Larry Brilliant: TED Prize wish: Help stop the next pandemic

Larry Brilliant yaygın hastalıkları durdurmak istiyor.

Çeviri: cihad turhan Gözden geçirme: osman oguz ahsen

I'm the luckiest guy in the world.

Ben dünyadaki en şanslı kişiyim.

I got to see the last case of killer smallpox in the world.

Dünyadaki en son çiçek hastalığı vakasına şahit oldum.

Geçen yıl Hindistanda'ydım,

I was in India this past year,

ve çocuk felcinin en sonuncusunu görmüş olabilirim.

and I may have seen the last cases of polio in the world.

There's nothing that makes you feel more --

Sizi, şu an var olmayan bazı korkunç şeylerden kurtaran, bunun gibi

the blessing and the honor of working in a program like that --

kutsal ve onurlu işte çalışmaktan

than to know that something that horrible no longer exists.

daha iyi hissettirecek birşey yoktur.

So I'm going to tell you --

Bu yüzden, diyeceğim şu ki -- (Alkışlar) --

(Applause)

so I'm going to show you some dirty pictures.

bu yüzden, size birkaç pis resim göstereceğim.

They are difficult to watch, but you should look at them with optimism,

İzlemesi güç fakat ama onlara iyimser bakmanız gerekir

because the horror of these pictures will be matched

çünkü resimlerdeki korkunç şeyler artık onların

by the uplifting quality of knowing that they no longer exist.

var olmadığı şendlendirici bir gerçek ile eşleşirler.

But first, I'm going to tell you a little bit about my own journey.

Ama öncelikle size yolculuğumdan bahsedeceğim.

My background is not exactly the conventional medical education

Geçmişim sizin umduğunuz gibi bilinen tıbbi eğitimimden

that you might expect.

biraz farklı.

When I was an intern in San Francisco,

San Fransisico'da stajyerken,

Alcatraz adasını ele geçiren yerli

I heard about a group of Native Americans who had taken over Alcatraz Island,

Amerikan'ları ve orda çocuklarınını

and a Native American who wanted to give birth on that island,

doğurmak isteyen bir yerlinin yardımına hiçbir

and no other doctor wanted to go and help her give birth.

doktorun gelmediğini duydum.

I went out to Alcatraz, and I lived on the island for several weeks.

Alcatraz'a gittim ve birkaç hafta o adada yaşadım.

She gave birth; I caught the baby; I got off the island;

Bebeğini doğurdu, kucağıma bebeği aldım ve adadan ayrıldım

I landed in San Francisco;

San Francisco'da indim ve basın benimle görüşmek istedi

and all the press wanted to talk to me,

because my three weeks on the island made me an expert in Indian affairs.

çünkü adaki üç hafta beni Hindistan ilişkilerinde uzman yaptı.

(Laughter)

I wound up on every television show.

Bir televizyon programında benimle dalga geçildi.

Someone saw me on television; they called me up; and they asked me

Televizyonda beni gören biri beni aradı ve bana bir filmde

if I'd like to be in a movie and to play a young doctor

San Francisco'dan İngiltere'ye giden bir otobüs

for a bunch of rock and roll stars who were traveling in a bus ride

gezinti yapan bir grup rock and roll yıldızı konulu bir filmde

from San Francisco to England.

genç bir doktor rolünde oynamak isteyeceğimi sordu.

And I said, yes, I would do that,

so I became the doctor in an absolutely awful movie

Böylece Medicine Ball Caravan (Sağlık Topu Karavanı)

called "Medicine Ball Caravan."

adlı oldukça korkunç bir filmde doktor oldum.

(Laughter)

Now, you know from the '60s,

Şimdi 60lardan biliyoruz ki

you're either on the bus or you're off the bus; I was on the bus.

otobüsün ya içinde ya da dışındasındır.

My wife of 37 years and I joined the bus.

Ben otobüsteydim. Eşim ve ben 37 yıldır otobüsteyiz.

Our bus ride took us from San Francisco to London,

Otobüsümüs bizi San Francisco'dan Londra'ya götürüyor.

then we switched buses at the big pond.

Otobüsleri büyük bir gölette değiştirdik. İki tane daha fazla otobüsle

We then got on two more buses

Türkiye, İran ve Afganistan'dan geçip Hayber Geçidi'nden

and we drove through Turkey and Iran, Afghanistan,

her genç doktor gibi Pakistan'a gidiyoruz.

over the Khyber Pass into Pakistan, like every other young doctor.

This is us at the Khyber Pass, and that's our bus.

İşte Hayber Geçidi'ndeyiz ve bu da otobüsümüz.

We had some difficulty getting over the Khyber Pass.

Hayber Geçidi'nden bir kaç zorluk yaşadık

But we wound up in India.

ama Hindistan'a vardık.

And then, like everyone else in our generation,

Sonrasında, bizim nesildeki herkes gibi

we went to live in a Himalayan monastery.

Himalaya manastırına yaşamaya gittik.

(Laughter)

(Gülmeler)

This is just like a residency program,

Bu, tıp okulunda bulunan kişiler için

for those of you that are in medical school.

bir ihtisas dönemi programıydı.

(Laughter)

Bize şu kıyafetlerden kurtulup, yerine üç parçalı kıyafet

And we studied with a wise man, a guru named Karoli Baba,

who then told me to get rid of the dress,

giymemizi ve gidip Birleşmiş Milletlerde

put on a three-piece suit,

bir diplomat olup

go join the United Nations as a diplomat

Dünya Sağlık Örgütü adına çalışmamızı

söyleyen bir bilge ile çalıştık.

and work for the World Health Organization.

And he made an outrageous prediction that smallpox would be eradicated,

Ve çicek hastalığının ortadan kaldırılabileceği gibi ciddi bir tahminde bulundu

and that this was God's gift to humanity,

ve kendini adamış bilim adamlarının

because of the hard work of dedicated scientists.

çok çalışmaları sonucunda Tanrı'nın bir hediyesiydi.

And that prediction came true.

Ve bu tahmin gerçek oldu, ve Rahima Banu adındaki bu genç kız,

This little girl is Rahima Banu,

and she was the last case of killer smallpox in the world.

ve bu ölümcül hastalığın dünyadaki son vakasıydı.

And this document is the certificate that the global commission signed,

Ve bu belge de dünya çapındaki komisyonun imzaladığı

certifying the world to have eradicated the first disease in history.

ve dünyadan silinen ilk hastalığı doğrulayan sertfikadır.

The key to eradicating smallpox was early detection, early response.

Çicek hastalığını bitirmenin püf noktası erken tanı ve erken tedaviydi.

I'm going to ask you to repeat that: early detection, early response.

Sizden tekrarlamanızı istiyeceğim, erken tanı, erken tedavi.

Can you say that?

Söyleyebilir misiniz?

Audience: Early detection, early response.

Seyirci: Erken tanı, erken tedavi.

Larry Brilliant: Smallpox was the worst disease in history.

Larry Brilliant: Çiçek hastalığı tarihteki en kötü hastalıktır.

It killed more people than all the wars in history.

Tarihteki tüm savaşlardan daha fazla insan öldürdü.

In the last century, it killed 500 million people.

Geçen yüzyılda 500 milyon insan öldürdü.

You're reading about Larry Page already.

İkiden fazla kişi -- şu an Larry Page hakkında okuyorsunuz

Somebody reads very fast.

birileri hızlıca okudu. (Gülmeler)

(Laughter)

Larry Page ve Sergey Brin --

In the year that Larry Page and Sergey Brin --

with whom I have a certain affection and a new affiliation --

kendisine karşı yakınlık ve bağlılık duyduğum biri --

in the year in which they were born,

doğdukları yılda, iki milyon

insan çiçek hastalığından öldü.

two million people died of smallpox.

Çiçek hastalığının 1980'de bittiğini duyurduk.

We declared smallpox eradicated in 1980.

This is the most important slide that I've ever seen in public health,

Bu bizim sağlığımızda görmediğim bir en önemli bölüm

[Sovereigns killed by smallpox] because it shows you

çünkü size gösteriyor ki zengin veya fakir,

to be the richest and the strongest,

and to be kings and queens of the world,

ve dünyanın kralı veya kraliçesi olmak

did not protect you from dying of smallpox.

sizi çiçek hastalığından koruyamıyor.

Never can you doubt that we are all in this together.

İnkar edemeyiz ki hepimiz bunun içindeyiz.

But to see smallpox from the perspective of a sovereign

Ama çiçek hastalığına karşı güçlü olduğumuz bir açıdan

is the wrong perspective.

düşünmek de yanlış.

You should see it from the perspective of a mother,

Buna bir annenin çocuğunun bu hastalığı ilerleyişini

watching her child develop this disease and standing by helplessly.

görmesi ve öylece durup yardım edememesi açısından bakın.

Day one, day two, day three,

İlk gün, ikinci gün, üçüncü gün, dördüncü gün, beşinci gün, altıncı gün.

day four, day five, day six.

You're a mother and you're watching your child,

Siz bir annesiniz ve çocuğunuzu izliyorusunuz,

and on day six, you see pustules that become hard.

ve altıncı günde, kabarcıklar görmek çok acı verir.

Altıncı günde, size çukur şeklinde çiçek hastalığı izleri gösterirler.

Day seven, they show the classic scars of smallpox umbilication.

Day eight.

Sekizinci gün.

And Al Gore said earlier

Ve Al Gore'nin önceden dediği gibi, dünyadaki en çok çekilen fotoğraf,

that the most photographed image in the world,

the most printed image in the world,

dünyada en çok basılan resim,

was that of the Earth.

Ama bu 1974'te idi,

But this was in 1974, and as of that moment,

ve bu fotoğrafın çekildiği zamanlarda

this photograph was the photograph that was the most widely printed,

en geniş çapta basıldı

because we printed two billion copies of this photograph,

insanlara göstermek ve evlerinde çiçek hastalığı taşıyan

and we took them hand to hand, door to door,

olup olmadığını sormak için bu fotoğraftan

iki milyar tane bastırdık ve elden ele, kapı kapı dolaşarak dağıttık

to show people and ask them if there was smallpox in their house,

because that was our surveillance system.

çünkü bizim denetleme sistemimiz buydu. Google yoktu,

We didn't have Google, we didn't have web crawlers,

internet erişimimiz ve bilgisayarımız da yoktu.

we didn't have computers.

By day nine -- you look at this picture and you're horrified;

Dokuzuncu günde, şu resme bakın ve korkun.

I look at this picture and I say, "Thank God,"

Bu resme bakıp diyorum ki, "Teşekkürler Allah'ım"

because it's clear that this is only an ordinary case of smallpox,

çünkü açıkça görünüyor ki bu normal bir çiçek vakası ve

and I know this child will live.

biliyorum, bu çocuk yaşıyacak.

And by day 13, the lesions are scabbing, his eyelids are swollen,

On üçüncü günde, yaralar kabuk bağlar, göz kapakları şişer,

but you know this child has no other secondary infection.

ama biliyorsunuz ki bu çocuğun ikinci bir enfeksiyonu yoktur.

20'ince günde, yaşam için yaralı olsada bu çocuk yaşıyacak.

And by day 20, while he will be scarred for life, he will live.

Bunun gibi olmayan çiçek hastalıkları da var.

There are other kinds of smallpox that are not like that.

This is confluent smallpox,

Bu konfluent çiçek hastalığı,

in which there isn't a single place on the body where you could put a finger

vücutta parmağını dokunuracak doku bozukluğu olmayan

and not be covered by lesions.

yer bırakmamıştır.

Flat smallpox, which killed 100 percent of people who got it.

Normal çiçek hastalığı, hastalığı kapan isanları yüzde yüz öldürür.

And hemorrhagic smallpox, the most cruel of all,

Ve kanamalı çiçek, içlerinde en kötüsü,

which had a predilection for pregnant women.

hamile bayanlarda daha çok görülür.

I've probably had 50 women die.

Tahminen 50 kadını kaybettik. Hepsi de kanamalı çiçek hastalığı olmuştu.

They all had hemorrhagic smallpox.

I've never seen anybody die from it who wasn't a pregnant woman.

Bu hastalıktan ölen ama hamile olmayan bayan görmedim.

In 1967, the WHO embarked on what was an outrageous program

1967 de, WHO (Dünya Sağlık Örgütü) hastalığı ortadan kaldırmak

to eradicate a disease.

için ciddi bir girişim yaptı.

In that year, there were 34 countries affected with smallpox.

O yılda, çiçek hastalığı 34 ülkeyi etkilemişti.

By 1970, we were down to 18 countries.

1970'ye kadar, 18 ülkeye düşürdük.

1974, we were down to five countries.

1974'te 5 ülke kaldı.

But in that year, smallpox exploded throughout India.

Ama o yıl hastalık, Hindistan'da ortaya çıktı.

Ve Hindistan, hastalığın en son ayakta kaldığı yer oldu.

And India was the place where smallpox made its last stand.

In 1974, India had a population of 600 million.

1974'te, Hindistan'ın nüfusu 600 milyon oldu.

There are 21 linguistic states in India,

Hindistan'da 21 dil konuşan yer vardı,

which is like saying 21 different countries.

bu bir bakıma 21 ülke demektir.

There are 20 million people on the road at any time,

Herhangi bir anda 20 milyon insan yolda, otobüste,

in buses and trains, walking; 500,000 villages, 120 million households,

trende, veya yürüyordur, 500,000 köy ve 120 milyon hane vardır,

and none of them wanted to report

ve hiçbiri de evlerinde çiçek hastalığı olduğunu bildirmek istemezler

if they had a case of smallpox in their house,

because they thought that smallpox was the visitation of a deity,

çünkü onlara göre çiçek hastalığı serinlik annesi Shila Mata'nın

Shitala Mata, the cooling mother,

dini bir ziyaretidir

and it was wrong to bring strangers into your house

ve evde ilahi bir ziyaret varken yabancıları

when the deity was in the house.

davet etmek yanlıştır. Hastalığı bildirme girişiminde bulunmadılar.

No incentive to report smallpox.

It wasn't just India that had smallpox deities;

Bu çiçek hastalığı olayı sadece Hindistan'da değil

smallpox deities were prevalent all over the world.

tüm dünyada yaygın bir olaydı.

So, how we eradicated smallpox was --

Bu yüzden, hastalığı bitirmek için herkesi aşılamak da işe yaramaz.

mass vaccination wouldn't work.

You could vaccinate everybody in India,

Hindistan'daki herkesi aşılayabilirsiniz,

but one year later there'd be 21 million new babies,

fakat bir yıl sonra 21 milyon yeni bebek doğuyor

which was then the population of Canada.

ki bu, Kanada'nın nüfusu kadardır.

It wouldn't do just to vaccinate everyone.

Bu herkesi aşılayarak yapılabilecek bir şey değildi.

You had to find every single case of smallpox in the world

Dünyadaki tüm çiçek hastalığı vakalarını aynı anda bulup

at the same time, and draw a circle of immunity around it.

bir bağışıklık çemberi çizmeniz gerekir.

And that's what we did.

İşte biz bunu yaptık.

In India alone, my 150,000 best friends and I went door to door,

Sadece Hindistan'da, ben ve 150,000 dostum

kapı kapı aynı resimle dolaştık.

with that same picture,

to every single house in India.

Bir milyardan fazla evi telefonla aradık.

We made over one billion house calls.

And in the process, I learned something very important.

Bu aşamada, çok önemli birşey öğrendim.

Every time we did a house-to-house search,

Evleri teker tekrer dolaştığım sırada,

çiçek hastalığı bildirenlerin sayısı arttı.

we had a spike in the number of reports of smallpox.

When we didn't search, we had the illusion that there was no disease.

Aramadığımız zamanda, sanki hastalığın durdurma sihiri yaptık.

When we did search, we had the illusion that there was more disease.

Arama yaptığımız zaman da, sanki çok daha fazla hastalık sihri yaptık.

A surveillance system was necessary,

Gözetim sistemi gerekliydi

because what we needed was early detection, early response.

çünkü yapmamız gereken erken tanı, erken tedaviydi.

So we searched and we searched,

Araştırdık, araştırdık ve Hindistan'da bulunan

and we found every case of smallpox in India.

tüm çiçek hastalıklarını bulduk. Karşılığını aldık.

We had a reward. We raised the reward.

Ödülümüzü artırdık. Daha da artırmaya devam ettik.

We continued to increase the reward.

We had a scorecard that we wrote on every house.

Her evde yazdığım bir sayı kartı vardı.

And as we did that,

Bunu yaptığımızda, dünyada bildirilen hastalık vakaları sıfıra indi,

the number of reported cases in the world dropped to zero.

ve 1980'de çiçek hastalığının evrensel bitişini bildirdik.

And in 1980, we declared the globe free of smallpox.

It was the largest campaign in United Nations history,

Birleşmiş Millet'lerin Irak savaşına kadar yaptığı en büyük çalışmaydı.

until the Iraq war.

Dünyanın her yerinden 150,000 insan,

150,000 people from all over the world --

doctors of every race, religion, culture and nation,

her kökenden, dinden, kültür ve milletten doktorlar

who fought side by side, brothers and sisters,

omuz omuza, kardeşçe bir arada ortak bir neden için,

with each other, not against each other,

dünyayı daha iyi hale getirmek için savaştılar.

in a common cause to make the world better.

But smallpox was the fourth disease that was intended for eradication.

Ama çiçek hastalığı yok edilmeye çalışılan dördüncü hastalıktı.

We failed three other times.

İlk üçünde yapamadık.

We failed against malaria, yellow fever and yaws.

Sıtma, sarı humma ve ekvator frengisinde başarısız olduk.

But soon we may see polio eradicated.

Ama yakında çocuk felcinin de bitişini görebiliriz.

But the key to eradicating polio is early detection, early response.

Ama çocuk felcini yenmenin kilit noktası erken teşhis, erken tedavidir.

This may be the year we eradicate polio.

Bu yıl çocuk felcinin sonu olabilir --

That will make it the second disease in history.

bu tarihteki ikinci hastalık olacaktır.

And David Heymann, who's watching this on the webcast --

Ve David Heymann, şu an internetten bizi izliyor --

David, keep on going. We're close!

David, devam et. Çok yakınız. Dört ülkeye kadar indik.

We're down to four countries.

(Applause)

(Alkışlar)

I feel like Hank Aaron.

Kendimi Hank Aaron gibi hissediyorum. Barry Bonds her an yerimi alabilir.

Barry Bonds can replace me any time.

Let's get another disease off the list of terrible things to worry about.

Haydi listeden endişelenmemiz gereken bir hastalığı daha çıkaralım.

I was just in India working on the polio program.

Hindistan'da çocuk felci programında çalışıyordum.

The polio surveillance program is four million people going door to door.

Çocuk felci gözetim programı dört milyon insanın kapı kapı dolaşması demektir.

That is the surveillance system.

Gözetleme sistemi buydu.

But we need to have early detection, early response.

Ama bizim erken teşhis ve erken tedavi yapmamız gerek.

Blindness, the same thing.

Körlük, aynı şey. Körlüğü keşfetmenin püf noktası

The key to discovering blindness is doing epidemiological surveys

epidemiyolojik anketler yapmak ve körlük nedenlerini bulmaktır

and finding out the causes of blindness,

so you can mount the correct response.

bu sayede doğru tepki verebilirsiniz.

The Seva Foundation was started by a group of alumni

The Seva Kuruluşu çiçek hastalığıyla savaşma programından

of the Smallpox Eradication Programme,

mezun olanların başlattığı bir eylemdir,

who, having climbed the highest mountain,

bu kişiler en yüksek dağlara tırmanıp

tasted the elixir of the success of eradicating a disease,

hastalığı yenme iksirini tattıkları için tekrar

wanted to do it again.

yapmak istiyorlar.

And over the last 27 years, Seva's programs in 15 countries

Geçen 27 yıldan sonra, Seva'nın programları 15 ülkede

have given back sight to more than two million blind people.

iki milyardan fazla kör insana görme yetisini kazandırdı.

Seva got started because we wanted to apply these lessons

Seva girişime başladı çünkü takip ve epidemiyolojik

of surveillance and epidemiology

derslerini hiç kimsenin bakmadığı

to something which nobody else was looking at as a public health issue:

toplumsal bir sağlık konusuna yani

körlüğe uygulmak istiyorduk,

blindness, which heretofore had been thought of only as a clinical disease.

körlük bu zamana kadar sadece klinik bir hastalık olarak bilinirdi.

In 1980, Steve Jobs gave me that computer, which is Apple number 12,

1980'de, Steve Jobs bana bu bilgisayarı, Apple 12 numara, verdi

ve şu an hala Kathmandu'da çalışır durumda

and it's still in Kathmandu, and it's still working,

and we ought to go get it and auction it off and make more money for Seva.

ve onu alıp açık artırmada satıp Seva için para toplamamız gerek.

And we conducted the first Nepal survey ever done for health,

Sağlık ve ülke çapındaki körlük hakkında bir anket

and the first nationwide blindness survey ever done,

yaptık, bu anket ilk defa yapılmıştı

and we had astonishing results.

ve biz şaşırtıcı sonuçlara ulaştık.

Instead of finding out what we thought was the case --

Konuda tahmin ettiğimiz şeyin yerine --

that blindness was caused mostly by glaucoma and trachoma --

körlük çoğunlukla glokom ve trahom'dan dolayı ortaya çıkıyordu --

we were astounded to find out

körlüğün kartarakt'ten başka bir nedenden dolayı çıktığına çok şaşırdık.

that blindness was caused instead by cataract.

Ne olduğunu bilmeden ne engelleyebilirsin ne de tedavi edebilirsin.

You can't cure or prevent what you don't know is there.

In your TED packages there's a DVD, "Infinite Vision,"

Bizim TED paketlerimizide Sonsuz Görüş (Infinite Vision) adında

about Dr. V and the Aravind Eye Hospital.

Aravind Göz Hastanesinden Dr. V'nin DVD'si vardı.

I hope that you will take a look at it.

Umarım ona bir göz atarsınız.

Aravind, which started as a Seva project,

Seva projesi olarak başlaya Aravind

is now the world's largest and best eye hospital.

şimdi dünyanın en büyük ve iyi hastanesidir.

This year, that one hospital will give back sight

Bu yıl,Hindistan Tamil Nadu'da 300,000'den fazla

to more than 300,000 people in Tamil Nadu, India.

kişi tekrar görme yeteneğini geri kazandı.

(Applause)

(Alkışlar)

Bird flu.

Kuş gribi. Burda hep kötü şeylerin temsilcisi gibi duruyorum --

I stand here as a representative of all terrible things --

this might be the worst.

bu en kötüsü olabilir.

The key to preventing or mitigating pandemic bird flu

Evrensel kuş gribini engellemenin püf noktası

is early detection and rapid response.

erken tanı erken tedavidir.

We will not have a vaccine or adequate supplies of an antiviral

Önümüzdeki üç yıl içinde kuş gribi çıkarsa, elimizde

to combat bird flu if it occurs in the next three years.

aşı ve yeterince antiviral olmayacaktır.

WHO stages the progress of a pandemic.

DSÖ (WHO) hastalığın ilerleyişini sıraladı.

We are now at stage three on the pandemic alert stage,

Şimdi üçüncü aşamadayız, insan-insan iletimi adlı

with just a little bit of human-to-human transmission,

evrensel alarm aşamasındayız

but no human-to-human-to-human sustained transmission.

ama insan-insan-insan iletimi şu an yaşanmıyor.

The moment WHO says we've moved to category four --

WHO dördüncü seviyeye geçtiğimizi söyledi anda,

this will not be like Katrina.

bu Katrina durumu gibi olmayacak. Bir nevi bu dünya duracak.

The world as we know it will stop.

There'll be no airplanes flying.

Havada uçan uçak kalmayacak.

Would you get in an airplane with 250 people you didn't know,

Hiç tanımadığınız 250 öksüren, hapşıran kişinin bulduğu

coughing and sneezing,

bir uçağa bazılarının bu hastalığı taşıdığını, bu

when you knew that some of them might carry a disease that could kill you,

hastalığın sizi öldürebileceğini ve aşısının

for which you had no antivirals or vaccine?

olmadığını bilerek biner misiniz?

I did a study of the top epidemiologists in the world in October.

Ekim ayında dünyanın en iyi epidemiyolojistleri ile çalıştım.

I asked them -- these are all fluologists and specialists in influenza --

Onlara -- burdakiler nezle ve grip konusunda uzman kişler --

and I asked them the questions you'd like to ask them:

ve onlara sizin sormak istediğiniz soruları sordum.

What do you think the likelihood is that there'll be a pandemic?

Yaygın olma olasılığı hakkında ne düşünüyorsunuz?

If it happens, how bad do you think it will be?

Eger gerçekleşirse, ne kadar kötü olacağını düşünüyorsunuz?

Fifteen percent said they thought there'd be a pandemic within three years.

Yüzde 15'i üç yıl içinde salgın olacağını düşündüğünü söyledi.

But much worse than that,

Ama bundan da kötüsü,

90 percent said they thought there'd be a pandemic

yüzde 90'ı çocuklarınızın veya torunlarınızın ömrü

within your children or your grandchildren's lifetime.

süresinde bir salgın olacağını düşündüğünü söyledi.

And they thought that if there was a pandemic,

Ve onlara göre, eğer bir salgın olursa,

a billion people would get sick.

bir milyar insan hasta olacak.

As many as 165 million people would die.

165 milyon kişi kadarı da ölecek.

There would be a global recession and depression

Piyasada küresel bir durgunluk ve depresyon yaşanacak

as our just-in-time inventory system

çünkü bizim tam vakitinde envanter sistemimiz

and the tight rubber band of globalization broke,

ve sıkı global bağlarımız bozulacak

and the cost to our economy of one to three trillion dollars

ve bunun ekonomiye zararı bir ila üç trilyon dolar kadar

would be far worse for everyone than merely 100 million people dying,

olacak ve bu 100 milyon insanın ölmesinden daha zararlı olacak

çünkü bu kadar insan işini kaybedecek

because so many more people would lose their job

and their healthcare benefits,

ve sağlık durumlarının nasıl

that the consequences are almost unthinkable.

olacağını düşünmek çok zor olacak.

And it's getting worse, because travel is getting so much better.

Ve daha da kötüye gidecek çünkü hastalık daha fazla yayılacak.

Let me show you a simulation of what a pandemic looks like.

Neden bahsettiğimi göstermek için size hastalığın yayılma

So we know what we're talking about.

simulasyonunu göstermeme izin verin.

Let's assume, for example, that the first case occurs in South Asia.

Farz edelim, mesela, ilk vaka Güney Asya'da görülmüş olsun.

It initially goes quite slowly.

İlk başta yavaş ilerler.

You get two or three discrete locations.

Belli başlı iki-üç yeriniz olur.

Then there'll be secondary outbreaks, and the disease will spread

Sonra da ikinci bir patlama olacak, ve hastalık ülkeden ülkeye

from country to country so fast that you won't know what hit you.

o kadar hızlı yayalacak ki siz ne olduğunu anlayamayacaksınız.

Within three weeks it will be everywhere in the world.

Üç hafta içinde, dünyanın her tarafında olacak.

Now, if we had an "undo" button, and we could go back and isolate it

Şimdi, geri al tuşuna basarsak, geri gidip bağlantısını kesebiliriz

and grab it when it first started -- if we could find it early,

ve ilk başladığında yakalarız. Eğer erkenden bulabilirsek,

and we had early detection and early response,

erken tanı ve erken teşhiste bulunuruz,

and we could put each one of those viruses in jail --

ve her bir virüsü kafeste tutabiliriz

that's the only way to deal with something like a pandemic.

işte bu yaygın bir hastalıkla baş edebilmenin tek yolu.

And let me show you why that is.

Size bunun nedenini göstereyim.

We have a joke.

Bir fıkra vardır. Bu epidemik eğri, her tedavideki insan,

This is an epidemic curve, and everyone in medicine,

I think, ultimately gets to know what it is.

bence, en son ne olduğunu herkes anlıyacak.

But the joke is,

Ama bu fıkra, bir epidemiolojist bir yaygın hastalığa ulaşmaya

an epidemiologist likes to arrive at an epidemic right here

and ride to glory on the downhill curve.

tam burda sever ve zafere bu bayır aşağıda ulaşır.

(Laughter)

But you don't get to do that usually.

Ama genelde bunu yapmak zorunda değilsiniz.

You usually arrive right about here.

Genelde burda ulaşırsınız.

What we really want is to arrive right here, so we can stop the epidemic.

İstediğimiz şey, burda ulaşmak ve hastalığı durdurabilmek.

But you can't always do that.

Ama bunu her zaman yapamazsınız. Fakat, ilk vakaların

But there's an organization that has been able to find a way

nerde görüldüğünü öğrenmek için bir yol bulan KHSBA (GPHIN) adında

to learn when the first cases occur,

and that is called GPHIN;

bir organizasyon var.

it's the Global Public Health Information Network.

Adı Küresel Halk Sağlığı Bilgi Ağı (Global Public Health Information Network)

And that simulation that I showed you

Size gösterdiğim simulasyonu kuş gribi olduğunu düşünmüşsünüzdür,

that you thought was bird flu -- that was SARS.

And SARS is the pandemic that did not occur.

ama SARS'tı. Ve SARS hastalığı yayılmadı.

And it didn't occur

Hiç yayılmadı çünkü KHSBA SARS hastalığının yayılabileceğini

because GPHIN found the pandemic-to-be of SARS

WHO açıklamadan üç ay önce duyurdu,

three months before WHO actually announced it, and because of that,

ve bu sayede SARS yayılmadan önce onu durdurabildik.

we were able to stop the SARS pandemic.

And I think we owe a great debt of gratitude

Ve bu yüzden KHSBA'ya ve şu an seyirciler içerisinde bulunan

to GPHIN and to Ron St. John,

who I hope is in the audience some place -- over there --

KHSBA'nın kurucusu Ron Stç John'a -- işte orda --

who's the founder of GPHIN.

minnet borcumuz var.

(Applause)

(Alkışlar)

Hello, Ron!

Merhaba, Ron.

(Applause)

(Alkışlar)

And TED has flown Ron here from Ottawa, where GPHIN is located,

TED Ron'u buraya Ottawadan, KHSBA'nın bulunduğu yerden getirdi

because not only did GPHIN find SARS early,

çünkü KHSBA yalnızca SARS'ı erken teşhis etmedi

but you may have seen last week

aynı zamanda geçen hafta, 14 Şubat'ta İran'da kuş gribi duyurusu yapan

that Iran announced that they had bird flu in Iran,

but GPHIN found the bird flu in Iran not February 14 --

İran'dan daha önce, KHSBA Ekimde İran'da kuş gribi buldu.

but last September.

We need an early-warning system

Bize insanlığın en kötü kabusundan

to protect us against the things that are humanity's worst nightmare.

koruyacak erken uyarı sistemi gerekli.

And so my TED wish is based on the common denominator

Ve bu yüzden benim TED dileğim bu deneyimlerin ortak paydasına dayanır.

of these experiences.

Smallpox -- early detection, early response.

Çiçek hastalığı -- erken teşhis, erken tedavi.

Blindness, polio -- early detection, early response.

Körlük, çocuk felci -- erken teşhis, erken tedavi.

Pandemic bird flu -- early detection, early response.

Yaygın kuş gribi -- erken teşhis, erken tedavi. Bu bir dua etme şekli.

It is a litany.

It is so obvious that our only way of dealing with these new diseases

Şu açık ki, yeni hastalıklarda mücadele etmemizin tek yolu

is to find them early and to kill them before they spread.

onları erkenden bulup yayılmadan yok etmek.

So, my TED wish is for you to help build a global system --

Bu yüzden, benim sizden TED dileğim küresel bir erken

an early-warning system --

uyarı sistemi inşa etmek,

to protect us against humanity's worst nightmares.

böylece insanlığın en kötü kabuslarına karşı koyabilmek.

And what I thought I would call it is "Early Detection,"

Bu yüzden bunun Erken Teşhis diye adlandırmayı düşündüm

But it should really be called ...

ama aslında Toplam Erken Deteksiyon diye adlandırlmalı.

"Total Early Detection." [TED]

(Laughter)

(Gülmeler)

What?

(Alkışlar)

(Applause)

What?

(Applause)

But in all seriousness,

Ama ciddi olursak,

because this idea is birthed in TED,

çünkü bu fikir TED'den çıktı,

I would like it to be a legacy of TED, and I'd like to call it

TED'in bir mirası olmak istiyorum, ve bunu Uluslararası

the "International System for Total Early Disease Detection."

Toplam Erken Diagnostik Hastalık Sistemi olarak adlandırmak istiyorum.

[INSTEDD]

And INSTEDD then becomes our mantra.

Ve UTEDTS (INSTEDD) bizim tekrar kelimemiz olacak.

So instead of a hidden pandemic of bird flu,

Böylece, gizli yayılan kuş gribini bulacağız

we find it and immediately contain it.

ve onu kapsayabileceğiz.

Instead of a novel virus caused by bio-terror or bio-error,

Biyo-terör veya biyo-hatadan kaynaklanan yeni bir virüsün yönünü

or shift or drift, we find it and we contain it.

değiştirme veya saptırma yerine onu bulup kapsıyacağız.

Instead of industrial accidents like oil spills

Yağ sızıntıları ya da Bhopal'daki facia gibi endüstriyel kazaların yerine

or the catastrophe in Bhopal,

we find them, and we respond to them.

onları bulup karşılık vereceğiz.

Instead of famine, hidden until it is too late,

Kıtlığı geç olmadan ortaya çıkarıp teşhis edeceğiz ve düzelteceğiz.

we detect it, and we respond.

And instead of a system which is owned by a government,

Devletin sahip olduğu,

devlet içinde gizli kalan bir sistem yerine

and hidden in the bowels of government,

let's build an early detection system

erken tanı sistemi inşa edelim

that's freely available to anyone in the world in their own language.

bu sistem dünyanın her yerinde, her ulusun kendi dilinde olsun.

Let's make it transparent, non-governmental,

Şeffaf, hükümet dışı, bir ülkeye veya

not owned by any single country or company,

bir şirkete ait olmayan doğal bir ülkenin

housed in a neutral country, with redundant backup

ev sahipliği yaptığı fazladan başka bir zaman

in a different time zone and a different continent.

dilimindeki bir ülkede yedeği olan ve KHSBA'nın

And let's build it on GPHIN.

üzerine bir sistem inşa edelim. KHSBA ile başlayalım.

Let's start with GPHIN.

Let's increase the websites that they crawl

Websitelerin sayısını 20,000'den 20 milyona çıkaralım.

from 20,000 to 20 million.

Let's increase the languages they crawl

Konuşulan dil sayısını yediden 70'e çıkaralım ve daha fazlası..

from seven to 70, or more.

Let's build in outbound confirmation messages,

SMS, anlık ileti, metin mesajı

using text messages or SMS or instant messaging

sistemlerinden 100 metre içindeki duyduğunuz

to find out from people who are within 100 meters

söylentilerinin gerçekten doğru olup olmadığını öğreneceğimiz

of the rumor that you hear,

if it is, in fact, valid.

bir sistem kuralım.

And let's add satellite confirmation.

Ve buna uydu haberleşmesini de dahil edelim.

And we'll add Gapminder's amazing graphics to the front end.

Ve Gapminder'in muhteşem grafiklerini de ön tarafa ekleyelim.

And we'll grow it as a moral force in the world,

Ve dünyada bu kötü şeyler hakkında bilen

finding out those terrible things

olup olmadığını bulacağımız ve bize cevap verebilecek kişilerin olduğu

before anybody else knows about them,

and sending our response to them,

bir manevi güç büyütelim. Bu sayede gelecek yıl,

so that next year, instead of us meeting here,

burda buluşmak yerine,

lamenting how many terrible things there are in the world,

dünyada ne kötü şeylerin olduğundan bahsedebilceğimiz

we will have pulled together,

elbirliğiyle ile çalışacağımız, eşsiz yeteneklere sahip

used the unique skills and the magic of this community,

olduğumuz ve bu topluluğun sihri,

and be proud that we have done everything we can to stop pandemics,

ve salgınları ve felaketleri durdurabilmek için herşeyi yaptığımızdan dolayı

other catastrophes, and change the world, beginning right now.

gurur duyacağımız ve dünyanın başlangıcını şimdi değiştireceğimiz şeyler yapalım.

(Alkışlar)

(Applause)

Chris Anderson: An amazing presentation.

Chris Anderson: Şaşırtıcı bir sunum. Herşeyden önce,

First of all, just so everyone understands:

herkesin anladığı gibi, web gezgini kurarak, üreterek

you're saying that by creating web crawlers,

İnternetteki trafiklere bakarak onlar

looking on the Internet for patterns,

they can detect something suspicious

şüpheli birşeyi WHO'dan önce, kimse farketmeden

before WHO, before anyone else can see it?

önce bulabilir mi dersin?

Give an example of how that could possibly be true.

Sadece açıkla. Bunun nasıl gerçek olacağı ile ilgili bize bir örnek versen.

Larry Brilliant: Herşeyden önce, telif hakkı ihlal etme konusunda çıldırmadın di mi?

Larry Brilliant: You're not mad about the copyright violation?

CA: Hayır, telifi severim.

CA: No. I love it.

(Laughter)

LB: Well, as Ron St. John --

LB: Eh, sen de bilirsin, Ron St. John gibi -- umarım onla tanışır ve

I hope you'll go and meet him in the dinner afterwards and talk to him.

ardından bir yemeğinde konuşursun --

When he started GPHIN --

1997'de KHSBA'yı başlattığında, kuş gribi patlaması oldu.

In 1997, there was an outbreak of bird flu -- H5N1.

It was in Hong Kong.

H5N1. Hong Kong'taydı. Hatrı sayılacak sayıda doktor acilen

And a remarkable doctor in Hong Kong responded immediately,

Hong Kong'ta 1.5 milyon tavuk itlaf ederek katkıda bulundu,

by slaughtering 1.5 million chickens and birds,

and they stopped that outbreak in its tracks.

ve o yol üzerindeki salgını durdurdular.

Immediate detection, immediate response.

Hemen algılama, anında tepki.

Then a number of years went by,

Birkaç yıl geçtikten sonra,

and there were a lot of rumors about bird flu.

kuş gribi ile ilgile dedikodular çıktı.

Ron and his team in Ottawa began to crawl the web --

Ron ve takımı Ottawa'da internet taramasına başladı,

only crawling 20,000 different websites, mostly periodicals --

çoğu dergi, sadece 20,000 farklı website taradılar

and they read about and heard about a concern,

ve yüksek ateş ve kuş gribi semptomları bulunduran çocukları

of a lot of children who had high fever and symptoms of bird flu.

hakkında okudu ve duyumlar aldılar.

They reported this to WHO.

Bunu WHO'ya bildirdiler. WHO'nun harekete geçmesi biraz zaman aldı.

WHO took a little while taking action,

because WHO will only receive a report from a government,

çünkü WHO sadece devletten bildiri alacaktır

because it's the United Nations.

çünkü kendisi Birleşmiş Milletler'dendir.

But they were able to point to WHO and let them know

Ama onlar WHO'nun dikkatini çekti ve onları da

that there was this surprising and unexplained cluster of illnesses

sürpriz ve açıklayamayan kuş gribi gibi bir hastalığın

that looked like bird flu.

yayılacağı konusunda uyardı.

That turned out to be SARS.

Bu SARS oldu.

That's how the world found out about SARS.

Dünya SARS'tan bu böyle haberdar oldu.

And because of that, we were able to stop SARS.

Bu sayede SARS'ı durdurabildik.

Now, what's really important is that, before there was GPHIN,

Şimdi, önemli olan, KHSBA'dan önce, kıtlık, kuş gribi

100 percent of all the world's reports of bad things --

veya Ebola hakkındaki raporların yüzde 100'ü

whether you're talking about famine

tüm dünyadaki yaşanan istenmeyen olaylar

or you're talking about bird flu or you're talking about Ebola --

hakkındaydı -- tüm milletlerden

100 percent of all those reports came from nations.

gelen raportalın yüzde yüzü.

The moment these guys in Ottawa --

Bu kişiler Ottawa'da bulunduğunda, yıllık 800,000 bütçe ile

on a budget of 800,000 dollars a year -- got cracking,

harekete geçerek, yüzde 75'i KHSBA'dan olmak üzere

75 percent of all the reports in the world came from GPHIN,

25 percent of all the reports in the world

yüzde 25'i de dünyanın 180 ülkesinden

came from all the other 180 nations.

olmak üzere rapor topladılar.

Now, here's what's really interesting:

Şimdi, gerçekten garip olan şey şu,

after they'd been working for a couple years,

birkaç yıl çalıştıktan sonra,

what do you think happened to those nations?

sizce bu ülkelerde neler oldu?

They felt pretty stupid.

So they started sending in their reports early.

Berbat hisstetiler, bu yüzden daha önce kendi raporlarında göndermeye başladı.

And now, their reporting percentage is down to 50 percent,

Şimdi raporlama yüzdelere yüzde 50'ye düştü

because other nations have started to report.

çünkü başka ülkeler de rapor göndermeye başladı.

So, can you find diseases early by crawling the web?

Yani, internet taraması ile hastalıkları erkenden bulabilir misiniz?

Of course you can.

Tabiki yapabilirsiniz. Peki KHSBA'dan daha da erkenden bulabilir misiniz?

Can you find it even earlier than GPHIN does now?

Of course you can.

You saw that they found SARS using their Chinese web crawler

Tabiki bulursunuz. Siz de onların Çin web gezginlerini

kullanarak İngiliz web gezginlerinden tam altı

a full six weeks before they found it using their English web crawler.

hafta önce hastalığı bulduklarını gördünüz.

Well, they're only crawling in seven languages.

Pekala, onlar sadece yedi dilde tarama yapıyorlardı.

These bad viruses really don't have any intention

Bu kötü virüslerin önce İngiliz, İspanyol veya Fransız

of showing up first in English or Spanish or French.

milliyetinde önce çıkma amacı yok.

(Laughter)

(Gülmeler)

Evet, bu yüzden, KHSBA'yı alıp onun üzerine

So yes, I want to take GPHIN, I want to build on it.

I want to add all the languages of the world that we possibly can.

ekleyebildiğimiz dünyanın tüm dilleri eklemek istiyorum,

I want to make this open to everybody,

bunu herekese açık yapmak istiyorum

so that the health officer in Nairobi or in Patna, Bihar

bu sayede Nairobi, Patna veya Bihar'daki bir sağlık

will have as much access to it as the folks in Ottawa or in CDC.

görevlisi Ottawa'daki ya da CDC'deki erişime sahip olacaktır

And I want to make it part of our culture

ve bunu kültürümüzün bir parçası yapmak istiyorum, böylece

that there is a community of people who are watching out

insanlığın en kötü kabusunu izleyen bir topluluğumuz var

for the worst nightmares of humanity,

and that it's accessible to everyone.

ve buna herkes için erişilebimeli.