This country isn't just carbon neutral — it's carbon negative | Tshering Tobgay

Tłumaczenie: Marta Grochowalska Korekta: Rysia Wand

In case you are wondering,

Jeśli chcecie wiedzieć,

no, I'm not wearing a dress,

to nie mam na sobie sukienki

and no, I'm not saying what I'm wearing underneath.

i nie, nie powiem wam, co noszę pod spodem.

(Laughter)

(Śmiech)

This is a gho.

To jest gho,

This is my national dress.

mój strój narodowy.

This is how all men dress in Bhutan.

Tak ubierają się mężczyźni w Bhutanie.

That is how our women dress.

Tak ubierają się kobiety w Bhutanie.

Like our women,

Tak jak kobiety,

we men get to wear pretty bright colors,

mężczyźni mogą nosić dość jaskrawe kolory,

but unlike our women,

ale w odróżnieniu od nich,

we get to show off our legs.

my możemy pokazać nogi.

(Laughter)

(Śmiech)

Our national dress is unique,

Ten strój jest unikalny,

but this is not the only thing that's unique about my country.

ale to nie jedyna taka rzecz w moim kraju.

Obietnica zerowej emisji dwutlenku węgla,

Our promise to remain carbon neutral is also unique,

and this is what I'd like to speak about today,

o której chcę dzisiaj mówić,

our promise to remain carbon neutral.

jest również unikalna.

But before I proceed, I should set you the context.

Ale zanim zacznę, podam kontekst

I should tell you our story.

i opowiem wam historię.

Bhutan is a small country in the Himalayas.

Bhutan to mały kraj w Himalajach.

We've been called Shangri-La,

Nazywa się nas Shangri-La,

even the last Shangri-La.

a nawet ostatnią Shangri-La.

But let me tell you right off the bat, we are not Shangri-La.

Ale od razu wam powiem, że nią nie jesteśmy.

My country is not one big monastery

Mój kraj to nie jeden wielki klasztor

populated with happy monks.

pełen szczęśliwych mnichów.

(Laughter)

(Śmiech)

The reality is that there are barely 700,000 of us

W rzeczywistości jest nas mniej niż 700 tys.,

sandwiched between two of the most populated countries on earth,

wciśniętych pomiędzy Chiny i Indie, dwa najludniejsze kraje świata.

China and India.

The reality is that we are a small, underdeveloped country

Jesteśmy małym, słabo rozwiniętym krajem,

doing our best to survive.

który stara się przetrwać.

But we are doing OK. We are surviving.

Ale dajemy sobie radę. Trwamy.

In fact, we are thriving,

Wręcz rozkwitamy.

and the reason we are thriving is because we've been blessed

Dzieje się tak, bo los obdarzył nas

with extraordinary kings.

wyjątkowymi władcami.

Our enlightened monarchs have worked tirelessly

Nasi oświeceni monarchowie pracowali niezmordowanie,

to develop our country,

żeby kraj się rozwijał,

ostrożnie równoważąc wzrost gospodarczy

balancing economic growth carefully

with social development, environmental sustainability

i rozwój społeczny, troskę o środowisko

and cultural preservation,

i zachowanie kultury,

all within the framework of good governance.

a wszystko to w ramach dobrego rządzenia.

We call this holistic approach to development

To holistyczne podejście do rozwoju

"Gross National Happiness," or GNH.

nazywamy SNB, "Szczęściem Narodowym Brutto".

Back in the 1970s,

W latach 70. ubiegłego wieku

our fourth king famously pronounced that for Bhutan,

czwarty król uznał, że dla Bhutanu Szczęście Narodowe Brutto

Gross National Happiness is more important than Gross National Product.

jest ważniejsze od Produktu Krajowego Brutto.

(Applause)

(Brawa)

Ever since,

Od tego czasu

all development in Bhutan is driven by GNH,

cały rozwój Bhutanu napędza SNB,

a pioneering vision that aims to improve the happiness

pionierską wizję mającą na celu zwiększenie poczucia szczęścia

i dobrobytu ludności.

and well-being of our people.

But that's easier said than done,

Łatwo mówić, trudniej zrobić,

especially when you are one of the smallest economies in the world.

zwłaszcza dla jednej z najmniejszych gospodarek świata.

Our entire GDP is less than two billion dollars.

Nasze całe PKB to niecałe dwa miliardy dolarów.

I know that some of you here are worth more --

Wiem, że niektórzy z was mają więcej pieniędzy...

(Laughter)

(Śmiech)

individually

...indywidualnie,

than the entire economy of my country.

niż cała gospodarka mojego kraju.

So our economy is small,

Nasza gospodarka jest mała,

but here is where it gets interesting.

ale tu zaczyna się robić ciekawie.

Education is completely free.

Edukacja jest bezpłatna.

All citizens are guaranteed free school education,

Wszyscy obywatele mają zapewnioną bezpłatną edukację,

and those that work hard are given free college education.

a ci, którzy ciężko pracują, mają bezpłatne studia.

Healthcare is also completely free.

Opieka zdrowotna także jest bezpłatna.

Medical consultation, medical treatment, medicines:

Za konsultację medyczną, leczenie i leki

płaci państwo.

they are all provided by the state.

We manage this

Udaje się nam to robić,

because we use our limited resources very carefully,

bo bardzo ostrożnie obchodzimy się z ograniczonymi zasobami

and because we stay faithful to the core mission of GNH,

i jesteśmy wierni misji SNB,

which is development with values.

czyli rozwojowi opartemu na wartościach.

Our economy is small, and we must strengthen it.

Nasza gospodarka jest mała, więc musimy ją wzmacniać.

Economic growth is important,

Wzrost gospodarczy jest ważny,

but that economic growth must not come from undermining our unique culture

ale nie może brać się z podkopywania kultury

or our pristine environment.

czy niszczenia nieskalanego środowiska.

Today, our culture is flourishing.

Dziś nasza kultura rozkwita.

We continue to celebrate our art and architecture,

Wciąż celebrujemy naszą sztukę i architekturę,

food and festivals,

potrawy i święta,

monks and monasteries.

podziwiamy mnichów i klasztory.

And yes, we celebrate our national dress, too.

I tak, jesteśmy dumni z naszego stroju narodowego.

This is why I can wear my gho with pride.

Dlatego mogę z dumą nosić gho.

Here's a fun fact:

Powiem wam coś zabawnego.

you're looking at the world's biggest pocket.

Oto największa kieszeń na świecie.

(Laughter)

(Śmiech)

It starts here,

Zaczyna się tutaj,

goes around the back,

przechodzi za plecy

and comes out from inside here.

i kończy tu pod spodem.

In this pocket

W tej kieszeni

we store all manner of personal goods

nosimy różne rzeczy osobiste,

from phones and wallets

od telefonów i portfeli

to iPads, office files and books.

po iPady, dokumenty biurowe i książki.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

But sometimes --

A czasami

sometimes even precious cargo.

nawet cenne ładunki.

So our culture is flourishing,

Nasza kultura kwitnie,

but so is our environment.

podobnie jak środowisko.

72% mojego kraju pokrywają lasy.

72 percent of my country is under forest cover.

Our constitution demands that a minimum of 60 percent

Zgodnie z konstytucją, minimum 60% powierzchni Bhutanu

of Bhutan's total land shall remain under forest cover

ma zawsze pozostać zalesiona.

for all time.

(Applause)

(Brawa)

Our constitution,

Nasza konstytucja

this constitution,

imposes forest cover on us.

narzuca nam zalesienie.

Incidentally, our king used this constitution

Nawiasem mówiąc, król użył konstytucji,

żeby narzucić nam demokrację.

to impose democracy on us.

You see, we the people didn't want democracy.

My, naród, nie chcieliśmy demokracji.

We didn't ask for it, we didn't demand it,

Nie prosiliśmy o nią ani jej nie żądaliśmy,

and we certainly didn't fight for it.

a już na pewno o nią nie walczyliśmy.

Instead, our king imposed democracy on us

Przeciwnie, król ją nam narzucił,

nalegając, żeby zapisać ją w konstytucji.

by insisting that he include it in the constitution.

But he went further.

Poszedł jeszcze dalej,

He included provisions in the constitution

zawierając w niej postanowienia,

that empower the people to impeach their kings,

dające narodowi prawo obalenia króla,

and included provisions in here that require all our kings to retire

a także nakazujące, żeby król szedł na emeryturę w wieku 65 lat.

at the age of 65.

(Brawa)

(Applause)

Fact is, we already have a king in retirement:

Obecnie mamy już króla-emeryta,

our previous king, the Great Fourth,

to poprzedni, Wielki Czwarty król,

retired 10 years ago

który 10 lat temu przeszedł na emeryturę

at the peak of his popularity.

u szczytu popularności.

He was all of 51 years at that time.

Miał wtedy 51 lat.

Jak już mówiłem,

So as I was saying,

72 percent of our country is under forest cover,

72% kraju pokrywa dziewiczy las.

and all that forest is pristine.

That's why we are one of the few remaining

Dlatego jesteśmy jednym z nielicznych

centrów bioróżnorodności na świecie

global biodiversity hotspots in the world,

i mamy zerową emisję dwutlenku węgla.

and that's why we are a carbon neutral country.

W świecie zagrożonym zmianami klimatycznymi

In a world that is threatened with climate change,

we are a carbon neutral country.

Bhutan ma zerową emisję dwutlenku węgla.

Turns out, it's a big deal.

Okazuje się, że to poważna sprawa.

Of the 200-odd countries in the world today,

Wygląda na to, że tylko nasz kraj,

jako jedyny z około 200 na świecie,

it looks like we are the only one

ma zerową emisję dwutlenku węgla.

that's carbon neutral.

Actually, that's not quite accurate.

Chociaż jest tu pewna nieścisłość.

Bhutan nie ma zerowej emisji,

Bhutan is not carbon neutral.

Bhutan is carbon negative.

ale ujemną emisję.

Our entire country generates 2.2 million tons of carbon dioxide,

Nasz kraj emituje 2,2 milionów ton dwutlenku węgla,

but our forests, they sequester more than three times that amount,

ale lasy pochłaniają go trzy razy więcej,

so we are a net carbon sink

więc pochłanianie dwutlenku węgla przewyższa emisję o 4 miliony ton rocznie.

for more than four million tons of carbon dioxide each year.

Ale to nie wszystko.

But that's not all.

(Brawa)

(Applause)

We export most of the renewable electricity

Eksportujemy większość

odnawialnej energii elektrycznej

we generate from our fast-flowing rivers.

generowanej z naszych bystrych rzek.

So today, the clean energy that we export

Eksportowana obecnie czysta energia

offsets about six million tons of carbon dioxide in our neighborhood.

redukuje emisję w sąsiednich krajach o około 6 milionów ton.

Do 2020 roku wyeksportujemy energię redukującą emisję

By 2020, we'll be exporting enough electricity

to offset 17 million tons of carbon dioxide.

o 17 milionów ton dwutlenku węgla.

And if we were to harness even half our hydropower potential,

Jeśli zapanujemy choć nad połową wodnego potencjału energetycznego,

and that's exactly what we are working at,

a nad tym właśnie pracujemy,

czysta, zielona energia, którą eksportujemy,

the clean, green energy that we export

would offset something like 50 million tons of carbon dioxide a year.

mogłaby zredukować emisję o jakieś 50 milionów ton rocznie.

That is more CO2 than what the entire city of New York generates in one year.

To więcej niż całkowita, roczna emisja CO2 w Nowym Jorku.

So inside our country, we are a net carbon sink.

Na terenie kraju dwutlenek węgla jest pochłaniany,

Outside, we are offsetting carbon.

a za granicą emisja jest redukowana.

And this is important stuff.

A to ważne sprawy.

You see, the world is getting warmer,

Temperatura na świecie rośnie,

and climate change is a reality.

zmiany klimatyczne stają się rzeczywistością

Climate change is affecting my country.

i mają wpływ na Bhutan.

Our glaciers are melting,

Lodowce topnieją, powodując

causing flash floods and landslides,

błyskawiczne powodzie i osuwiska,

which in turn are causing disaster and widespread destruction in our country.

które z kolei powodują katastrofy i zniszczenia w Bhutanie.

I was at that lake recently.

Byłem niedawno nad tym jeziorem.

It's stunning.

To niesamowite.

That's how it looked 10 years ago,

Tak wyglądało 10 lat temu,

and that's how it looked 20 years ago.

a tak 20 lat temu.

Jeszcze 20 lat temu to jezioro nie istniało.

Just 20 years ago, that lake didn't exist.

It was a solid glacier.

To był lity lód.

A few years ago, a similar lake

Parę lat temu, podobne jezioro

breached its dams

przerwało tamy

and wreaked havoc in the valleys below.

i spustoszyło okoliczne doliny.

That destruction was caused by one glacier lake.

Zniszczeń dokonało jedno jezioro lodowcowe,

We have 2,700 of them to contend with.

a mamy takich jezior 2700.

The point is this:

Chodzi o to,

my country and my people have done nothing

że mój kraj i naród

w żaden sposób nie przyczynił się do globalnego ocieplenia,

to contribute to global warming,

but we are already bearing the brunt of its consequences.

ale już teraz odczuwamy konsekwencje.

And for a small, poor country, one that is landlocked and mountainous,

A dla małego, biednego kraju, górzystego i bez dostępu do morza,

it is very difficult.

to bardzo trudne.

But we are not going to sit on our hands doing nothing.

Ale nie zamierzamy być bezczynni.

We will fight climate change.

Będziemy walczyć ze zmianami klimatu.

That's why we have promised to remain carbon neutral.

Dlatego zobowiązaliśmy się do zerowej emisji dwutlenku węgla.

We first made this promise in 2009

Pierwszy raz złożyliśmy tę obietnicę w 2009 roku

during COP 15 in Copenhagen,

podczas konferencji COP 15 w Kopenhadze,

but nobody noticed.

ale nikt tego nie zauważył.

Governments were so busy arguing with one another

Rządy były tak zajęte kłótniami

and blaming each other for causing climate change,

i obwinianiem się za zmiany klimatyczne,

that when a small country raised our hands and announced,

że kiedy mały kraj ogłosił,

"We promise to remain carbon neutral for all time,"

że przez cały czas będzie mieć zerową emisję dwutlenku węgla,

nobody heard us.

nikt nas nie słyszał.

Nobody cared.

Nikogo to nie obchodziło.

Last December in Paris,

W grudniu zeszłego roku w Paryżu

at COP 21, we reiterated our promise

na konferencji COP 21

ponowiliśmy naszą obietnicę.

to remain carbon neutral for all time to come.

This time, we were heard.

Tym razem nas usłyszano

We were noticed, and everybody cared.

i wszyscy byli zainteresowani.

What was different in Paris was that governments came round together

Różnica w Paryżu była taka, że rządy zebrały się,

to accept the realities of climate change,

żeby zaakceptować rzeczywistość zmian klimatu

and were willing to come together and act together and work together.

i były chętne do współpracy.

Wszystkie kraje, od najmniejszych do największych,

All countries, from the very small to the very large,

committed to reduce the greenhouse gas emissions.

zobowiązały się do redukcji emisji gazów cieplarnianych.

The UN Framework Convention on Climate Change

Ramowa konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu mówi,

says that if these so-called intended commitments are kept,

że jeśli zamierzone wkłady zostaną zrealizowane,

we'd be closer to containing global warming

zbliżymy się do ograniczenia globalnego ocieplenia

by two degrees Celsius.

do dwóch stopni Celsjusza.

By the way,

Nawiasem mówiąc,

I've requested the TED organizers here

poprosiłem organizatorów,

to turn up the heat in here by two degrees,

żeby podnieść tu temperaturę o dwa stopnie,

so if some of you are feeling warmer than usual,

więc jeśli komuś jest goręcej niż zwykle,

you know who to blame.

wiecie do kogo mieć pretensje.

It's crucial that all of us keep our commitments.

To bardzo ważne, żeby dotrzymać słowa.

As far as Bhutan is concerned,

Bhutan dotrzyma obietnicy utrzymania zerowej emisji dwutlenku węgla.

we will keep our promise to remain carbon neutral.

Here are some of the ways we are doing it.

Oto niektóre ze sposobów.

We are providing free electricity to our rural farmers.

Dostarczamy bezpłatnie prąd na tereny rolnicze,

The idea is that, with free electricity, they will no longer have to use firewood

żeby nie palono tam drewna

to cook their food.

podczas gotowania.

We are investing in sustainable transport

Inwestujemy w zrównoważony transport,

and subsidizing the purchase of electric vehicles.

subwencjonujemy kupno elektrycznych pojazdów,

Similarly, we are subsidizing the cost of LED lights,

żarówek LED,

a rząd stara się całkowicie zrezygnować z używania papieru.

and our entire government is trying to go paperless.

We are cleaning up our entire country through Clean Bhutan, a national program,

Mamy narodowy program sprzątania kraju "Clean Bhutan"

and we are planting trees throughout our country

i sadzimy w całym kraju drzewa

w ramach innego narodowego programu

through Green Bhutan,

another national program.

o nazwie Green Bhutan.

But it is our protected areas

Ale trzonem naszej strategii

that are at the core of our carbon neutral strategy.

zerowej emisji są obszary chronione,

Our protected areas are our carbon sink.

pochłaniające dwutlenek węgla.

They are our lungs.

Są naszymi płucami.

Today, more than half our country is protected,

Dziś ponad połowa Bhutanu znajduje się pod ochroną

as national parks, nature reserves

jako parki narodowe

i rezerwaty przyrody.

and wildlife sanctuaries.

But the beauty is that we've connected them all with one another

Co ważne, połączyliśmy je w całość

through a network of biological corridors.

siatką korytarzy biologicznych,

Now, what this means

co oznacza, że zwierzęta mogą swobodnie przemieszczać się po całym kraju.

is that our animals are free to roam throughout our country.

Take this tiger, for example.

Weźmy tego tygrysa.

It was spotted at 250 meters above sea level

Zauważono go na wysokości 250 m n.p.m.,

in the hot, subtropical jungles.

w gorącej, subtropikalnej dżungli.

Two years later, that same tiger

Dwa lata później widziano go

was spotted near 4,000 meters

mniej więcej na wysokości 4000 m

in our cold alpine mountains.

w zimnych górach.

Isn't that awesome?

Czy to nie wspaniałe?

(Applause)

(Brawa)

We must keep it that way.

Musimy tak trzymać.

We must keep our parks awesome.

Musimy utrzymywać nasze parki w świetności.

So every year, we set aside resources to prevent poaching, hunting,

Co roku przygotowujemy środki

zapobiegające kłusownictwu i zaśmiecaniu parków

mining and pollution in our parks,

and resources to help communities who live in those parks

oraz pomagające społecznościom żyjącym w tych parkach

manage their forests,

w zarządzaniu nimi, adaptacji do zmian klimatu

adapt to climate change,

and lead better lives while continuing to live in harmony with Mother Nature.

i w poprawie życia w zgodzie z Matką Naturą.

But that is expensive.

Ale to jest kosztowne.

Over the next few years, our small economy won't have the resources

Przez kilka najbliższych lat nasza mała gospodarka

nie będzie mieć wszystkich środków potrzebnych na ochronę środowiska.

to cover all the costs that are required to protect our environment.

In fact, when we run the numbers,

Z analizy danych wynika,

it looks like it'll take us at least 15 years

że potrzeba przynajmniej 15 lat,

before we can fully finance all our conservation efforts.

żebyśmy mogli w całości sfinansować ochronę środowiska.

But neither Bhutan,

Ale ani Bhutan

nor the world

ani reszta świata

can afford to spend 15 years going backwards.

nie może sobie pozwolić na cofanie się przez 15 lat.

This is why His Majesty the King

Dlatego król zainicjował

started Bhutan For Life.

program Bhutan for Life,

Bhutan For Life gives us the time we need.

który daje nam potrzebny czas

It gives us breathing room.

i pozwala złapać oddech.

It is essentially a funding mechanism

To mechanizm finansujący

to look after our parks,

ochronę parków do czasu

to protect our parks,

until our government can take over on our own fully.

przejęcia jej całkowicie przez rząd.

The idea is to raise a transition fund

Chodzi o zebranie funduszu na okres przejściowy

from individual donors, corporations and institutions,

od indywidualnych darczyńców, korporacji i instytucji,

but the deal is closed only after predetermined conditions are met

ale umowa jest zawierana tylko po spełnieniu ustalonych warunków

and all funds committed.

i zebraniu wszystkich środków.

So multiparty, single closing:

Wielostronne działanie, jeden wynik,

an idea we borrowed from Wall Street.

to pomysł zapożyczony od Wall Street.

This means that individual donors can commit without having to worry

Oznacza to, że indywidualni darczyńcy mogą dawać środki bez obawy,

that they'll be left supporting an underfunded plan.

że wspierają niedofinansowany plan.

It's something like a Kickstarter project,

To coś jak Kickstarter,

only with a 15-year time horizon

tylko na przestrzeni 15 lat,

and millions of tons of carbon dioxide at stake.

a stawką są miliony ton dwutlenku węgla.

Once the deal is closed,

Gdy umowa zostanie zawarta,

we use the transition fund to protect our parks,

użyjemy funduszu przejściowego do ochrony parków,

giving our government time to increase our own funding gradually

dając rządowi 15 lat czasu

na stopniowe zwiększanie środków.

until the end of the 15-year period.

After that, our government guarantees full funding forever.

Potem rząd zapewnia na zawsze własny fundusz.

We are almost there.

Prawie się udało.

We expect to close later this year.

Spodziewamy się zawarcia umowy w tym roku.

Naturally, I'm pretty excited.

Jestem bardzo podekscytowany.

(Applause)

(Brawa)

The World Wildlife Fund is our principle partner in this journey,

Organizacja World Wildlife Fund jest naszym głównym partnerem

i chciałbym, żeby dostali wielkie brawa

and I want to give them a big shoutout

za wspaniałą pracę w Bhutanie i na świecie.

for the excellent work they are doing in Bhutan

and across the world.

(Applause)

(Brawa)

Whew, it is getting warm in here.

Uff, robi się tu coraz goręcej.

I thank you for listening to our story,

Dziękuję za wysłuchanie naszej historii o tym,

a story of how we are keeping our promise to remain carbon neutral,

jak dotrzymujemy obietnicy zerowej emisji dwutlenku węgla,

a story of how we are keeping our country pristine,

dbamy o nasze nieskazitelne środowisko,

for ourselves, our children,

dla nas, dla naszych dzieci,

for your children and for the world.

dla waszych dzieci i całego świata.

But we are not here to tell stories, are we?

Ale nie jesteśmy tu po to, żeby opowiadać historie.

We are here to dream together.

Jesteśmy tu, żeby razem snuć marzenia,

więc na zakończenie podzielę się jeszcze jednym marzeniem.

So in closing, I'd like to share one more dream that I have.

What if we could mobilize our leadership and our resources,

A gdyby tak zmobilizować naszych liderów i środki,

our influence and our passion,

nasze wpływy i pasję,

to replicate the Bhutan For Life idea to other countries

żeby powtórzyć program Bhutan For Life w innych krajach,

so that they too

żeby one także

can conserve their protected areas for all time.

mogły na zawsze zabezpieczyć swoje obszary chronione.

After all, there are many other countries who face the same issues that we face.

Jest przecież wiele krajów, które mają podobne problemy.

They too have natural resources

Mają zasoby naturalne, które mogą pomóc

that can help win the world's fight for sustainability,

wygrać światową walkę o zrównoważony rozwój,

only they may not have the ability to invest in them now.

ale nie są w stanie teraz w nie inwestować.

So what if we set up Earth For Life,

A gdyby tak założyć Earth For Life,

a global fund, to kickstart the Bhutan For Life throughout the world?

światowy fundusz na realizację Bhutan For Life na świecie?

I invite you to help me,

Zapraszam was do pomocy,

to carry this dream beyond our borders

żeby przenieść to marzenie poza nasze granice,

to all those who care about our planet's future.

do wszystkich, którym zależy na przyszłości planety.

After all, we're here to dream together,

Jesteśmy tu przecież po to, żeby razem snuć marzenia,

wspólnie pracować,

to work together,

to fight climate change together, to protect our planet together.

walczyć ze zmianami klimatu, chronić naszą planetę,

bo tak naprawdę

Because the reality is

we are in it together.

tkwimy w tym razem.

Some of us might dress differently,

Niektórzy z nas mogą się inaczej ubierać,

but we are in it together.

ale tkwimy w tym razem.

Thank you very much,

Dziękuję bardzo

and kadrin chhe la. Thank you.

i kadrin chhe la. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you, thank you, thank you.

Dziękuję, dziękuję, dziękuję.