Lee Smolin: How science is like democracy

Lee Smolin: Lee Smolin: Khoa học và dân chủ

Translator: CamTam Nguyen Reviewer: Vu-An Phan

So, about three years ago I was in London,

À, khoảng ba năm về trước, tôi đã ở London (Vương quốc Anh)

and somebody called Howard Burton came to me and said,

và một người nào đó tên là Howard Burton gặp tôi rồi nói

I represent a group of people,

"Tôi đại diện cho một nhóm người,

and we want to start an institute in theoretical physics.

và chúng tôi muốn khởi xướng một viện vật lý lý thuyết

We have about 120 million dollars, and we want to do it well.

Chúng tôi có khoảng 120 triệu USD, và chúng tôi muốn dùng nó cho tốt.

We want to be in the forefront fields,

Chúng tôi muốn có mặt trong các lãnh vực tiên phong,

and we want to do it differently.

và chúng tôi muốn tiến hành theo một cách khác biệt.

We want to get out of this thing

Chúng tôi muốn thoát khỏi lề thói

where the young people have all the ideas, and the old people have all the power

nơi người trẻ có tất cả các ý tưởng, còn người già thì có tất cả quyền lực

and decide what science gets done.

và quyết định việc khoa học cần hoàn thành sứ mạng gì."

It took me about 25 seconds to decide that that was a good idea.

Tôi mất khoảng 25 giây để quyết định rằng đó quả là một ý tưởng hay.

Three years later, we have the Perimeter Institute for Theoretical Physics

Ba năm sau, chúng tôi có Viện Vật lý lý thuyết Perimeter

in Waterloo, Ontario. It’s the most exciting job I’ve ever had.

ở Waterloo, Ontario (Canada). Đó là công việc hào hứng nhất mà tôi từng làm.

And it’s the first time I’ve had a job where I’m afraid to go away

Và đó là lần đầu tiên trong đời tôi có một công việc khiến tôi sợ phải đi xa lâu ngày

because of everything that’s going to happen in this week when I’m here.

bởi vì tất cả mọi chuyện đều có thể xảy ra trong tuần tôi ở đây (TED).

(Laughter)

(những tràng cười)

But in any case, what I’m going to do in my little bit of time

Nhưng trong bất kì tình huống nào đi nữa, việc tôi sẽ làm trong ít phút sắp tới là

is take you on a quick tour of some of the things

dẫn dắt các bạn trong một hành trình ngắn về

that we talk about and we think about.

một số việc mà chúng ta nói và nghĩ đến.

So, we think a lot about what really makes science work?

Chúng tôi nghĩ nhiều về những gì thật sự khiến khoa học vận hành.

The first thing that anybody who knows science,

Đầu tiên là với bất kì ai biết đến khoa học,

and has been around science,

và đã từng quanh quẩn xung quanh khoa học

is that the stuff you learn in school as a scientific method

đều hiểu rằng thứ mà bạn được học ở trường theo phương pháp khoa học

is wrong. There is no method.

là không đúng. Không có phương pháp nào tồn tại cả.

On the other hand, somehow we manage to reason together

Mặt khác, bằng một cách nào đó chúng ta xoay xở để lý giải cùng nhau

as a community, from incomplete evidence

như một cộng đồng, từ những bằng chứng không hoàn chỉnh

to conclusions that we all agree about.

để đi đến kết luận mà tất cả chúng ta đều đồng ý.

And this is, by the way, something that a democratic society also has to do.

Và nhân tiện, điều tôi vừa nói cũng chính là cái mà một xã hội dân chủ phải thực hiện.

So how does it work?

Vậy nó vận hành thế nào?

Well, my belief is that it works

À, tôi tin tưởng rằng nó vận hành

because scientists are a community bound together by an ethics.

bởi vì các nhà khoa học là một cộng đồng gắn kết với nhau bởi nguyên tắc đạo đức.

And here are some of the ethical principles.

Và sau đây là một vài nguyên tắc chuẩn mực.

I’m not going to read them all to you because I’m not in teacher mode.

Tôi sẽ không đọc hết cho các bạn nghe bởi vì tôi đang không phải trong vai trò giáo viên.

I’m in entertain, amaze mode.

Tôi đang có vai trò giúp các bạn giải trí và làm các bạn ngạc nhiên.

(Laughter)

(Những tràng cười)

But one of the principles is that everybody

Nhưng một trong những nguyên tắc là mọi người

who is part of the community gets to fight and argue

khi đã là một phần của cộng đồng thì sẽ đấu tranh và tranh cãi

as hard as they can for what they believe.

một cách mạnh mẽ nhất có thể cho điều mà họ tin tưởng.

But we’re all disciplined by the understanding

Nhưng chúng ta đều bị ràng buộc bởi sự hiểu biết

that the only people who are going to decide, you know,

là những người sẽ quyết định, như các bạn biết đó,

whether I’m right or somebody else is right,

tôi đúng hay ai kia đúng

are the people in our community in the next generation,

là những người trong cộng đồng chúng ta ở thế hệ sau,

in 30 and 50 years.

trong vòng 30 và 50 năm nữa.

So it’s this combination of respect

Vì thế, chính sự kết hợp giữa lòng tôn trọng

for the tradition and community we’re in,

truyền thống và cộng đồng mà chúng ta sống trong đó

and rebellion that the community requires to get anywhere,

với sự nổi loạn mà cộng đồng đòi hỏi phải tiến đến một mức nào đó

that makes science work.

mà có thể khiến khoa học vận hành.

And being in this process of being in a community

Và chính quá trình tồn tại trong cộng đồng

that reasons from shared evidence to conclusions,

đã lý giải những bằng chứng được chia sẻ đến việc đưa đến kết luận,

I believe, teaches us about democracy.

tôi tin rằng, quá trình này cũng đã dạy chúng ta về tính dân chủ.

Not only is there a relationship between the ethics of science

Không chỉ tồn tại một mối quan hệ giữa chuẩn mực của khoa học

and the ethics of being a citizen in democracy,

và chuẩn mực của một công dân trong nền dân chủ,

but there has been, historically, a relationship

mà còn tồn tại trong lịch sử mối quan hệ

between how people think about space and time, and what the cosmos is,

giữa cách con người tư duy về không gian và thời gian, và vũ trụ là gì,

and how people think about the society that they live in.

với cách con người tư duy về xã hội mà họ đang sống trong đó.

And I want to talk about three stages in that evolution.

Và tôi muốn nói về ba giai đoạn trong quá trình tiến hóa đó.

The first science of cosmology that was anything like science

Khoa học đầu tiên về vũ trụ học mà nó là cái gì đó giống như khoa học

was Aristotelian science, and that was hierarchical.

là khoa học của Aristotle, và nó được phân cấp.

The earth is in the center, then there are these crystal spheres,

Trái đất ở giữa, rồi có những tầng tinh thể,

the sun, the moon, the planets and finally the celestial sphere,

mặt trời, mặt trăng, các hành tinh và cuối cùng là dãy ngân hà

where the stars are. And everything in this universe has a place.

nơi các vì sao ngự trị. Và mọi thứ trong vũ trụ này đều có chỗ của chúng.

And Aristotle’s law of motion was that everything

Và định luật chuyển động của Aristotles là mọi thứ

goes to its natural place, which was of course,

đi về nơi tự nhiên của chúng, đó dĩ nhiên là

the rule of the society that Aristotle lived in,

quy luật của xã hội mà Aristotle sống,

and more importantly, the medieval society that, through Christianity,

và quan trọng hơn, xã hội hội trung cổ mà qua Thiên Chúa giáo

embraced Aristotle and blessed it.

đã ôm lấy Aristotle và chúc phúc cho định luật ấy.

And the idea is that everything is defined.

Và ý tưởng là mọi thứ đều được định nghĩa.

Where something is, is defined with respect to this last sphere,

Nơi mà thứ nào đó tồn tại, được định nghĩa trong phạm vi tầng cuối cùng,

the celestial sphere, outside of which is this eternal,

tầng ngân hà, mà bên ngoài nó là lãnh địa bất tử,

perfect realm, where lives God,

không gian hoàn hảo, nơi mà Chúa Trời sống,

who is the ultimate judge of everything.

ngài là vị quan tòa tối cao phán xét mọi thứ.

So that is both Aristotelian cosmology,

Vì thế, đó vừa là luận vũ trụ của Aristotle.

and in a certain sense, medieval society.

vừa là xã hội Trung Cổ, nói một cách cụ thể.

Now, in the 17th century there was a revolution in thinking about

Vào thế kỷ 17, đã tồn tại một sự tiến hóa trong tư duy về

space and time and motion and so forth of Newton.

không gian và thời gian và chuyển động v...v... của Newton.

And at the same time there was a revolution in social thought

Và cùng thời điểm đó, tồn tại một sự tiến hóa trong tư duy về xã hội

of John Locke and his collaborators.

của John Locke và các cộng sự.

And they were very closely associated.

Và chúng có liên hệ với nhau mật thiết.

In fact, Newton and Locke were friends.

Thực ra, Newton và Locke là bạn của nhau.

Their way of thinking about space and time and motion on the one hand,

Cách họ, một mặt, tư duy về không gian và thời gian và chuyển động,

and a society on the other hand, were closely related.

và mặt khác về xã hội có mối liên kết sâu sắc với nhau.

And let me show you.

Và để tôi cho các bạn xem.

In a Newtonian universe, there’s no center -- thank you.

Trong vũ trụ của Newton, không có trung tâm -- xin cảm ơn.

There are particles and they move around

Các hạt tồn tại và di chuyển xung quanh

with respect to a fixed, absolute framework of space and time.

trong phạm vi không gian và thời gian cố định và tuyệt dối.

It’s meaningful to say absolutely where something is in space,

Sẽ có ý nghĩa khi nói một cách tuyệt đối một thứ gì đó ở đâu trong không gian,

because that’s defined, not with respect to say, where other things are,

bởi vì nó được định nghĩa, không phải trong phạm vi những thứ khác ở đâu

but with respect to this absolute notion of space,

mà là trong sự phạm vi khái niệm không gian tuyệt đối,

which for Newton was God.

mà theo Newton chính là Chúa Trời.

Now, similarly, in Locke’s society there are individuals

Tương tự thế, trong xã hội của Locke, tồn tại những cá thể

who have certain rights, properties in a formal sense,

có những quyền hạn, tài sản nhất định một cách chính thức,

and those are defined with respect to some absolute,

và họ được định nghĩa trong phạm vi một vài khái niệm tuyệt đối,

abstract notions of rights and justice, and so forth,

trừu tượng về quyền lợi và công lý, và v...v...

which are independent of what else has happened in the society.

mà những khái niệm này độc lập với những thứ khác đang xảy ra trong xã hội,

Of who else there is, of the history and so forth.

độc lập với những cá thể khác đang tồn tại, độc lập với lịch sử và v...v...

There is also an omniscient observer

Còn có một nhà quan sát toàn trí

who knows everything, who is God,

biết tất cả mọi thứ, chính là Chúa Trời,

who is in a certain sense outside the universe,

ở một góc độ nào đó, ngài ở bên ngoài vũ trụ,

because he has no role in anything that happens,

bởi vì ngài ấy không có vai trò trong bất cứ chuyện gì xảy ra,

but is in a certain sense everywhere,

nhưng ở một góc độ nào đó lại tồn tại khắp mọi nơi,

because space is just the way that God knows

bởi vì không gian chỉ là cách mà Chúa Trời biết

where everything is, according to Newton, OK?

nơi mà mọi thứ tồn tại, theo cách nghĩ của Newton, được chứ?

So this is the foundations of what’s called, traditionally,

Đây là các nền tảng cho cái được gọi là, theo cách truyền thống,

liberal political theory and Newtonian physics.

lý thuyết chính trị tự do và Vật lý học Newton.

Now, in the 20th century we had a revolution

Vào thế kỷ 20, chúng ta đã có một sự tiến hóa

that was initiated at the beginning of the 20th century,

mà được khởi xướng vào đầu thế kỷ 20,

and which is still going on.

và vẫn còn đang tiếp diễn.

It was begun with the invention

Nó được bắt đầu với phát minh

of relativity theory and quantum theory.

về thuyết tương đối và thuyết lượng tử.

And merging them together to make the final quantum theory

Và gộp chúng lại với nhau để tạo thành thuyết lượng tử cuối cùng

of space and time and gravity, is the culmination of that,

về không gian và thời gian và trọng lực, là kết quả của quá trình đó

something that’s going on right now.

là những gì đang diễn ra vào lúc này.

And in this universe there’s nothing fixed and absolute. Zilch, OK.

Và trong vũ trụ này, không có gì cố định và tuyệt đối. Tuyệt đối không có thứ gì, được chứ?

This universe is described by being a network of relationships.

Vũ trụ này được mô tả bởi sự tồn tại của một mạng lưới những mối quan hệ.

Space is just one aspect, so there’s no meaning to say

Không gian chỉ là một khía cạnh, vì thế không có ý nghĩa khi nói

absolutely where something is.

một cách tuyệt đối thứ gì đó ở đâu.

There’s only where it is relative to everything else that is.

Chỉ có thứ gì đó ở đâu trong sự quan hệ với sự tồn tại những thứ khác.

And this network of relations is ever-evolving.

Và mạng lưới của các mối quan hệ này tiến hóa mãi mãi.

So we call it a relational universe.

Vì thế chúng ta gọi nó là một vũ trụ chứa các sự tương quan. mối quan hệ.

All properties of things are about these kinds of relationships.

Tất cả các tính chất của sự vật đều liên quan đến những loại quan hệ này.

And also, if you’re embedded in such a network of relationships,

Và cũng như thế, nếu như các bạn nhúng mình vào mạng lưới các mối quan hệ như vậy,

your view of the world has to do with what information

quan điểm về thế giới của các bạn phải có liên quan với thông tin

comes to you through the network of relations.

đến với các bạn qua mạng lưới các mối quan hệ này.

And there’s no place for an omniscient observer

Và không có chỗ cho một nhà quan sát biết tất

or an outside intelligence knowing everything and making everything.

hay một sự thông minh bên ngoài nào mà biết tất cả mọi thứ và tạo ra mọi thứ.

So this is general relativity, this is quantum theory.

Vì thế, đây là mối quan hệ khái quát, đây là thuyết lượng tử.

This is also, if you talk to legal scholars,

Và đây cũng là, nếu bạn nói chuyện với các nhà học thuật về quy luật,

the foundations of new ideas in legal thought.

những nền tảng của các ý tưởng mới trong tư duy về quy luật.

They’re thinking about the same things.

Họ đang tư duy về cùng các thứ.

And not only that, they make the analogy

Và không chỉ như thế, họ tạo ra sự so sánh

to relativity theory and cosmology often.

giữa thuyết tương đối và vũ trụ luận một cách thường xuyên.

So there’s an interesting discussion going on there.

Có một cuốc tranh luận thú vị đang diễn ra về vấn đề này.

This last view of cosmology is called the relational view.

Quan điểm cuối của vũ trụ luận được gọi là quan điểm về các mối quan hệ.

So the main slogan here is that there’s nothing outside the universe,

Khẩu hiệu ở đây là không có gì ngoài vũ trụ,

which means that there’s no place

có nghĩa là không tồn tại nơi nào

to put an explanation for something outside.

để giải thích cho thứ gì đó bên ngoài.

So in such a relational universe,

Trong một vũ trụ có mối quan hệ như thế,

if you come upon something that’s ordered and structured,

nếu các bạn bắt gặp một thứ gì đó được sắp xếp và tạo thành cấu trúc,

like this device here, or that device there,

như thiết bị này đây, hay thiết bị ở đằng kia,

or something beautiful, like all the living things,

hay một thứ gì đó đẹp đẽ, như tất cả các sinh vật sống,

all of you guys in the room --

tất cả các bạn trong căn phòng này --

"guys" in physics, by the way, is a generic term: men and women.

"các bạn" trong vật lý, tuy nhiên, là một thuật ngữ khái quát chỉ cả nam và nữ.

(Laughter)

(Những tràng cười)

Then you want to know, you’re a person,

Và các bạn muốn biết là các bạn là con người,

you want to know how is it made.

các bạn muốn biết nó được tạo ra như thế nào.

And in a relational universe the only possible explanation was, somehow it made itself.

Và trong xã hội có các mối quan hệ, một sự giải thích duy nhất có thể là gần như nó tự tạo ra nó.

There must be mechanisms of self-organization

Buộc phải có cơ chế tự tổ chức

inside the universe that make things.

bên trong vũ trụ để tạo ra các thứ.

Because there’s no place to put a maker outside,

Bởi vì không có nơi nào để đặt một người sáng tạo ở bên ngoài cả,

as there was in the Aristotelian and the Newtonian universe.

như là trong vũ trụ của Aristotle và Newton.

So in a relational universe we must have processes of self-organization.

Vì thế trong vũ trụ có các mối quan hệ, chúng ta phải có các quá trình của sự tự tổ chức.

Now, Darwin taught us that there are processes of self-organization

Darwin dạy cho chúng ta rằng có tồn tại các quá trình của sự tự tổ chức

that suffice to explain all of us and everything we see.

mà đủ để giải thích tất cả chúng ta và tất cả những thứ mà chúng ta nhìn thấy.

So it works. But not only that,

Vì thế nó vận hành. Nhưng không chỉ thế,

if you think about how natural selection works,

nếu các bạn nghĩ về cách sự vận hành của việc chọn lọc tự nhiên.

then it turns out that natural selection

hóa ra là sự chọn lọc tự nhiên

would only make sense in such a relational universe.

chỉ có ý nghĩa trong một vũ trụ có các mối quan hệ như thế này.

That is, natural selection works on properties,

Đó là sự chọn lọc tự nhiên vận hành trên những tính chất

like fitness, which are about relationships

như sự khỏe mạnh, đều có liên quan đến các mối liên quan

of some species to some other species.

giữa loài này với loài khác.

Darwin wouldn’t make sense in an Aristotelian universe,

Darwin sẽ không có ý nghĩa trong vũ trụ của Aristotle,

and wouldn’t really make sense in a Newtonian universe.

và thật sự vô nghĩa trong vũ trụ của Newton.

So a theory of biology based on natural selection

Một thuyết sinh học dựa trên sự chọn lọc tự nhiên

requires a relational notion of

đòi hỏi khái niệm có tính quan hệ

what are the properties of biological systems.

của những gì là tính chất của các hệ sinh thái.

And if you push that all the way down, really,

Và nếu các bạn đi theohướng đó, thật sự thế,

it makes the best sense in a relational universe

thì nó sẽ có ý nghĩa nhất trong vũ trụ có mối tương quan này

where all properties are relational.

nơi mà mọi tính chất đều có có quan hệ với nhau.

Now, not only that, but Einstein taught us

Không chỉ thế, Einstein đã dạy chúng ta rằng

that gravity is the result of the world being relational.

trọng lực là kết quả của thế giới tồn tại các mối quan hệ.

If it wasn’t for gravity, there wouldn’t be life,

Nếu không có trọng lực, sẽ không có sự sống,

because gravity causes stars to form and live for a very long time,

bởi vì trọng lực làm cho các vì sao hình thành và tồn tại trong một thời gian rất lâu,

keeping pieces of the world, like the surface of the Earth,

giữ gìn cho từng mẫu nhỏ của thế giới, như là bề mặt của trái đất,

out of thermal equilibrium for billions of years so life can evolve.

nhờ vào sự cân bằng nhiệt qua hàng tỉ năm mà sự sống có thể tiến hóa.

In the 20th century,

Vào thế kỷ 20,

we saw the independent development of two big themes in science.

chúng ta đã nhìn thấy sự phát triển độc lập của hai chủ đề lớn trong khoa học.

In the biological sciences, they explored

Trong Sinh học, họ đã khám phá

the implications of the notion that order and complexity

các ứng dụng của khái niệm mà trật tự và sự phức tạp

and structure arise in a self-organized way.

và các cấu trúc xuất hiện trong cơ chế tự tổ chức.

That was the triumph of Neo-Darwinism and so forth.

Đó là sự chiến thắng của chủ nghĩa Tân Darwin và v...v...

And slowly, that idea is leaking out to the cognitive sciences,

Và một cách chậm chạp, ý tưởng đó lan ra các khoa học về nhận thức,

the human sciences, economics, et cetera.

các khoa học về con người, kinh tế và v...v...

At the same time, we physicists

Đồng thời, những nhà Vật lý chúng tôi

have been busy trying to make sense of

trở nên bận rộn để cố gắng hiểu được

and build on and integrate the discoveries

và xây dựng nên và kết hợp các khám phá

of quantum theory and relativity.

về thuyết lượng tử và tương đối.

And what we’ve been working out is the implications, really,

Và những gì chúng tôi đang làm sáng tỏ là những ứng dụng, thật vậy,

of the idea that the universe is made up of relations.

của ý tưởng là vũ trụ được tạo ra từ các mối quan hệ.

21st-century science is going to be driven

Khoa học của thế kỷ 21 sẽ được dẫn dắt

by the integration of these two ideas:

bởi sự kết hợp của hai ý tưởng này:

the triumph of relational ways of thinking

sự chiến thắng của những cách tư duy trong các mối quan hệ

about the world, on the one hand,

về thế giới, một mặt,

and self-organization or Darwinian ways of thinking about the world,

và sự tự tổ chức hay cách tư duy kiểu Darwin về thế giới,

on the other hand.

ở mặt còn lại.

And also, is that in the 21st century

Và cũng trong thế kỷ 21,

our thinking about space and time and cosmology,

tư duy của chúng ta về không gian và thời gian và vũ trụ luận,

and our thinking about society are both going to continue to evolve.

và tư duy của chúng ta về xã hội đều sẽ tiếp tục tiến hóa.

And what they’re evolving towards is the union

Và chúng đang tiến hóa hướng về sự thống nhất của

of these two big ideas, Darwinism and relationalism.

hai ý tưởng lớn, chủ nghĩa Darwin và chủ nghĩa các mối quan hệ.

Now, if you think about democracy from this perspective,

Nếu các bạn nghĩ về dân chủ theo hướng này,

a new pluralistic notion of democracy would be one that recognizes

một khái niệm đa cực mới về dân chủ sẽ là cái nhận ra rằng

that there are many different interests, many different agendas,

có rất nhiều sự quan tâm khác nhau, các dự định công việc khác nhau,

many different individuals, many different points of view.

các cá thể khác nhau, quan điểm khác nhau.

Each one is incomplete, because you’re embedded

Mỗi thứ đều không hoàn chỉnh, bởi vì các bạn bị nhúng

in a network of relationships.

vào trong mạng lưới các mối quan hệ.

Any actor in a democracy is embedded

Bất kể tác nhân nào trong nền dân chủ đều được nhúng

in a network of relationships.

trong mạng lưới các mối quan hệ.

And you understand some things better than other things,

Và các bạn sẽ hiểu rằng cái gì đó tốt hơn các thứ khác,

and because of that there’s a continual jostling

và vì thế tồn tại một sự xô đẩy không ngừng

and give and take, which is politics.

và sự cho và nhận, đó là chính trị.

And politics is, in the ideal sense,

Và chính trị, theo một nghĩa lý tưởng,

the way in which we continually address

chính là cách mà chúng ta liên tục xử lý

our network of relations in order to achieve

mạng lưới các mối tương hệ để đạt được

a better life and a better society.

một cuộc sống tốt hơn và một xã hội tốt hơn.

And I also think that science will never go away and --

Và tôi cũng nghĩ là khoa học sẽ không bao giờ chết đi và--

I’m finishing on this line.

Tôi xin kết thúc ở đây.

(Laughter)

(Những tràng cười)

In fact, I’m finished. Science will never go away.

Thật sự là tôi đa nói xong. Khoa học sẽ không bao giờ chết đi.