How do you save a shark you know nothing about? | Simon Berrow

Translator: Ermira Kusari Reviewer: Helena Bedalli

Basking sharks are awesome creatures.

Peshkaqenët shtegtarë janë krijesa mbresëlënëse. Janë të mrekullueshëm.

They are just magnificent.

Arrijnë gjatësi deri në 10 metra.

They grow 10 meters long; some say bigger.

Disa thonë që arrijnë gjatësi edhe më të mëdha.

They might weigh up to two tons.

Peshojnë deri në 2 ton.

Some say up to five tons.

Disa thonë që peshojnë deri në 5 ton.

They're the second-largest fish in the world.

Eshtë peshku i dytë më i madhi në botë.

They're also harmless plankton-feeding animals.

Janë kafshë të parrezikshme që ushqehen me plankton.

And they are thought to be able to filter a cubic kilometer of water every hour

Besohet që janë të aftë të

filtrojnë 1 km kub ujë cdo orë

and can feed on 30 kilos of zoo plankton a day to survive.

dhe konsumojnë rreth 30 kg plankton në ditë për të mbijetuar.

Janë krijesa fantastike.

They're fantastic creatures.

Jemi me shumë fat në Irlandë që kemi shume peshkaqenë shtegtarë

We're very lucky in Ireland,

we have plenty of basking sharks and plenty of opportunities to study them.

dhe shume mundësi që ti studiojmë.

Ata kishin rëndësi të posaqme për komunitetet bregdetare

They were very important to coastal communities,

prej qindra vitesh

going back hundreds of years,

vecanërisht rreth rajoneve të Claddagh, Duff, Connemara

especially around the Claddaghduff, Connemara region

ku bujqit lundronin

where subsistence farmers used to sail out on their hookers and open boats,

me harpat dhe varkat e tyre

sometimes way offshore to a place called the Sunfish Bank,

në detë të hapur, nganjëherë tek një vend i njohur si Sunfish Bank,

që gjendet rreth 30 milje në perëndim të Ishullit Achill,

about 30 miles west of Achill Island,

për të gjuajtur peshkaqenët shtegtarë.

to kill the basking sharks.

This is a woodcut from about the 1800s.

Ky është një punim në dru që daton nga vitet 1700 ose 1800.

Ata kishin rëndësi të madhe, sidomos për vajin që nxirret nga mëlcia e tyre.

They were very important, for the oil out of their liver.

A third of the basking shark's size is their liver,

Mëlqia përbën 1/3 -tën e trupit të peshkaqenit shtegtar dhe është e mbushur me vaj.

Mund të nxjerrësh litra të tëra vaji nga mëlqia e tyre.

and it's full of oil, gallons of oil.

Ky vaj përdorej posaqërisht për ndricim,

That oil was used especially for lighting,

por gjithashtu për të lidhur plagët dhe gjëra tjera.

but also for dressing wounds and other things.

Në fakt, ndricimi rrugor në vitin 1742

In fact, the streetlights in 1742,

në Galway, Dublin dhe Waterford

of Galway, Dublin and Waterford,

were lit with sunfish oil.

ishte falë vajit të këtij lloji të peshqve.

"Sunfish" is one of the words for basking sharks.

Sunfish (Peshk dielli) është një tjetër term që përdoret për tu referuar peshkaqenëve shtegtarë.

So they were incredibly important animals.

Andaj ata kishin rëndësi të jashtëzakonshme.

They've been around a long time, very important to coastal communities.

Ekzistojnë që një kohë të gjatë, dhe kanë shumë rëndësi për komunitetet bregdetare.

Një prej zonave më konkrete të peshkimit të peshkaqenëve shtegtarë

Probably the best-documented basking shark fishery in the world

gjindet në Ishullin Achill.

is that from Achill Island.

This is Keem Bay up in Achill Island.

Ky është Gjiri Keem në Ishullin Achill.

Peshkaqenët vinin shpesh tek gjiri.

Sharks used to come into the bay,

and the fishermen would tie a net off the headland,

Peshkatarët lidhnin një rrjetë tek kepi,

string it out, an old Manila net,

që lidhej me rrjetat tjera.

and as the shark came round, it would hit the net,

Kur peshkqenët afroheshin dhe godisnin rrjetën, rrjeta binte mbi ta.

the net would collapse on it.

Kjo bënte që peshkaqenët të përmbyteshin dhe tu merrej fryma.

It would often drown and suffocate.

Or at times, they would row out in their small curraghs

Nganjëherë, ata renditeshin në varkat e tyre të vogla,

and kill it with a lance through the back of the neck.

dhe i mbytnin duke i qëlluar prapa qafës me shtiza.

Më pas i tërhiqnin peshkaqent tek Limani i Purteenës,

And then they'd tow the sharks back to Purteen Harbour,

boil them up, use the oil.

i valonin dhe u merrnin vajin.

They also used the flesh as well, for fertilizer

Poashtu përdornin mishin si pleh

dhe u merrnin pendat.

and also would fin the sharks.

This is probably the biggest threat to sharks worldwide --

Prerja e pendave të peshkaqenëve dhe rihudhja e trupit në oqean

është kërcënimi më i madh për peshkaqenët.

the finning of sharks.

Ne u kemi frikën peshkaqenëve falë filmit "Nofullat."

We're often frightened of sharks, thanks to "Jaws."

Peshkaqenët mbysin rreth 5-6 njerëz

Maybe five or six people get killed by sharks every year.

në vit.

Një prej këtyre rasteve ndodhi pak kohë më parë, apo jo? Para dy javësh.

There was someone recently, wasn't there? Just a couple weeks ago.

ne mbysin rreth 100 milion peshkqenë në vit.

We kill about 100 million sharks a year.

So I don't know what the balance is,

Nuk e di si qëndron puna e ekuilibrit në këtë rast,

but I think sharks have more right to be fearful of us than we have of them.

mirëpo mendoj që peshkaqenët duhet të na kenë frikën neve më shumë se ne atyre.

Ishte një zonë peshkimi mjaft e dokumentuar,

It was a well-documented fishery.

As you can see here, it peaked in the '50s,

dhe sic mund ta shihni , kulmoi në të 50-tat

kur mbytja e e peshkaqenëve arriti në 1500 në vit.

where they were killing 1,500 sharks a year.

Dhe morri tatëpjetë shumë shpejt - rast tipik i zonave të peshkimit që lulëzojnë dhe shuhen shpejt

And it declined very fast -- a classic boom-and-bust fishery,

që sugjeron se depozitat janë shteruar

which suggests that a stock has been depleted

or there's low reproductive rates.

ose shkalla e riprodhimit është e ulët.

They killed about 12,000 sharks within this period,

Gjatë kësaj peridudhe ata mbytën rreth 12 000 peshkaqenë

thejshtë duke përdorur litarë

literally just by stringing a Manila rope

tek Gjiri Keem

off the tip of Keem Bay up in Achill Island.

në Ishullin Achill.

Sharks were still killed up into the mid-80s,

Mbytja e peshkaqenvve vazhdoi deri në mesin e të 80-tave

especially out of places like Dunmore East in County Waterford.

posaqërisht në Dunmore East në Qarkun e Waterfordit.

About two and a half, 3,000 sharks were killed up till '85,

Rreth 2500-3000 peshkaqenë u mbytën deri në vitin 1985,

mainly by Norwegian vessels.

shumica prej tyre nga anijet Norvegjeze.

You can't really see,

Këto figurat e zeza, nuk shihen shumë qartë, ishin anijet Norvegjeze që gjuanin peshkaqenët shtegtarë,

but these are Norwegian basking shark hunting vessels.

dhe vija e zezë në folenë e sorrës

The black line in the crow's nest signifies this is a shark vessel,

nënkupton që kjo është anije që gjuan peshkaqenë

rather than a whaling vessel.

dhe jo balena.

The importance of basking sharks to the coast communities

Rëndësia e peshkqenve shtegtarë për komunitetet bregdetare

is recognized through the language.

mund të vërehet nga gjuha e folur.

I don't pretend to [know many Irish words],

Nuk shtirem kinse kam origjinë irlandeze,

but in Kerry they were often known as "ainmhide Na seolta,"

mirëpo në Kerry këta peshkaqenë njiheshin si "Ainmhide na seolta",

perbindëshi me vela.

"the monster with the sails."

Një emër tjetër është "Liop an da lapa,"

Another title would be "liop an dá lapa,"

bisha e ngathët me dy penda

"the unwieldy beast with two fins."

"Liabhan mor" sugjeron që flitet për një kafshë të madhe.

"Liabhán mór," suggesting a big animal.

Ose e preferuara ime, "Liabhan chor greine,"

Or my favorite, "liabhán chor gréine," "the great fish of the sun."

peshku i mrekullueshëm i diellit.

That's a lovely, evocative name.

Eshtë një emër i këndshëm dhe ndjellës.

On Tory Island -- a strange place anyway -- they were known as "muldoons."

në Ishullin e Torit, një vend mjaft i cuditshëm, njiheshin si "të pamend"

(Laughter)

dhe askush nuk e di pse.

No one seems to know why.

Shpresoj që asnjëri prej jush nuk është nga Tory; vend i këndshëm.

Hope there's no one from Tory here. Lovely place.

Mirëpo emri më i zakonshëm me të cilin njiheshin rreth ishullit

But more commonly all around the island, they were known as the sunfish.

ishte sunfish (peshk dielli)

And this represents their habit of basking on the surface

Kjo ka lidhje të ngushtë me zakonin e tyre për tu ngrohur në sipërfaqe të ujit kur dielli është duke ndricuar.

when the sun is out.

Eshtë shqetësues fakti që popullata e peshkaqenëve shtegtarë

There's great concern that basking sharks are depleted

all throughout the world.

është shteruar në tërë botën.

Some say it's not population decline,

Disa njerëz thonë që nuk ka rënie në numrin e popullatës.

it might be a change in the distribution of plankton.

Mund të jetë rezultat i shprëndarjes së planktonit.

It's been suggested

Eshte sugjeruar që peshkaqenet shtegtarë janë tregues

that these sharks would make fantastic indicators of climate change,

të shkëlqyer të ndryshimit të klimës,

sepse janë regjistrues të vazhdueshëm të planktonit

as they're basically continuous plankton recorders,

që notojnë me gojën hapur.

swimming around with their mouth open.

Për momentin janë të klasifikuar si "të pambrojtur" nën IUCN (Shoqata Ndërkombëtare pë Ruajtjen e Natyrës).

They're now listed as vulnerable under the IUCN.

po ashtu ka lëvizje të organizuara që kërkojnë ndalimin e kapjes së këtyre peshkaqenëve.

There's movements in Europe to try and stop catching them.

Tani ekziston një urdhëresë që ndalon kapjen e tyre ose sjelljen e tyre në tokë,

There's now a ban on catching and even landing them,

even landing ones caught accidentally.

edhe të atyre që kapen pa dashur.

They're not protected in Ireland;

Ata nuk janë të mbrojtur në Irlandë.

in fact, they have no legislative status in Ireland whatsoever,

Në fakt, ata nuk kanë kurrfarë statusi ligjor në Irlandë,

pavaresisht nga rëndësia që ata kanë

despite our importance for the species

dhe konteksti historik brenda të cilit gjenden peshkaqenët shtegtarë.

and also the historical context within which basking sharks reside.

We know very little about them.

Ne dimë shumë pak për ta.

And most of what we do know

Shumica e asaj cfarë dimë

is based on their habit of coming to the surface --

është e bazuar në zakonin e tyre për të frekuentuar sipërfaqen e ujit.

Ne mundohemi t'ia qëllojmë se cfarë po bëjnë

we try and guess what they're doing from their behavior on the surface.

bazuar në sjelljen e tyre në sipërfaqe.

I only found out last year, at a conference on the Isle of Man,

Vitin e kaluar, gjatë një konference në Ishullin e Njeriut, mësova

just how unusual it is to live somewhere

se sa e pazakonte ështe të jetosh ne një vend

where basking sharks regularly, frequently and predictably

ku peshkaqenët shtegtarë dalin në sipërfaqe

shumë shpesh dhe rregullisht

come to the surface to "bask."

Eshtë një rast i shkëlqyer në shkencë

It's a fantastic opportunity for a scientist

për të parë peshkaqenët shtegtarë,

to see and experience basking sharks.

dhe janë krijesa mbresëlënëse.

They are awesome creatures.

Kjo na ofron një rast të mrekullueshëm për ti studiuar, për të pasur qasje tek ta.

It gives us a fantastic opportunity to study them, to get access to them.

Ajo cfarë jemi duke bërë që dy vite me rradhë -- edhe pse vit i kaluar ishte më i rëndësishmi -

What we've been doing for a couple years -- last year was a big year --

është etiketimi i peshkaqenëve

is we started tagging sharks,

në mënyrë që të kemi një ide më të mirë

so we could try to get some idea of sight fidelity and movement

rreth përpikmërisë së tyre të të parit dhe gjëra të ngjashme.

and things like that.

Andaj u fokusuam kryesisht në

So we concentrated mainly in North Donegal and West Kerry

Donegalin e Veriut dhe Kerrin Perëndimorë

as the two areas where I was mainly active.

si zona aktive.

And we tagged them very simply, not very high-tech,

I etiketuam me mjete të thjeshta

duke përdorur një shufër të madhe dhe të gjatë.

with a big, long pole.

Kjo është një shtagë peshkimi

This is a beachcaster rod with a tag on the end.

që përmbanë një etiketë në majë.

You go up in your boat and tag the shark.

Ne gjuanim peshkaqenët me të nga varka.

And we were very effective.

Dhe ishim shumë efektivë.

We tagged 105 sharks last summer.

Verën e kaluar etiketuam 150 peshkaqenë.

Etiketuam 50 brenda 3 ditësh

We got 50 in three days off Inishowen Peninsula.

rreth Gadishullit Inishowen.

Half the challenge to get access

Gjysma e sfidës është të kesh qasje tek ta, të gjindesh në vendin e duhur në kohën e duhur.

is to be in the right place at the right time.

Eshtë një metodë e thjeshtë dhe e lehtë.

But it's a very simple, easy technique; I'll show you what it looks like.

Do ju tregoj se si.

Ne përdorim një kamerë në shtagë

We use a pole camera on the boat to actually film the shark.

për të xhiruar peshkaqenët.

One, it's to try and work out the gender of the shark.

Njëra prej arsyeve është përcaktimi i gjinisë.

We also deployed some satellite tags, so we did use high-tech stuff as well.

Gjithashtu përdorëm mjete më të përsosura si etiketa satelitore.

Këto janë etiketa arkivore.

These are archival tags.

What they do is store the data.

Andaj ruan të dhënat.

A satellite tag only works when the air is clear of the water

Etiketa satelitore funksionon vetëm kur ajri nuk është i lagët

dhe kështu mund ta dërgojnë signalin tek sateliti.

and can send a signal to the satellite.

Natyrisht, peshkqenët, peshqit, janë nën ujë të shumtën e kohës.

And sharks and fish are underwater most of the time,

Kjo etiketë përcakton vendndodhjet e peshkaqenit

so this tag actually works out the locations of shark,

depending on the timing and the setting of the sun,

varësisht nga koha dhe pozita e diellit,

si dhe temperaturën dhe thellësinë e ujit.

plus water temperature and depth.

Eshtë e nevojshme të rindërtosh këtë itinerar.

And you have to kind of reconstruct the path.

What happens is,

Etiketat janë të programuara të programuara të shkeputen nga peshkaqeni pas një kohe të caktuar,

you set the tag to detach from the shark after a fixed period --

në këtë rast ishte një periudhe 8 mujore,

in this case, eight months --

dhe në po atë ditë etiketa shkëputet, krijon lidhje me satelitin

and literally to the day, the tag popped off,

drifted up, said hello to the satellite

dhe dergon shumicën e të dhënave ne mënyrë që ne ti përdorim më pas.

and sent, not all the data, but enough data for us to use.

Kjo është mënyra e vetme për të përcaktuar

This is the only way to really work out their behavior and movements

sjelljen dhe lëvizjet e tyre kur gjenden nënujë.

when they're underwater.

Këto janë dy harta që ne përpiluam.

And here's a couple of maps that we've done.

In that one, you can see that we tagged both off Kerry.

Në këtë mund të shihni që etiketuam të dy në rrethin e Kerrit.

Basically, it spent all its time, the last eight months, in Irish waters.

Kaloi tërë kohën, 8 muajt e fundit, në ujërat e Irlandës.

Në ditën e Krishtlindjeve doli buzë bregut.

On Christmas, it was out on the shelf edge.

Ky është një tjetër rast per të cilin akoma nuk kemi mbledhur gjitha të dhënat nga sateliti

Here's one we haven't ground-truthed yet

me temperaturë të sipërfaqes dhe thellësi të ujit,

with sea-surface temperature and water depth,

por gjithsesi, peshkaqeni i dytë kaloi të shumtën e kohës

but again, the second shark spent most of its time

në dhe përreth Detit Irlandez.

in and around the Irish Sea.

Vitin e kaluar, kolegë nga Ishulli i Njeriut,

Colleagues from the Isle of Man last year actually tagged one shark

etiketuan një peshkaqen

that went from the Isle of Man to Nova Scotia in about 90 days.

që notoi nga Ishulli i Njeriut deri në Skocinë e Re (Kanada) brenda 90 ditësh.

Nine and a half thousand kilometers -- we never thought that happened.

Pra notoi 9 500 kilomentra. Nuk e kishim menduar se një gjë e tillë mund të ndodhte.

Një tjetër koleg në SHBA

Another colleague in the States tagged about 20 sharks off Massachusetts.

etiketoi rreth 20 peshkaqenë rreth Massachusetts, dhe etiketat nuk funksionuan si duhet.

His tags didn't really work.

E tëra që ai di është se ku i etiketoi

All he knows is where he tagged them,

dhe ku u shkëputën etiketat nga peshkaqenët.

and where they popped off.

His tags popped off in the Caribbean,

Etiketat u tij shkëputën afër Karaibeve

dhe Brazilit.

and even in Brazil.

We thought basking sharks were temperate animals

Ne mendonim që peshkaqenët shtegtarë ishin banorë të klimave të buta

and lived in our latitudes,

dhe jetonin në gjërësi gjeografike në të cilat jetojmë ne.

but in actual fact, they're obviously crossing the equator as well.

Por sic shihet, ata po kalojnë edhe Ekuatorin tani.

So very simple things like that,

Prandaj qëllimi ynë është që të mësojmë

we're trying to learn about basking sharks.

këso gjërash rreth peshkaqenëve shtegtarë.

Dicka që më duket e cuditshme

One thing that I think is a very surprising and strange thing

dhe e befasishme

is just how low the genetic diversity of sharks is.

është shkalla e ulet e shumëllojshmërisë gjenetike të peshkaqenëve.

I'm not a geneticist, so I won't pretend to understand the genetics.

Unë nuk jam gjenetiste andaj nuk do shtirem sikur kam njohuri mbi gjenetikën.

Për këtë është mirë të kesh bashkëpunime.

And that's why it's great to have collaboration.

Whereas I'm a field person,

Meqenëse unë punoj më shumë në terren,

I get panic attacks

më kaplojnë sulme paniku kur më duhet të kalojë orë të tëra

if I have to spend too many hours in a lab with a white coat on.

në laborator veshur me bluze laboratori -- më duhet të largohem që aty.

Take me away.

Andaj mund të punojmë me gjeneticistë që kanë njohuri mbi këto gjëra.

So we can work with geneticists who understand that.

So when they looked at the genetics of basking sharks,

Kur hulumtuan gjenetikën e peshkqenëve shtegtarë,

vërejtën se shkalla e shumëllojshmërisë ishte shumë e ulët.

they found that the diversity was incredibly low.

Nëse shikoni rreshtin e parë këtu,

If you look at the first line, really,

mund të shihni se gjithë këta peshkaqenë të ndryshëm janë në të vërtetë shumë të ngjajshëm.

you can see that all these different shark species are all quite similar.

Kjo do të thotë që ata janë të gjithë peshkaqenë

I think this means they're all sharks

dhe kanë një paraardhës të përbashkët.

and they've come from a common ancestry.

Po të shikosh shumëllojshmërinë e nukleotideve,

But if you look at nucleotide diversity,

which is more genetics that are passed on through the parents,

material gjenetik i bartur nga prindërit,

you see that basking sharks, if you look at the first study,

mund ta vëreni që shumëllojshmëria tek

was order of magnitude less diverse even than other shark species.

peshkaqenët shtegtarë ishte më e ulët

në krahasimet me llojet tjera të peshkaqenëve.

You can see this work was only done in 2006.

Ky studim ishte bërë në vitin 2006.

Before 2006, we had no idea of the genetic variability of basking sharks.

Para vitit 2006, nuk kishim kurrfarë ideje mbi shumëllojshmërinë gjenetike të peshkqenëve shtegtarë.

Nuk e dinim nëse ishin ndarë në popullata të ndryshme.

We had no idea: Did they distinguish into different populations?

Apo ndoshta në nënpopullata?

Were there subpopulations?

And that's very important if you want to know

Këto janë gjëra të rëndësishme për të cilat duhet pasur njohuri

nëse deshiron të dish madhësinë e popullatës dhe statusin e tyre.

what the population size is, and the status of the animals.

So, Les Noble in Aberdeen kind of found this a bit unbelievable, really.

Les Noblesit në Aberdeen

iu duk e pabesueshme kjo.

So he did another study using microsatellites,

Prandaj ndërmorri një tjetë studim

duke përdorur mikrosatelitë,

që kushtojnë më shumë, u duhet më shumë kohë,

which is much more expensive, much more time-consuming,

and to his surprise, came up with almost identical results.

dhe për cudinë e tij, rezultatet ishin pothuajse të njëjta.

So it does seem to be that basking sharks, for some reason,

Andaj duket se

peshkaqenët shtegtarë kanë shkallë të ulët të shumëllojshmërisë.

have incredibly low diversity.

And it's thought maybe it was a genetic bottleneck,

Besohet se kjo ishte rezultat i ngecjes gjenetike (ku gjysma ose më shumë e një popullate vdes ose nuk riprodhohet)

që daton para 12 000 vitesh,

thought to have been 12,000 years ago,

dhe kjo ka shkaktuar shkallën e ulët të shumëllojshmërisë.

and this has caused a very low diversity.

And yet, if you look at the whale shark,

Mirëpo, po të shikosh peshkaqenët balenë,

which is the other plankton-eating large shark,

një tjetë peshkaqen i madh që ushqehet me plankton,

its diversity is much greater.

mund të vëresh që shkalla e shumëllojshmërisë së tyre është e lartë.

So it doesn't really make sense at all.

Andaj e tërë kjo nuk ka kuptim.

They found that there was no genetic differentiation

Eshtë vërtetuar se nuk ka dallim gjenetik

mes peshkaqenëve shtegtarë në oqeane mbarë botës.

between any of the world's oceans of basking sharks:

even though they're found throughout the world,

Edhe pse ata gjinden kudo në botë

you couldn't tell the difference, genetically,

nuk mund të bësh dallim mes atyre

from one from the Pacific, Atlantic, New Zealand, Ireland, South Africa.

të Oqeanit Paqësor, Atlantik, Zelandë të Re, ose nga Irland apo Afrika Jugore, në baë të gjeneve.

Të gjithë duken të ngjashëm.

They all basically seem the same.

Në të njëjtën kohë është mjaft befasuese. Eshtë dicka e papritur.

Which, again, is kind of surprising; you wouldn't expect that.

I don't understand or pretend to understand this;

Unë nuk e kuptoj këtë dhe nuk shtirem kinse e kuptoj.

Dyshoj që shumica e gjenetistëve e kuptojnë këtë,

I suspect most geneticists don't either,

mirëpo janë në gjendje të nxjerrin të dhëna.

but they produce the numbers.

So you can actually estimate the population size

Në bazë të shumëllojshmërisë gjenetike mund të

llogarisësh madhësinë e popullatës.

based on the diversity of the genetics.

Rus Hoelzel përcaktoi një numër të efektshëm të popullatës:

And Rus Hoelzel came up with an effective population size:

8,200 kafshë.

8,200 animals.

Kaq.

That's it -- 8,000 animals in the world.

8000 kafshë në botë.

You're thinking, "That's ridiculous. No way."

Ju me siguri po mendoni që kjo është shumë qesharake. `Nuk është e mundur`

So Les did a finer study,

Les bëri një studim tjetër

and he found out it came out about 9,000.

dhe vlerësoi që numri i duhur ishte rreth 9000.

Secili mikrosalelit dha rezultate të ndryshme.

Using different microsatellites gave the different results,

Mesatarja e tërë këtyre studimeve doli se ishte

but the mean of all these studies is about 5,000,

rreth 5 000,

me të cilën unë nuk pajtohem personalisht,

which I personally don't believe.

But then, I am a skeptic.

por unë jam mjaft skeptike.

But even if you toss a few numbers around,

Por po tu ndërrosh vendet disa numrave,

you're probably talking an effective population of about 20,000 animals.

atëherë numri i popullatës efektive arrin diku rreth 20 000 kafshë.

A e mbani mend sa peshkaqenë i mbytën në të 50tat dhe 70tat

Do you remember how many they killed off Achill in the 70s and the 50s?

rreth Achillit?

So what it tells us, actually,

Kjo vërteton atë që

is that there's actually a risk of extinction of this species

ky lloj janë në rrezik të zhduken

because its population is so small.

si pasojë e numrit të vogël të popullatës.

In fact, of those 20,000,

Nga 20 000 peshkaqenë, besohej se 8000 prej tyre ishin femra.

8,000 were thought to be females.

Ekzistojnë vetëm 8 000 peshkaqenë shtegtarë femra në botë?

There's only 8,000 basking shark females in the world?

Nuk e di. Nuk e besoj.

I don't know. I don't believe it.

Problemi qëndron në

The problem with this is they were constrained with samples.

numrin e vogël të mostrave.

Nuk arritën të mbldhnin mostra të mjaftueshme

They didn't get enough samples

to really explore the genetics in enough detail.

për të hulumtuar bazën gjenetike

hollësishëm.

So, where do you get samples from for your genetic analysis?

Ku mund të marrësh mostra

per testime gjenetike?

Well, one obvious source is dead sharks --

Një burim i mundshëm janë peshkaqenët e vdekur

që dalin në breg.

dead sharks, washed up.

Në Irlandë mund të gjesh 2-3 peshkaqenë të vdekur rreth brigjeve,

We might get two or three dead sharks washed up in Ireland a year,

nëse ke fat.

if we're kind of lucky.

Another source would be fisheries' bycatch.

Një burim tjetër i mundshëm është kapja padashja e peshkaqenëve gjatë peshkimit.

Disa prej tyre ishin ngatërruar në rrjetat e peshkimit.

We were getting quite a few caught in surface drift nets.

Ky lloj peshkimi tashmë është i ndaluar dhe ky është lajm shumë i mirë për peshkaqenët.

That's banned now, and that'll be good news for the sharks.

Disa ishin ngatërruar në rrjeta fundore.

And some are caught in nets, in trawls.

This is a shark that was actually landed in Howth just before Christmas --

Ky është një peshkaqen të cilin e sollën ilegalisht në Howth pak ditë para Krishtlindjeve,

sepse kjo nuk ishte e lejueshme sipas ligjeve të Bashkimit Evropian,

illegally, because you're not allowed to do that under EU law --

dhe u shit në copëza si biftek peshkaqeni për 8 euro për kilogram.

and was actually sold for eight euros a kilo as shark steak.

Ata madje vënë një recetë në mur, derisa iu tërhoqën vërejtjen se kjo ishte e jashtëligjshme.

They even put a recipe up on the wall,

until they were told it was illegal.

Për këtë ata u gjobitën.

They actually did get a fine for that.

Nga këto studime,

So if you look at all those studies I showed you,

del se për momentin janë 86 mostra

the total number of samples worldwide

mbledhur nga tërë bota.

is 86, at present.

Eshtë një punë shumë e rëndiësishme,

So it's very important work,

që parashtron pyetje interesante

and they can ask some really good questions,

dhe mund të na paraqes me të dhëna mbi madhësinë e popullatës,

and tell us about population size and subpopulations and structure,

nënpopullatat dhe strukturën,

but they're constrained by lack of samples.

mirëpo janë të kufizuar nga mungesa e mostrave.

Kur po etiketonim peshkaqenët --

When we were out tagging our sharks --

this is how we tagged them on the front of a RIB, get in there fast --

ja se si i etiketuam; duhet vepruar shpejt --

ndodhte që ata të reagonin.

occasionally, the sharks do react.

Një rast i tillë ndodhi në Malin Head ne Donegal

On one occasion, when we were up in Malin Head in Donegal,

ku një peshkaqen qëlloi varkën me bishtin e tij,

the shark smacked the side of the boat with his tail,

more, I think, in startle to the fact that a boat came near it,

dhe besoj e bëri këtë sepse u frikësua kur varka iu afrua shumë pranë

rather than the tag going in.

dhe jo pse etiketa iu ngul në trup.

Cdo gjë përfundoi mire. Ne u lagëm. Kurrfarë problemi.

And that was fine. We got wet. No problem.

Kur unë dhe Emmett u kthyem tek skela

And then when myself and Emmett got back to Malin Head, to the pier,

në Malin head

vërejta pak jarge të zeze në anën e përparme të varkës.

I noticed some black slime on the front of the boat.

I used to spend a lot of time on commercial fishing boats,

Pasi kaloja shumë kohë në anije tregtare peshkimi

mu kujtuan peshkatarët që thonin se gjithmonë e dinin

and I remember fishermen saying

they can tell when a basking shark has been caught in a net,

nëse ndonjë peshkaqen shtegtarë kishte ngecur në rrjetë

në bazë të jargest së zeze që lënë mbrapa tyre.

because it leaves a black slime behind.

Andaj mendova që jarga të ketë arritur aty përmes peshkaqenit.

So that must have come from the shark.

Ishim të interesuar të

Now, we had an interest in getting tissue samples for genetics

mblidhnim mostra indesh për të bërë testime gjenetike

because we knew they were very valuable.

sepse e dinim që kishin rëndësi të madhe.

We would use conventional methods;

Për të bërë këtë përdornim metoda tradicionale

I have a crossbow -- you see it in my hand there,

sikur harku që më shihni duke mbajtur në dorë në këtë fotografi,

which we use to sample whales and dolphins for genetic studies as well.

dhe është i njëjti hark që perdorim për të marre mostra nga balenat dhe delfinët për studime të gjeneve.

Provova këtë dhe shumë metoda tjera.

So I tried that, I tried many techniques.

Mirëpo nuk po funksiononte sepse më thyente shigjetat

All it was doing was breaking my arrows,

pasi lëkura e peshkaqenit është shumë e fortë.,

because the shark's skin is just so strong.

Nuk ishte e mundur të mblidhnim mostra përmes kësaj metode.

There was no way we were going to get a sample from that.

Kjo nuk do funksiononte.

That wasn't going to work.

So when I saw the black slime on the bow of the boat,

Andaj kur pashë zhulin tek kici i anijes,

I thought, "If you take what you're given in this world ..."

mendova " Po të fusësh në përdorim atë cfarë të është ofruar ..."

So I scraped it off.

E gërryeva dhe mblodha jargen e zeze.

I had a little tube with alcohol in it to send to the geneticists.

Kisha me vete një tub të mbushur me alkool për ta derguar tek gjeneticistët.

Mblodha jargen dhe e nisa për në Aberdene.

So I scraped the slime off and sent it to Aberdeen,

Dhe u thashë `Provoni këtë."

and said, "You might try that."

E lanë mënjanë për një kohë të gjatë

And they sat on it for months.

sepse kishim një konferencë në Isle of Man.

It was only because we had a conference on the Isle of Man.

Mirëpo unë u dërgova disa emaile dhe i pyeta

But I kept emailing Les, saying,

nese kishin pasur rastin ti hidhnin një sy jarges.

"Have you had a chance to look at my slime?"

Dhe gjithmonë thonin "Më vonë, më vonë , ..."

And he was like, "Yeah, yeah. Later."

Më në fund vendosi ta analizonte

He thought he'd better do it because I never met him before;

sepse nuk e kisha takuar kurrë më parë

he might lose face if he hadn't done the thing I sent him.

dhe nuk donte të humbiste respektin.

Ai ishte cuditur që kishin arritur të nxirrnin ADN nga jarga.

And he was amazed that they actually got DNA from the slime.

E shumëfishuan dhe e testuan

They amplified it and they tested it,

dhe gjetën se jarga me të vërtetë përmbante ADN

and they found, yes, this was actually basking shark DNA,

të peshkaqenëve shtegtarë

which was got from the slime.

Ishte shumë i ngazëllyer.

So he was very excited.

U bë e njohur si jarga e peshkaqenit të Simonit.

It became known as "Simon's shark slime."

Dhe mendova që mund të mbështetemi në këtë.

And I thought, "Hey, you know, I can build on this."

Andaj provuam sërish të dilnim në det dhe të mblidhnim

So we thought, OK, we're going to try to get out and get some slime.

jarge.

Pasi shpenzuam 3500 dollar në etiketa satelitore

So having spent three-and-a-half thousand on satellite tags ...

u mendova të blija

I then thought I'd invest 7.95 -- the price is still on it --

një bisht shtupe të dyshemeve me vlerë prej 7.95 dollarë

in my local hardware store in Kilrush

for a mop handle,

ne një dyqan pajisjesh

and even less money on some oven cleaners.

dhe pak para në pastues furrash.

And I wrapped the oven cleaner around the edge of the mop handle

E lidha pastruesin e furrës rreth majës së bishtit të shtupës

dhe mezi prisja

and ...

(Laughter)

të më ofrohej mundësia

I was desperate to have an opportunity to get some sharks.

të kapja disa peshkaqenë.

And this was into August now, and normally sharks peak in June, July,

Ishte muaji i Gushtit

dhe peshkaqenet janë më të pranishëm gjatë Qershorit dhe korrikut.

Shihen shumë rrallë.

and you rarely see them, or rarely can be in the right place

Eshtë shumë e vështirë të gjesh peshkaqenë në Gusht.

to find sharks into August.

We were desperate, so we rushed out to the Blaskets

Ishim të pashpresë.

Udhëtuam menjëherë drejt Blasket pasi dëgjuam që kishin parë peshkaqenë atje

as soon as we heard there were sharks there,

and managed to find some sharks.

dhe arritëm të gjenim disa.

So by just rubbing the mop handle down the shark

Përderisa peshkaqeni notonte nën varkë ne i fërkonim

me bisht të shtupës --

as it swam under the boat --

you see a shark running under the boat here --

sikur në këtë fotografinë këtu --

dhe kështu arritëm të mblidhnim jargen.

we managed to collect slime.

And here it is.

Ja ku është.

Look at that lovely black shark slime.

Shikojeni jargën e zeze te peshkaqenit.

And in about half an hour, we got five samples.

Për rreth një gjysmë ore

mblodhëm 5 mostra nga 5 peshkqenë të ndryshëm,

Five individual sharks were sampled

duje përdour sistemin e Simonit për marrjen e mostrave të jarges së peshkaqenit.

using Simon's Shark Slime Sampling System.

(Qeshje)

(Laughter)

(Applause)

(Duartrokitje)

Kam 20 vite që punoj me balena dhe delfinë në Irlandë

I've been working on whales and dolphins in Ireland for 20 years now,

dhe kam vërejtur që janë më dramatik.

and they're a bit more dramatic.

Ndoshta e keni parë videon e balenës me gungë

You probably saw the humpback whale footage

që xhiruam pranë qarkut të Wexfor para dy muajsh.

we got a month or two ago off County Wexford.

Njeriu gjithmonë mendon se mund ti lërë botës një trashëgimi kulturore pas.

And you always think you might have some legacy

you can leave the world behind,

Kisha në mendje balenat dhe delfinët se si cajnë

and I was thinking of humpback whales breaching and dolphins.

përmes ujit.

Nganjhëherë këto gjëra të ofrohen të gatshme

But hey -- sometimes these things are sent to you

dhe bën mirë ti marrësh kur të ofrohen.

and you just have to take them when they come.

Ndoshta kjo do jetë trashëgimia ime --

So this is possibly going to be my legacy --

Jarga e peshkaqenit të Simonit.

Simon's Shark Slime.

Kveë vit arritëm të mblidhnim më shumë para

We got more money this year

pë të vazhduar me mbledhjen e mostrave.

to carry on collecting more and more samples.

One thing that is very useful is that we use a pole camera --

Tani përdorim kamera që vihen në majë të shtagës

dhe janë shumë të dobishme -- ja një foto e koleges sime Joanne me një kamerë të tillë --

this is my colleague, Joanne, with a pole camera --

dhe kjo na mundëson të shohim nën peshkaqenin.

where you can look underneath the shark.

Qëllimi është të shohim në peshkaqeni ka shtojca shtrënguese

What you're trying to look at is, the males have claspers,

të cilat ndodhen prapa shpinës së peshkaqenëve meshkuj.

which kind of dangle out behind the back of the shark.

So you can quite easily tell the gender of the shark.

Në bazë të kësaj është shumë lehtë të përcaktosh gjininë.

Kur ke njohurinë mbi gjininë e peshkaqenit

If we can tell the gender of the shark before we sample it,

para se të mblidhen mostrat

atëherë mund të vësh në dijeni gjeneticistin nëse peshkaqeni është femër ose mashkull.

we can tell the geneticist this was taken from a male or a female.

Më duket e befasishme

Because in the moment, they have no way, genetically,

që nuk ka akoma ndonjë mënyrë për të bërë dallimin mes

of telling the difference between a male and a female,

meshkujve dhe femrave,

which I find staggering,

dhe kjo për arsye se nuk dinë se cilët janë nxitësit molekular përgjegjës.

because they don't know what primers to look for.

Eshtë shumë e rëndësishme

Being able to tell the gender of a shark

të përcaktohet gjinia e peshkqenit

is very important for things like policing the trade

per gjera si rregullimi i tregtisë

in basking shark and other species through the sightings,

së peshkaqenëve shtegtarë dhe llojeve tjera,

meqenëse tregtia me peshkaqenë është e jashtëligjshme.

because it is illegal to trade in these sharks.

Me gjithë këtë kjo tregti akoma vazhdon dhe sot mund të gjesh peshk në terg.

And they are caught and are on the market.

Si biolog terreni,

So as a field biologist,

you just want to get encounters with these animals,

qëllimi është të takosh sa më shpesh këto kafshë.

Qëllimi është të mësosh sa më shumë.

and learn as much as you can.

They're often quite brief, they're often very seasonally constrained.

Këto takime janë shumë të shkurta dhe shpesh kanë kufizime sezonale.

Andaj mundohesh të mësosh sa më shumë sa më shpejtë.

You just want to learn as much as you can as soon as you can.

Por ia vlen barra qeranë

But isn't it fantastic

that you can then offer these samples and opportunities

pasi mund tu ofrosh këto mostra

dhe mundësi edhe disiplinave tjera, si gjenetistëve,

to other disciplines, such as the geneticists,

të cilët poashtu mund të përfitojnë shumë nga tërë kjo.

who can gain so much more from that.

So as I said, these things are sent to you in strange ways.

Sic thashë edhe më parë

keto gjëra ndodhin në mënyra të cuditshme andaj rrëmbej sa ke mundësi.

Grab them while you can.

I'll take that as my scientific legacy.

Kjo do jetë trashëgimia shkencore.

Hopefully, I might get something a bit more dramatic and romantic

Shpresoj që do gjejë dic më dramatike dhe romantike para se të vdes.

before I die.

Për tani, jam falënderues për këtë.

But for the time being, thank you for that.

Mbani sytë hapur për peshkaqenë.

And keep an eye out for sharks.

If you're more interested, we have a basking shark website now set up.

Nëse jeni të interesuar të dini më shume për peshkaqenët shtegtarë, tani kemi nje webfaqe dedikuar atyre.

Ju faleminderit për dëgjueshmërinë tuaj.

So thank you and thank you for listening.

(Applause)

(Duartrokitje)