Larry Brilliant: TED Prize wish: Help stop the next pandemic

Translator: Uyên Võ Reviewer: Mai Tran

Tôi là người may mắn nhất thế giới.

Tôi được thấy ca đậu mùa chết người cuối cùng trên thế giới.

Tôi đã ở Ấn Độ năm ngoái,

và đã nhìn thấy những ca bại liệt cuối cùng trên thế giới.

I'm the luckiest guy in the world.

I got to see the last case of killer smallpox in the world.

Không có gì làm tôi thấy vui sướng

và vinh dự hơn việc làm trong một chương trình như thế,

I was in India this past year,

hơn là biết những điều khủng khiếp đó không còn tồn tại nữa.

and I may have seen the last cases of polio in the world.

Tôi sẽ nói với bạn.

There's nothing that makes you feel more --

(Vỗ tay)

the blessing and the honor of working in a program like that --

Tôi sẽ cho bạn thấy một vài bức ảnh dơ bẩn.

Chúng rất khó nhìn nhưng bạn nên nhìn chúng với sự lạc quan,

than to know that something that horrible no longer exists.

So I'm going to tell you --

vì sự khủng khiếp của những bức ảnh này sẽ được kết hợp

(Applause)

so I'm going to show you some dirty pictures.

khi biết rằng chúng không còn tồn tại nữa.

They are difficult to watch, but you should look at them with optimism,

Trước hết, tôi xin giới thiệu về chuyến đi của tôi.

because the horror of these pictures will be matched

Công việc của tôi không hẳn là về giáo dục y học

by the uplifting quality of knowing that they no longer exist.

như các bạn trông chờ.

Khi tôi còn thực tập ở San Francisco,

But first, I'm going to tell you a little bit about my own journey.

tôi nghe nói về một nhóm người Mỹ chiếm đóng đảo Alcatraz

My background is not exactly the conventional medical education

và họ muốn sinh con trên đảo đó,

that you might expect.

không có một bác sĩ nào muốn tới đó giúp cô ấy sinh con.

When I was an intern in San Francisco,

Tôi tới Alcatraz, và sống ở đó vài tuần.

I heard about a group of Native Americans who had taken over Alcatraz Island,

Cô ấy sinh con, tôi đỡ đẻ, tôi rời khỏi đó

and a Native American who wanted to give birth on that island,

trở về San Francisco

and no other doctor wanted to go and help her give birth.

và các tờ báo đều muốn phỏng vấn tôi

bởi vì chuyến đi ba tuần tới đảo làm tôi thành chuyên gia người Anh-điêng

I went out to Alcatraz, and I lived on the island for several weeks.

(cười)

Tôi xuất hiện trên các chương trình TV

She gave birth; I caught the baby; I got off the island;

Ai đó thấy tôi trên đài, họ gọi điện cho tôi và hỏi

I landed in San Francisco;

liệu tôi muốn đóng phim vai một bác sĩ trẻ

and all the press wanted to talk to me,

cho ban nhạc rock and roll đi lưu diễn trên một chuyến xe buýt

because my three weeks on the island made me an expert in Indian affairs.

từ San Francisco tới Anh.

(Laughter)

I wound up on every television show.

Và tôi đồng ý, tôi nhận vai đó,

tôi đóng vai bác sĩ trong một bộ phim dở tệ

Someone saw me on television; they called me up; and they asked me

if I'd like to be in a movie and to play a young doctor

có tên là "Medicine Ball Caravan"

for a bunch of rock and roll stars who were traveling in a bus ride

(cười)

Các bạn biết từ thập kỉ 60,

hoặc là bạn lên xe hoặc xuống xe, tôi lên xe.

from San Francisco to England.

And I said, yes, I would do that,

Người bạn đời 37 năm và tôi tham gia chuyến xe đó.

so I became the doctor in an absolutely awful movie

Nó chở chúng tôi từ San Francisco tới London,

called "Medicine Ball Caravan."

sau đó chuyển xe tại một cái hồ lớn.

(Laughter)

Chúng tôi đổi xe hai lần nữa

Now, you know from the '60s,

you're either on the bus or you're off the bus; I was on the bus.

và lái xuống Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, Afghanistan,

My wife of 37 years and I joined the bus.

xuyên qua dãy Khyper vào sâu Pakistan như các bác sĩ trẻ khác.

Our bus ride took us from San Francisco to London,

Chúng tôi ở dãy Khyber, và đây là xe của chúng tôi.

then we switched buses at the big pond.

We then got on two more buses

Chúng tôi gặp chút khó khăn khi băng qua dãy Khyber.

and we drove through Turkey and Iran, Afghanistan,

Nhưng chúng tôi xả hơi ở Ấn Độ

Và như tất cả mọi người trong lứa tuổi của tôi

over the Khyber Pass into Pakistan, like every other young doctor.

chúng tôi tới sống ở tu viện Himalaya.

(Cười)

This is us at the Khyber Pass, and that's our bus.

We had some difficulty getting over the Khyber Pass.

Đây chỉ là chương trình nội trú

dành cho sinh viên y khoa

But we wound up in India.

(cười)

And then, like everyone else in our generation,

Và chúng tôi được học với nhà thông thái, bậc thầy Karoli Baba

we went to live in a Himalayan monastery.

(Laughter)

người sau này đã bảo tôi đừng mặc váy

This is just like a residency program,

mà hãy mặc bộ vét ba mảnh

for those of you that are in medical school.

tham gia Liên Hiệp Quốc với vai trò là nhà ngoại giao

(Laughter)

And we studied with a wise man, a guru named Karoli Baba,

và làm việc cho Tổ chức Y tế Thế Giới

Ông ấy đã tiên đoán một cách thần kì rằng dịch đậu mùa sẽ bị xóa sổ

who then told me to get rid of the dress,

và đây là món quà Chúa trời ban tặng loài người

put on a three-piece suit,

go join the United Nations as a diplomat

vì những đóng góp to lớn của các nhà khoa học tận tụy

Lời tiên tri ấy thành sự thật.

and work for the World Health Organization.

And he made an outrageous prediction that smallpox would be eradicated,

Cô gái nhỏ tên Rahima Banu,

là ca bệnh đậu mùa cuối cùng trên thế giới

and that this was God's gift to humanity,

Và văn bản này là giấy chứng nhận đã ủy nhiệm trên toàn cầu

because of the hard work of dedicated scientists.

And that prediction came true.

đã xóa sổ bệnh dịch đầu tiên trong lịch sử loài người.

This little girl is Rahima Banu,

and she was the last case of killer smallpox in the world.

Chìa khóa để xóa sổ bệnh đậu mùa là phát hiện sớm, giải quyết sớm.

And this document is the certificate that the global commission signed,

Tôi sẽ yêu cầu các bạn lặp lại: phát hiện sớm, giải quyết sớm.

certifying the world to have eradicated the first disease in history.

Các bạn làm được không?

Phát hiện sớm, giải quyết sớm.

The key to eradicating smallpox was early detection, early response.

Đậu mùa là căn bệnh tồi tệ nhất lịch sử.

Nó giết nhiều người hơn cả chiến tranh

I'm going to ask you to repeat that: early detection, early response.

Thế kỉ vừa rồi, 500 triệu người bị chết vì đậu mùa.

Can you say that?

Audience: Early detection, early response.

Bạn đang đọc về Larry Page.

Larry Brilliant: Smallpox was the worst disease in history.

Có nhiều người đọc nhanh lắm.

It killed more people than all the wars in history.

(cười)

Vào năm mà Larry Page và Sergey Brin

In the last century, it killed 500 million people.

người mà tôi ấn tượng và có mối liên kết

và năm mà họ được sinh ra,

You're reading about Larry Page already.

hai triệu người chết vì đậu mùa.

Somebody reads very fast.

Chúng tôi tuyên bố xóa sổ đậu mùa năm 1980.

(Laughter)

In the year that Larry Page and Sergey Brin --

with whom I have a certain affection and a new affiliation --

Đây là trang quan trọng nhất mà tôi từng đọc về sức khỏe cộng đồng

in the year in which they were born,

[Người nắm quyền chết vì đậu mùa] vì nó cho bạn thấy

two million people died of smallpox.

giàu có và mạnh nhất,

làm vua và hoàng hậu của thế giới

We declared smallpox eradicated in 1980.

không bảo vệ bạn khỏi đậu mùa.

Chúng ta đều buộc phải đối mặt nó, không nghi ngờ gì nữa

This is the most important slide that I've ever seen in public health,

[Sovereigns killed by smallpox] because it shows you

Nhưng nhìn dịch đậu mùa dưới góc nhìn của vua chúa

to be the richest and the strongest,

and to be kings and queens of the world,

là quan điểm sai lầm.

did not protect you from dying of smallpox.

Bạn nên nhìn nó với góc nhìn của một bà mẹ

Never can you doubt that we are all in this together.

nhìn con cô ấy diễn tiến nặng dần và không làm gì để ngăn chặn được.

Ngày thứ nhất, thứ hai, thứ ba,

But to see smallpox from the perspective of a sovereign

is the wrong perspective.

thứ tư, thứ năm, thứ sáu.

You should see it from the perspective of a mother,

watching her child develop this disease and standing by helplessly.

Bạn là người mẹ đang theo dõi con mình,

Day one, day two, day three,

tới ngày thứ sáu, mụn cóc cứng lại.

day four, day five, day six.

Ngày thứ 7, chúng để lại những vết sẹo điển hình của đậu mùa.

You're a mother and you're watching your child,

Ngày thứ tám.

Al Gore đã nói trước đó

and on day six, you see pustules that become hard.

bức ảnh được chụp nhiều nhất thế giới,

được in ra nhiều nhất thế giới

là ảnh Trái Đất.

Day seven, they show the classic scars of smallpox umbilication.

Nhưng vào năm 1974, tại thời điểm đó

bức ảnh này là bức ảnh được in nhiều nhất thế giới

Day eight.

And Al Gore said earlier

that the most photographed image in the world,

bởi vì chúng tôi đã in hai triệu bản

the most printed image in the world,

và chuyền tay nhau, tới từng nhà,

was that of the Earth.

But this was in 1974, and as of that moment,

cho họ thấy và hỏi họ trong nhà có ai bị đậu mùa không

this photograph was the photograph that was the most widely printed,

đó là hệ thống giám sát của chúng tôi.

because we printed two billion copies of this photograph,

Chúng tôi không có Google, không có công cụ tìm kiếm,

and we took them hand to hand, door to door,

không có máy tính.

Ngày thứ chín, bạn nhìn bức ảnh này và bạn bị khủng hoảng

to show people and ask them if there was smallpox in their house,

Tôi nhìn và bảo rằng: "Cảm ơn Chúa"

because that was our surveillance system.

bởi vì rõ ràng đây chỉ là một ca đậu mùa đơn thuần

We didn't have Google, we didn't have web crawlers,

we didn't have computers.

và tôi biết rằng đứa trẻ này sẽ sống sót.

By day nine -- you look at this picture and you're horrified;

Ngày thứ 13, các tổn thương đóng vảy, mí mắt sưng phù,

I look at this picture and I say, "Thank God,"

nhưng bạn biết nó không có ổ nhiễm trùng thứ phát.

because it's clear that this is only an ordinary case of smallpox,

Vào ngày thứ 20, nó sẽ có sẹo vĩnh viễn, nhưng nó vẫn còn sống.

and I know this child will live.

And by day 13, the lesions are scabbing, his eyelids are swollen,

Còn đây là những ca đậu mùa không giống như trên.

but you know this child has no other secondary infection.

Đây là thể đậu mùa hội tụ

khắp bề mặt cơ thể

And by day 20, while he will be scarred for life, he will live.

đều bị che phủ bởi nốt đậu mùa.

Đậu mùa ban phẳng, 100% số người mắc đều tử vong

There are other kinds of smallpox that are not like that.

This is confluent smallpox,

Và đậu mùa xuất huyết, thể bệnh ác nhất

in which there isn't a single place on the body where you could put a finger

thường thấy ở phụ nữ mang thai.

and not be covered by lesions.

Tôi đã thấy khoảng 50 phụ nữ chết.

Flat smallpox, which killed 100 percent of people who got it.

Họ đều mắc đậu mùa thể xuất huyết.

Hầu hết phụ nữ mang thai mắc thể bệnh này đều chết.

And hemorrhagic smallpox, the most cruel of all,

Năm 1976, WHO bắt tay thực hiện chiến dịch mạnh mẽ

which had a predilection for pregnant women.

I've probably had 50 women die.

để xóa sổ dịch bệnh này.

Cùng năm đó, 34 quốc gia có dịch đậu mùa.

They all had hemorrhagic smallpox.

I've never seen anybody die from it who wasn't a pregnant woman.

1970 giảm xuống 18 quốc gia.

In 1967, the WHO embarked on what was an outrageous program

1974 chỉ còn 5 quốc gia.

Nhưng trong năm đó, đậu mùa bùng nổ khắp Ấn Độ.

to eradicate a disease.

In that year, there were 34 countries affected with smallpox.

Và đó cũng là nơi cuối cùng xuất hiện đậu mùa.

By 1970, we were down to 18 countries.

1974, we were down to five countries.

Trong năm 1974, Ấn Độ có dân số khoảng 600 triệu người.

But in that year, smallpox exploded throughout India.

Có 21 ngôn ngữ ở Ấn Độ,

như thể có 21 quốc gia khác nhau.

And India was the place where smallpox made its last stand.

Có 20 triệu người lang thang trên đường mọi thời điểm,

trên xe bus và xe lửa, đi bộ; 500 000 làng mạc, 120 triệu hộ gia đình

In 1974, India had a population of 600 million.

There are 21 linguistic states in India,

và không ai muốn báo cáo

which is like saying 21 different countries.

có ca bệnh đậu mùa trong nhà mình

There are 20 million people on the road at any time,

vì họ nghĩ đậu mùa là cuộc viếng thăm của thần linh,

in buses and trains, walking; 500,000 villages, 120 million households,

Shitala Mata,

và mang người lạ vào nhà là việc làm sai trái

and none of them wanted to report

khi thần linh đang ở trong nhà.

if they had a case of smallpox in their house,

Không có động lực báo cáo đậu mùa.

because they thought that smallpox was the visitation of a deity,

Không chỉ Ấn Độ có thần đậu mùa,

Shitala Mata, the cooling mother,

vị thần này có mặt khắp thế giới.

and it was wrong to bring strangers into your house

Vậy chúng tôi đã xóa sổ nó thế nào

when the deity was in the house.

vaccine diện rộng không làm được.

No incentive to report smallpox.

Bạn có thể chích ngừa cho mọi người Ấn Độ

It wasn't just India that had smallpox deities;

nhưng năm sau sẽ có 21 triệu em bé được sinh ra

smallpox deities were prevalent all over the world.

cỡ dân số của Canada.

Không chỉ việc chích ngừa cho mọi người là đủ.

So, how we eradicated smallpox was --

Bạn phải tìm từng ca đậu mùa trên thế giới

mass vaccination wouldn't work.

cùng một lúc, và cách ly họ.

You could vaccinate everybody in India,

but one year later there'd be 21 million new babies,

Và đó là cách chúng tôi làm.

which was then the population of Canada.

Chỉ riêng ở Ấn Độ, 150 000 bạn tốt của tôi và tôi đi gõ cửa từng nhà,

It wouldn't do just to vaccinate everyone.

You had to find every single case of smallpox in the world

với cùng một bức ảnh,

at the same time, and draw a circle of immunity around it.

tới từng căn nhà ở Ấn Độ.

Chúng tôi đã gọi hơn một tỉ cuộc gọi.

And that's what we did.

Và trong tiến trình đó, tôi học được vài thứ rất quan trọng.

In India alone, my 150,000 best friends and I went door to door,

Mỗi lần chúng tôi tiếp cận một căn nhà,

with that same picture,

to every single house in India.

chúng tôi lại ghi nhận sự gia tăng số ca bệnh đậu mùa.

We made over one billion house calls.

And in the process, I learned something very important.

Khi không tìm kiếm, chúng tôi tưởng rằng không có bệnh.

Every time we did a house-to-house search,

Nhưng khi tìm kiếm thì lại lòi ra nhiều ca bệnh hơn.

we had a spike in the number of reports of smallpox.

Một hệ thống giám sát thật sự cần thiết

vì phát hiện sớm, giải quyết sớm

When we didn't search, we had the illusion that there was no disease.

When we did search, we had the illusion that there was more disease.

Chúng tôi tiếp tục tìm kiếm

và phát hiện ra từng ca đậu mùa ở Ấn Độ.

A surveillance system was necessary,

Chúng tôi đã được báo đáp.

because what we needed was early detection, early response.

Chúng tôi tiếp tục báo đáp.

Tôi có một tấm thẻ điểm ghi trên mỗi căn nhà.

So we searched and we searched,

Khi chúng tôi làm vậy,

and we found every case of smallpox in India.

số ca được báo cáo trên thế giới tụt xuống con số không.

We had a reward. We raised the reward.

Năm 1980, chúng ta tuyên bố xóa sổ đậu mùa trên toàn thế giới.

We continued to increase the reward.

We had a scorecard that we wrote on every house.

Đó là chiến dịch lớn nhất trong lịch sử của Liên Hiệp Quốc,

And as we did that,

the number of reported cases in the world dropped to zero.

cho tới chiến tranh Iraq.

150 000 người trên khắp thế giới,

And in 1980, we declared the globe free of smallpox.

các bác sĩ từ mọi dân tộc, vùng miền, nền văn hóa và quốc gia,

It was the largest campaign in United Nations history,

chiến đấu kề cạnh nhau, như anh chị em trong nhà,

until the Iraq war.

đứng cùng với nhau, không phải chống lại nhau

150,000 people from all over the world --

vì lí do duy nhất để làm thế giới tốt đẹp hơn.

doctors of every race, religion, culture and nation,

Nhưng đậu mùa là căn bệnh thứ tư dự định xóa sổ.

who fought side by side, brothers and sisters,

Chúng tôi thất bại ba lần trước.

with each other, not against each other,

Chúng tôi thất bại trước sốt rét, sốt vàng và bệnh ghẻ cóc.

Nhưng chúng tôi sẽ sớm xóa sổ bại liệt.

in a common cause to make the world better.

Nhưng chìa khóa để làm điều đó là phát hiện sớm, xử lí sớm.

But smallpox was the fourth disease that was intended for eradication.

We failed three other times.

We failed against malaria, yellow fever and yaws.

Năm nay có thể là năm chúng ta xóa sổ bại liệt.

But soon we may see polio eradicated.

Nó sẽ là căn bệnh thứ hai trong lịch sử.

Và David Heymann, người đang xem trực tiếp qua mạng --

But the key to eradicating polio is early detection, early response.

David, tiếp tục cố gắng. Chúng ta sắp thành công rồi!

This may be the year we eradicate polio.

Chúng tôi còn bốn quốc gia nữa.

(cười)

That will make it the second disease in history.

And David Heymann, who's watching this on the webcast --

Tôi thấy mình như Hank Aaron.

Barry Bonds có thể thay thế tôi mọi lúc

David, keep on going. We're close!

Hãy nói về một căn bệnh khác trong danh sách những thứ tồi tệ cần phải sợ.

We're down to four countries.

(Applause)

Tôi ở Ấn Độ làm việc cho chương trình xóa sổ bại liệt.

Chương trình giám sát bại liệt có bốn triệu người đi tới từng nhà.

I feel like Hank Aaron.

Barry Bonds can replace me any time.

Let's get another disease off the list of terrible things to worry about.

Đó là hệ thống giám sát.

Nhưng phải sớm phát hiện để sớm xử lí.

I was just in India working on the polio program.

Bệnh mù, cũng giống vậy.

The polio surveillance program is four million people going door to door.

Chìa khóa để tìm ra bệnh mù là làm khảo sát dịch tễ học

That is the surveillance system.

tìm ra nguyên nhân của chứng mù,

để bạn có thể tìm được cách xử lí đúng.

But we need to have early detection, early response.

Tổ chức Seva bắt đầu bằng một nhóm cựu thành viên

Blindness, the same thing.

The key to discovering blindness is doing epidemiological surveys

của chương trình xóa sổ đậu mùa

and finding out the causes of blindness,

những người đã leo lên ngọn núi cao nhất

so you can mount the correct response.

nếm thử mùi vị thành công của việc xóa sổ một căn bệnh,

The Seva Foundation was started by a group of alumni

muốn thực hiện điều đó lần nữa.

Trong suốt 27 năm qua, chương trình Seva ở 15 quốc gia

of the Smallpox Eradication Programme,

who, having climbed the highest mountain,

đã đem lại ánh sáng cho hơn hai triệu người mù.

tasted the elixir of the success of eradicating a disease,

Seva được khởi động vì chúng tôi muốn áp dụng những bài học

wanted to do it again.

của việc giám sát và dịch tễ học

And over the last 27 years, Seva's programs in 15 countries

vào thứ mà không ai nghĩ tới khi nói tới vấn đề y tế cộng đồng:

have given back sight to more than two million blind people.

bệnh mù, trước đây luôn được xem chỉ là một bệnh trên lâm sàng.

Seva got started because we wanted to apply these lessons

Năm 1980, Steve Jobs tặng tôi chiếc máy tính này, Apple số 12,

of surveillance and epidemiology

to something which nobody else was looking at as a public health issue:

và nó vẫn đang nằm ở Kathmandu, vẫn chạy tốt,

blindness, which heretofore had been thought of only as a clinical disease.

chúng tôi buộc phải bán đấu giá để kiếm tiền cho Seva.

In 1980, Steve Jobs gave me that computer, which is Apple number 12,

Chúng tôi đã làm khảo sát về sức khỏe đầu tiên của Nepal

và là cuộc khảo sát đầu tiên trên thế giới về bệnh mù

and it's still in Kathmandu, and it's still working,

và đã có nhiều kết quả đáng kinh ngạc

and we ought to go get it and auction it off and make more money for Seva.

Thay vì tìm ra thứ chúng tôi nghĩ là ca bệnh

đa số bệnh mù có nguyên nhân là cườm nước và mắt hột --

And we conducted the first Nepal survey ever done for health,

chúng tôi rất bất ngờ khi thấy

and the first nationwide blindness survey ever done,

bệnh mù lại có nguyên nhân là đục thủy tinh thể.

and we had astonishing results.

Instead of finding out what we thought was the case --

Bạn không thể chữa hay ngăn chặn thứ mà bạn không biết nó ở đó.

that blindness was caused mostly by glaucoma and trachoma --

Trong túi TED đi kèm có một đĩa DVD, "Infinite Vision"

we were astounded to find out

that blindness was caused instead by cataract.

nói về BS. V và Bệnh viện mắt Aravind.

Tôi hy vọng bạn sẽ xem qua nó.

You can't cure or prevent what you don't know is there.

Aravind được bắt đầu giống với dự án Seva

bây giờ là bệnh viện mắt lớn nhất và tốt nhất thế giới.

In your TED packages there's a DVD, "Infinite Vision,"

Trong năm nay, bệnh viện này sẽ đem lại ánh sáng

about Dr. V and the Aravind Eye Hospital.

cho hơn 300 000 người ở Tamil Nadu, Ấn Độ

I hope that you will take a look at it.

(vỗ tay)

Aravind, which started as a Seva project,

is now the world's largest and best eye hospital.

Cúm gia cầm.

Tôi đứng đây đại diện cho tất cả những điều tồi tệ

This year, that one hospital will give back sight

có thể trở thành thứ tệ nhất.

to more than 300,000 people in Tamil Nadu, India.

Chìa khóa để phòng ngừa hay giảm bớt đại dịch cúm gia cầm

(Applause)

là phát hiện sớm và xử trí tức khắc.

Bird flu.

Chúng ta sẽ không có vaccine hay cung cấp đủ thuốc kháng virus

I stand here as a representative of all terrible things --

this might be the worst.

The key to preventing or mitigating pandemic bird flu

để chống lại cúm gia cầm nếu nó xuất hiện trong ba năm tới.

WHO đã chia giai đoạn của tiến trình đại dịch.

is early detection and rapid response.

We will not have a vaccine or adequate supplies of an antiviral

Chúng ta đang ở giai đoạn ba của thang điểm báo động đại dịch

tức là đã có khả năng truyền từ người sang người

to combat bird flu if it occurs in the next three years.

nhưng chưa đủ mạnh

WHO stages the progress of a pandemic.

Giây phút WHO công bố chúng ta đã chuyển qua giai đoạn bốn

We are now at stage three on the pandemic alert stage,

nó sẽ không giống như bão Katrina.

with just a little bit of human-to-human transmission,

Thế giới chúng ta đang sống sẽ dừng lại.

Không bay qua lại giữa các quốc gia.

but no human-to-human-to-human sustained transmission.

Bạn sẽ leo lên một máy bay với 250 con người bạn không hề biết,

The moment WHO says we've moved to category four --

ho và hắt xì,

khi biết một số người đó có khả năng mang mầm bệnh có thể giết chết mình

this will not be like Katrina.

trong khi bạn không có thuốc kháng virus hay vaccine?

The world as we know it will stop.

There'll be no airplanes flying.

Tôi đã hỏi một vài nhà dịch tễ học hàng đầu thế giới vào tháng Mười

Would you get in an airplane with 250 people you didn't know,

Tôi hỏi - đây là những chuyên gia về bệnh cúm -

coughing and sneezing,

when you knew that some of them might carry a disease that could kill you,

Tôi hỏi họ những câu hỏi mà bạn chắc chắn muốn hỏi:

for which you had no antivirals or vaccine?

Bạn nghĩ khả năng sẽ có một đại dịch trên thế giới?

I did a study of the top epidemiologists in the world in October.

Nếu nó xảy ra, anh nghĩ' nó sẽ tồi tệ đến mức nào?

I asked them -- these are all fluologists and specialists in influenza --

15% bảo rằng họ nghĩ trong ba năm nữa sẽ có một đại dịch xảy ra

and I asked them the questions you'd like to ask them:

Nhưng tệ hơn,

What do you think the likelihood is that there'll be a pandemic?

90% nói rằng sẽ có một dịch bệnh

If it happens, how bad do you think it will be?

trong suốt cuộc đời con bạn hay ông bà của bạn.

Fifteen percent said they thought there'd be a pandemic within three years.

Và họ nghĩ nếu chuyện đó xảy ra,

But much worse than that,

một tỉ người sẽ mắc bệnh.

90 percent said they thought there'd be a pandemic

Cỡ khoảng 165 triệu người sẽ chết.

within your children or your grandchildren's lifetime.

Sẽ có một cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu và trầm cảm

And they thought that if there was a pandemic,

như hệ thống kiểm kê của chúng tôi

và sự kiểm soát toàn cầu bị phá vỡ

a billion people would get sick.

As many as 165 million people would die.

ảnh hưởng tới nền kinh tế chúng ta khoảng một tới ba tỉ đô la

There would be a global recession and depression

sẽ tệ hơn rất nhiều cho mọi người hơn là 100 triệu người chết

as our just-in-time inventory system

and the tight rubber band of globalization broke,

vì sẽ có rất nhiều người mất việc

và phúc lợi chăm sóc sức khỏe

and the cost to our economy of one to three trillion dollars

hậu quả hầu như không dám nghĩ tới.

would be far worse for everyone than merely 100 million people dying,

Và nó đang tệ hơn vì bây giờ du lịch đang trở nên dễ dàng.

because so many more people would lose their job

Để tôi cho bạn xem một giả định về một đại dịch.

and their healthcare benefits,

that the consequences are almost unthinkable.

Chúng ta biết chúng ta đang nói về cái gì.

And it's getting worse, because travel is getting so much better.

Tưởng tượng ca đầu tiên xảy ra ở Đông Nam Á.

Let me show you a simulation of what a pandemic looks like.

Ban đầu nó phát tán khá chậm.

Bạn chỉ thấy hai ba ổ dịch rời rạc.

So we know what we're talking about.

Sau đó sẽ là đợt bùng phát thứ hai, và dịch bệnh sẽ phát tán

Let's assume, for example, that the first case occurs in South Asia.

từ nước này qua nước khác nhanh tới nỗi bạn không biết mình đụng phải cái gì.

It initially goes quite slowly.

You get two or three discrete locations.

Trong vòng ba tuần nó sẽ phát tán ra toàn thế giới.

Then there'll be secondary outbreaks, and the disease will spread

Nếu có nút "Quay lại", ta có thể quay lại và cô lập nó

from country to country so fast that you won't know what hit you.

xử lí nó ngay khi nó khởi phát - nếu có thể tìm ra nó sớm hơn,

Within three weeks it will be everywhere in the world.

và phát hiện sớm, xử lí sớm,

chúng ta có thể nhốt các virus này vào tù

Now, if we had an "undo" button, and we could go back and isolate it

đó là cách duy nhất đối phó với một đại dịch.

and grab it when it first started -- if we could find it early,

and we had early detection and early response,

Để tôi nói tại sao lại như vậy.

Chúng tôi có trò đùa này

and we could put each one of those viruses in jail --

Đây là đường cong dịch bệnh, và ai làm trong ngành y

that's the only way to deal with something like a pandemic.

tôi nghĩ đều biết được nó là gì.

Nhưng trò đùa là

một nhà dịch tễ học muốn tiếp cận một đại dịch ở chỗ này

And let me show you why that is.

và đi đến vinh quang qua đường cong dốc xuống

(cười)

We have a joke.

Nhưng ít khi nào bạn làm được vậy.

This is an epidemic curve, and everyone in medicine,

Bạn thường tới chỗ này.

I think, ultimately gets to know what it is.

Điều chúng tôi thực sự muốn là tiếp cận ngay chỗ này, để chặn đại dịch

But the joke is,

an epidemiologist likes to arrive at an epidemic right here

and ride to glory on the downhill curve.

Nhưng không bao giờ được.

(Laughter)

Nhưng có một tổ chức đã tìm ra cách

But you don't get to do that usually.

You usually arrive right about here.

xác định ca bệnh đầu tiên xảy ra,

What we really want is to arrive right here, so we can stop the epidemic.

gọi là GPHIN

Mạng lưới thông tin sức khỏe cộng đồng toàn cầu

But you can't always do that.

Mô phỏng mà tôi vừa chỉ cho bạn

But there's an organization that has been able to find a way

mà bạn nghĩ là cúm gia cầm - đó là SARS.

Và SARS là một đại dịch chưa hề xảy ra.

to learn when the first cases occur,

and that is called GPHIN;

Nó không xảy ra

vì GPHIN đã tìm ra nó

it's the Global Public Health Information Network.

And that simulation that I showed you

that you thought was bird flu -- that was SARS.

trước khi WHO tuyên bố ba tháng, và bởi vì thế,

And SARS is the pandemic that did not occur.

And it didn't occur

chúng ta đã có thể ngăn chặn đại dịch SARS

because GPHIN found the pandemic-to-be of SARS

Và tôi nghĩ chúng ta mang ơn

GPHIN và Ron St.John,

three months before WHO actually announced it, and because of that,

người mà tôi hy vọng cũng đang ở khán phòng này - ở kia -

là người sáng lập nên GPHIN.

(vỗ tay)

we were able to stop the SARS pandemic.

Chào Ron!

(vỗ tay)

And I think we owe a great debt of gratitude

to GPHIN and to Ron St. John,

who I hope is in the audience some place -- over there --

who's the founder of GPHIN.

Và TED đã mời Ron tới đây, từ Ottawa, nơi GPHIN đặt trụ sở,

(Applause)

Hello, Ron!

(Applause)

bởi vì không chỉ GPHIN tìm ra SARS sớm

bạn có thể để ý tuần vừa rồi

Iran đã thông báo họ có cúm gia cầm,

And TED has flown Ron here from Ottawa, where GPHIN is located,

GPHIN đã tìm thấy cúm gia cầm ở Iran không phải vào ngày 14/2

because not only did GPHIN find SARS early,

mà vào tháng 9 năm ngoái.

Chúng ta cần một hệ thống báo động sớm

but you may have seen last week

that Iran announced that they had bird flu in Iran,

để bảo vệ chúng ta khỏi những cơn ác mộng đen tối nhất loài người.

but GPHIN found the bird flu in Iran not February 14 --

Và mong muốn của tôi được dựa trên mẫu số chung

but last September.

của những trải nghiệm này.

We need an early-warning system

Đậu mùa - phát hiện sớm, xử lí sớm

to protect us against the things that are humanity's worst nightmare.

Bệnh mù, bại liệt - phát hiện sớm, xử lí sớm.

Dịch cúm gia cầm - phát hiện sớm, xử lí sớm.

And so my TED wish is based on the common denominator

Đó là lời cầu nguyện.

of these experiences.

Nó rõ ràng tới nỗi cách duy nhất để đối mặt với những căn bệnh mới

Smallpox -- early detection, early response.

Blindness, polio -- early detection, early response.

là tìm thấy chúng sớm và diệt trừ trước khi phát tán rộng rãi

Pandemic bird flu -- early detection, early response.

Mong muốn của tôi với TED là giúp đỡ để xây dựng một hệ thống toàn cầu

It is a litany.

It is so obvious that our only way of dealing with these new diseases

một hệ thống cảnh báo sớm

để bảo vệ chúng ta khỏi những cơn ác mộng tồi tệ nhất nhân loại

is to find them early and to kill them before they spread.

Và tôi nghĩ tôi sẽ gọi nói là "Early Detection",

So, my TED wish is for you to help build a global system --

an early-warning system --

Nhưng nó nên được gọi là...

to protect us against humanity's worst nightmares.

"Phát hiện sớm hoàn toàn" (Total Early Detection - TED)

(cười)

And what I thought I would call it is "Early Detection,"

Sao cơ?

(vỗ tay)

But it should really be called ...

Cái gì?

(Vỗ tay)

"Total Early Detection." [TED]

(Laughter)

What?

Nhưng nghiêm túc mà nói,

(Applause)

bởi vì ý tưởng này sinh ra ở TED,

tôi muốn nó là di sản của TED, và tôi sẽ gọi nó là

What?

(Applause)

"Hệ thống toàn cầu phát hiện sớm hoàn toàn"

But in all seriousness,

because this idea is birthed in TED,

[INSTEDD]

I would like it to be a legacy of TED, and I'd like to call it

Và INSTEDD sẽ thành thần chú của chúng ta

the "International System for Total Early Disease Detection."

Thay vì một đại dịch cúm gia cầm còn ẩn náu

[INSTEDD]

chúng ta tìm và ngay lập tức bao vây nó

And INSTEDD then becomes our mantra.

Thay vì một loại virus mới tạo ra bởi một vụ khủng bố sinh học hay do lỗi,

hay bị thay đổi hay trôi dạt, chúng ta tìm nó và đóng gói nó lại.

So instead of a hidden pandemic of bird flu,

we find it and immediately contain it.

Thay vì các tai nạn công nghiệp như tràn dầu

hay thảm họa ở Bhopal,

Instead of a novel virus caused by bio-terror or bio-error,

chúng ta đi tìm và xử lí chúng.

or shift or drift, we find it and we contain it.

Thay vì nạn đói bị che giấu cho tới khi quá muộn,

chúng ta xác định và xử lí nó.

Instead of industrial accidents like oil spills

or the catastrophe in Bhopal,

Và thay vì một hệ thống điều hành bởi một chính phủ

we find them, and we respond to them.

và được giấu trong lòng chính quyền,

Instead of famine, hidden until it is too late,

hãy xây dựng một hệ thống phát hiện sớm

we detect it, and we respond.

hoàn toàn miễn phí cho mọi người trên toàn thế giới với ngôn ngữ của họ

Hãy làm cho nó trong sáng, không liên quan tới chính trị,

And instead of a system which is owned by a government,

and hidden in the bowels of government,

không sở hữu bởi bất kì quốc gia hay tập đoàn nào,

let's build an early detection system

đặt tại một quốc gia trung lập, được sao lưu dự phòng

that's freely available to anyone in the world in their own language.

ở một múi giờ khác và một châu lục khác.

Let's make it transparent, non-governmental,

Và hãy dựa vào GPHIN.

Hãy bắt đầu bằng GPHIN.

not owned by any single country or company,

Hãy gia tăng số lượng trang web họ tìm kiếm

housed in a neutral country, with redundant backup

từ 20 000 lên 20 triệu.

in a different time zone and a different continent.

Hãy gia tăng số lượng ngôn ngữ họ tìm

từ bảy lên 70, hoặc hơn.

And let's build it on GPHIN.

Hãy xây dựng hệ thống tin nhắn xác nhận ở nước ngoài

Let's start with GPHIN.

Let's increase the websites that they crawl

sử dụng tin nhắn, SMS hay tin nhắn tức thời

from 20,000 to 20 million.

để tìm ra những người trong vòng bán kính 100m

Let's increase the languages they crawl

tin đồn mà bạn nghe được,

from seven to 70, or more.

nếu như có thật.

Và hãy thêm xác nhận qua vệ tinh.

Let's build in outbound confirmation messages,

Và chúng tôi sẽ thêm đồ họa tuyệt vời của Gapminder vào cuối giao diện.

using text messages or SMS or instant messaging

Phát triển nó thành lực lượng nhân đạo trên toàn thế giới,

to find out from people who are within 100 meters

of the rumor that you hear,

tìm ra những thứ tai hại

if it is, in fact, valid.

trước khi ai đó biết về chúng,

And let's add satellite confirmation.

và gửi sự giúp đỡ tới họ,

And we'll add Gapminder's amazing graphics to the front end.

để trong năm tới, thay vì gặp mặt nhau ở đây,

And we'll grow it as a moral force in the world,

than thở về bao nhiêu điều tệ hại trên thế giới này,

finding out those terrible things

chúng ta sẽ hợp lực cùng nhau

before anybody else knows about them,

sử dụng những kĩ năng độc nhất và phép lạ của cộng đồng này,

and sending our response to them,

so that next year, instead of us meeting here,

và tự hào rằng chúng ta đã làm hết sức để ngăn chặn các đại dịch bùng nổ,

lamenting how many terrible things there are in the world,

những thảm họa, và thay đổi thế giới bắt đầu ngay từ bây giờ.

we will have pulled together,

used the unique skills and the magic of this community,

(Vỗ tay)

and be proud that we have done everything we can to stop pandemics,

other catastrophes, and change the world, beginning right now.

(Applause)

Một bài thuyết trình tuyệt vời.

Đầu tiên, để mọi người hiểu rõ

anh nói rằng tạo nên các trang web thu thập thông tin

lùng sục Internet những dấu hiệu,

Chris Anderson: An amazing presentation.

họ có thể phát hiện cái gì đó đáng nghi

First of all, just so everyone understands:

trước cả WHO, trước khi ai đó thấy được?

you're saying that by creating web crawlers,

Hãy cho tôi một ví dụ làm thế nào điều này thành hiện thực?

looking on the Internet for patterns,

Anh không điên cuồng về việc vi phạm bản quyền đó chứ?

they can detect something suspicious

Không. Tôi thích điều đó

(cười)

before WHO, before anyone else can see it?

À, như Ron St.John -

tôi hy vọng anh đi gặp và nói chuyện với anh ấy trong bữa tối.

Give an example of how that could possibly be true.

Khi anh ấy bắt đầu GPHIN

Vào năm 1997, có đợt bùng nổ dịch cúm gia cầm H5N1.

Larry Brilliant: You're not mad about the copyright violation?

CA: No. I love it.

(Laughter)

Ở Hong Kong.

LB: Well, as Ron St. John --

Và một bác sĩ đáng chú ý ở Hong Kong đã xử lí ngay lập tức

I hope you'll go and meet him in the dinner afterwards and talk to him.

bằng cách tiêu hủy 1,5 triệu con gà và chim,

When he started GPHIN --

In 1997, there was an outbreak of bird flu -- H5N1.

và họ đã ngăn chặn sự bùng nổ đang tiến triển.

Phát hiện lập tức, xử lí lập tức.

It was in Hong Kong.

And a remarkable doctor in Hong Kong responded immediately,

Một vài năm sau,

có nhiều tin đồn về cúm gia cầm.

by slaughtering 1.5 million chickens and birds,

Ron và nhóm của anh ấy ở Ottawa bắt đầu lùng sục các web

and they stopped that outbreak in its tracks.

chỉ tìm 20 000 trang web khác nhau, chủ yếu là kì báo -

Immediate detection, immediate response.

Then a number of years went by,

và họ đọc và nghe về một mối bận tâm

and there were a lot of rumors about bird flu.

rất nhiều trẻ em có sốt cao và triệu chứng của cúm gia cầm.

Ron and his team in Ottawa began to crawl the web --

only crawling 20,000 different websites, mostly periodicals --

Họ báo cáo lên WHO.

WHO mất một ít thời gian xử lí thông tin,

and they read about and heard about a concern,

bởi vì WHO chỉ nhận báo cáo từ một chính phủ,

of a lot of children who had high fever and symptoms of bird flu.

bởi vì đây là Liên Hiệp Quốc.

Nhưng họ đã chỉ điểm cho WHO

They reported this to WHO.

có một nhóm bệnh đầy ngạc nhiên và không giải thích được

WHO took a little while taking action,

because WHO will only receive a report from a government,

y chang cúm gia cầm.

Hóa ra đó là SARS.

because it's the United Nations.

Đó là cách thế giới biết đến SARS.

But they were able to point to WHO and let them know

Vì thế chúng ta mới ngăn chặn được nó.

that there was this surprising and unexplained cluster of illnesses

Điều thật sự quan trọng là, trước khi có GPHIN

that looked like bird flu.

100% các báo cáo trên thế giới về những điều tồi tệ

That turned out to be SARS.

That's how the world found out about SARS.

cho dù đó là nạn đói

And because of that, we were able to stop SARS.

hay cúm gia cầm hay Ebola

Now, what's really important is that, before there was GPHIN,

100% các báo cáo đó tới từ các quốc gia.

Giây phút những anh chàng ở Ottawa

100 percent of all the world's reports of bad things --

có mức lương 800 000 đô la/năm báo cáo lên

whether you're talking about famine

75% số đó tới từ GPHIN,

or you're talking about bird flu or you're talking about Ebola --

100 percent of all those reports came from nations.

25% số báo cáo trên thế giới

tới từ 180 quốc gia còn lại.

The moment these guys in Ottawa --

on a budget of 800,000 dollars a year -- got cracking,

Bây giờ mới là thứ thú vị

sau khi làm việc vài năm,

75 percent of all the reports in the world came from GPHIN,

bạn nghĩ chuyện gì xảy ra với các nước kia?

25 percent of all the reports in the world

Họ thấy thật sự ngu ngốc

Do đó họ bắt đầu gửi báo cáo sớm hơn.

came from all the other 180 nations.

Bây giờ, tỉ lệ báo cáo của họ giảm xuống 50%

Now, here's what's really interesting:

bởi vì các quốc gia kia bắt đầu báo cáo nhiều lên.

after they'd been working for a couple years,

Bạn có thể tìm ra những căn bệnh sớm hơn nhờ lùng sục các trang web không?

what do you think happened to those nations?

They felt pretty stupid.

So they started sending in their reports early.

Tất nhiên là có thể rồi.

Bạn có thể tìm ra nó sớm hơn GPHIN không?

And now, their reporting percentage is down to 50 percent,

Tất nhiên.

Bạn thấy đó họ tìm ra SARS bằng trang thu thập thông tin Trung Quốc

because other nations have started to report.

So, can you find diseases early by crawling the web?

trọn sáu tuần trước khi họ tìm ra bằng trang web tiếng Anh.

Of course you can.

Can you find it even earlier than GPHIN does now?

Họ chỉ dùng bảy ngôn ngữ.

Of course you can.

You saw that they found SARS using their Chinese web crawler

Những virus xấu xa này không hề có ý định

xuất hiện ở tiếng Anh, tiếng Tây Ban Nha hay Pháp

a full six weeks before they found it using their English web crawler.

(cười)

Đúng vậy, tôi muốn lấy GPHIN, xây dựng trên nền tảng đó.

Well, they're only crawling in seven languages.

Thêm mọi ngôn ngữ hiện có trên thế giới.

These bad viruses really don't have any intention

of showing up first in English or Spanish or French.

Tôi muốn mọi người đều tiếp cận được

để nhân viên y tế ở Nairobi hay Patna, Bihar

(Laughter)

So yes, I want to take GPHIN, I want to build on it.

sẽ tiếp cận được như đồng nghiệp ở Ottawa hay CDC.

I want to add all the languages of the world that we possibly can.

Và tôi muốn nó trở thành một phần của nền văn hóa

rằng có một nhóm người đang truy lùng

I want to make this open to everybody,

so that the health officer in Nairobi or in Patna, Bihar

những cơn ác mộng tồi tệ nhất của loài người

và mọi người đều tiếp cận được.

will have as much access to it as the folks in Ottawa or in CDC.

And I want to make it part of our culture

that there is a community of people who are watching out

for the worst nightmares of humanity,

and that it's accessible to everyone.