Bruce Schneier: The security mirage

Translator: Besnik Bleta Reviewer: Jeta Rudi

Atëherë, siguria është dy gjëra të ndryshme:

So, security is two different things:

është një ndjenjë, dhe është një realitet.

it's a feeling, and it's a reality.

E këto dallojnë nga njëra-tjetra.

And they're different.

Mund të ndiheni i sigurt

You could feel secure even if you're not.

edhe kur nuk jeni i tillë.

And you can be secure

Dhe mund të jeni i sigurt

even if you don't feel it.

edhe pse nuk ndiheni i tillë.

Really, we have two separate concepts

Vërtet, kemi dy koncepte të ndryshme

mapped onto the same word.

të projektuar drejt së njëjtës botë.

And what I want to do in this talk is to split them apart --

Ajo çka dua të bëj në këtë trajtim

është t'i ndaj ato veç e veç --

figuring out when they diverge and how they converge.

për të parë se ku ndahen

dhe se si konvergojnë.

And language is actually a problem here.

Gjuha këtu është vërtet një problem.

Nuk ka dhe shumë fjalë të përshtatshme

There aren't a lot of good words

për konceptet që do të diskutojmë.

for the concepts we're going to talk about.

Kështu, nëse e shihni sigurinë

So if you look at security from economic terms,

nën dritën e termave ekonomikë,

është një heqje dorë nga diçka.

it's a trade-off.

Sa herë që përfitoni ndoca siguri,

Every time you get some security, you're always trading off something.

përherë hiqni dorë nga diçka.

Si kur është fjala për një vendim personal --

Whether this is a personal decision --

bie fjala kur vendosni të instaloni në shtëpi një alarm kundër hajnave --

whether you're going to install a burglar alarm in your home --

si për një vendim kombëtar -- kur vendosni të pushtoni një vend të huaj --

or a national decision,

where you're going to invade a foreign country --

diçka do të shkëmbeni,

you're going to trade off something: money or time, convenience, capabilities,

para, kohë, rehati, mundësi,

ndoshta liri themelore.

maybe fundamental liberties.

And the question to ask when you look at a security anything

Dhe pyetja që duhet bërë kur mendoheni sipër diçkaje për sigurinë

is not whether this makes us safer,

nuk është nëse kjo na bën më të sigurt,

por nëse shkëmbimi është me leverdi apo jo.

but whether it's worth the trade-off.

You've heard in the past several years, the world is safer

Keni dëgjuar këto vitet e shkuara,

që bota është më e parrezikshme ngaqë Sadam Hyseni nuk është në pushtet.

because Saddam Hussein is not in power.

Kjo mund të jetë e vërtetë, por nuk është e ndonjë peshe kushedi.

That might be true, but it's not terribly relevant.

Pyetja është, a ia vleu?

The question is: Was it worth it?

Dhe mund të dilni me vendimin tuaj,

And you can make your own decision,

and then you'll decide whether the invasion was worth it.

e mandej të vendosni nëse pushtimi ia vlejti a jo.

Kjo është mënyra se si mendoni mbi sigurinë --

That's how you think about security: in terms of the trade-off.

në terma shkëmbimi.

Now, there's often no right or wrong here.

Tani, shpesh këtu nuk ka "drejt" apo "gabim".

Disa prej nesh kanë sistem alarmi në shtëpi,

Some of us have a burglar alarm system at home and some of us don't.

dhe disa jo.

And it'll depend on where we live,

Dhe kjo do të varej nga se ku banojmë,

nëse banojmë vetëm apo kemi familje,

whether we live alone or have a family,

sa gjëra me vlerë kemi,

how much cool stuff we have,

how much we're willing to accept the risk of theft.

deri në ç'shkallë do të donim të pranonim

rrezikun e vjedhjes.

In politics also, there are different opinions.

Në politikë gjithashtu,

ka opinione të ndryshme.

A lot of times, these trade-offs are about more than just security,

Shumë herë, këto heqje dorë

lidhen me më tepër se thjesht sigurinë,

and I think that's really important.

dhe mendoj se kjo është vërtet e rëndësishme.

Now, people have a natural intuition about these trade-offs.

Njerëzit kanë një intuitë natyrore

për këto shkëmbime.

We make them every day.

Bëjmë përditë të tilla --

Last night in my hotel room, when I decided to double-lock the door,

mbrëmë në dhomën time në hotel,

kur vendosa ta kyç dy herë derën,

or you in your car when you drove here;

ose ju në makinën tuaj kur erdhët këtu,

kur shkojmë për drekë

when we go eat lunch

and decide the food's not poison and we'll eat it.

dhe vendosim që ushqimi nuk është i helmuar dhe do ta hamë.

We make these trade-offs again and again,

Këto shkëmbime i bëjmë gjithë kohën

disa herë në ditë.

multiple times a day.

Shpesh as që i vëmë re.

We often won't even notice them.

They're just part of being alive; we all do it.

Thjesht janë pjesë e gjallimit tonë; kështu bëjmë të gjithë.

Të gjitha speciet veprojnë kështu.

Every species does it.

Imagine a rabbit in a field, eating grass.

Përfytyroni një lepur në arë, duke ngrënë bar,

dhe lepuri papritmas sheh një dhelpër.

And the rabbit sees a fox.

That rabbit will make a security trade-off:

Lepuri do të marrë një vendim sigurie:

"Should I stay, or should I flee?"

"Të rri, apo të bëhem tym?"

Po ta mendojmë një çast,

And if you think about it,

lepujt që janë të zotë në marrjen e këtij vendimi

the rabbits that are good at making that trade-off

will tend to live and reproduce,

priren të rrojnë dhe të riprodhohen,

and the rabbits that are bad at it

ndërsa lepujt që nuk ia dalin dot

will get eaten or starve.

do të bëhen pre ose do të ngordhin urie.

So you'd think

Kështu që mund të mendonit

se ne, si specie e suksesshme në planet --

that us, as a successful species on the planet -- you, me, everybody --

ju, unë, kushdo --

would be really good at making these trade-offs.

jemi vërtet të zot për këto lloj vendimesh.

Ja që, me sa duket, pareshtur,

Yet it seems, again and again, that we're hopelessly bad at it.

jemi dëshpërimisht të paaftë këtu.

And I think that's a fundamentally interesting question.

Dhe mendoj që në thelb, kjo është një çështje me interes.

I'll give you the short answer.

Do t'i përgjigjem shkurt.

The answer is, we respond to the feeling of security

Përgjigja është: i përgjigjemi ndjenjës së sigurisë

dhe jo realitetit.

and not the reality.

Now, most of the time, that works.

Tani, kjo, shumicën e kohës funksionon.

Most of the time,

Shumicën e kohës,

feeling and reality are the same.

ndjesia dhe realiteti janë e njëjta gjë.

Certainly that's true for most of human prehistory.

Sigurisht që kjo është e vërtetë

për pjesën dërrmuese të prehistorisë njerëzore.

We've developed this ability

Këtë aftësi e kemi zhvilluar

because it makes evolutionary sense.

ngaqë ka kuptim nga pikëpamja evolucionare.

Një mënyrë për ta parë atë

One way to think of it is that we're highly optimized

është që jemi shumë të specializuar

për vendime lidhur me rreziqe

for risk decisions

që janë endemike për jetesën në grupe to vegjël familiarë

that are endemic to living in small family groups

in the East African Highlands in 100,000 BC.

në pllajat e Afrikës Lindore në vitet 100 000 para erës sonë --

2010 New York, not so much.

jo dhe aq për Nju Jorkun e 2010-s.

Now, there are several biases in risk perception.

Perceptimi i rrezikut mbart disa njëanëshmëri.

Këtu mund të eksperimentohet goxha.

A lot of good experiments in this.

And you can see certain biases that come up again and again.

Dhe mund të shihni disa njëanshmëri që ripërsëriten.

Po ju tregoj katër të tilla.

I'll give you four.

We tend to exaggerate spectacular and rare risks

Priremi të mbivlerësojmë rreziqet spektakolare dhe të rralla

dhe të mos peshojmë sa duhet rreziqet e rëndomta --

and downplay common risks --

bie fjala fluturimi kundrejt udhëtimit me automjete.

so, flying versus driving.

The unknown is perceived to be riskier than the familiar.

E panjohura perceptohet

më e rrezikshme se sa familjarja.

Një shembull do të ishte,

One example would be:

people fear kidnapping by strangers,

njerëzit kanë frikë se mos rrëmbehen nga të panjohur, ndërkohë që të dhënat

when the data supports that kidnapping by relatives is much more common.

mbështesin faktin që rrëmbimi nga persona të afërt është shumë më i shpeshtë.

Në rastin e fëmijve.

This is for children.

Third, personified risks are perceived to be greater

Së treti, rreziqet e veshur dikujt

perceptohen si të ishin më të mëdhenj se rreziqet anonimë --

than anonymous risks.

So, Bin Laden is scarier because he has a name.

pra Bin Laden është më i frikshëm sepse ka një emër.

Dhe së katërti,

And the fourth is:

people underestimate risks in situations they do control

njerëzit i nënvlerësojnë rreziqet

në situata që i kanë nën kontroll

dhe mbivlerësojnë ato të situatave që nuk i kanë nën kontroll.

and overestimate them in situations they don't control.

So once you take up skydiving or smoking,

Kështu, pasi filloni të tymosni duhan ose të hidheni me parashutë,

you downplay the risks.

ua nënvlerësoni rreziqet.

Nëse ju servirin një rrezik -- terrorizmi qe shembull i goditur --

If a risk is thrust upon you -- terrorism is a good example --

do ta mbivlerësonit, ngaqë nuk ndiheni se e keni nën kontroll.

you'll overplay it,

because you don't feel like it's in your control.

There are a bunch of other of these cognitive biases,

Ka një dorë njëanëshmërish të tilla, njëanëshmëri konjitive,

that affect our risk decisions.

që prekin vendimet tona në lidhje me rreziqet.

There's the availability heuristic,

Luan rol heuristika e të gatshmes

që në thelb do të thotë

which basically means we estimate the probability of something

probabilitetin e diçkaje e vlerësojmë nga shkalla

by how easy it is to bring instances of it to mind.

se sa e lehtë është të sjellim në mendje raste të saj.

So you can imagine how that works.

Mund të përfytyroni si funksionon kjo.

If you hear a lot about tiger attacks, there must be a lot of tigers around.

Nëse dëgjoni shpesh rreth sulmesh nga tigrat, i bie të ketë plot tigra përqark.

Për sulme nga luanët nuk dëgjoni, i bie të mos ketë shumë luanë përqark.

You don't hear about lion attacks, there aren't a lot of lions around.

Kjo funksionon deri ditën që shpiket gazeta.

This works, until you invent newspapers,

because what newspapers do is repeat again and again

Sepse ajo që bëjnë gazetat

është të përsërisin pa pushim

rreziqet e rralla.

rare risks.

I tell people: if it's in the news, don't worry about it,

Unë u them njerëzve, po qe te lajmet, mos e çani kryet.

Ngaqë me përkufizim,

because by definition, news is something that almost never happens.

lajmet janë diçka që thuajse nuk ndodhin kurrë.

(Të qeshura)

(Laughter)

When something is so common, it's no longer news.

Kur diçka është kaq e zakontë, nuk përbën më lajm --

Car crashes, domestic violence --

përplasje makinash, dhunë në familje --

those are the risks you worry about.

këto janë rreziqet për të cilat shqetësoheni.

We're also a species of storytellers.

Jemi edhe ca të dhënë pas rrëfenjave.

We respond to stories more than data.

Reagojmë ndaj historive më shumë se sa ndaj të dhënave.

And there's some basic innumeracy going on.

Edhe pazotësia në aritmetikë luan rol.

I mean, the joke "One, two, three, many" is kind of right.

E kam fjalën, thënia "Një, Dy, Tree, Plot" është deri diku e drejtë.

Jemi shumë të zotë me numrat e vegjël.

We're really good at small numbers.

One mango, two mangoes, three mangoes,

Një mollë, dy mollë, tre mollë,

10,000 mangoes, 100,000 mangoes --

10 mijë mollë, 100 mijë mollë --

it's still more mangoes you can eat before they rot.

prapë më tepër se sa mund të hanit para se të zënë e të kalben.

So one half, one quarter, one fifth -- we're good at that.

Pra, një gjysmë, një çerek, një e pesta -- me këto ia dalim mbanë.

Një në një milion, një në një miliard --

One in a million, one in a billion --

të dyja janë thuajse baras me kurrë.

they're both almost never.

So we have trouble with the risks that aren't very common.

Pra, kemi probleme me rreziqet

që nuk janë shumë të zakonshëm.

And what these cognitive biases do

Ajo çka bëjnë këto njëanshmëri konjitive

is they act as filters between us and reality.

është veprimi si filtrues mes nesh dhe realitetit.

Dhe përfundimi

And the result is that feeling and reality get out of whack,

është që ndjesitë dhe realiteti shpërputhen,

bëhen dy gjëra të ndryshme.

they get different.

Now, you either have a feeling -- you feel more secure than you are,

Ju, ose keni ndjesinë -- ndjeheni më i sigurt se sa jeni.

Këtu ka një ndjenjë të rreme sigurie.

there's a false sense of security.

Ose e kundërta,

Or the other way, and that's a false sense of insecurity.

dhe këtu bëhet fjalë për një ndjenjë të rreme pasigurie.

Unë shkruaj mjaft rreth "teatrit me sigurinë,"

I write a lot about "security theater,"

which are products that make people feel secure,

i cili përbëhet nga produkte që i bëjnë njerëzit të ndihen të sigurt,

but don't actually do anything.

por që në fakt nuk bëjnë ndonjë gjë.

There's no real word for stuff that makes us secure,

Nuk ka ndonjë term për gjëra që na bëjnë të sigurt,

por që nuk na bëjnë të ndihemi të sigurt.

but doesn't make us feel secure.

Ndoshta kjo është ajo çka CIA është menduar të bëjë për ne.

Maybe it's what the CIA is supposed to do for us.

So back to economics.

Po i kthehemi anës ekonomike.

If economics, if the market, drives security,

Nëse ana ekonomike, tregu, udhëheq sigurinë,

and if people make trade-offs based on the feeling of security,

dhe nëse njerëzit marrin vendime

bazuar në ndjesitë mbi sigurinë,

then the smart thing for companies to do for the economic incentives

atëherë gjëja e zgjuar që do bërë nga kompanitë

për nxitje ekonomike

is to make people feel secure.

është t'i bëjnë njerëzit të ndihen të sigurt.

And there are two ways to do this.

Dhe ka dy rrugë për ta arritur këtë.

One, you can make people actually secure

Njëra, i bëni vërtet njerëzit më të sigurt

dhe shpresoni që ta vënë re.

and hope they notice.

Or two, you can make people just feel secure

Ose tjetra, thjesht i bëni të ndihen më të sigurt

and hope they don't notice.

dhe shpresoni që nuk do ta vënë re.

Right?

So what makes people notice?

Atëherë ç'e tërheq vëmendjen e njerëzve?

Një dorë gjërash:

Well, a couple of things:

understanding of the security,

kuptimi mbi sigurinë,

rreziqet, kërcënimet,

of the risks, the threats,

kundërmasat, mënyra si funksionojnë këto.

the countermeasures, how they work.

But if you know stuff, you're more likely

Por nëse i njihni gjërat,

ka më tepër gjasa që ndjesitë tuaja të përputhen me realitetin.

to have your feelings match reality.

Na vijnë në ndihmë mjaft shembuj nga bota e njëmendtë.

Enough real-world examples helps.

Të gjithë e njohim shkallën e kriminalitetit në lagjen tonë,

We all know the crime rate in our neighborhood,

because we live there, and we get a feeling about it

ngaqë aty banojmë, dhe përftojmë për të një ndjesi

that basically matches reality.

që në thelb përputhet me realitetin.

Teatri me sigurinë shpaloset

Security theater is exposed

when it's obvious that it's not working properly.

atëherë kur është e qartë që nuk po funksionon si duhet.

Bukur, atëherë ç'i bën njerëzit të mos vënë re?

OK. So what makes people not notice?

Well, a poor understanding.

Të kuptuarit, njohja e pakët.

If you don't understand the risks, you don't understand the costs,

Nëse nuk i kuptoni rreziqet, nuk kuptoni dot koston,

you're likely to get the trade-off wrong,

ka gjasa që të merrni vendimin e gabuar,

and your feeling doesn't match reality.

dhe ndjesitë tuaja të mos përputhen me realitetin.

Not enough examples.

Këtu nuk ka mjaft shembuj.

There's an inherent problem with low-probability events.

Ka një problem të brendshëm

me ngjarjet me probabilitet të pakët.

If, for example, terrorism almost never happens,

Nëse, për shembull,

terrorizmi thuajse nuk ndodh kurrë,

it's really hard to judge the efficacy of counter-terrorist measures.

është vërtet e zorshme të gjykohet

efektshmëria e masave kundër terrorizmit.

This is why you keep sacrificing virgins,

Kjo është arsyeja pse vazhdohet me bërjen kurban të virgjëreshave,

dhe pse mbrojtja nga kuçedrat funksionon përsosur.

and why your unicorn defenses are working just great.

There aren't enough examples of failures.

Nuk ka shembuj të mjaftueshëm të dështimeve.

Po ashtu, ndjesitë që, si retë, fshehin pas çështjet --

Also, feelings that cloud the issues --

the cognitive biases I talked about earlier: fears, folk beliefs --

njëanshmëritë konjitive për të cilat fola më lart,

frikërat, besimet e miletit,

basically, an inadequate model of reality.

në thelb një model jo adekuat i realitetit.

Më lejoni t'i ndërlikoj gjërat.

So let me complicate things.

I have feeling and reality.

Kemi ndjesitë dhe realitetin.

I want to add a third element. I want to add "model."

Dëshiroj të shtoj një element të tretë. Dëshiroj të shtoj një model.

Feeling and model are in our head,

Ndjesitë dhe modeli - në trurin tonë,

realiteti është bota atje tej.

reality is the outside world; it doesn't change, it's real.

Që nuk ndryshon; është reale.

Feeling is based on our intuition,

Pra ndjesitë bazohen në intuitën tonë.

Modeli bazohet te arsyetimi.

model is based on reason.

Ky është në thelb ndryshimi.

That's basically the difference.

In a primitive and simple world,

Në një botë primitive dhe të thjeshtë,

there's really no reason for a model,

vërtet që nuk ka nevojë për një model.

Ngaqë ndjesitë janë afër realitetit.

because feeling is close to reality.

You don't need a model.

Nuk keni nevojë për model.

But in a modern and complex world,

Por në një botë moderne dhe të ndërlikuar,

ju duhen modele

you need models to understand a lot of the risks we face.

që të kuptoni një numër rreziqesh që hasim.

There's no feeling about germs.

Për bakteret nuk ka ndjesi.

Ju duhet një model për t'i kuptuar.

You need a model to understand them.

Ky model

This model is an intelligent representation of reality.

është një paraqitje inteligjente e realitetit.

It's, of course, limited by science, by technology.

Është, sigurisht, i kufizuar nga shkenca,

nga teknologjia.

Para shpikjes së mikroskopit për t'i parë,

We couldn't have a germ theory of disease

before we invented the microscope to see them.

s'mund të kishte teori sëmundjesh të shpjeguara.

It's limited by our cognitive biases.

Është i kufizuar nga njëanshmëritë tona konjitive.

Por ka aftësinë

But it has the ability to override our feelings.

të anashkalojë ndjesitë tona.

Where do we get these models? We get them from others.

Nga i gjejmë këto modele? I marrim nga të tjerët.

We get them from religion, from culture, teachers, elders.

I marrim nga feja, kultura,

mësuesit, të moshuarit.

Para ca vitesh,

A couple years ago, I was in South Africa on safari.

qeshë në Afrikën e Jugut për safari.

The tracker I was with grew up in Kruger National Park.

Shoqëruesi im ish rritur në Parkun Kombëtar Kruger.

He had some very complex models of how to survive.

Dhe kish disa modele shumë të ndërlikuara se si të mbijetosh.

And it depended on if you were attacked by a lion, leopard, rhino, or elephant --

Që vareshin nga çfarë sulmoheshe

luan apo leopard, rinoceront apo elefant --

and when you had to run away, when you couldn't run away,

dhe se kur duhej të bëheshe tym, kur duhej të ngjiteshe në pemë --

when you had to climb a tree, when you could never climb a tree.

kur nuk do të duhej në asnjë rast të ngjiteshe në një pemë.

Unë do të kisha vdekur brenda ditës,

I would have died in a day.

por ai qe lindur aty,

But he was born there, and he understood how to survive.

dhe e kish kuptuar se si të mbijetonte.

Unë jam lindur në Nju Jork.

I was born in New York City.

Mund ta kisha marrë në Nju Jork, dhe të vdiste ai brenda ditës.

I could have taken him to New York, and he would have died in a day.

(Të qeshura)

(Laughter)

Because we had different models based on our different experiences.

Ngaqë kemi modele të ndryshme

bazuar në përvojat tona të ndryshme.

Models can come from the media,

Modelet mund të na vijnë nga mediat,

from our elected officials ...

nga zyrtarët e votuar prej nesh.

Think of models of terrorism,

Sillni në mend modelet e terrorizmit,

child kidnapping,

rrëmbimin e fëmijëve,

airline safety, car safety.

sigurinë e linjave ajrore, sigurinë rrugore.

Models can come from industry.

Modelet mund të vijnë nga industria.

The two I'm following are surveillance cameras,

Dy të tilla që po ndjek janë kamerat e mbikqyrjes,

dhe kartat me ID,

ID cards,

jo pak modele sigurie kompjuteri vijnë prej industrisë.

quite a lot of our computer security models come from there.

Mjaft modele vijnë prej shkencave.

A lot of models come from science.

Health models are a great example.

Modelet që lidhen me shëndetin janë shembull i bukur.

Think of cancer, bird flu, swine flu, SARS.

Mendoni për një çast kancerin, gripin e shpendëve, gripin e derrave, SARS-in

All of our feelings of security about those diseases

Krejt ndjesitë tona të sigurisë

lidhur me këto sëmundje

come from models given to us, really, by science filtered through the media.

vijnë prej modelesh

që na janë dhënë, vërtet, nga shkenca e filtruar nga media.

Pra modelet mund të ndryshojnë.

So models can change.

Models are not static.

Modelet nuk janë të palëvizshme.

As we become more comfortable in our environments,

Teksa mësohemi më mirë me mjediset tona,

our model can move closer to our feelings.

modelet tona zhvendosen më afër ndjesive tona.

So an example might be,

Një shembull mund të ishte,

sikur të ktheheshit 100 vjetë pas

if you go back 100 years ago,

when electricity was first becoming common,

kur zuri të përhapej së pari elektriciteti,

kish plot frikë prej tij.

there were a lot of fears about it.

Dua të them, pati njerëz që kishin frikë t'i binin ziles së portës,

There were people who were afraid to push doorbells,

ngaqë punonte me korrent, dhe kjo qe e rrezikshme.

because there was electricity in there, and that was dangerous.

Ne sot e kemi shumë kollaj me elektricitetin.

For us, we're very facile around electricity.

Ndërrojmë llampa

We change light bulbs without even thinking about it.

pa u menduar fare për të.

Our model of security around electricity is something we were born into.

Modeli ynë i sigurisë së electricitetit

është diçka që e gjetëm këtu sapo lindëm.

It hasn't changed as we were growing up.

Nuk ka ndryshuar as kur rriteshim.

And we're good at it.

Dhe ia kemi marrë dorën.

Or think of the risks on the Internet across generations --

Ose mendoni rreziqet

në Internet nga brezi në brez --

how your parents approach Internet security,

si e trajtojnë sigurinë në Internet prindët tuaj,

kundrejt trajtimit tuaj,

versus how you do,

versus how our kids will.

kundrejt atij që do t'i bëjnë fëmijët tanë.

Models eventually fade into the background.

Modelet tek e fundit treten në prapaskenë.

"Intuitive" is just another word for familiar.

Intuitiv është thjesht një tjetër fjalë për familiar.

So as your model is close to reality and it converges with feelings,

Pra teksa modeli juaj është afër realitetit,

dhe bëhet njësh me ndjesitë,

you often don't even know it's there.

shpesh nuk e dini që gjendet aty.

Një shembull i bukur i kësaj

A nice example of this came from last year and swine flu.

na erdhi vitin e kaluar me gripin e derrave.

Kur u shfaq së pari gripi i derrave,

When swine flu first appeared,

lajmet fillestare shkaktuan jo pak reagime të tepruara.

the initial news caused a lot of overreaction.

Now, it had a name,

Pse kish një emër,

which made it scarier than the regular flu,

që e bënte më të frikshëm se sa gripi i zakonshëm,

even though it was more deadly.

edhe pse i zakonshmi është më vdekjeprurës.

And people thought doctors should be able to deal with it.

Dhe njerëzit menduan që mjekët duhej të ishin në gjendje të merreshin me të.

So there was that feeling of lack of control.

Pra patëm edhe ndjesinë e mungesës së kontrollit.

E kështu këta dy elementë

And those two things made the risk more than it was.

e bënë më të rrezikshëm se sa qe.

As the novelty wore off and the months went by,

Dora-dorës që lajmi u vjetrua, kaluan muaj,

there was some amount of tolerance; people got used to it.

dhe pasoi një shkallë tolerimi,

njerëzit u mësuan me të.

There was no new data, but there was less fear.

Nuk pati të dhëna të reja, por frika u zvogëlua.

By autumn,

Në vjeshtë,

people thought the doctors should have solved this already.

njerëzia mendonte

se mjekët duhej ta kishin zgjidhur tashmë çështjen.

And there's kind of a bifurcation:

Dhe mbërrijmë në udhëkryq --

people had to choose between fear and acceptance --

njerëzve iu desh të zgjidhnin

mes frikës dhe pranimit --

në të vërtetë mes frikës dhe indiferencës --

actually, fear and indifference --

ata thuajse zgjodhën dyshimin.

and they kind of chose suspicion.

Dhe dimrin e kaluar, kur u shfaq vaksina,

And when the vaccine appeared last winter,

pati jo pak njerëz -- një numër befasues --

there were a lot of people -- a surprising number --

who refused to get it.

që nuk pranuan ta marrin --

And it's a nice example of how people's feelings of security change,

shembull i bukur

se si ndjesitë e njerëzve lidhur me sigurinë ndryshuan, se si ndryshon modeli i tyre,

how their model changes,

në mënyrë të çrregullt

sort of wildly,

with no new information, with no new input.

pa të dhëna të reja,

pa prurje të reja.

Kjo lloj gjëje ndodh shpesh.

This kind of thing happens a lot.

Po shtoj edhe një ndërlikim tjetër.

I'm going to give one more complication.

We have feeling, model, reality.

Kemi pra ndjesitë, modelin, realitetin.

I have a very relativistic view of security.

Unë kam një ide mjaft relativiste mbi sigurinë.

Mendoj se varet nga vëzhguesi.

I think it depends on the observer.

And most security decisions have a variety of people involved.

Dhe në shumicën e vendimeve që lidhen me sigurinë

përfshihen një numër njerëzish.

And stakeholders with specific trade-offs will try to influence the decision.

Aksionerë

me vendime specifike

do të përpiqen të ndikojnë vendimin.

And I call that their agenda.

Dhe unë këtë e quaj plani i tyre i punës.

Dhe shihni planin --

And you see agenda -- this is marketing, this is politics --

kjo është marketing, kjo është politikë --

trying to convince you to have one model versus another,

përpjekje për t'ju bindur të zgjidhni një model dhe jo tjetrin,

trying to convince you to ignore a model

përpjekje për t'ju bindur të shpërfillni një model

and trust your feelings,

dhe për t'u besuar ndjesive tuaja,

marginalizing people with models you don't like.

duke shtyrë në anë njerëzit me modele që nuk ju pëlqejnë.

This is not uncommon.

Kjo nuk është e padëgjuar.

An example, a great example, is the risk of smoking.

Një shembull, një shembull i shkëlqyer, është rreziku nga duhanpirja.

Në historinë e 50 vjetëve të shkuara, rreziku nga duhanpirja

In the history of the past 50 years,

the smoking risk shows how a model changes,

shpalos mënyrën se si ndryshon modeli,

and it also shows how an industry fights against a model it doesn't like.

dhe tregon edhe se si një industri lufton kundër

një modeli që nuk e pëlqen.

Compare that to the secondhand smoke debate --

Krahasojeni këtë me debatin e duhanpirësve pasivë --

këtu e 20 vjetë të shkuar ndoshta.

probably about 20 years behind.

Think about seat belts.

Sillni në mend rripat e sigurimit.

When I was a kid, no one wore a seat belt.

Kur isha unë fëmijë, askush nuk i përdorte rripat e sigurimit.

Nowadays, no kid will let you drive if you're not wearing a seat belt.

Sot, asnjë fëmijë nuk do t'ju lejojë të ngisni makinën

po qe se nuk keni vendosur rripin e sigurimit.

Compare that to the airbag debate,

Krahasojeni këtë me debatin për airbag-un --

këtu e 30 vjetë të shkuar ndoshta.

probably about 30 years behind.

Krejt këta si shembuj ndryshimi modelesh.

All examples of models changing.

What we learn is that changing models is hard.

Mësimi që nxjerrim është që ndryshimi i modeleve është i vështirë.

Është e vështirë të çrrënjosësh modelet.

Models are hard to dislodge.

Nëse janë njësoj me ndjesitë tuaja,

If they equal your feelings,

ju as që e kuptoni se keni një model.

you don't even know you have a model.

Dhe këtu ndërhyn një tjetër njëanshmëri konjitive

And there's another cognitive bias

Do ta quaj njëanshmëri konfirmimi,

I'll call confirmation bias,

nën efektin e së cilës ne priremi të pranojmë të dhëna

where we tend to accept data that confirms our beliefs

që ripohojnë besimet tona

and reject data that contradicts our beliefs.

dhe të hedhim tej të dhënat që kundërshtojnë besimet tona.

So evidence against our model, we're likely to ignore,

Pra, edhe pse me evidenca kundër modelit tonë,

ka shumë mundësi që ne t'i shpërfillim, edhe pse janë joshëse.

even if it's compelling.

It has to get very compelling before we'll pay attention.

Duhet të bëhet shumë joshëse, pa t'i kushtojmë vëmendje.

New models that extend long periods of time are hard.

Modelet e reja, që prekin periudha të gjata kohore, janë të zorshme

Ngrohja globale është një shembull i shkëlqyer.

Global warming is a great example.

Jemi shumë të dobët

We're terrible at models that span 80 years.

me modelet që shtrihen në 80 vjetë.

We can do "to the next harvest."

Mund t'ia dalim deri te korrja e ardhshme.

We can often do "until our kids grow up."

Shpesh shtyhemi deri sa fëmija të jenë rritur.

But "80 years," we're just not good at.

Por 80 vjetë, nuk ia dalim dot hiç.

So it's a very hard model to accept.

Ndaj është një model shumë i vështirë për t'u pranuar.

We can have both models in our head simultaneously --

Mund t'i kemi njëkohësisht që të dy modelet në kokë,

that kind of problem where we're holding both beliefs together,

ose atë lloj problemi

ku i mbajmë tok të dy besimet,

ose disonancën konjitive.

the cognitive dissonance.

Në fund fare,

Eventually, the new model will replace the old model.

modeli i ri do të zëvendësojë modelin e vjetër.

Strong feelings can create a model.

Ndjesitë e forta mund të krijojnë një model.

September 11 created a security model in a lot of people's heads.

11 Shtatori krijoi një model sigurie

në mendjet e shumë njerëzve.

Also, personal experiences with crime can do it,

Po ashtu, këtë mund ta bëjë përvoja personale në krime,

frika personale për shëndetin,

personal health scare,

a health scare in the news.

një frikë e lidhur me shëndetin nga lajmet.

Do të shihni ato që psikiatrët i quajnë

You'll see these called "flashbulb events" by psychiatrists.

ngjarje rrufe.

Prej tyre mund të krijohet në çast një model,

They can create a model instantaneously,

because they're very emotive.

ngaqë janë shumë emotive.

So in the technological world,

Pra në botën teknologjike,

we don't have experience to judge models.

nuk kemi përvojë

që të gjykojmë modelet.

And we rely on others. We rely on proxies.

Dhe bazohemi te të tjerët. Bazohemi te ndërmjetësa.

Dua të them, kjo funksionon për aq kohë sa të ndreqen të tjerët.

And this works, as long as it's the correct others.

We rely on government agencies

Bazohemi te agjencitë qeveritare

to tell us what pharmaceuticals are safe.

që na tregojnë se cilat barna janë pa zarar.

I flew here yesterday.

Dje mbërrita këtu me avion.

I didn't check the airplane.

Nuk i bëra unë kontroll avionit.

I relied on some other group

U bazova në një grup tjetër

që përcaktoi nëse avioni im mund të fluturonte me siguri.

to determine whether my plane was safe to fly.

We're here, none of us fear the roof is going to collapse on us,

Ja ku jemi, dhe asnjë nga ne nuk i trembet shembjes së tavanit mbi kokat tona,

jo ngaqë e kontrolluam gjë,

not because we checked,

but because we're pretty sure the building codes here are good.

po ngaqë jemi goxha të sigurt

që kushtet e ndërtimit këtu janë të mira.

It's a model we just accept

Është një model që thjesht e pranojmë

jo pak në mirëbesim.

pretty much by faith.

Dhe nuk prish punë.

And that's OK.

Now, what we want is people to get familiar enough with better models,

Tani, ajo që duam

është që njerëzit të familjarizohen mjaftueshëm

me modele më të mira --

have it reflected in their feelings,

t'i kenë të pasqyruar në ndjesitë e tyre --

që t'i lejojnë vetes të marrin vendime sigurie.

to allow them to make security trade-offs.

Kur këto shpërputhen,

When these go out of whack, you have two options.

keni dy mundësi.

One, you can fix people's feelings, directly appeal to feelings.

Njëra, mund të rregulloni ndjesitë e njerëzve,

duke ndikuar drejtpërdrejt mbi ndjesitë.

Bëhet fjalë për manipulim, por mund të funksionojë.

It's manipulation, but it can work.

Rruga e dyta, më e ndershmja,

The second, more honest way

është të ndreqet vetë modeli.

is to actually fix the model.

Change happens slowly.

Ndryshimi ndodh ngadalë.

The smoking debate took 40 years -- and that was an easy one.

Debati mbi duhan-pirjen hëngri 40 vjetë,

dhe ky qe një nga ata të lehtët.

Në disa raste kjo është e vështirë.

Some of this stuff is hard.

Por mendoj ama që

Really, though, information seems like our best hope.

informacioni duket si shpresa jonë më e mirë.

Ja ku ju gënjeva.

And I lied.

Remember I said feeling, model, reality; reality doesn't change?

Ju kujtohet që thashë ndjesitë, modeli, realiteti.

Thashë që realiteti nuk ndryshon. Në fakt ndryshon.

It actually does.

Jetojmë në një botë teknologjike;

We live in a technological world;

reality changes all the time.

realiteti ndryshon gjithë kohës.

So we might have, for the first time in our species:

Pra mund të kishim -- për herë të parë për specien tonë --

feeling chases model, model chases reality, reality's moving --

ndjesitë në ndjekje të modelit, modelin në ndjekje të realitetit, realitetin në ndryshim --

mundet të mos e zënë kurrë njëri-tjetrin.

they might never catch up.

We don't know.

Këtë nuk e dimë.

Por në vështrim afatgjatë,

But in the long term,

si ndjesitë, ashtu edhe realiteti janë të rëndësishëm.

both feeling and reality are important.

And I want to close with two quick stories to illustrate this.

Dhe dua ta mbyll me dy histori të shkurtra për ilustrim.

1982 -- I don't know if people will remember this --

1982 -- Nuk e di nëse njerëzve u kujtohet --

pati një epidemi të shkurtër

there was a short epidemic of Tylenol poisonings

helmimi me Tylenol në Shtetet e Bashkuara.

in the United States.

It's a horrific story.

Qe një ngjarje e tmerrshme. Dikush mori një shishe Tylenol,

Someone took a bottle of Tylenol,

hodhi helm në të, e mbylli, e vuri prapë në raft.

put poison in it, closed it up, put it back on the shelf,

Dikush e bleu dhe vdiq.

someone else bought it and died.

This terrified people.

Kjo i tmerroi njerëzit.

There were a couple of copycat attacks.

Pati disa imitime kopjace të kësaj.

There wasn't any real risk, but people were scared.

Nuk pati ndonjë rrezik real, por njerëzit qenë të trembur.

And this is how the tamper-proof drug industry was invented.

Dhe kështu u shpik

industria e taposjes hermetike të barnave.

Those tamper-proof caps? That came from this.

Ato kapaçkat hermetike prej këtij rasti lindën.

It's complete security theater.

Është krejtësisht teatër me sigurinë.

As a homework assignment, think of 10 ways to get around it.

Si detyrë shtëpie, mendoni 10 mënyra se si ta nxirrni jashtë loje.

Po jua jap unë të parën, shiringa.

I'll give you one: a syringe.

But it made people feel better.

Por bëri që njerëzia të ndihej më mirë.

It made their feeling of security more match the reality.

I bëri ndjesitë e tyre të sigurisë

të përputhen më tepër me realitetin.

Historia tjetër, ca vite më parë, një shoqja ime lindi fëmijë.

Last story: a few years ago, a friend of mine gave birth.

I shkova për vizitë në spital.

I visit her in the hospital.

It turns out, when a baby's born now,

Na del që sot, tashmë, kur lind një fëmijë,

they put an RFID bracelet on the baby, a corresponding one on the mother,

i vënë një byzylyk RFID foshnjës,

dhe një korrespondues lehonës,

so if anyone other than the mother takes the baby out of the maternity ward,

që, nëse dikush tjetër veç mëmës e qit foshnjën nga shtëpia e lindjes,

zë e bie një alarm.

an alarm goes off.

I thashë, "Punë e paqme.

I said, "Well, that's kind of neat.

I wonder how rampant baby snatching is out of hospitals."

Po vras mendjen se sa i përhapur është rrëmbimi i foshnjave

në spitale."

I go home, I look it up.

Kthehem në shtëpi, dhe zë e kërkoj.

It basically never happens.

Në thelb nuk ndodh kurrë.

(Laughter)

Por po ta mendoni,

But if you think about it, if you are a hospital,

po të jeni i spitalit,

and you need to take a baby away from its mother,

dhe keni nevojë t'ia merrni për pak foshnjën nënës,

out of the room to run some tests,

jashtë dhomës, për të bërë ca teste,

you better have some good security theater,

më mirë të luani një teatër të bukur sigurie,

or she's going to rip your arm off.

përndryshe jua shkurton duart.

(Laughter)

(Të qeshura)

Pra ka rëndësi për ne,

So it's important for us,

those of us who design security,

për ne që merremi me konceptimin e sigurisë,

që kontrollojmë rregulla sigurie,

who look at security policy --

or even look at public policy in ways that affect security.

ose vëzhgojmë rregullat publike

nga kënde që prekin sigurinë.

S'është thjesht realiteti, janë ndjesitë dhe realiteti.

It's not just reality; it's feeling and reality.

Ajo që ka rëndësi

What's important

është që këto të jenë thuajse të njëjta.

is that they be about the same.

It's important that, if our feelings match reality,

është e rëndësishme që, nëse ndjesitë tona përputhen me realitetin,

të marrim vendime sigurie më të mira.

we make better security trade-offs.

Ju faleminderit.

Thank you.

(Applause)

(Duartrokitje)