Billy Collins: Everyday moments, caught in time

Tłumaczenie: Katarzyna Wiktoria Klag Korekta: Monika Sulima

I'm here to give you

Jestem tutaj, aby dać państwu

your recommended dietary allowance

zalecaną dzienną dawkę

of poetry.

poezji.

And the way I'm going to do that

Zrobię to

is present to you

pokazując

five animations

pięć animacji

of five of my poems.

moich wierszy.

And let me just tell you a little bit of how that came about.

Najpierw opowiem, jak do tego doszło.

Because the mixing of those two media

Mieszanie tych dwóch środków przekazu

is a sort of unnatural or unnecessary act.

jest nienaturalne lub niepotrzebne.

But when I was United States Poet Laureate --

Jako Poeta Laureatus Stanów Zjednoczonych...

and I love saying that.

a uwielbiam o tym mówić.

(Laughter)

(Śmiech)

It's a great way to start sentences.

To świetny sposób rozpoczynania zdań.

When I was him back then,

Kiedy nim byłem,

I was approached by J. Walter Thompson, the ad company,

skontaktowała się ze mną firma reklamowa J.Walter Thompson,

and they were hired

wynajął ich Sundance Channel.

sort of by the Sundance Channel.

wynajął ich Sundance Channel.

And the idea was to have me record some of my poems

Pomysł był taki, że nagram swoje wiersze,

and then they would find animators

a oni potem znajdą twórców animacji,

to animate them.

którzy zrobią do nich filmy.

And I was initially resistant,

Na początku byłem przeciwny,

because I always think

bo zawsze uważałem,

poetry can stand alone by itself.

że poezja może sama się obronić.

Attempts to put my poems to music

Próby nagrania muzyki do moich wierszy

have had disastrous results,

przyniosły katastrofalne rezultaty

in all cases.

w każdym przypadku.

And the poem, if it's written with the ear,

Wiersz, jeśli jest napisany z wyczuciem,

already has been set to its own verbal music

ma już swoją własną muzykę słów

as it was composed.

do której został skomponowany.

And surely, if you're reading a poem

Oczywiście, kiedy czyta się wiersz,

that mentions a cow,

który wspomina o krowie,

you don't need on the facing page

na drugiej stronie nie potrzeba

a drawing of a cow.

rysunku krowy.

I mean, let's let the reader do a little work.

Niech czytelnik trochę popracuje.

But I relented because it seemed like an interesting possibility,

Ale uległem, bo wydawało się to ciekawą możliwością,

and also I'm like a total cartoon junkie

poza tym, od dzieciństwa

since childhood.

mam fioła na punkcie komiksów.

I think more influential

Większy wpływ

than Emily Dickinson or Coleridge or Wordsworth

niż Emily Dickinson, Coleridge czy Wordsworth

on my imagination

miały na moją wyobraźnię

were Warner Brothers, Merrie Melodies

kreskówki Warner Brothers

and Loony Tunes cartoons.

i Zaczarowanych Melodii.

Bugs Bunny is my muse.

Królik Bugs jest moją muzą.

And this way poetry could find its way onto television of all places.

W ten sposób poezja może trafić do telewizji.

And I'm pretty much all for poetry in public places --

Jestem za poezją w miejscach publicznych:

poetry on buses, poetry on subways,

w autobusach, w metrze

on billboards, on cereal boxes.

na billboardach, płatkach śniadaniowych.

When I was Poet Laureate, there I go again --

Jako Poeta Laureatus... znowu się powtarzam -

I can't help it, it's true --

To prawda, nie mogę się powstrzymać -

(Laughter)

(Śmiech)

I created a poetry channel on Delta Airlines

Założyłem poetycki kanał w Delta Airlines

that lasted for a couple of years.

który działał parę lat.

So you could tune into poetry as you were flying.

Podczas lotu można było słuchać poezji.

And my sense is,

Uważam, że to dobry pomysł aby

it's a good thing to get poetry off the shelves

zdjąć poezję z półek

and more into public life.

i wprowadzić do życia publicznego.

Start a meeting with a poem. That would be an idea you might take with you.

Zaczynać zebrania od wiersza. To może być dobry pomysł.

When you get a poem on a billboard or on the radio

Gdy ktoś zetknie się z wierszem na billboardzie czy w radiu

or on a cereal box or whatever,

albo na pudełku płatków śniadaniowych,

it happens to you so suddenly

dzieje się to tak nagle,

that you don't have time

że nie ma czasu

to deploy your anti-poetry deflector shields

włączyć anty-poetyckiej tarczy rakietowej

that were installed in high school.

zainstalowanej w szkole średniej.

So let us start with the first one.

Przejdźmy do pierwszego wiersza.

It's a little poem called "Budapest,"

To krótki wiersz zatytułowany "Budapeszt",

and in it I reveal,

i w nim wyjawiam,

or pretend to reveal,

albo udaję, że wyjawiam,

the secrets of the creative process.

sekrety procesu twórczego.

(Video) Narration: "Budapest."

(Wideo) Narracja: "Budapeszt."

My pen moves along the page

Moje pióro porusza się po stronie

like the snout of a strange animal

jak ryjek dziwnego zwierzęcia

shaped like a human arm

o kształcie ludzkiej ręki

and dressed in the sleeve

ubrane w rękaw

of a loose green sweater.

luźnego zielonego swetra.

I watch it sniffing the paper ceaselessly,

Patrzę, jak bezustannie obwąchuje papier,

intent as any forager

skupione jak badacz,

that has nothing on its mind

który o niczym nie myśli,

but the grubs and insects

prócz larw i owadów

that will allow it to live another day.

które pozwolą mu przetrwać.

It wants only to be here tomorrow,

Chce tylko być tutaj jutro,

dressed perhaps

może ubrane

in the sleeve of a plaid shirt,

w rękaw koszuli w kratę

nose pressed against the page,

nosem przyciśniętym do kartki,

writing a few more dutiful lines

posłusznie pisząc jeszcze kilka linijek

while I gaze out the window

kiedy ja patrzę przez okno i

and imagine Budapest

wyobrażam sobie Budapeszt

or some other city

czy inne miasto,

where I have never been.

w którym nigdy nie byłem.

BC: So that makes it seem a little easier.

BC: Teraz wszystko wydaje się trochę łatwiejsze.

(Applause)

(Brawa)

Writing is not actually as easy as that for me.

Prawdę mówiąc, pisanie nie jest dla mnie aż tak łatwe.

But I like to pretend that it comes with ease.

Ale lubię udawać, że przychodzi bez trudu.

One of my students came up after class, an introductory class,

Studentka podeszła do mnie po pierwszych zajęciach

and she said, "You know, poetry is harder than writing,"

i powiedziała: "Poezja jest trudniejsza niż pisanie"

which I found both erroneous and profound.

co jest zarówno błędne, jak i głębokie.

(Laughter)

(Śmiech)

So I like to at least pretend it just flows out.

Wolę udawać, że po prostu poezja ze mnie wypływa.

A friend of mine has a slogan; he's another poet.

Mój przyjaciel, który też jest poetą, wymyślił hasło:

He says that, "If at first you don't succeed,

"Jeśli od razu ci się nie uda,

hide all evidence you ever tried."

usuń dowody prób".

(Laughter)

(Śmiech)

The next poem is also rather short.

Następny wiersz również jest krótki.

Poetry just says a few things in different ways.

Poezja to powtarzanie kilku rzeczy na różne sposoby.

And I think you could boil this poem down to saying,

Ten wiersz można sprowadzić do powiedzenia

"Some days you eat the bear, other days the bear eats you."

"Raz na wozie, raz pod wozem".

And it uses the imagery

Używa metaforyki

of dollhouse furniture.

mebli z domku dla lalek.

(Video) Narration: "Some Days."

(Wideo) Narracja "Któregoś dnia".

Some days

Któregoś dnia

I put the people in their places at the table,

ustawię ludzi na ich miejsach przy stole

bend their legs at the knees,

zegnę ich nogi w kolanach,

if they come with that feature,

jeśli mają taką funkcję,

and fix them into the tiny wooden chairs.

i przymocuję do drewnianych krzesełek.

All afternoon they face one another,

Całe popołudnie patrzą na siebie nawzajem,

the man in the brown suit,

mężczyzna w brązowym garniturze,

the woman in the blue dress --

kobieta w niebieskiej sukience -

perfectly motionless, perfectly behaved.

doskonale nieruchomi, doskonale wychowani.

But other days I am the one

Ale innym razem to ja jestem

who is lifted up by the ribs

tym podnoszonym za żebra

then lowered into the dining room of a dollhouse

potem opuszczanym do jadalni w domku dla lalek

to sit with the others at the long table.

aby siedzieć z innymi przy długim stole.

Very funny.

Bardzo śmieszne.

But how would you like it

Ale jakby ci się to podobało

if you never knew from one day to the next

jeśli nigdy nie wiedziałbyś

if you were going to spend it

czy spędzisz dzień

striding around like a vivid god,

krocząc jak młody bóg,

your shoulders in the clouds,

z ramionami w chmurach,

or sitting down there

czy siedząc tam

amidst the wallpaper

pomiędzy tapetą

staring straight ahead

gapiąc się prosto przed siebie

with your little plastic face?

plastikową twarzyczką?

(Applause)

(Brawa)

BC: There's a horror movie in there somewhere.

BC: W wierszu ukrywa się horror.

The next poem is called forgetfulness,

Następny wiersz nosi tytuł "Zapominalstwo",

and it's really just a kind of poetic essay

jest to rodzaj poetyckiego eseju

on the subject of mental slippage.

na temat mentalnego poślizgu.

And the poem begins

Wiersz zaczyna się

with a certain species of forgetfulness

od specjalnego gatunku zapominalstwa

that someone called

który ktoś nazwał

literary amnesia,

amnezją literacką,

in other words, forgetting the things that you have read.

innymi słowy, zapominanie rzeczy, które się przeczytało.

(Video) Narration: "Forgetfulness."

(Wideo) Narracja: "Zapominalstwo"

The name of the author is the first to go,

Najpierw ucieka nazwisko autora,

followed obediently

za nim posłusznie podąża

by the title, the plot,

tytuł, fabuła,

the heartbreaking conclusion,

wzruszające zakończenie,

the entire novel,

cała powieść,

which suddenly becomes one you have never read,

nagle staje się jedną z tych, których nie przeczytałeś,

never even heard of.

o której nigdy nie słyszałeś.

It is as if, one by one,

Jest tak, jakby jedne po drugim,

the memories you used to harbor

wspomnienia, które gromadziłeś

decided to retire to the southern hemisphere of the brain

zdecydowały wycofać się do południowej półkuli mózgu

to a little fishing village

do małej wioski rybackiej

where there are no phones.

gdzie nie ma telefonów.

Long ago,

Dawno temu,

you kissed the names of the nine muses good-bye

pocałowałeś na pożegnanie imiona dziewięciu muz

and you watched the quadratic equation

patrzyłeś, jak równanie kwadratowe

pack its bag.

pakuje walizki.

And even now,

Nawet teraz,

as you memorize the order of the planets,

kiedy uczysz się na pamięć kolejności planet,

something else is slipping away,

coś innego ci ucieka,

a state flower perhaps,

może kwiat stanowy,

the address of an uncle,

adres wujka,

the capital of Paraguay.

stolica Paragwaju.

Whatever it is

Cokolwiek to jest,

you are struggling to remember,

starasz się pamiętać,

it is not poised on the tip of your tongue,

nie jest to na koniuszku języka,

not even lurking

nawet nie czai się

in some obscure corner

w mrocznym zakamarku

of your spleen.

śledziony.

It has floated away

Odpłynęło

down a dark mythological river

do ciemnej mitologicznej rzeki,

whose name begins with an L

której nazwa zaczyna się na L,

as far as you can recall,

o ile możesz sobie przypomnieć,

well on your own way to oblivion

w drodze do zapomnienia

where you will join those

gdzie dołączysz do tych

who have forgotten even how to swim

którzy zapomnieli nawet jak się pływa

and how to ride a bicycle.

i jak się jeździ na rowerze.

No wonder you rise in the middle of the night

Nic dziwnego, że wstajesz w środku nocy

to look up the date of a famous battle

sprawdzić datę słynnej bitwy

in a book on war.

w książce o wojnie.

No wonder the Moon in the window

Nic dziwnego, że księżyc w oknie

seems to have drifted out of a love poem

chyba umknął z wiersza miłosnego,

that you used to know by heart.

który kiedyś znałeś na pamięć.

(Applause)

(Brawa)

BC: The next poem is called "The Country"

BC: Następny wiersz nosi tytuł "Wieś",

and it's based on,

traktuje o tym,

when I was in college

jak na uczelni

I met a classmate who remains to be a friend of mine.

poznałem kolegę, z którym do dziś się przyjaźnimy.

He lived, and still does, in rural Vermont.

Mieszkał, i nadal mieszka, w wiejskim Vermont.

I lived in New York City.

Ja mieszkałem w Nowym Jorku.

And we would visit each other.

Odwiedzaliśmy się nawzajem.

And when I would go up to the country,

I kiedy jechałem na wieś,

he would teach me things like deer hunting,

uczył mnie np. polowania na jelenie,

which meant getting lost with a gun basically --

co właściwie oznaczało zagubienie się gdzieś z bronią...

(Laughter)

(Śmiech)

and trout fishing and stuff like that.

oraz łowienia pstrągów i tym podobnych rzeczy.

And then he'd come down to New York City

A potem on przyjeżdżał do Nowego Jorku

and I'd teach him what I knew,

i uczyłem go tego, co umiałem

which was largely smoking and drinking.

czyli palenia i picia.

(Laughter)

(Śmiech)

And in that way we traded lore with each other.

W ten sposób wymienialiśmy się wiedzą.

The poem that's coming up

Następny wiersz

is based on him trying to tell me a little something

opowiada o tym, jak chciał mi coś powiedzieć

about a domestic point of etiquette

na temat domowej etykiety

in country living

życia na wsi,

that I had a very hard time, at first, processing.

którego na początku nie mogłem pojąć.

It's called "The Country."

Wiersz nazywa się "Wieś".

(Video) Narration: "The Country."

(Wideo) Narracja: "Wieś".

I wondered about you

Dziwiłem ci się

when you told me never to leave

gdy mówiłeś, żebym nigdy nie zostawiał

a box of wooden strike-anywhere matches

pudełka zapałek sztormowych

just lying around the house,

w pobliżu domu

because the mice might get into them

bo myszy mogą się do nich dostać

and start a fire.

i wzniecić pożar.

But your face was absolutely straight

Ale twoja twarz była całkiem szczera,

when you twisted the lid down

kiedy odkręciłeś pokrywę

on the round tin

okrągłej puszki

where the matches, you said, are always stowed.

gdzie trzymane są, jak mówisz, zapałki.

Who could sleep that night?

Kto mógł dzisiaj usnąć?

Who could whisk away the thought

Kto mógł przegonić myśl

of the one unlikely mouse

o jednej małej myszy

padding along a cold water pipe

skradającej się po rurze kanalizacyjnej

behind the floral wallpaper,

za kwiatową tapetą

gripping a single wooden match

chwytającej zapałkę

between the needles of his teeth?

między igłami zębów?

Who could not see him rounding a corner,

Kto nie widział jej tuż za rogiem,

the blue tip scratching against rough-hewn beam,

niebieską główkę pocieraną o z grubsza ociosaną belkę,

the sudden flare

nagłą łunę

and the creature, for one bright, shining moment,

i stworzenie, na jedną jasną, świetlistą chwilę,

suddenly thrust ahead of his time --

nagle wyprzedzając swój czas -

now a fire-starter,

wzniecacz ognia,

now a torch-bearer

niosący pochodnię

in a forgotten ritual,

w zapomnianym rytuale

little brown druid

mały brązowy druid

illuminating some ancient night?

rozświetlający pradawną noc?

And who could fail to notice,

Kto mógłby nie zauważyć,

lit up in the blazing insulation,

zapalonych w płonącej izolacji

the tiny looks of wonderment

spojrzeń pełnych zdziwienia

on the faces of his fellow mice --

na twarzach innych myszy -

one-time inhabitants

niegdyś mieszkańców

of what once was your house in the country?

tego, co kiedyś było twoim domkiem na wsi?

(Applause)

(Brawa)

BC: Thank you.

BC: Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you. And the last poem is called "The Dead."

Dziękuję. Ostatni wiersz nosi tytuł "Zmarli".

I wrote this after a friend's funeral,

Napisałem go po pogrzebie przyjaciela,

but not so much about the friend as something the eulogist kept saying,

nie tyle o przyjacielu, ile o czymś, co powtarzał panegirysta,

as all eulogists tend to do,

jak zwykle robią panegiryści,

which is how happy the deceased would be

czyli jak szczęśliwi będą zmarli

to look down and see all of us assembled.

patrząc z góry na wszystkich nas zebranych.

And that to me was a bad start to the afterlife,

Według mnie to zły początek życia pozagrobowego,

having to witness your own funeral and feel gratified.

patrzeć na własny pogrzeb i czuć zadowolenie.

So the little poem is called "The Dead."

Dlatego ten krótki wiersz nazywa się "Zmarli".

(Video) Narration: "The Dead."

(Wideo) Narracja: "Zmarli".

The dead are always looking down on us,

Zmarli zawsze patrzą na nas z góry,

they say.

tak się mówi.

While we are putting on our shoes or making a sandwich,

Kiedy zakładamy buty albo robimy kanapkę,

they are looking down

patrzą na nas z góry

through the glass-bottom boats of heaven

przez łodzie ze szklanym dnem w niebie

as they row themselves slowly

wiosłując powoli

through eternity.

przez wieczność.

They watch the tops of our heads

Oglądają czubki naszych głów

moving below on Earth.

ruszające się w dole na ziemi.

And when we lie down

A kiedy kładziemy się

in a field or on a couch,

na polu albo na kanapie

drugged perhaps

może odurzeni

by the hum of a warm afternoon,

szumem ciepłego popołudnia

they think we are looking back at them,

myślą, że na nich patrzymy,

which makes them lift their oars

podnoszą swoje wiosła

and fall silent

i milczą

and wait like parents

czekają jak rodzice

for us to close our eyes.

aż zamkniemy oczy.

(Applause)

(Brawa)

BC: I'm not sure if other poems will be animated.

BC: Nie jestem pewien, czy inne wiersze będą animowane.

It took a long time --

Zajęło to dużo czasu.

I mean, it's rather uncommon to have this marriage --

To dość wyjątkowy związek

a long time to put those two together.

i bardzo pracochłonny.

But then again, it took us a long time

Ale z drugiej strony, dużo czasu zajęło

to put the wheel and the suitcase together.

połączenie koła i walizki.

(Laughter)

(Śmiech)

I mean, we had the wheel for some time.

To znaczy, przez długi czas mieliśmy koło.

And schlepping is an ancient and honorable art.

A taszczenie walizek to starodawna i zaszczytna sztuka.

(Laughter)

(Śmiech)

I just have time

Mam jeszcze czas,

to read a more recent poem to you.

aby przeczytać jeden nowszy wiersz.

If it has a subject,

Jeśli ma jakiś temat,

the subject is adolescence.

to jest nim wiek dojrzewania.

And it's addressed to a certain person.

Jest adresowany do pewnej osoby.

It's called "To My Favorite 17-Year-Old High School Girl."

Nazywa się "Do mojej ulubionej siedemnastolatki".

"Do you realize that if you had started building the Parthenon

"Zdajesz sobie sprawę, że gdybyś zaczęła budować Partenon

on the day you were born,

w dniu, kiedy się urodziłaś,

you would be all done in only one more year?

trwałoby to tylko rok dłużej?

Of course, you couldn't have done that all alone.

Oczywiście, nie zrobiłabyś tego sama.

So never mind;

Nie przejmuj się,

you're fine just being yourself.

jesteś wspaniała po prostu będąc sobą.

You're loved for just being you.

Jesteś kochana dla ciebie samej.

But did you know that at your age

Ale czy wiesz, że w twoim wieku

Judy Garland was pulling down 150,000 dollars a picture,

Judy Garland zgarniała 150 000 dolarów za film,

Joan of Arc was leading the French army to victory

Joanna d'Arc prowadziła armię do zwycięstwa,

and Blaise Pascal had cleaned up his room --

a Błażej Pascal posprzątał swój pokój -

no wait, I mean he had invented the calculator?

zaraz, chciałem powiedzieć: wymyślił kalkulator?

Of course, there will be time for all that

Oczywiście, będzie czas na to wszystko

later in your life,

później w twoim życiu

after you come out of your room

kiedy wyjdziesz z pokoju

and begin to blossom,

i rozkwitniesz

or at least pick up all your socks.

albo przynajmniej pozbierasz skarpetki.

For some reason I keep remembering

Z jakiegoś powodu ciągle pamiętam,

that Lady Jane Grey was queen of England

że Jane Gray była królową Anglii,

when she was only 15.

gdy miała tylko 15 lat.

But then she was beheaded, so never mind her as a role model.

Ale potem ją ścięto, więc się na niej nie wzoruj.

(Laughter)

(Śmiech)

A few centuries later,

Kilkaset lat później

when he was your age,

kiedy był w twoim wieku

Franz Schubert was doing the dishes for his family,

Franciszek Schubert zmywał dla swojej rodziny,

but that did not keep him

ale to nie przeszkodziło mu

from composing two symphonies, four operas

skomponować dwóch symfonii, czterech oper

and two complete masses as a youngster.

i dwóch mszy w młodym wieku.

(Laughter)

(Śmiech)

But of course, that was in Austria

Ale oczywiście, to było w Austrii,

at the height of Romantic lyricism,

w najlepszym okresie liryki romantyzmu,

not here in the suburbs of Cleveland.

a nie tu, na przedmieściach Cleveland.

(Laughter)

(Śmiech)

Frankly, who cares

Szczerze, kogo obchodzi,

if Annie Oakley was a crack shot at 15

czy Annie Oakley była strzelcem wyborowym w wieku 15 lat,

or if Maria Callas debuted as Tosca at 17?

albo czy Maria Callas zadebiutowała mając 17 lat?

We think you're special just being you --

Myślę, że jesteś wyjątkowa będąc sobą -

playing with your food and staring into space.

bawiąc się jedzeniem i gapiąc się w przestrzeń.

(Laughter)

(Śmiech)

By the way,

Swoją drogą,

I lied about Schubert doing the dishes,

skłamałem, że Schubert mył naczynia,

but that doesn't mean he never helped out around the house."

ale to nie znaczy, że nigdy nie pomagał w domu."

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Thank you. Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thanks.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)