Greg Stone: Saving the ocean one island at a time

Tłumaczenie: Magdalena Ignacok Korekta: Marcin Cwikla

I guess the story actually has to start

Ta opowieść powinna się zacząć

maybe back in the the 1960s,

chyba w latach 60-tych,

when I was seven or eight years old,

kiedy miałem siedem lub osiem lat,

watching Jacques Cousteau documentaries on the living room floor

oglądałem filmy dokumentalne z Jacquesem Cousteau na podłodze w pokoju,

with my mask and flippers on.

miałem założoną maskę i płetwy.

Then after every episode, I had to go up to the bathtub

Potem po każdym odcinku szedłem na górę do łazienki

and swim around the bathtub and look at the drain,

i pływałem w wannie, patrząc na odpływ,

because that's all there was to look at.

ponieważ nie było tam nic innego do obserwowania.

And by the time I turned 16,

Gdy skończyłem 16 lat,

I pursued a career in marine science,

wybrałem karierę w oceanografii,

in exploration and diving,

w odkrywaniu i nurkowaniu,

and lived in underwater habitats, like this one off the Florida Keys,

i mieszkałem w podwodnej stacji badawczej, takiej jak ta koło Florida Keys,

for 30 days total.

przez w sumie 30 dni.

Brian Skerry took this shot. Thanks, Brian.

Brian Skerry zrobił to zdjęcie. Dzięki, Brian.

And I've dived in deep-sea submersibles around the world.

Pływałem okrętami podwodnymi na całym świecie,

And this one is the deepest diving submarine in the world,

a tutaj jest okręt, który zanurza się najgłębiej na świecie,

operated by the Japanese government.

kieruje nim rząd Japonii.

And Sylvia Earle and I

Sylvia Earle i ja

were on an expedition in this submarine

byliśmy na ekspedycji tym okrętem

20 years ago in Japan.

20 lat temu w Japonii.

And on my dive, I went down 18,000 feet,

Zanurzyłem się na głębokość prawie 5,5 km

to an area that I thought

do miejsca, o którym myślałem,

would be pristine wilderness area on the sea floor.

że będzie nieskazitelnie dzikim obszarem na dnie morza.

But when I got there, I found

Ale kiedy tam dotarłem, znalazłem

lots of plastic garbage and other debris.

mnóstwo plastikowych śmieci i innych odpadów.

And it was really a turning point in my life,

To był prawdziwy punkt zwrotny w moim życiu;

where I started to realize

zacząłem zdawać sobie sprawę,

that I couldn't just go have fun doing science and exploration.

że nauka i eksploracje nie mogą być tylko zabawą,

I needed to put it into a context.

ale powinny czemuś służyć.

I needed to head towards conservation goals.

Musiałem zwrócić się w kierunku ochrony przyrody.

So I began to work

Zacząłem więc pracować

with National Geographic Society and others

z National Geographic Society i innymi,

and led expeditions to Antarctica.

i poprowadziłem wyprawę na Antarktydę.

I led three diving expeditions to Antarctica.

Prowadziłem tam trzy ekspedycje nurków.

Ten years ago was a seminal trip,

Wyprawa 10 lat temu była przełomowa,

where we explored that big iceberg, B-15,

ponieważ odkryliśmy B-15, wielką górę lodową,

the largest iceberg in history, that broke off the Ross Ice Shelf.

największą w historii, która oderwała się od lodowca szelfowego Rossa.

And we developed techniques

Rozwinęliśmy techniki

to dive inside and under the iceberg,

wpływania do góry oraz nurkowania pod nią,

such as heating pads on our kidneys

np. rozgrzewające poduszki na nerki

with a battery that we dragged around,

z baterią, które braliśmy ze sobą,

so that, as the blood flowed through our kidneys,

żeby krew przepływająca przez nasze nerki

it would get a little boost of warmth

odrobinę się ogrzewała,

before going back into our bodies.

zanim przepłynęłaby do innych części naszego ciała.

But after three trips to Antarctica,

Lecz po trzech wyprawach na Antarktydę zdecydowałem,

I decided that it might be nicer to work in warmer water.

że przyjemniej pracowałoby się w cieplejszej wodzie.

And that same year, 10 years ago,

I w tym samym roku, 10 lat temu,

I headed north to the Phoenix Islands.

skierowałem się na północ na Wyspy Phoenix.

And I'm going to tell you that story here in a moment.

Za chwilę opowiem Wam tę historię.

But before I do, I just want you to ponder this graph for a moment.

Najpierw jednak przypatrzcie się temu wykresowi.

You may have seen this in other forms,

Byś może widzieliście to w innej formie,

but the top line is the amount of protected area

ale górna linia jest powierzchnią obszarów chronionych

on land, globally,

na lądzie na całym świecie,

and it's about 12 percent.

jest to około 12 procent.

And you can see that it kind of hockey sticks up

Wykrzywia się trochę jak kij hokejowy

around the 1960s and '70s,

w okolicy lat 60-tych i 70-tych XX w.

and it's on kind of a nice trajectory right now.

W tej chwili jest to całkiem dobry kierunek.

And that's probably because

Jest tak prawdopodobnie dlatego,

that's when everybody got aware of the environment

że wszyscy zdają sobie sprawę z ochrony środowiska,

and Earth Day

Dnia Ziemi

and all the stuff that happened in the '60s with the Hippies and everything

i wszystkiego, co przyniosły lata 60-te i hipisi,

really did, I think, have an affect on global awareness.

i wszystko to, według mnie, miało wpływ na globalną świadomość.

But the ocean-protected area

Ale linia z morskimi obszarami chronionymi

is basically flat line

była praktycznie prosta

until right about now -- it appears to be ticking up.

aż do niedawna -- teraz wydaje się lekko unosić.

And I do believe that we are at the hockey stick point

I wierzę, że teraz ta linia

of the protected area in the ocean.

też zacznie się zakrzywiać jak kij hokejowy.

I think we would have gotten there a lot earlier

Moglibyśmy dotrzeć do tego punktu wcześniej,

if we could see what happens in the ocean

gdybyśmy mogli zobaczyć, co dzieje się w oceanach,

like we can see what happens on land.

tak jak możemy to zobaczyć na lądzie.

But unfortunately, the ocean is opaque,

Jednak ocean jest niestety nieprzezroczysty

and we can't see what's going on.

i nie możemy zobaczyć, co się tam dzieje.

And therefore we're way behind on protection.

Dlatego mamy zaległości w ochronie oceanów.

But scuba diving, submersibles

Lecz nurkowanie, pływanie łodziami podwodnymi

and all the work that we're setting about to do here

i wszystko, czym zamierzamy się zajmować,

will help rectify that.

pomoże naprawić tę krzywdę.

So where are the Phoenix Islands?

Gdzie są więc Wyspy Phoenix?

They were the world's largest marine-protected area

Były największym morskim obszarem chronionym

up until last week

aż do zeszłego tygodnia,

when the Chagos Archipelago was declared.

kiedy to Archipelag Czagos uznano za taki.

It's in the mid-Pacific. It's about five days from anywhere.

To jest na środku Pacyfiku, pięć dni od lądu.

If you want to get to the Phoenix Islands,

Jeśli chcecie dostać się na Wyspy Phoenix,

it's five days from Fiji,

znajdują się one 5 dni od Fiji,

it's five days from Hawaii, it's five days from Samoa.

5 dni od Hawajów, 5 dni od Archipelagu Samoa.

It's out in the middle of the Pacific,

Są w centrum Oceanu Spokojnego,

right around the Equator.

zaraz obok równika.

I had never heard of the islands 10 years ago,

Jeszcze 10 lat temu nie miałem pojęcia ani o tych wyspach,

nor the country, Kiribati, that owns them,

ani o Kiribati, państwie, do którego należą,

till two friends of mine who run a liveaboard dive boat in Fiji

dopóki moi dwaj przyjaciele nurkujący na Fiji nie powiedzieli:

said, "Greg, would you lead a scientific expedition up to these islands?

"Greg, chciałbyś poprowadzić wyprawę naukową na te wyspy?

They've never been dived."

Nikt tam nigdy nie nurkował."

And I said, "Yeah.

Odpowiedziałem: "Jasne,

But tell me where they are and the country that owns them."

ale powiedzcie mi, gdzie one są i do jakiego kraju należą."

So that's when I first learned of the Islands

Wtedy się o nich dowiedziałem

and had no idea what I was getting into.

i nie miałem pojęcia, w co się pakuję.

But I was in for the adventure.

Ale byłem żądny przygód.

Let me give you a little peek here of the Phoenix Islands-protected area.

Pokażę Wam kawałek obszaru chronionego obok Wysp Phoenix.

It's a very deep-water part of our planet.

Jest to część naszej planety głęboko pod wodą.

The average depths are about 12,000 ft.

Średnia głębokość wynosi 3,7 km.

There's lots of seamounts in the Phoenix Islands,

Jest tam wiele podwodnych gór,

which are specifically part of the protected area.

które są szczególną częścią obszaru chronionego.

Seamounts are important for biodiversity.

Te góry są ważne dla różnorodności biologicznej.

There's actually more mountains in the ocean than there are on land.

W rzeczywistości więcej gór znajduje się w morzach niż na lądzie.

It's an interesting fact.

To bardzo ciekawe.

And the Phoenix Islands is very rich in those seamounts.

A obok Wysp Phoenix jest ich niezwykle dużo.

So it's a deep -- think about it in a big three-dimensional space,

Jest to więc -- myślcie o tym jako o wielkim, trójwymiarowym obszarze,

very deep three-dimensional space

bardzo głębokim trójwymiarowym obszarze,

with herds of tuna, whales,

z ławicami tuńczyka, wielorybami,

all kinds of deep sea marine life

wszystkimi gatunkami morskich organizmów,

like we've seen here before.

tak jak widzieliśmy wcześniej.

That's the vessel that we took up there

To jest łódź, którą tam dopłynęliśmy,

for these studies, early on,

aby prowadzić badania,

and that's what the Islands look like -- you can see in the background.

a tak wyglądają Wyspy Phoenix; możecie je zobaczyć w tle.

They're very low to the water,

Są nisko nad poziomem morza

and they're all uninhabited, except one island

i wszystkie są niezamieszkane, oprócz jednej,

has about 35 caretakers on it.

na której mieszka 35 strażników.

And they've been uninhabited for most of time

Przez większość czasu nikt na nich nie mieszkał,

because even in the ancient days,

gdyż nawet w starożytności

these islands were too far away

znajdowały się zbyt daleko

from the bright lights of Fiji and Hawaii and Tahiti

od jasnych świateł Fiji, Hawajów czy Tahiti

for those ancient Polynesian mariners

dla starożytnych polinezyjskich żeglarzy,

that were traversing the Pacific so widely.

którzy przemierzali cały Pacyfik.

But we got up there,

Dopłynęliśmy tam

and I had the unique and wonderful scientific opportunity and personal opportunity

i miałem unikalną i cudowną naukową, a także osobistą możliwość

to get to a place that had never been dived

bycia w miejscu, w którym nikt nigdy nie nurkował,

and just get to an island and go, "Okay, where are we going to dive?

spytania się na brzegu wyspy: "No dobra, to gdzie nurkujemy?

Let's try there,"

Spróbujmy tutaj",

and then falling into the water.

a potem zanurzenia się w wodzie.

Both my personal and my professional life changed.

Moje życie prywatne i zawodowe zmieniło się.

Suddenly, I saw a world

Nagle zobaczyłem świat,

that I had never seen before in the ocean --

którego jeszcze nigdy nie widziałem w oceanie --

schools of fish that were so dense

ławice z taką liczbą ryb,

they dulled the penetration of sunlight from the surface,

że prawie nie docierało tam światło,

coral reefs that were continuous

niekończące się rafy koralowe,

and solid and colorful,

solidne i kolorowe,

large fish everywhere,

wszędzie ogromne ryby,

manta rays.

manty.

It was an ecosystem. Parrotfish spawning --

To był ekosystem -- papugoryby składały ikrę.

this is about 5,000 longnose parrotfish spawning

To około 5000 papugoryb długonosych składających ikrę

at the entrance to one of the Phoenix Islands.

w pobliżu jednej z Wysp Phoenix.

You can see the fish are balled up

Możecie zobaczyć, że ryby zebrały się w grupę,

and then there's a little cloudy area there

a nad nimi jest mętne miejsce,

where they're exchanging the eggs and sperm for reproduction --

gdzie wymieniają jajeczka i spermę w celu reprodukcji.

events that the ocean is supposed to do,

Wydarzenia, które powinny mieć miejsce w oceanie,

but struggles to do in many places now

ale w wielu miejscach jest to utrudnione

because of human activity.

ze względu na ludzką działalność.

The Phoenix Islands and all the equatorial parts of our planet

Wyspy Phoenix i wszystkie równikowe obszary naszej planety

are very important for tuna fisheries,

są bardzo ważne w połowach tuńczyka,

especially this yellowfin tuna that you see here.

zwłaszcza tuńczyka żółtopłetwego, którego tu widzicie.

Phoenix Islands is a major tuna location.

Wyspy Phoenix to główne siedlisko tuńczyka.

And sharks -- we had sharks on our early dives,

I rekiny -- od początku widywaliśmy rekiny,

up to 150 sharks at once,

nawet do 150 za jednym razem,

which is an indication

co wskazuje na to,

of a very, very healthy, very strong, system.

że jest to niezmiernie zdrowy i silny ekosystem.

So I thought the scenes

Myślałem, że widoki

of never-ending wilderness

niekończącego się dzikiego środowiska

would go on forever,

będą trwały i trwały,

but they did finally come to an end.

ale w końcu się skończyły.

And we explored the surface of the Islands as well --

Zbadaliśmy także same Wyspy Phoenix --

very important bird nesting site,

odkryliśmy bardzo ważne tereny lęgowe ptaków na lądzie,

some of the most important bird-nesting sites in the Pacific, in the world.

jedne z najważniejszych terenów lęgowych na Pacyfiku i na świecie.

And we finished our trip.

I zakończyliśmy naszą podróż.

And that's the area again.

To ponownie ten obszar.

You can see the Islands -- there are eight islands --

Możecie zobaczyć Wyspy -- jest osiem wysp --

that pop out of the water.

wynurzające się z wody.

The peaks that don't come out of the water are the seamounts.

Szczyty, które nie wychodzą na powierzchnię, to podwodne góry.

Remember, a seamount turns into an island when it hits the surface.

Pamiętajcie, podwodna góra zmienia się w wyspę, kiedy dosięgnie powierzchni.

And what's the context of the Phoenix Islands?

A jak to się odnosi do Wysp Phoenix?

Where do these exist?

Gdzie one się znajdują?

Well they exist in the Republic of Kiribati,

Cóż, są one położone w Republice Kiribati,

and Kiribati is located in the Central Pacific

a Kiribati znajduje się na centralnym Pacyfiku;

in three island groups.

są to trzy grupy wysp.

In the west we have the Gilbert Islands.

Na zachodzie mamy Wyspy Gilberta.

In the center we have the Phoenix Islands,

Na środku są Wyspy Phoenix,

which is the subject that I'm talking about.

o których opowiadam.

And then over to the east we have the Line Islands.

A dalej na wschodzie są Sporady Środkowopolinezyjskie.

It's the largest atoll nation in the world.

To największy naród żyjący na atolu na świecie.

And they have

Mieszka tam

about 110,000 people

około 110 tys. ludzi

spread out over 33 islands.

rozproszonych na ponad 33 wyspach.

They control 3.4 million cubic miles of ocean,

Kontrolują oni 5,5 mln kilometrów kwadratowych oceanu,

and that's between one and two percent

to od 1 do 2 procent

of all the ocean water on the planet.

całej wody oceanicznej na świecie.

And when I was first going up there,

Kiedy wybierałem się tam pierwszy raz --

I barely knew the name of this country 10 years ago,

10 lat temu prawie nie znałem nazwy tego państwa --

and people would ask me,

i ludzie pytali się mnie:

"Why are you going to this place called Kiribati?"

"Czemu płyniesz do jakiegoś Kiribati?".

And it reminded me of that old joke

To przypomniało mi stary dowcip,

where the bank robber comes out of the courthouse handcuffed,

w którym przestępca wychodzi w kajdankach z sądu,

and the reporter yells, "Hey, Willy. Why do you rob banks?"

a reporter krzyczy: "Willy, dlaczego napadasz na banki?"

And he says, "cause that's where all the money is."

A on odpowiada: "Bo tam są wszystkie pieniądze".

And I would tell people, "Why do I go to Kiribati?

Ja mówiłem ludziom: "Dlaczego jadę na Kiribati?

Because that's where all the ocean is."

Bo tam jest cały ocean".

They basically are one nation

To praktycznie jeden naród

that controls most of the equatorial waters

kontrolujący większość wód równikowych

of the Central Pacific Ocean.

Środkowego Pacyfiku.

They're also a country

Jest to również kraj,

that is in dire danger.

który znajduje się w strasznym niebezpieczeństwie.

Sea levels are rising,

Poziom morza się podnosi,

and Kiribati, along with 42 other nations in the world,

a Kiribati, jak również 42 inne narody na świecie,

will be under water within 50 to 100 years

za 50 do 100 lat znajdzie się pod wodą

due to climate change

z powodu zmian klimatu

and the associated sea-level rise from thermal expansion

i związanego z nimi wzrostu temperatury,

and the melting of freshwater into the ocean.

a także wpływaniu słodkiej wody do oceanu.

The Islands rise only one to two meters

Wyspy wystają tylko jeden do dwóch metrów

above the surface.

nad powierzchnię wody.

Some of the islands have already gone under water.

Niektóre z nich już są pod wodą.

And these nations are faced with a real problem.

Te narody muszą zmierzyć się z prawdziwym problemem.

We as a world are faced with a problem.

My jako świat musimy się zmierzyć z problemem.

What do we do with displaced fellow Earthlings

Co zrobimy z naszymi rodakami Ziemianami,

who no longer have a home on the planet?

którzy nie mają już swojego domu na naszej planecie?

The president of the Maldives

Prezydent Malediwów

conducted a mock cabinet meeting

przewodniczył niedawno podwodnemu,

underwater recently

udawanemu zebraniu rady ministrów,

to highlight the dire straits of these countries.

aby unaocznić, w jakich tarapatach znajdują się te państwa.

So it's something we need to focus on.

Musimy się więc na tym skupić.

But back to the Phoenix Islands,

Ale wracając do Wysp Phoenix,

which is the subject of this Talk.

które są dzisiejszym tematem.

After I got back, I said,

Po powrocie powiedziałem,

okay, this is amazing, what we found.

że to, co odkryliśmy, jest wspaniałe.

I'd like to go back and share it with the government of Kiribati,

Chciałbym tam wrócić i podzielić się tym z rządem Kiribati,

who are over in Tarawa,

który ma swoja siedzibę w Tarawa,

the westernmost group.

mieście w zachodniej grupie wysp.

So I started contacting them --

Więc zacząłem się z nimi kontaktować --

because they had actually given me a permit to do this --

ponieważ oni wyrazili na to zgodę --

and I said, "I want to come up and tell you what we found."

i powiedziałem: "Chcę przyjechać i powiedzieć, co odkryliśmy".

And for some reason they didn't want me to come,

Z jakiegoś powodu nie chcieli, żebym ich odwiedzał,

or it was hard to find a time and a place, and it took a while,

albo ciężko było znaleźć czas czy miejsce, a to zajęłoby chwilę,

but finally they said, "Okay, you can come.

lecz w końcu powiedzieli: "OK, możesz przyjechać.

But if you come, you have to buy lunch

Ale musisz postawić lunch każdemu,

for everybody who comes to the seminar."

kto przyjdzie na seminarium".

So I said, "Okay, I'm happy to buy lunch.

Więc odparłem: "Jasne, chętnie postawię lunch.

Just get whatever anybody wants."

Dowiedzcie się tylko, co kto lubi".

So David Obura, a coral reef biologist, and I went to Tarawa,

Więc David Obura, biolog badający rafy, i ja przybyliśmy do Tarawa

and we presented for two hours

i przez dwie godziny pokazywaliśmy,

on the amazing findings of the Phoenix Islands.

jakie wspaniałe rzeczy widzieliśmy na wyspach Phoenix.

And the country never knew this. They never had any data from this area.

Ten kraj nie zdawał sobie z tego sprawy. Nigdy nie mieli żadnych danych z tego rejonu.

They'd never had any information from the Phoenix Islands.

Nigdy nie mieli żadnych informacji z Wysp Phoenix.

After the talk, the Minister of Fisheries walked up to me

Po rozmowie minister rybołówstwa podszedł do mnie

and he said, "Greg, do you realize

i powiedział: "Greg, czy zdajesz sobie sprawę,

that you are the first scientist

że jesteś pierwszym naukowcem,

who has ever come back

który wrócił

and told us what they did?"

i opowiedział nam, co robił?".

He said, "We often issue these permits

Dodał: "Często udzielamy pozwoleń

to do research in our waters,

na badania w naszych wodach,

but usually we get a note two or three years later,

ale zwykle po dwóch czy trzech latach dostajemy notatkę

or a reprint.

lub przedruk.

But you're the first one who's ever come back and told us what you did.

Lecz ty jesteś pierwszym, który wrócił i opowiedział, co robił.

And we really appreciate that. And we're buying you lunch today.

Naprawdę to doceniamy. I to my dzisiaj stawiamy lunch.

And are you free for dinner?"

Masz czas na obiad?".

And I was free for dinner,

Miałem czas na obiad

and I went out to dinner with the Minister of Fisheries in Kiribati.

i zjadłem go razem z Ministrem Rybołówstwa Kiribati.

And over the course of dinner,

W tym czasie

I learned that Kiribati gains most of its revenue --

dowiedziałem się, że Kiribati czerpie większość dochodu --

it's a very poor country --

to bardzo biedny kraj --

but it gains what revenue is has

większość dochodu pochodzi

by selling access to foreign nations

ze sprzedaży obcym państwom dostępu

to take fish out of its waters,

do połowu ryb w ich wodach,

because Kiribati does not have the capacity

ponieważ Kiribati nie ma możliwości

to take the fish itself.

samo łowić tych ryb.

And the deal that they strike

Interes polega na tym,

is the extracting country

że kraj, który wyławia ryby,

gives Kiribati five percent

oddaje Kiribati pięć procent

of the landed value.

ze swojego zysku.

So if the United States

Jeśli więc Stany Zjednoczone

removes a million dollars'

złowiłyby w rafie

worth of lobsters from a reef,

homary warte milion dolarów,

Kiribati gets 50,000 dollars.

Kiribati dostałoby tylko 50 tys. dolarów.

And, you know, it didn't seem like a very good deal to me.

To nie wyglądało jak dobry interes.

So I asked the Minister over dinner,

Podczas obiadu zadałem więc ministrowi pytanie:

I said, "Would you consider a situation

"Wziąłbyś pod uwagę sytuację,

where you would still get paid --

kiedy Kiribati nadal dostaje pieniądze --

we do the math and figure out what the value of the resource is --

my obliczamy, jaką wartość mają zasoby ryb --

but you leave fish and the sharks

ale wy zostawiacie ryby, rekiny

and the shrimp in the water?"

i krewetki w wodzie?".

He stopped, and he said, "Yes, we would like to do that

Zatrzymał się i odpowiedział: "Tak, chcielibyśmy tego,

to deal with our overfishing problem,

żeby poradzić sobie z problemem nadmiernego połowu ryb,

and I think we would call it a reverse fishing license."

i myślę, że nazwalibyśmy to odwróconą licencją połowową".

He coined the term "reverse fishing license."

Ukuł termin "odwrócona licencja połowowa".

So I said, "Yes, a 'reverse fishing license.'"

Powiedziałem: "Tak, odwrócona licencja połowowa".

So we walked away from this dinner

Skończyliśmy obiad,

really not knowing where to go at that point.

tak naprawdę nie wiedząc, dokąd nas to zaprowadzi.

I went back to the States and started looking around

Wróciłem do Stanów

to see if I could find examples

i zacząłem szukać przykładów,

where reverse fishing licenses

kiedy udzielono

had been issued,

odwróconej licencji połowowej.

and it turned out there were none.

Okazało się, że nigdy.

There were no oceanic deals

Nie było takich umów,

where countries were compensated for not fishing.

w której państwa dostawałyby zapłatę za niewyławianie ryb.

It had occurred on land,

Zdarzało się to na lądzie,

in rainforests of South America and Africa,

w lasach deszczowych Ameryki Południowej i w Afryce,

where landowners had been paid

gdzie właściciele ziemscy dostawali pieniądze za to,

not to cut the trees down.

że nie ścinali drzew.

And Conservation International had struck some of those deals.

Conservation International zawarło niektóre z tych umów.

So I went to Conservation International

Odwiedziłem więc Conservation International

and brought them in as a partner

i zabrałem ich jako partnerów,

and went through the process

razem przeszliśmy przez proces

of valuing the fishery resource,

szacowania wielkości zasobów ryb,

deciding how much Kiribati should be compensated,

decydowania, ile pieniędzy powinno otrzymać Kiribati,

what the range of the fishes were,

jak wielkie były łowiska;

brought in a whole bunch of other partners --

zabraliśmy ze sobą wielu partnerów --

the government of Australia,

rząd Australii,

the government of New Zealand, the World Bank.

rząd Nowej Zelandii, Bank Światowy.

The Oak Foundation and National Geographic

Oak Foundation i National Geographic

have been big funders of this as well.

także sponsorowały to przedsięwzięcie.

And we basically founded the park

Założyliśmy park

on the idea of an endowment

na zasadzie fundacji,

that would pay the equivalent lost fishing license fees

która płaciłaby równowartość utraconych licencji połowowych

to this very poor country

temu biednemu państwu,

to keep the area intact.

aby zachować ten obszar w nienaruszonym stanie,

Halfway through this process, I met the president of Kiribati,

W połowie tego procesu spotkałem się z prezydentem Kiribati,

President Anote Tong.

Anote Tongiem --

He's a really important leader,

to naprawdę ważny przywódca,

a real visionary, forward-thinking man,

wizjoner, człowiek myślący przyszłościowo --

and he told me two things when I approached him.

kiedy do niego podszedłem, powiedział mi dwie rzeczy:

He said, "Greg, there's two things I'd like you to do.

"Greg, chcę, żebyś zrobił dwie rzeczy.

One is, remember I'm a politician,

Po pierwsze, pamiętaj, że jestem politykiem,

so you've got to go out and work with my ministers

więc musisz współpracować z moimi ministrami

and convince the people of Kiribati that this is a good idea.

i przekonać ludność Kiribati, że to dobry pomysł.

Secondly, I'd like you to create principles

Po drugie, chcę, żebyś ustanowił zasady,

that will transcend my own presidency.

które przekraczałyby mój urząd prezydenta.

I don't want to do something like this

Nie chcę robić czegoś takiego,

if it's going to go away after I'm voted out of office."

jeśli się to skończy po mojej prezydenturze".

So we had very strong leadership, very good vision

Mieliśmy więc bardzo silne kierownictwo, bardzo dobrą wizję,

and a lot of science, a lot of lawyers involved.

wielu naukowców i prawników.

Many, many steps were taken to pull this off.

Musieliśmy zrobić wiele kroków, aby tego dokonać.

And it was primarily because Kiribati realized

Udało się to głównie dlatego, że Kiribati zdało sobie sprawę,

that this was in their own self-interest to do this.

że leży to w ich interesie.

They realized that this was a common cause

Uzmysłowili sobie,

that they had found

że jest to wspólna sprawa ich

with the conservation community.

i ludzi zajmujących się ochroną środowiska.

Then in 2002,

Potem w roku 2002,

when this was all going full-swing,

kiedy wszystko szło pełną parą,

a coral-bleaching event happened in the Phoenix Islands.

doszło do blaknięcia koralowców na Wyspach Phoenix.

Here's this resource that we're looking to save,

Chcemy uratować tamten ekosystem,

and it turns out it's the hottest heating event

a nagle okazuje się,

that we can find on record.

że przyszły rekordowo wysokie temperatury.

The ocean heated up as it does sometimes,

Ocean nagrzał się tak, jak to się czasem dzieje,

and the hot spot formed and stalled

a gorące miejsca uformowały się i zostały w takim stanie

right over the Phoenix Islands for six months.

na Wyspach Phoenix przez sześć miesięcy.

It was over 32 degrees Celsius for six months

Przez sześć miesięcy były ponad 32 stopnie Celsjusza.

and it basically killed

I to w gruncie rzeczy zabiło

60 percent of the coral.

60 procent koralowców.

So suddenly we had this area that we were protecting,

Mieliśmy więc obszar, który chronimy,

but now it appeared to be dead, at least in the coral areas.

a nagle okazało się, że jest on martwy, przynajmniej jeśli chodzi o koralowce.

Of course the deep-sea areas and the open ocean areas were fine,

Obszary położone głębiej i na otwartym oceanie miały się oczywiście dobrze,

but the coral, which everybody likes to look at, was in trouble.

ale koralowce, które wszyscy chętnie obserwują, były w tarapatach.

Well, the good news is it's recovered

Na szczęście wszystko wróciło do normy

and recovering fast,

i szybko się odbudowuje,

faster than any reef we've seen.

szybciej niż jakakolwiek rafa, którą widzieliśmy.

This picture was just taken by Brian Skerry a few months ago

Brian Skerry zrobił to zdjęcie kilka miesięcy temu,

when we returned to the Phoenix Islands

kiedy wróciliśmy na Wyspy Phoenix

and discovered that, because it is a protected area

i odkryliśmy, że z powodu tego, że jest to obszar chroniony

and has healthy fish populations

i ma zdrowe ławice ryb,

that keep the algae grazed down

dzięki którym nie ma tylu alg,

and keep the rest of the reef healthy,

a cała rafa jest utrzymywana w zdrowiu,

the coral is booming, is just booming back.

koralowce odrastają w zawrotnym tempie.

It's almost like if a person

To tak jakby człowiek

has multiple diseases,

chorował na wiele chorób jednocześnie,

it's hard to get well, you might die,

trudno mu wyzdrowieć, jest o krok od śmierci,

but if you only have one disease to deal with, you can get better.

ale jeśli cierpiałby tylko na jedną chorobę, mógłby wyzdrowieć.

And that's the story with climate-change heating.

To historia związana ze wzrostem temperatur spowodowanym zmianą klimatu.

It's the only threat,

To tylko groźba,

the only influence that the reef had to deal with.

jedyny wpływ, z którym rafa musiała sobie poradzić.

There was no fishing, there was no pollution, there was no coastal development,

Nie było rybołówstwa, zanieczyszczeń, rozwoju wybrzeża,

and the reef is on a full-bore recovery.

a rafa wraca szybko do zdrowia.

Now I remember that dinner I had with the Minister of Fisheries 10 years ago

Pamiętam obiad, na którym byłem z ministrem rybołówstwa 10 lat temu,

when we first brought this up and I got quite animated during the dinner

kiedy pierwszy raz o tym pomyśleliśmy, ożywiłem się i powiedziałem:

and said, "Well, I think that the conservation community

"Myślę, że ludzie chroniący środowisko

might embrace this idea, Minister."

poprą ten pomysł:.

He paused and put his hands together and said,

Zrobił pauzę, złożył razem ręce i powiedział:

"Yes, Greg,

"Tak, Greg,

but the devil will be in the details," he said.

ale diabeł tkwi w szczegółach".

And it certainly was.

I tak w istocie było.

The last 10 years have been detail after detail

Ostatnie 10 lat to szczegół po szczególe,

ranging from creating legislation

od pisania ustaw,

to multiple research expeditions

przez wielokrotne wyprawy badawcze,

to communication plans,

do planów komunikacyjnych,

as I said, teams of lawyers,

jak powiedziałem, wielu prawników,

MOUs,

porozumienie,

creating the Phoenix Islands Trust Board.

tworzenie zarządu Wysp Phoenix.

And we are now in the process of raising the full endowment.

Teraz jesteśmy w procesie zwiększania dofinansowania.

Kiribati has frozen extracting activities

Kiribati wstrzymała połowy ryb,

at its current state while we raise the endowment.

podczas gdy my zwiększamy dofinansowanie.

We just had our first PIPA Trust Board meeting three weeks ago.

Trzy tygodnie temu odbyło się pierwsze zebranie zarządu Chronionego Obszaru Wysp Phoenix (PIPA).

So it's a fully functional

Tak więc jest to w pełni funkcjonalna,

up-and-running entity

gotowa do pracy jednostka,

that negotiates the reverse fishing license with the country.

która negocjuje z Kiribati odwrócone licencje połowowe.

And the PIPA Trust Board holds that license

A zarząd PIPA posiada tę licencję

and pays the country for this.

i płaci za nią państwu.

So it's a very solid, very well thought-out,

Jest to więc rzetelny, bardzo dobrze przemyślany system

very well grounded system,

oparty na solidnych podstawach.

and it was a bottom-up system,

Skupiliśmy się na szczegółach,

and that was very important with this work,

a w tym przedsięwzięciu szczególnie ważne było to,

from the bottom up to secure this.

aby zapiąć wszystko na ostatni guzik.

So the conditions for success here are listed.

Wymieniliśmy tu warunki, dzięki którym odnieśliśmy sukces.

You can read them yourselves.

Możecie je sami przeczytać.

But I would say the most important one in my mind

Ale według mnie najważniejszym z nich

was working within the market forces

była praca wykorzystująca okoliczności

of the situation.

tej sytuacji.

And that insured that we could move this forward

Dzięki temu mogliśmy posunąć to do przodu

and it would have both the self-interest of Kiribati

i leżało to w interesie zarówno Kiribati,

as well as the self-interest of the world.

jak i świata.

And I'll leave you with one final slide,

Pozwolę sobie zakończyć tym ostatnim slajdem,

that is: how do we scale this up?

jak możemy rozszerzyć naszą działalność?

How do we realize Sylvia's dream?

Jak możemy zrealizować marzenie Sylvii?

Where eventually do we take this?

Gdzie to nas ostatecznie doprowadzi?

Here's the Pacific

Tutaj jest Pacyfik

with large MPAs

z wielkim morskim obszarem chronionym

and large conservation zones on it.

i wielkimi strefami ochronnymi w środku.

And as you can see,

Jak możecie zobaczyć,

we have a patchwork across this ocean.

są one rozsiane na całym oceanie.

I've just described to you the one story

Opowiedziałem Wam tylko jedną historię,

behind that rectangular area in the middle, the Phoenix Islands,

która stoi za tym prostokątnym obszarem w środku, za Wyspami Phoenix,

but every other green patch on that

ale każda zielona łata tutaj

has its own story.

ma swoją historię.

And what we need to do now

Tym, co teraz musimy zrobić,

is look at the whole Pacific Ocean

jest patrzenie na Ocean Spokojny

in its entirety

jako na całość

and make a network of MPAs

i utworzenie sieci morskich obszarów chronionych

across the Pacific

na całym Pacyfiku,

so that we have our world's largest ocean

żeby nasz największy na świecie ocean

protected and self-sustaining

stał się z czasem chroniony

over time.

i samowystarczalny.

Thank you very much. (Applause)

Dziękuję bardzo.