William Noel: Revealing the lost codex of Archimedes

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Marta Krzeminska

The great texts of the ancient world

Wielkie teksty świata antycznego

don't survive to us in their original form.

nie przetrwały do naszych czasów w swojej oryginalnej postaci.

They survive because medieval scribes copied them

Przetrwały dzięki średniowiecznym skrybom,

and copied them and copied them.

którzy nieustannie je przepisywali.

And so it is with Archimedes,

Tak też było z Archimedesem,

the great Greek mathematician.

wielkim greckim matematykiem.

Everything we know about Archimedes as a mathematician

Wszystko, co o nim wiemy,

we know about because of just three books,

opiera się na trzech księgach,

and they're called A, B and C.

znanych jako A, B i C.

And A was lost by an Italian humanist in 1564.

Księgę A zgubił włoski humanista w 1564 roku.

And B was last heard of in the Pope's Library

Księga B ostatnio znajdowała się archiwum papieskim,

about a hundred miles north of Rome in Viterbo in 1311.

160 km na północ od Rzymu, w Viterbo w 1311 roku.

Now Codex C was only discovered in 1906,

Kodeks C odkryto w 1906 roku.

and it landed on my desk in Baltimore

Znalazł się na moim biurku w Baltimore

on the 19th of January, 1999.

19 stycznia 1999 roku.

And this is Codex C here.

Oto Kodeks C.

Now Codex C is actually buried in this book.

Jest on właściwie schowany w tej księdze.

It's buried treasure.

Niczym ukryty skarb.

Because this book is actually a prayer book.

Tak naprawdę, jest to modlitewnik.

It was finished by a guy called Johannes Myrones

Ukończony przez Johannesa Myronesa

on the 14th of April, 1229.

14 kwietnia 1229 roku.

And to make his prayer book he used parchment.

Do jego wykonania użył pergaminu.

But he didn't use new parchment,

Jednak nie był to nowy pergamin,

he used parchment recycled from earlier manuscripts,

ale zaczerpnięty z wcześniejszych rękopisów,

and there were seven of them.

których było w sumie siedem.

And Archimedes Codex C was just one of those seven.

Jednym z nich był Kodeks C Archimedesa.

He took apart the Archimedes manuscript and the other seven manuscripts.

Myrones rozdzielił te siedem rękopisów

He erased all of their texts,

i usunął z nich tekst.

and then he cut the sheets down in the middle,

Następnie podzielił karty na pół,

he shuffled them up,

pomieszał,

and he rotated them 90 degrees,

obrócił o 90 stopni

and he wrote prayers on top of these books.

i zapisał na nich modlitwy.

And essentially these seven manuscripts

Te siedem rękopisów

disappeared for 700 years, and we have a prayer book.

zaginęło na 700 lat w tym modlitewniku.

The prayer book was discovered by this guy,

Modlitewnik został odkryty

Johan Ludvig Heiberg, in 1906.

przez Johana Ludviga Heiberga w 1906 roku.

And with just a magnifying glass,

Z pomocą szkła powiększającego

he transcribed as much of the text as he could.

przepisał tyle tekstu, ile mógł.

And the thing is that he found two texts in this manuscript

W manuskrypcie odnalazł dwa,

that were unique texts.

całkiem unikalne fragmenty.

They weren't in A and B at all;

Nie było ich w księdze A ani B.

they were completely new texts by Archimedes,

To nieznane teksty Archimedesa,

and they were called "The Method" and "The Stomachion."

znane jako "Metoda" i "Stomachion".

And it became a world famous manuscript.

Rękopis zyskał światową sławę.

Now it should be clear by now

Możecie się domyślić,

that this book is in bad condition.

że księga jest w złym stanie.

It got in worse condition in the 20th century

Obecnie, w XX w., jest w jeszcze gorszym,

after Heiberg saw it.

niż kiedy odkrył ją Heiberg.

Forgeries were painted over it,

Malowano na niej fałszerstwa,

and it suffered very badly from mold.

zaatakowała ją pleśń.

This book is the definition of a write-off.

Jest jak definicja spisania na straty.

It's the sort of book

Taki rodzaj księgi

that you thought would be in an institution.

powinien należeć do stosownej instytucji.

But it's not in an institution,

Lecz tak nie jest.

it was bought by a private owner in 1998.

Została zakupiona przez osobę prywatną w 1998 roku.

Why did he buy this book?

Po co ktoś ją kupił?

Because he wanted to make that which was fragile safe.

Bo chciał zabezpieczyć coś kruchego.

He wanted to make that which was unique ubiquitous.

Chciał rozpowszechnić coś unikalnego.

He wanted to make that which was expensive free.

Chciał coś drogiego uczynić darmowym.

And he wanted to do this as a matter of principle.

Ponieważ takie były jego zasady.

Because not many people are really going to read Archimedes in ancient Greek,

Choć niewiele osób zrozumie starożytną grekę dzieła Archimedesa,

but they should have the chance to do it.

wszyscy powinni mieć do niej dostęp.

So he gathered around himself the friends of Archimedes,

Zgromadził więc grupę "przyjaciół Archimedesa"

and he promised to pay for all the work.

i obiecał zapłacić im za pracę.

And it was an expensive job,

Może się wydawać,

but actually it wouldn't be as much as you think

że było to kosztowne przedsięwzięcie,

because these people, they didn't come from money,

tych ludzi nie przyciągnęły pieniądze,

they came from Archimedes.

ale sam Archimedes.

And they came from all sorts of different backgrounds.

Byli to bardzo różni ludzie.

They came from particle physics,

Fizycy cząstek elementarnych,

they came from classical philology,

filologowie klasyczni,

they came from book conservation,

konserwatorzy książek,

they came from ancient mathematics,

eksperci od starożytnej matematyki,

they came from data management,

zarządzania danych,

they came from scientific imaging and program management.

programowania i obrazowania naukowego.

And they got together to work on this manuscript.

Połączyli siły by pracować nad tym rękopisem.

The first problem was a conservation problem.

Pierwszą kwestią była konserwacja.

And this is the sort of thing that we had to deal with:

Oto z czym mieliśmy do czynienia.

There was glue on the spine of the book.

Na grzbiecie książki był klej.

And if you look at this photograph carefully,

Przyjrzyjcie się fotografii,

the bottom half of this is rather brown.

dolna część jest brązowawa.

And that glue is hide glue.

To jest klej skórny.

Now if you're a conservator,

Konserwator

you can take off this glue reasonably easily.

usunie taki klej z łatwością.

The top half is Elmer's wood glue.

Górna część to Elmer, klej do drewna.

It's polyvinyl acetate emulsion

Emulsja poliwinylowego octanu,

that doesn't dissolve in water once it's dry.

która po wyschnięciu nie rozpuszcza się w wodzie.

And it's much tougher than the parchment that it was written on.

Jest dużo twardsza niż pergamin.

And so before we could start imaging Archimedes,

Zanim można było zając się tekstem,

we had to take this book apart.

należało rozdzielić strony książki.

So it took four years to take apart.

Zajęło to cztery lata.

And this is a rare action shot, ladies and gentlemen.

Rzadko zdarza się tyle akcji.

(Laughter)

(Śmiech)

Another thing is that we had to get rid of all the wax,

Następnie, należało usunąć wosk.

because this was used in the liturgical services

Korzystano z niego

of the Greek Orthodox Church

w liturgii kościoła ortodoksyjnego,

and they'd used candle wax.

gdzie używa się wosku świecowego.

And the candle wax was dirty,

Wosk świecowy był brudny,

and we couldn't image through the wax.

uniemożliwiał wykonanie obrazowania.

So very carefully we had to mechanically scrape off all the wax.

Ostrożnie musieliśmy zdrapać cały wosk.

It's hard to tell you exactly

Trudno jest dokładnie określić,

how bad this condition of this book is,

w jakim stanie jest ta księga,

but it came out in little bits very often.

ale często odpadały małe kawałki.

And normally in a book, you wouldn't worry about the little bits,

Zwykle nie jest to nic wielkiego,

but these little bits might contain unique Archimedes text.

ale te skrawki mogły zawierać unikalny tekst.

So, tiny fragments

Udało nam się umieścić

we actually managed to put back in the right place.

te kawałeczki we właściwych miejscach.

Then, having done that, we started to image the manuscript.

Następnie zaczęliśmy obrazowanie.

And we imaged the manuscript

Sfotografowaliśmy go

in 14 different wavebands of light.

na 14 różnych zakresach fal.

Because if you look at something in different wavebands of light,

W każdym z zakresów fal

you see different things.

można dostrzec inne rzeczy.

And here is an image of a page

Tu mamy zdjęcie strony

imaged in 14 different wavebands of light.

zobrazowanej na 14 zakresach fal.

But none of them worked.

Żaden jednak nie był właściwy.

So what we did was we processed the images together,

Zdecydowaliśmy się je połączyć.

and we put two images into one blank screen.

Umieściliśmy dwa na pustym ekranie.

And here are two different images of the Archimedes manuscript.

To dwa zdjęcia rękopisu Archimedesa.

And the image on the left

Zdjęcie po lewej

is the normal red image.

to zdjęcie w podczerwieni.

And the image on the right is an ultraviolet image.

A po prawej w ultrafiolecie.

And in the image on the right

W tym po prawej,

you might be able to see some of the Archimedes writing.

można dostrzec pismo Archimedesa.

If you merge them together into one digital canvas,

Jeśli połączymy oba te zdjęcia,

the parchment is bright in both images

pergamin na obu jest jasny,

and it comes out bright.

i pozostaje jasny.

The prayer book is dark in both images

Modlitewnik na obu jest ciemny,

and it comes out dark.

i pozostaje ciemny.

The Archimedes text is dark in one image and bright in another.

Tekst Archimedesa jest ciemny na jednym, a jasny na drugim.

And it'll come out dark but red,

Pojawi się jako ciemny i czerwony,

and then you can start to read it rather clearly.

dzięki czemu można go przeczytać.

And that's what it looks like.

Oto jak to wygląda.

Now that's a before and after image,

To zdjęcia przed i po,

but you don't read the image on the screen like that.

ale tych zdjęć nie czyta się w ten sposób.

You zoom in and you zoom in

Powiększa się wiele razy,

and you zoom in and you zoom in,

przybliża...

and you can just read it now.

Teraz można czytać.

(Applause)

(Brawa)

If you process the same two images in a different way,

Po przetworzeniu tych samych zdjęć na inny sposób,

you can actually get rid of the prayer book text.

można wyeliminować tekst modlitewnika.

And this is terribly important,

To bardzo istotne,

because the diagrams in the manuscript

ponieważ wykresy w rękopisie,

are the unique source for the diagrams

to unikalne źródło tych,

that Archimedes drew in the sand in the fourth century B.C.

które Archimedes rysował na piasku w IV w. p.n.e.

And there we are, I can give them to you.

Proszę bardzo, mogę je pokazać.

With this kind of imaging --

Ten sposób obrazowania,

this kind of infrared, ultraviolet, invisible light imaging --

w podczerwieni, ultrafiolecie, w świetle niewidzialnym

we were never going to image through the gold ground forgeries.

nie przedrze się przez wszystko.

How were we going to do that?

Jak zajrzeć pod złote fałszerstwa?

Well we took the manuscript,

Zdecydowaliśmy się zobrazować rękopis

and we decided to image it in X-ray fluorescence imaging.

z pomocą fluorescencyjnych promieni Rentgena.

So an X-ray comes in in the diagram on the left

Rentgen widać na wykresie po lewej,

and it knocks out an electron from the inner shell of an atom.

eliminuje to elektron z zewnętrznej powłoki atomu.

And that electron disappears.

Ten elektron znika,

And as it disappears, an electron from a shell farther out

natomiast elektron z kolejnej powłoki,

jumps in and takes its place.

wskakuje na jego miejsce.

And when it takes its place,

Powoduje to

it sheds electromagnetic radiation.

promieniowanie elektromagnetyczne,

It sheds an X-ray.

promienie Rentgena.

And this X-ray is specific in its wavelength

Jest to Rentgen swoisty dla atomu,

to the atom that it hits.

na który pada.

And what we wanted to get

A my chcieliśmy zobaczyć

was the iron.

żelazo.

Because the ink was written in iron.

Bo tusz był nakładany żelazem.

And if we can map

Wykrywając źródło tych promieni

where this X-ray that comes out, where it comes from,

Rentgena można by znaleźć całe żelazo

we can map all the iron on the page,

na danej stronie i, teoretycznie,

then theoretically we can read the image.

zobaczyć dzięki temu obraz.

The thing is that you need a very powerful light source to do this.

Potrzeba do tego bardzo silnego źródła światła.

So we took it to the Stanford Synchrotron Radiation Laboratory

Udaliśmy się do laboratorium promieniowania synchrotronowego

in California,

w Kalifornii,

which is a particle accelerator.

czyli akceleratora cząstek.

Electrons go around one way,

Elektrony krążą w jedną stronę,

positrons go around the other.

a protony w drugą.

They meet in the middle,

Spotykają się w środku,

and they create subatomic particles

tworząc cząsteczki subatomowe,

like the charm quark and the tau lepton.

jak kwark powabny czy lepton tau.

Now we weren't actually going to put Archimedes in that beam.

Nie zamierzaliśmy wsadzać rękopisu w promień.

But as the electrons go round at the speed of light,

Kiedy elektrony poruszają się z prędkością światła,

they shed X-rays.

emitują promienie Rentgena.

And this is the most powerful light source in the solar system.

To najpotężniejsze źródło światła w układzie słonecznym.

This is called synchrotron radiation,

Promieniowanie synchrotronowe.

and it's normally used to look at things

Używa się go

like proteins and that sort of thing.

do obserwacji białek i tym podobnych.

But we wanted it to look at atoms, at iron atoms,

Lecz my chcieliśmy zobaczyć atomy żelaza,

so that we could read the page from before and after.

by móc przeczytać stronę przed i po.

And lo and behold, we found that we could do it.

Okazało się, że to możliwe.

It took about 17 minutes to do a single page.

Każda strona zajęła 17 minut.

So what did we discover?

Co odkryliśmy?

Well one of the unique texts in Archimedes

Jeden z unikalnych tekstów Archimedesa

is called "The Stomachion."

to "Stomachion".

And this didn't exist in Codices A and B.

Nie było go w Kodeksie A ani B.

And we knew that it involved this square.

Wiedzieliśmy, że zawierał ten kwadrat.

And this is a perfect square,

To kwadrat magiczny,

and it's divided into 14 bits.

podzielony na 14 części.

But no one knew what Archimedes was doing with these 14 bits.

Nikt nie wiedział, po co było Archimedesowi te 14 części.

And now we think we know.

Teraz wydaje się, że wiemy.

He was trying to work out

Zastanawiał się,

how many ways you can recombine those 14 bits

na ile sposobów można z tych kawałków,

and still make a perfect square.

ułożyć magiczny kwadrat.

Anyone want to guess the answer?

Spróbuje ktoś zgadnąć?

It's 17,152 divided into 536 families.

17.152 podzielone na 536 grup.

And the important point about this

Co najważniejsze,

is that it's the earliest study in combinatorics in mathematics.

to są najwcześniejsze badania nad kombinatoryką.

And combinatorics is a wonderful and interesting branch of mathematics.

Kombinatoryka to bardzo interesująca dziedzina matematyki.

The really astonishing thing though about this manuscript

Zdumiewające jest to,

is that we looked at the other manuscripts

że wśród innych rękopisów,

that the palimpsester had made,

których twórca palimpsestu

the scribe had made his book out of,

użył do sporządzenia księgi

and one of them was a manuscript containing text by Hyperides.

znajdował się rękopis z tekstem Hyperejdesa.

Now Hyperides was an Athenian orator from the fourth century B.C.

Hyperejdes był ateńskim oratorem z 4 w.p.n.e.

He was an exact contemporary of Demosthenes.

współczesnym Demostenesowi.

And in 338 B.C. he and Demosthenes together

W 338 r. p.n.e. wraz z Demostenesem

decided that they wanted to stand up

zdecydowali się oni przeciwstawić

to the military might of Philip of Macedon.

wojskom Filipa Macedońskiego.

So Athens and Thebes went out to fight Philip of Macedon.

Wojska Aten i Teb walczyły z armią Filipa Macedońskiego.

This was a bad idea,

Nie był to dobry pomysł,

because Philip of Macedon had a son called Alexander the Great,

bo synem Filipa był Aleksander Wielki

and they lost the battle of Chaeronea.

i przegrali bitwę pod Cheroneą.

Alexander the Great went on to conquer the known world;

Aleksander Wielki zaczął podbijać świat,

Hyperides found himself on trial for treason.

a Hyperejdesowi wytoczono proces o zdradę.

And this is the speech that he gave when he was on trial --

Oto wspaniała przemowa,

and it's a great speech:

którą wygłosił podczas procesu:

"Best of all," he says, "is to win.

"Najlepiej jest zwyciężyć.

But if you can't win,

Lecz jeśli się nie da,

then you should fight for a noble cause,

należy walczyć w szlachetnej sprawie,

because then you'll be remembered.

wtedy będziemy zapamiętani.

Consider the Spartans.

Weźmy Spartan.

They won enumerable victories,

Wygrali niezliczone bitwy,

but no one remembers what they are

lecz nikt ich nie pamięta,

because they were all fought for selfish ends.

bo walczyli dla własnych korzyści.

The one battle that the Spartans fought that everybody remembers

Jedyną, którą wszyscy pamiętają,

is the the battle of Thermopylae

to bitwa pod Termopilami,

where they were butchered to a man,

gdzie zostali zdziesiątkowani,

but fought for the freedom of Greece."

ale walczyli o wolność Grecji".

It was such a great speech

Mowa była tak wspaniała,

that the Athenian law courts let him off.

że ateński sąd uwolnił Hyperejdesa.

He lived for another 10 years,

Żył kolejne 10 lat,

then the Macedonian faction caught up with him.

po czym dopadli go Macedończycy.

They cut out his tongue in mockery of his oratory,

By z niego zadrwić, odcięli mu język

and no one knows what they did with his body.

i nie wiadomo co zrobili z ciałem.

So this is the discovery of a lost voice from antiquity,

Także jest to odkrycie głosu z antyku,

speaking to us, not from the grave,

mówi on do nas, nie z grobu,

because his grave doesn't exist,

bo jego grób nie istnieje,

but from the Athenian law courts.

lecz z ateńskich sądów.

Now I should say at this point

Powinienem dodać,

that normally when you're looking

że zwykle w wyczyszczonych,

at medieval manuscripts that have been scraped off,

średniowiecznych rękopisach,

you don't find unique texts.

nie znajduje się unikalnych tekstów.

And to find two in one manuscript is really something.

Dwa w jednym rękopisie to naprawdę coś.

To find three is completely weird.

A trzy to już całkiem dziwne.

And we found three.

I znaleźliśmy trzy.

Aristotle's "Categories"

"Kategorie" Arystotelesa,

is one of the foundational texts of Western philosophy.

to jeden z fundamentalnych tekstów zachodniej filozofii.

And we found a third century A.D. commentary on it,

Odnaleźliśmy do nich komentarz z III w.n.e.

possibly by Galen and probably by Porphyry.

autorstwa Galena lub Porfirego.

Now all this data that we collected,

Wszystkie zebrane dane,

all the images, all the raw images,

zdjęcia, transkrypty

all the transcriptions that we made and that sort of thing

i całą resztę opublikowaliśmy w internecie,

have been put online under a Creative Commons license

na licencji Creative Commons, by każdy mógł z nich korzystać

for anyone to use for any commercial purpose.

dla dowolnych celów komercyjnych.

(Applause)

(Brawa)

Why did the owner of the manuscript do this?

Dlaczego właściciel rękopisu to zrobił?

He did this because he understands data as well as books.

Ponieważ zna się na danych i na książkach.

Now the thing to do with books,

Chcąc zapewnić książkom

if you want to ensure their long-term utility,

przetrwanie na dłuższy czas,

is to hide them away in closets

trzeba je schować i dopuszczać

and let very few people look at them.

do nich tylko nielicznych.

The thing to do with data, if you want it to survive,

Jeśli chcemy by przetrwały informacje,

is to let it out and have everybody have it

należy je udostępnić wszystkim

with as little control on that data as possible.

z jak najmniejszą kontrolą.

And that's what he did.

I właśnie to zrobił.

And institutions can learn from this.

Instytucje mogą się z tego wiele nauczyć.

Because institutions at the moment

Obecnie chronią wszelkie informacje

confine their data with copyright restrictions and that sort of thing.

za pomocą praw autorskich.

And if you want to look at medieval manuscripts on the Web,

Chcąc obejrzeć średniowieczne rękopisy

at the moment you have to go to the National Library of Y's site

trzeba wejść na stronę Y państwowej biblioteki,

or the University Library of X's site,

albo na stronę X biblioteki uniwersyteckiej.

which is about the most boring way

To chyba najnudniejszy sposób

in which you can deal with digital data.

postępowania z cyfrowymi danymi.

What you want to do is to aggregate it all together.

Należy to wszystko zebrać razem.

Because the Web of the ancient manuscripts of the future

Ponieważ w przyszłości, to nie instytucje będą tworzyć

isn't going to be built by institutions.

internetowy zbiór antycznych rękopisów,

It's going to be built by users,

ale użytkownicy,

by people who get this data together,

ludzie zbierający te dane,

by people who want to aggregate all sorts of maps

którzy chcą gromadzić mapy miejsc,

from wherever they come from,

z których pochodzą,

all sorts of medieval romances

średniowieczne romanse z miejsc,

from wherever they come from,

z których pochodzą,

people who just want to curate their own glorious selection

ludzi, którzy chcą być kuratorami własnych

of beautiful things.

kolekcji.

And that is the future of the Web.

Taka jest przyszłość sieci.

And it's an attractive and beautiful future,

Jeśli uda nam się taką wizję zrealizować,

if only we can make it happen.

będzie to piękna przyszłość.

Now we at the Walters Art Museum have followed this example,

Tak zrobiliśmy w muzeum sztuki Walters,

and we have put up all our manuscripts on the Web

opublikowaliśmy nasze rękopisy w sieci,

for people to enjoy --

dla wszystkich...

all the raw data, all the descriptions, all the metadata.

wszystkie informacje, opisy, metadane.

under a Creative Commons license.

Wszystko na licencji Creative Commons.

Now the Walters Art Museum is a small museum

Muzeum sztuki Walters jest małe

and it has beautiful manuscripts,

ale ma piękne rękopisy

but the data is fantastic.

i fantastyczne dane.

And the result of this

W rezultacie

is that if you do a Google search on images right now

jeśli wpiszecie teraz w wyszukiwarkę

and you type in "Illuminated manuscript Koran" for example,

na przykład: "Iluminowany rękopis Koranu"

24 of the 28 images you'll find come from my institution.

24 z 28 znalezionych zdjęć pochodzi z mojej instytucji.

(Applause)

(Brawa)

Now, let's think about this for a minute.

Zastanówmy się nad tym.

What's in it for the institution?

Co ma z tego instytucja?

There are all sorts of things that are in it for the institution.

Zyskuje wiele rzeczy.

You can talk about the Humanities and that sort of thing,

Nauki humanistyczne to jedno,

but let's talk about selfish things.

pomówmy o sprawach "samolubnych".

Because what's really in it for the institution is this:

Tak naprawdę oto co zyskuje instytucja:

Now why do people go to the Louvre?

Po co ludzie chodzą do Luwru?

They go to see the Mona Lisa.

Zobaczyć Monę Lizę.

Why do they go to see the Mona Lisa?

Po co chcą zobaczyć Monę Lizę?

Because they already know what she looks like.

Ponieważ już wiedzą jak wygląda.

And they know what she looks like

A wiedzą to,

because they've seen pictures of her absolutely everywhere.

bo widzieli jej zdjęcia wszędzie.

Now, there is no need

Nie ma potrzeby

for these restrictions at all.

wprowadzania ograniczeń.

And I think that institutions should stand up

Uważam, ze instytucje powinny

and release all their data under unrestricted licenses,

opublikować swoje dane bez żadnych licencji,

and it would be a great benefit to everybody.

wszyscy mieliby z tego korzyści.

Why don't we just let everybody have access to this data

Dlaczego nie dać wszystkim dostępu do tych danych,

and curate their own collection

pozwolić budować własne kolekcje wiedzy antycznej,

of ancient knowledge and wonderful and beautiful things

wspaniałych, pięknych rzeczy,

and increase the beauty and the cultural significance

i poszerzyć kulturalne znaczenie

of the Internet.

Internetu.

Thank you very much indeed.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)