How do you save a shark you know nothing about? | Simon Berrow

Tłumaczenie: Bartłomiej Szóstak Korekta: Radosław Fenc

Basking sharks are awesome creatures.

Żarłacze olbrzymie są niesamowitymi stworzeniami. Są wspaniałe.

They are just magnificent.

Osiągają rozmiary 10 m.

They grow 10 meters long; some say bigger.

Niektórzy mówią, że nawet więcej.

They might weigh up to two tons.

Mogą ważyć do 2 ton.

Some say up to five tons.

Niektórzy twierdzą, że nawet do 5 ton.

They're the second-largest fish in the world.

Są drugimi największymi rybami na świecie.

They're also harmless plankton-feeding animals.

Są nieszkodliwymi, żywiącymi się planktonem rybami.

And they are thought to be able to filter a cubic kilometer of water every hour

Sądzimy, że są zdolne przefiltrować

1 km³ wody na godzinę

and can feed on 30 kilos of zoo plankton a day to survive.

i potrzebują 30 kg planktonu dziennie, żeby przeżyć.

Są niesamowite.

They're fantastic creatures.

Dobrze, że w Irlandii mamy dużo żarłaczy olbrzymich

We're very lucky in Ireland,

we have plenty of basking sharks and plenty of opportunities to study them.

i wiele możliwości do ich badania.

Były bardzo ważne dla społeczności obszarów przybrzeżnych

They were very important to coastal communities,

kilkaset lat temu,

going back hundreds of years,

szczególnie w pobliżu Claddagh, Duff i Connemara,

especially around the Claddaghduff, Connemara region

gdzie utrzymujący się z roli farmerzy wypływali

where subsistence farmers used to sail out on their hookers and open boats,

łódkami i otwartymi łodziami

sometimes way offshore to a place called the Sunfish Bank,

daleko w morze, czasem w miejsce zwane Sunfish Bank,

ok. 50 km na zachód od wyspy Achill,

about 30 miles west of Achill Island,

by polować na żarłacze olbrzymie.

to kill the basking sharks.

This is a woodcut from about the 1800s.

To stary drzeworyt z XVIII w.

Były bardzo ważne z uwagi na olej pozyskiwany z ich wątroby.

They were very important, for the oil out of their liver.

A third of the basking shark's size is their liver,

Pełna oleju wątroba rekina zajmuje 1/3 ich ciała.

Z ich wątroby pozyskuje się jej dziesiątki litrów.

and it's full of oil, gallons of oil.

Olej ten używany był do oświetlenia,

That oil was used especially for lighting,

ale również do opatrywania ran i innych rzeczy.

but also for dressing wounds and other things.

Światła uliczne w 1742 roku

In fact, the streetlights in 1742,

w Galway, Dublinie i Waterford

of Galway, Dublin and Waterford,

were lit with sunfish oil.

działały na olej z wątroby rekina słonecznego.

"Sunfish" is one of the words for basking sharks.

Jednym z określeń żarłacza olbrzymiego jest "rekin słoneczny".

So they were incredibly important animals.

Były niesamowicie ważnymi zwierzętami.

They've been around a long time, very important to coastal communities.

Były tam od dawna i były istotne dla społeczności obszarów przybrzeżnych.

Prawdopodobnie najlepszym udokumentowanym łowiskiem żarłacza olbrzymiego

Probably the best-documented basking shark fishery in the world

na świecie jest wyspa Achill.

is that from Achill Island.

This is Keem Bay up in Achill Island.

To zatoka Keem przy wyspie Achill.

Rekiny zwykły do niej wpływać.

Sharks used to come into the bay,

and the fishermen would tie a net off the headland,

Rybacy przyczepiali sieć od cypla

string it out, an old Manila net,

i rozmieszali ją wzdłuż kolejnej sieci.

and as the shark came round, it would hit the net,

Wpływające rekiny wpadały w sieci.

the net would collapse on it.

Często tonęły i dusiły się.

It would often drown and suffocate.

Or at times, they would row out in their small curraghs

Czasem rybacy wypływali małymi łodziami zw. curragh

and kill it with a lance through the back of the neck.

i zabijali rekiny włóczniami.

Następnie holowali je z powrotem do portu Purteen,

And then they'd tow the sharks back to Purteen Harbour,

boil them up, use the oil.

gotowali je i wykorzystywali uch olej.

They also used the flesh as well, for fertilizer

Ich mięsa używano także jako nawozu

i odcinano im płetwy.

and also would fin the sharks.

This is probably the biggest threat to sharks worldwide --

Prawdopodobnie największym na świecie zagrożeniem

dla rekinów, jest odcinanie im płetw.

the finning of sharks.

Przez film "Szczęki" często boimy się rekinów.

We're often frightened of sharks, thanks to "Jaws."

Ok. 6 osób rocznie

Maybe five or six people get killed by sharks every year.

ginie przez rekiny.

Nawet ostatnio ktoś zginął. Kilka tygodni temu.

There was someone recently, wasn't there? Just a couple weeks ago.

My zabijamy ich ok. 100 mln rocznie.

We kill about 100 million sharks a year.

So I don't know what the balance is,

Nie wiem co to za równowaga,

but I think sharks have more right to be fearful of us than we have of them.

ale rekiny powinny bardziej bać się nas, niż my ich.

Rybołówstwo było świetnie udokumentowane.

It was a well-documented fishery.

As you can see here, it peaked in the '50s,

Jak widać, osiągnęło szczyt w latach 50-tych,

kiedy to zabijano 1500 rekinów rocznie.

where they were killing 1,500 sharks a year.

Dobra passa rybołówstwa skończyła się jednak bardzo szybko.

And it declined very fast -- a classic boom-and-bust fishery,

Sugeruje to, że zasób ryb się wyczerpał

which suggests that a stock has been depleted

or there's low reproductive rates.

lub zmniejszyła się zdolność reprodukcji rekinów.

They killed about 12,000 sharks within this period,

W tamtym okresie zabito ok. 12 000 rekinów

dosłownie rozciągając linę z manili

literally just by stringing a Manila rope

z cypla na wyspie Achill

off the tip of Keem Bay up in Achill Island.

w zatoce Keem.

Sharks were still killed up into the mid-80s,

Rekiny zabijano do połowy lat 80-tych,

especially out of places like Dunmore East in County Waterford.

szczególnie w miejscach takich jak Dunmore East w hrabstwie Waterford.

About two and a half, 3,000 sharks were killed up till '85,

Ok. 3000 rekinów zabito do 1985 roku,

mainly by Norwegian vessels.

wiele z nich przez norweskie statki.

You can't really see,

To są norweskie statki do połowów żarłaczy olbrzymich.

but these are Norwegian basking shark hunting vessels.

Czarna lina w bocianim gnieździe

The black line in the crow's nest signifies this is a shark vessel,

oznacza, że to statek do połowu rekinów,

rather than a whaling vessel.

a nie wielorybów.

The importance of basking sharks to the coast communities

Wpływ rekinów na przybrzeżne społeczności

is recognized through the language.

uwidoczniony jest w języku.

I don't pretend to [know many Irish words],

Nie będę udawać, że znam irlandzki,

but in Kerry they were often known as "ainmhide Na seolta,"

ale w Kerry znane były jako "Ainmhide na seolta",

potwór z żaglami,

"the monster with the sails."

albo "Liop an da lapa",

Another title would be "liop an dá lapa,"

ociężała bestia z dwoma płetwami.

"the unwieldy beast with two fins."

"Liabhan mor" oznacza duże zwierzę.

"Liabhán mór," suggesting a big animal.

Moje ulubione to "Liabhan chor greine",

Or my favorite, "liabhán chor gréine," "the great fish of the sun."

wielka ryba słoneczna.

That's a lovely, evocative name.

To piękne i sugestywne określenie.

On Tory Island -- a strange place anyway -- they were known as "muldoons."

Na wyspie Tory, dość dziwnym miejscu, znane były jako Muldoons

(Laughter)

i nikt nie wie dlaczego.

No one seems to know why.

Mam nadzieję, że nie ma tu nikogo z Tory; cudowne miejsce.

Hope there's no one from Tory here. Lovely place.

Na wyspie powszechniej znane

But more commonly all around the island, they were known as the sunfish.

były jako ryby słoneczne,

And this represents their habit of basking on the surface

ponieważ pływając po powierzchni grzały się na słońcu.

when the sun is out.

To niepokojące, że zmniejszyła się liczba

There's great concern that basking sharks are depleted

all throughout the world.

żarłaczy olbrzymich.

Some say it's not population decline,

Wg. niektórych, to nie spadek populacji

it might be a change in the distribution of plankton.

lecz zmiana występowania planktonu.

It's been suggested

Zasugerowano, że żarłacze olbrzymie mogą

that these sharks would make fantastic indicators of climate change,

doskonale wskazać zmianę klimatu,

ponieważ długoterminowo monitorują plankton

as they're basically continuous plankton recorders,

pływając z otwartym pyskiem.

swimming around with their mouth open.

Wpisane są na listę zagrożonych gatunków IUCN.

They're now listed as vulnerable under the IUCN.

W Europie próbuje się zakazać ich odłowu.

There's movements in Europe to try and stop catching them.

Wprowadzono zakaz ich odłowu,

There's now a ban on catching and even landing them,

even landing ones caught accidentally.

a nawet wyławiania przypadkowo złapanych osobników.

They're not protected in Ireland;

Nie są chronione w Irlandii.

in fact, they have no legislative status in Ireland whatsoever,

Nie mają tam żadnego statusu prawnego,

pomimo ich roli

despite our importance for the species

i kontekstu historycznego.

and also the historical context within which basking sharks reside.

We know very little about them.

Niewiele o nich wiemy.

And most of what we do know

Większość tego co wiemy,

is based on their habit of coming to the surface --

oparte jest na ich zwyczaju wypływania na powierzchnię.

Próbujemy odgadnąć co robią,

we try and guess what they're doing from their behavior on the surface.

z ich zachowania na powierzchni.

I only found out last year, at a conference on the Isle of Man,

Już rok temu zauważyłem, na konferencji na wyspie Man,

just how unusual it is to live somewhere

jak niezwykłe jest życie w miejscu,

where basking sharks regularly, frequently and predictably

gdzie żarłacze olbrzymie regularnie, często i w sposób przewidywalny

ogrzewają się na powierzchni.

come to the surface to "bask."

Dla nauki to niesamowita okazja

It's a fantastic opportunity for a scientist

móc zobaczyć żarłacze olbrzymie,

to see and experience basking sharks.

które są wspaniałymi istotami.

They are awesome creatures.

Daje nam to niesamowitą okazję to zbadania ich.

It gives us a fantastic opportunity to study them, to get access to them.

Przez ostatnie kilka lat

What we've been doing for a couple years -- last year was a big year --

znakowaliśmy rekiny tak,

is we started tagging sharks,

by uzyskać dane na temat

so we could try to get some idea of sight fidelity and movement

ich przywiązania do konkretnych miejsc, przemieszczania itp.

and things like that.

Skupiliśmy się głównie

So we concentrated mainly in North Donegal and West Kerry

na Północnym Donegal i Zachodniej części Kerry,

as the two areas where I was mainly active.

ponieważ tam najaktywniej działałem.

And we tagged them very simply, not very high-tech,

Znakowaliśmy je w prosty sposób,

długim prętem

with a big, long pole.

To pręt

This is a beachcaster rod with a tag on the end.

z nadajnikiem na końcu.

You go up in your boat and tag the shark.

Staje się w łodzi i znakuje rekina.

And we were very effective.

Odnieśliśmy sukces.

We tagged 105 sharks last summer.

Oznakowaliśmy 105 rekinów zeszłego lata.

50 w 3 dni

We got 50 in three days off Inishowen Peninsula.

w pobliżu półwyspu Inishowen.

Half the challenge to get access

Połowa sukcesu to znalezienie się we właściwym miejscu, o odpowiednim czasie.

is to be in the right place at the right time.

To bardzo prosta technika.

But it's a very simple, easy technique; I'll show you what it looks like.

Pokaże wam jak to wygląda.

Na łodzi używamy kamery przymocowanej do pręta,

We use a pole camera on the boat to actually film the shark.

by móc filmować rekiny.

One, it's to try and work out the gender of the shark.

Jedna służy do określania płci rekina.

We also deployed some satellite tags, so we did use high-tech stuff as well.

Rozmieściliśmy również kilka nadajników satelitarnych.

To są znaczniki archiwizujące.

These are archival tags.

What they do is store the data.

Przechowują dane.

A satellite tag only works when the air is clear of the water

Działają tylko przy przejrzystym powietrzu

i wysyłają sygnał do satelity.

and can send a signal to the satellite.

Oczywiście rekiny przez większość czasu są pod wodą.

And sharks and fish are underwater most of the time,

Nadajnik wskazuje lokalizację rekina

so this tag actually works out the locations of shark,

depending on the timing and the setting of the sun,

na podstawie czasu położenia słońca

oraz temperatury i głębokości wody.

plus water temperature and depth.

Musimy więc odtworzyć drogę.

And you have to kind of reconstruct the path.

What happens is,

Nadajniki ustawia się, by po określonym czasie odpięły się od rekina,

you set the tag to detach from the shark after a fixed period --

w tym przypadku po 8 miesiącach,

in this case, eight months --

po odpięciu, znacznik wynurzył się i połączył z satelitą

and literally to the day, the tag popped off,

drifted up, said hello to the satellite

i przesyłał nam odpowiednie dane.

and sent, not all the data, but enough data for us to use.

To jedyny sposób na zbadanie ich

This is the only way to really work out their behavior and movements

zachowań i wędrówek, gdy są pod wodą.

when they're underwater.

To kilka stworzonych przez nas map.

And here's a couple of maps that we've done.

In that one, you can see that we tagged both off Kerry.

Tamtego, jak widzicie, oznakowaliśmy przy Kerry.

Basically, it spent all its time, the last eight months, in Irish waters.

Ostatnie 8 miesięcy spędził w wodach irlandzkich.

W Boże Narodzenie udał się na kraniec szelfu.

On Christmas, it was out on the shelf edge.

Na tę mapę nie nanieśliśmy jeszcze

Here's one we haven't ground-truthed yet

temperatury i głębokości wody.

with sea-surface temperature and water depth,

Drugi rekin spędził większość czasu

but again, the second shark spent most of its time

w pobliżu Morza Irlandzkiego.

in and around the Irish Sea.

Moi koledzy z wyspy Man

Colleagues from the Isle of Man last year actually tagged one shark

oznakowali rok temu rekina,

that went from the Isle of Man to Nova Scotia in about 90 days.

który przewędrował z wyspy Man do Nowej Szkocji w ok. 90 dni.

Nine and a half thousand kilometers -- we never thought that happened.

To 9 500 km. Nie sądziliśmy, że to możliwe.

Inny kolega z USA

Another colleague in the States tagged about 20 sharks off Massachusetts.

oznakował ok. 20 rekinów w Massachusetts, lecz nie udało się.

His tags didn't really work.

Wie tylko gdzie je oznakował

All he knows is where he tagged them,

i gdzie odpadły.

and where they popped off.

His tags popped off in the Caribbean,

Znaczniki odpadły na Karaibach

i nawet w Brazylii.

and even in Brazil.

We thought basking sharks were temperate animals

Sądziliśmy, że żarłacze olbrzymie żyją w strefie umiarkowanej.

and lived in our latitudes,

Sądziliśmy, że żarłacze olbrzymie żyją w strefie umiarkowanej.

but in actual fact, they're obviously crossing the equator as well.

Okazało się, że przekraczają także równik.

So very simple things like that,

Próbujemy dowiedzieć podstawowych rzeczy

we're trying to learn about basking sharks.

o żarłaczach olbrzymich.

Według mnie, zaskakujące i dziwne jest to,

One thing that I think is a very surprising and strange thing

Według mnie, zaskakujące i dziwne jest to,

is just how low the genetic diversity of sharks is.

jak niskie jest zróżnicowanie genetyczne rekinów.

I'm not a geneticist, so I won't pretend to understand the genetics.

Nie jestem genetykiem i nie zamierzam udawać eksperta.

Wspaniale jest mieć współpracowników.

And that's why it's great to have collaboration.

Whereas I'm a field person,

Uwielbiam pracę w terenie.

I get panic attacks

Dostaję drgawek, gdy muszę spędzać zbyt wiele godzin

if I have to spend too many hours in a lab with a white coat on.

w fartuchu w laboratorium.

Take me away.

Współpracujemy z genetykami.

So we can work with geneticists who understand that.

So when they looked at the genetics of basking sharks,

Okazało się, że żarłacze olbrzymie są

mało zróżnicowane genetycznie.

they found that the diversity was incredibly low.

W pierwszej linii widzimy,

If you look at the first line, really,

że wszystkie gatunki rekinów są całkiem do siebie podobne.

you can see that all these different shark species are all quite similar.

Oznacza to, że wszystkie

I think this means they're all sharks

pochodzą od wspólnego przodka.

and they've come from a common ancestry.

Patrząc na różnorodność nukleotydów,

But if you look at nucleotide diversity,

which is more genetics that are passed on through the parents,

przekazywanych potomstwu przez rodziców,

you see that basking sharks, if you look at the first study,

widzimy, że żarłacze olbrzymie

was order of magnitude less diverse even than other shark species.

to bardziej rząd wielkości niż różnorodności,

w porównaniu z innymi gatunkami rekinów.

You can see this work was only done in 2006.

Badania wykonano w 2006 r.

Before 2006, we had no idea of the genetic variability of basking sharks.

Do 2006 r. nie mieliśmy pojęcia o zróżnicowaniu genetycznym żarłaczy olbrzymich.

Czy zróżnicowały się w inne subpopulacje?

We had no idea: Did they distinguish into different populations?

Czy w ogóle były jakieś subpopulacje?

Were there subpopulations?

And that's very important if you want to know

To ważne, gdy chce się znać

rozmiar populacji i stan zwierząt.

what the population size is, and the status of the animals.

So, Les Noble in Aberdeen kind of found this a bit unbelievable, really.

W Aberdeen, Les Noble

odkrył coś nadzwyczajnego.

So he did another study using microsatellites,

Przeprowadził kolejne badania

przy użyciu mikronadajników,

o wiele droższych i czasochłonnych,

which is much more expensive, much more time-consuming,

and to his surprise, came up with almost identical results.

ku jego zdziwieniu, otrzymał prawie identyczne wyniki.

So it does seem to be that basking sharks, for some reason,

Wydaje się, że żarłacze olbrzymie

z jakiegoś powodu mają bardzo małą różnorodność.

have incredibly low diversity.

And it's thought maybe it was a genetic bottleneck,

Podejrzewa się efekt genetycznego wąskiego gardła,

sprzed 12 000 lat,

thought to have been 12,000 years ago,

który spowodował małą różnorodność.

and this has caused a very low diversity.

And yet, if you look at the whale shark,

Rekin wielorybi,

which is the other plankton-eating large shark,

inny duży rekin żywiący się planktonem,

its diversity is much greater.

jest o wiele bardziej zróżnicowany.

So it doesn't really make sense at all.

Wszystko to nie ma sensu.

They found that there was no genetic differentiation

Odkryto, że nie było żadnego zróżnicowania genetycznego

pomiędzy żarłaczami olbrzymimi na całym świecie.

between any of the world's oceans of basking sharks:

even though they're found throughout the world,

Pomimo, że zamieszkują różne części świata,

you couldn't tell the difference, genetically,

nie różnią się od siebie pod względem genetycznym.

from one from the Pacific, Atlantic, New Zealand, Ireland, South Africa.

Te z Pacyfiku, Atlantyku, Nowej Zelandii, Irlandii czy Południowej Afryki,

wydają się być identyczne.

They all basically seem the same.

Jest to zaskakujące,

Which, again, is kind of surprising; you wouldn't expect that.

I don't understand or pretend to understand this;

sam tego nie pojmuję i nie będę udawać że to rozumiem.

Większość genetyków też pewnie tego nie rozumie,

I suspect most geneticists don't either,

ale liczby mówią same za siebie.

but they produce the numbers.

So you can actually estimate the population size

Można oszacować rozmiar populacji

na podstawie zróżnicowania genetycznego.

based on the diversity of the genetics.

Rus Hoelzel określił rozmiar populacji

And Rus Hoelzel came up with an effective population size:

na 8 200 osobników.

8,200 animals.

Tylko tyle.

That's it -- 8,000 animals in the world.

8 000 zwierząt na całym świecie.

You're thinking, "That's ridiculous. No way."

Pomyślicie, że to niedorzeczne.

So Les did a finer study,

Les przeprowadził dokładniejsze badania

and he found out it came out about 9,000.

i otrzymał 9 000 osobników.

Zastosowanie różnych mikronadajników dało różne wyniki.

Using different microsatellites gave the different results,

Otrzymana średnia tych badań

but the mean of all these studies is about 5,000,

to 5 000,

w co osobiście nie wierzę,

which I personally don't believe.

But then, I am a skeptic.

ale jestem sceptykiem.

But even if you toss a few numbers around,

Bez względu na liczby,

you're probably talking an effective population of about 20,000 animals.

mówimy prawdopodobnie o populacji ok. 20 000 osobników.

Pamiętacie ile zabito niedaleko Achill

Do you remember how many they killed off Achill in the 70s and the 50s?

w latach 70-tych i 50-tych?

So what it tells us, actually,

Potwierdza to,

is that there's actually a risk of extinction of this species

że istnieje wysokie ryzyko wyginięcia tych gatunków,

because its population is so small.

z uwagi na ich małą populację.

In fact, of those 20,000,

8000 spośród 20 000, to samice.

8,000 were thought to be females.

Na świecie jest tylko 8000 samic żarłacza olbrzymiego?

There's only 8,000 basking shark females in the world?

Nie wiem. Nie wierzę w to.

I don't know. I don't believe it.

Problemem jest

The problem with this is they were constrained with samples.

ograniczenie ilością próbek.

Nie było ich wystarczająco,

They didn't get enough samples

to really explore the genetics in enough detail.

by dokonać dokładnych

badań genetycznych.

So, where do you get samples from for your genetic analysis?

Skąd bierze się próbki

do badań genetycznych?

Well, one obvious source is dead sharks --

Najczęściej z martwych rekinów

wyrzuconych na brzeg.

dead sharks, washed up.

Rocznie w Irlandii mamy ich może z 3.

We might get two or three dead sharks washed up in Ireland a year,

Jeśli mamy szczęście.

if we're kind of lucky.

Another source would be fisheries' bycatch.

Innym źródłem są przypadkowe odłowy.

Mieliśmy ich trochę złapanych w sieci dryfujące.

We were getting quite a few caught in surface drift nets.

Teraz jest to zakazane i to dobra wiadomość dla rekinów.

That's banned now, and that'll be good news for the sharks.

Niektóre są wyławiane włókiem.

And some are caught in nets, in trawls.

This is a shark that was actually landed in Howth just before Christmas --

To rekin nielegalnie wyłowiony w Howth tuż przed Bożym Narodzeniem,

Nielegalnie, ponieważ można to robić tylko w zgodzie w prawem UE,

illegally, because you're not allowed to do that under EU law --

a sprzedano go na steki za € 8 / kg.

and was actually sold for eight euros a kilo as shark steak.

Na ścianie nawet był przepis, do czasu aż dowiedzieli się, że to nielegalne.

They even put a recipe up on the wall,

until they were told it was illegal.

Dostali nawet za to grzywnę.

They actually did get a fine for that.

Biorąc pod uwagę wszystkie pokazane przeze mnie badania,

So if you look at all those studies I showed you,

w sumie próbek na całym świecie

the total number of samples worldwide

jest teraz 86.

is 86, at present.

To bardzo ważne badania,

So it's very important work,

poruszające bardzo ważne kwestie,

and they can ask some really good questions,

m.in. rozmiar populacji,

and tell us about population size and subpopulations and structure,

subpopulacji i struktury populacji,

but they're constrained by lack of samples.

ale ograniczone są brakiem próbek.

Kiedy znakowaliśmy rekiny,

When we were out tagging our sharks --

this is how we tagged them on the front of a RIB, get in there fast --

znakowaliśmy je z dziobu łodzi,

a czasem rekiny buntowały się.

occasionally, the sharks do react.

Raz byliśmy na Malin Head w Donegal,

On one occasion, when we were up in Malin Head in Donegal,

rekin uderzył ogonem w bok łodzi,

the shark smacked the side of the boat with his tail,

more, I think, in startle to the fact that a boat came near it,

myślę, że bardziej przestraszył się zbliżającej łodzi,

rather than the tag going in.

niż znakowania.

Byliśmy cali mokrzy, ale nic się nie stało.

And that was fine. We got wet. No problem.

Kiedy z Emmettem wróciliśmy

And then when myself and Emmett got back to Malin Head, to the pier,

na przystań w Malin Head,

zauważyłem czarną maź na przodzie łodzi.

I noticed some black slime on the front of the boat.

I used to spend a lot of time on commercial fishing boats,

Przypomniałem sobie, jak zwykłem spędzać dużo czasu na łodziach rybackich

i pewien rybak powiedział mi, że zawsze wiadomo

and I remember fishermen saying

they can tell when a basking shark has been caught in a net,

kiedy w sieć wpadnie żarłacz olbrzymi,

ponieważ zostawia po sobie czarny śluz.

because it leaves a black slime behind.

Pomyślałem więc, że zostawił go rekin.

So that must have come from the shark.

Zależało nam,

Now, we had an interest in getting tissue samples for genetics

Bardzo chcieliśmy zebrać próbki tkanek do badań,

because we knew they were very valuable.

ponieważ wiemy, jakie są cenne.

We would use conventional methods;

Używaliśmy konwencjonalnych metod.

I have a crossbow -- you see it in my hand there,

Mam kuszę, której używamy do pobierania

which we use to sample whales and dolphins for genetic studies as well.

próbek wielorybów i delfinów, również do badań genetycznych.

Próbowałem wielu sposobów,

So I tried that, I tried many techniques.

a tu łamały mi się tylko strzały,

All it was doing was breaking my arrows,

ponieważ skóra rekina jest bardzo twarda.

because the shark's skin is just so strong.

Nie było sposobu na pobranie próbki.

There was no way we were going to get a sample from that.

Ta metoda nie działała u rekinów.

That wasn't going to work.

So when I saw the black slime on the bow of the boat,

Jak zobaczyłem czarny śluz na dziobie łodzi,

I thought, "If you take what you're given in this world ..."

pomyślałem, że trzeba brać, co dają.

So I scraped it off.

Pobrałem próbkę.

I had a little tube with alcohol in it to send to the geneticists.

Miałem małą probówkę z alkoholem do wysyłania próbek genetykom.

Pobrałem próbkę śluzu i wysłałem do Aberdeen.

So I scraped the slime off and sent it to Aberdeen,

Powiedziałem: "Zbadajcie to".

and said, "You might try that."

Siedzieli nad tym kilka miesięcy.

And they sat on it for months.

Mieliśmy konferencje na wyspie Man,

It was only because we had a conference on the Isle of Man.

a ja ciągle wysyłałem maile z zapytaniem,

But I kept emailing Les, saying,

czy mieli już okazję przyjrzeć się próbkom śluzu.

"Have you had a chance to look at my slime?"

W odpowiedzi słyszałem tylko: "Tak, tak. Zajmę się tym później".

And he was like, "Yeah, yeah. Later."

Tak czy inaczej, wiedział, że trzeba się tym zająć,

He thought he'd better do it because I never met him before;

ponieważ nigdy go nie spotkałem

he might lose face if he hadn't done the thing I sent him.

i mógł stracić dobre imię, gdyby nie przebadał moich próbek.

Sam był zaskoczony, że w próbkach śluzu było DNA.

And he was amazed that they actually got DNA from the slime.

Dokonali amplifikacji DNA i go przebadali.

They amplified it and they tested it,

Potwierdzili, że to DNA żarłacza olbrzymiego,

and they found, yes, this was actually basking shark DNA,

pobrane ze śluzu.

which was got from the slime.

Był bardzo podekscytowany.

So he was very excited.

Śluz nazwano rekinim śluzem Simona.

It became known as "Simon's shark slime."

Pomyślałem, że można to wykorzystać.

And I thought, "Hey, you know, I can build on this."

Pomyśleliśmy, że zdobędziemy trochę śluzu.

So we thought, OK, we're going to try to get out and get some slime.

Pomyśleliśmy, że zdobędziemy trochę śluzu.

Wydałem € 3 500 na nadajniki satelitarne

So having spent three-and-a-half thousand on satellite tags ...

i pomyślałem, że zainwestuję jeszcze € 7.95

I then thought I'd invest 7.95 -- the price is still on it --

w lokalnym sklepie w Kilrush,

in my local hardware store in Kilrush

for a mop handle,

w kij do mopa

and even less money on some oven cleaners.

i nawet mniej na myjki do piekarnika.

And I wrapped the oven cleaner around the edge of the mop handle

Owinąłem myjkę wokół końcówki kija

i tylko czekałem,

and ...

(Laughter)

by mieć okazję

I was desperate to have an opportunity to get some sharks.

trafienia na rekiny.

And this was into August now, and normally sharks peak in June, July,

Był sierpień,

a te rekiny normalnie pokazują się w czerwcu, lipcu.

Rzadko można je zobaczyć.

and you rarely see them, or rarely can be in the right place

Ciężko spotkać je w sierpniu.

to find sharks into August.

We were desperate, so we rushed out to the Blaskets

Byliśmy więc zdesperowani.

Szybko udaliśmy się do Blasket, jak tylko usłyszeliśmy, że są tam rekiny

as soon as we heard there were sharks there,

and managed to find some sharks.

i udało nam się kilka znaleźć.

So by just rubbing the mop handle down the shark

Zebraliśmy śluz

przez pocieranie mopem

as it swam under the boat --

you see a shark running under the boat here --

rekiny,

które przepływały pod łodzią.

we managed to collect slime.

And here it is.

Oto on.

Look at that lovely black shark slime.

Spójrzcie tylko na ten czarny rekini śluz.

And in about half an hour, we got five samples.

W około pół godziny

pobraliśmy 5 próbek od 5 różnych rekinów,

Five individual sharks were sampled

za pomocą metody Simona.

using Simon's Shark Slime Sampling System.

(Śmiech)

(Laughter)

(Applause)

(Oklaski)

Od 20 lat pracuję z wielorybami i delfinami

I've been working on whales and dolphins in Ireland for 20 years now,

i są trochę bardziej dramatyczne.

and they're a bit more dramatic.

Pewnie widzieliście sfilmowanego humbaka,

You probably saw the humpback whale footage

którego nagraliśmy 2 miesiące temu u wybrzeży hrabstwa Wexford.

we got a month or two ago off County Wexford.

Zawsze myślicie, że macie coś, co zostawicie światu po sobie.

And you always think you might have some legacy

you can leave the world behind,

Ja myślałem o łamaniu praw

and I was thinking of humpback whales breaching and dolphins.

humbaków i delfinów.

Czasem trzeba pogodzić się z tym,

But hey -- sometimes these things are sent to you

co się dzieje.

and you just have to take them when they come.

To będzie moja spuścizna.

So this is possibly going to be my legacy --

Rekini śluz Simona.

Simon's Shark Slime.

Zebraliśmy w tym roku więcej pieniędzy

We got more money this year

na pobieranie większej ilości próbek.

to carry on collecting more and more samples.

One thing that is very useful is that we use a pole camera --

Bardzo pomocne są

kamery przymocowane do prętów, takie jak kamera trzymana przez Joanne,

this is my colleague, Joanne, with a pole camera --

dzięki czemu można spojrzeć pod spód rekina.

where you can look underneath the shark.

Samiec posiada przedłużenie płetwy miedniczej, tworzącej rodzaj penisa zwanego "clasper",

What you're trying to look at is, the males have claspers,

który zwisa po spodniej stronie w tylnej części ciała rekina.

which kind of dangle out behind the back of the shark.

So you can quite easily tell the gender of the shark.

Łatwo można odróżnić płeć rekina.

Mogąc sprawdzić płeć rekina

If we can tell the gender of the shark before we sample it,

przed pobraniem próbek,

możemy wskazać płeć genetykom,

we can tell the geneticist this was taken from a male or a female.

ponieważ obecnie nie mają takiej możliwości, by badaniami genetycznymi

Because in the moment, they have no way, genetically,

móc odróżnić samca od samicy,

of telling the difference between a male and a female,

co jest dość zdumiewające,

which I find staggering,

ponieważ nie wiedzą jakiego primera szukać.

because they don't know what primers to look for.

Możliwość określenia płci rekina

Being able to tell the gender of a shark

jest bardzo istotna

is very important for things like policing the trade

w regulacjach prawnych dotyczących handlu

in basking shark and other species through the sightings,

rekinami i innymi gatunkami zwierząt,

ponieważ handel rekinami jest nielegalny.

because it is illegal to trade in these sharks.

Rekiny są łapane i nielegalnie sprzedawane.

And they are caught and are on the market.

Jako biolog pracujący w terenie,

So as a field biologist,

you just want to get encounters with these animals,

chce się jak najwięcej mieć do czynienia z tymi zwierzętami.

Chce się nauczyć tyle, ile to tylko możliwe.

and learn as much as you can.

They're often quite brief, they're often very seasonally constrained.

Trudno je spotkać. Jesteśmy ograniczeni porą roku.

Chcę się nauczyć o nich możliwie najwięcej i najszybciej.

You just want to learn as much as you can as soon as you can.

To niesamowite,

But isn't it fantastic

that you can then offer these samples and opportunities

że można później przekazać te próbki

i możliwości innym dziedzinom, np. genetyce,

to other disciplines, such as the geneticists,

która może z nich skorzystać jeszcze więcej.

who can gain so much more from that.

So as I said, these things are sent to you in strange ways.

Jak już wspomniałem,

trzeba chwytać się każdej okazji.

Grab them while you can.

I'll take that as my scientific legacy.

Uznam to za moją naukową spuściznę.

Hopefully, I might get something a bit more dramatic and romantic

Mam nadzieję, że dokonam czegoś dramatycznego i romantycznego zanim umrę.

before I die.

Na dzień dzisiejszy, jestem wdzięczny za to, co mam.

But for the time being, thank you for that.

Uważajcie na rekiny.

And keep an eye out for sharks.

If you're more interested, we have a basking shark website now set up.

Jeśli temat was zainteresował, uruchomiliśmy własnie stronę o żarłaczach.

Dziękuję bardzo za uwagę.

So thank you and thank you for listening.

(Applause)

(Oklaski)