyją przez długi czas,

keeping pieces of the world, like the surface of the Earth,

utrzymując części świata, np. powierzchnię Ziemi,

out of thermal equilibrium for billions of years so life can evolve.

poza termiczną równowagą przez miliardy lat, żeby powstało życie.

In the 20th century,

Wiek XX był świadkiem

we saw the independent development of two big themes in science.

niezależnego rozwoju dwóch ważnych kwestii w nauce.

In the biological sciences, they explored

W naukach biologicznych zbadano

the implications of the notion that order and complexity

skutki założenia, że porządek, złożoność

and structure arise in a self-organized way.

i struktura powstają w sposób samozorganizowany.

That was the triumph of Neo-Darwinism and so forth.

To był triumf neodarwinizmu i tak dalej.

And slowly, that idea is leaking out to the cognitive sciences,

Powoli ta idea przenika do nauk kognitywnych,

the human sciences, economics, et cetera.

nauk humanistycznych, ekonomii etc.

At the same time, we physicists

Jednocześnie my, fizycy,

have been busy trying to make sense of

zajmowaliśmy się próbą zrozumienia,

and build on and integrate the discoveries

budowania na i integrowania odkryć

of quantum theory and relativity.

teorii kwantowej i względności.

And what we’ve been working out is the implications, really,

Właściwie to pracowaliśmy nad poznaniem skutków

of the idea that the universe is made up of relations.

idei zakładającej, że świat składa się z relacji.

21st-century science is going to be driven

Nauką w XXI w. będzie kierować

by the integration of these two ideas:

integracja tych dwóch idei:

the triumph of relational ways of thinking

triumfu relacyjnego sposobu myślenia

about the world, on the one hand,

o świecie z jednej strony

and self-organization or Darwinian ways of thinking about the world,

i samoorganizacji lub darwinistycznego sposobu myślenia o świecie,

on the other hand.

o świecie, z drugiej strony.

And also, is that in the 21st century

Ponadto, w XXI wieku nasze

our thinking about space and time and cosmology,

myślenie o przestrzeni, czasie i kosmologii

and our thinking about society are both going to continue to evolve.

i nasze myślenie o społeczeństwie będą wciąż ewoluować.

And what they’re evolving towards is the union

Będą ewoluować w kierunku zjednoczenia

of these two big ideas, Darwinism and relationalism.

tych dwóch ważnych idei, darwinizmu i relacjonizmu.

Now, if you think about democracy from this perspective,

Jeśli z tej perspektywy pomyślicie o demokracji,

a new pluralistic notion of democracy would be one that recognizes

nowa, pluralistyczna demokracja będzie uznawać istnienie

that there are many different interests, many different agendas,

wielu różnych interesów, wielu rożnych planów,

many different individuals, many different points of view.

wielu różnych osób i różnych punktów widzenia.

Each one is incomplete, because you’re embedded

Każde jest niekompletne, bo jesteście częścią

in a network of relationships.

sieci powiązań.

Any actor in a democracy is embedded

Każdy działający w demokracji

in a network of relationships.

jest częścią sieci relacji.

And you understand some things better than other things,

Rozumiecie pewne rzeczy lepiej niż inne, co sprawia,

and because of that there’s a continual jostling

że wciąż trwa przepychanka, dawać i brać;

and give and take, which is politics.

to jest polityka.

And politics is, in the ideal sense,

A polityka to, w sensie idealnym,

the way in which we continually address

sposób, w który wciąż zwracamy się

our network of relations in order to achieve

do naszej sieci relacji, aby uzyskać

a better life and a better society.

lepsze życie, lepsze społeczeństwo.

And I also think that science will never go away and --

Myślę też, że nauka nigdy nie zniknie i...

I’m finishing on this line.

Tym właśnie zakończę.

(Laughter)

(śmiech)

In fact, I’m finished. Science will never go away.

To by było na tyle. Nauka zawsze będzie górą.