This country isn't just carbon neutral — it's carbon negative | Tshering Tobgay

Translator: Dzongkha Development Commission Reviewer: TED Open Translation

ཁྱེད་ཚུ་ག་དེམ་ཅིག་སྦེ་ མནོ་བསམ་རེ་བཏང་པ་ཅིན།

In case you are wondering,

no, I'm not wearing a dress,

ང་སྤྱིར་བཏང་གི་གོ་ལ་གྱོནམ་ཡང་མེན།

and no, I'm not saying what I'm wearing underneath.

ང་ནང་ན་གོ་ལ་ ག་ཅི་གྱོནམ་གི་སྐོར་ལས་ཡང་སླབ་མེན།

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

This is a gho.

ཨ་ནཱི་འདི་གོ་ཨིན།

This is my national dress.

ངེ་གི་རྒྱལ་ཡོངས་གྱོན་ཆས་ཨིན།

This is how all men dress in Bhutan.

འབྲུག་པའི་ཕོ་རྒྱ་ག་ར་གིས་དེ་སྦེ་གྱོནམ་ཨིན།

That is how our women dress.

ཨ་ཕི་འདི་ ང་བཅས་ཨམ་སྲུ་ཚུ་གིས་གྱོན་ཆས་ཨིན།

Like our women,

ང་བཅས་ཨམ་སྲུ་བཟུམ་སྦེ

we men get to wear pretty bright colors,

ཕོ་རྒྱ་ཚུ་ཡང་ ཚོན་མདངས་ཆེ་བའི་ གོ་ལ་གྱོནམ་ཨིན།

but unlike our women,

དེ་འབདཝ་ད་ ང་བཅས་ཀྱི་ ཨམ་སྲུ་ཚུ་བཟུམ་མེན་པར་

we get to show off our legs.

ང་བཅས་རྐངམ་ཕྱི་ཁར་བཏོན་ནི་ཡོད།

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

Our national dress is unique,

ང་བཅས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་གྱོན་ཆས་འདི་ གཞན་དང་མ་འདྲཝ་སྦེ་ཡོད།

but this is not the only thing that's unique about my country.

ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ འདི་གཅིག་རྐྱངམ་གཅིག་གིས་མ་དོ་བར་ ཨ་རྟག་དང་མ་འདྲཝ་གཞན་ཡང་ཡོད།

Our promise to remain carbon neutral is also unique,

ང་བཅས་ཀྱིས་བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནིའི་ཁས་བླངས་འདི་ཡང་ གཞན་དང་མ་འདྲཝ་སྦེ་ཡོད།

and this is what I'd like to speak about today,

ད་རིས་ ང་གིས་སྦེ་ ང་བཅས་ཀྱིས་ བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནིའི་

our promise to remain carbon neutral.

ཁས་བླངས་ཀྱི་སྐོར་ལས་སླབ་ནི་ཨིན།

But before I proceed, I should set you the context.

དེ་འབདཝ་ད་ འདི་མ་སླབ་པའི་ཧེ་མ་ ང་གིས་ཁྱེད་ལུ་ དེའི་གནས་སྟངས་ཅིག་བཤད་ནི་ཨིན།

I should tell you our story.

ང་གིས་ཁྱེད་ལུ་སྲུང་ཅིག་གཏང་གེ།

Bhutan is a small country in the Himalayas.

འབྲུག་འདི་ ཧི་མ་ལ་ཡའི་གངས་རི་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་ཨིན།

We've been called Shangri-La,

ང་བཅས་ལུ་ ཤང་རི་ལ་ཟེར་ཡང་སླབ་སྟེ་ཡོད།

even the last Shangri-La.

རེ་ཅིག་ མཐའ་མཇུག་གི་ཤང་རི་ལ་ཟེར་ཡང་སླབ་མས།

But let me tell you right off the bat, we are not Shangri-La.

དེ་འབདཝ་ད་ ང་ད་ལྟོ་ར་སླབ་ད་གེ། ང་བཅས་ ཤང་རི་ལ་མེན།

My country is not one big monastery

ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ལྷ་ཁང་སྦོམ་ཅིག་ནང་ དགེ་སློང་ཚུ་གིས་གང་སྦེ་

populated with happy monks.

ཡོད་མི་ཅིག་བཟུམ་མེན།

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

The reality is that there are barely 700,000 of us

དངོས་སུ་ལུ་འདི་ ང་བཅས་མི་རློབས་ ༧༠༠,༠༠༠ ཙམ་ཅིག་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་

མི་རློབས་མང་ཆེ་ཤོས་ཡོད་པའི་ འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་མི་དང་རྒྱ་ནག

sandwiched between two of the most populated countries on earth,

China and India.

གཉིས་ཀྱི་བར་ན་གནས་ཏེ་སྡོད་མི་ཅིག་ཨིན།

The reality is that we are a small, underdeveloped country

དངོས་སུ་ལུ་འདི་ ང་བཅས་འདི་ གོང་འཕེལ་མ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་

doing our best to survive.

ཆུང་ཀུ་ཅིག་ འཚོ་སྐྱོང་རྩ་འགེངས་འཐབ་སྟེ་ སྡོད་མི་ཅིག་ཨིན།

But we are doing OK. We are surviving.

ཨིན་རུང་ང་བཅས་ཀྲིག་ཀྲི་ཅིག་སྦེ་ར་སྡོད་དོ།

ང་བཅས་འཚོ་སྐྱོང་འཐབ་ཚུགས་དོ། མ་གཞི་གིས་འདི་ ང་བཅས་ཡར་རྒྱས་ཡང་འགྱོ་དོ།

In fact, we are thriving,

and the reason we are thriving is because we've been blessed

ཡར་རྒྱས་འགྱོ་དགོ་པའི་རྒྱུ་མཚན་འདི་ ང་བཅས་ར་ཚུ་གི་སྔོན་བསགས་བསོད་ནམས་ཀྱི་ཁ་རྗེ་བཟང་པོའི་སྒོ་ལས་

with extraordinary kings.

གཞན་དང་མ་འདྲ་བའི་མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ་ཚུ་བྱོན་ཡོད།

Our enlightened monarchs have worked tirelessly

ང་བཅས་ཀྱི་ ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་

to develop our country,

ལྷོད་མེད་བརྩོན་ཤུགས་ཀྱི་སྒོ་ལས་ ཕྱག་ལཱ་གནང་སྟེ་ཡོདཔ་ད་འདི་ཚུ་ཡང་

balancing economic growth carefully

དྲན་ཤེས་ཀྱི་སྒོ་ལས་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་

with social development, environmental sustainability

མི་སྡེ་གོང་འཕེལ་འདྲ་མཉམ་བཟོ་ནི་དང་ མཐའ་སྐོར་ཡུན་བརྟན་བཞག་ནི།

and cultural preservation,

དེ་ལས་ ལམ་སྲོལ་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་ཚུ་ག་ར་

all within the framework of good governance.

གཞུང་སྐྱོང་ལེགས་ལྡན་གྱི་ སྒྲིག་བཀོད་དང་འཁྲིལ་ མཛད་གནང་ནུག

We call this holistic approach to development

ང་བཅས་ཀྱི་ ཐབས་ལམ་ཧྲིལ་བུམ་གྱི་ཐོག་ལས་ གནང་བའི་གོང་འཕེལ་ལུ་

"Gross National Happiness," or GNH.

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་སྤེལ་འཛོམས་ཟེར་སླབ་ཨིན།

Back in the 1970s,

དེ་བསྒང་ སྤྱི་ལོ་༡༩༧༠ གི་ལོ་གྲངས་ནང་

our fourth king famously pronounced that for Bhutan,

མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་མཆོག་གིས་ གསལ་བསྒྲགས་ཡོངས་བསྒྲགས་ཅན་ཅིག་ གནང་མིའི་ནང་ འབྲུག་ལུ་རྒྱལ་ཡོངས་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་བསྡོམས་བ་འདི་

Gross National Happiness is more important than Gross National Product.

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་འདི་ གནམ་མེད་ས་མེད་ཁག་ཆེ་ཟེར་གསུངས་གནང་ཡོད།

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

Ever since,

དུས་འདི་ལས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་

all development in Bhutan is driven by GNH,

འབྲུག་གི་གོང་འཕེལ་ལས་སྣ་ག་ར་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་དང་མཐུནམ་སྦེ་གནང་མི་འདི་

a pioneering vision that aims to improve the happiness

ང་བཅས་ཀྱི་མི་སེར་ཚུ་གི་དགའ་སྐྱིད་དང་བདེ་སྐྱིད་ ཡར་དྲག་གཏང་ནི་གི་

and well-being of our people.

འགོ་ཐོག་འཆར་སྣང་ཨིན་པས།

But that's easier said than done,

དེ་འབདཝ་ད་ ཁ་ལས་སླབ་དོ་བཟུམ་ འཇམ་ཏོང་ཏོ་མིན་འདུག

especially when you are one of the smallest economies in the world.

དེ་ཡང་ གཙོ་བོ་ར་མི་ངོམ་རང་བཟུམ་ཅིག་འཛམ་གླིང་ནང་གི་ དཔལ་འབྱོར་ཆུང་ཤོས་ཅིག་ནང་སྡོདཔ་ད་ཧ་གོ་བས།

Our entire GDP is less than two billion dollars.

ང་བཅས་ཀྱི་ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་བསྡོམས་འདི་ ཌོ་ལར་དུང་ཕྱུར་གཉིས་ཡང་མེདཔ་ཨིན།

I know that some of you here are worth more --

ང་གིས་བལྟ་བ་ཅིན་ ནཱ་ལུ་ཡོད་པའི་མི་ངོམ་ཁྱེད་ལ་ལུ་ཅིག་འདི་ ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ཡོངས་བསྡོམས་བ་འདི་

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

individually

ཁྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་འདི་

than the entire economy of my country.

མང་དོ་ཡོདཔ་འོང།

So our economy is small,

ང་བཅས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འདི་ ཆུང་ཀུ་ཅིག་ལས་མེད་རུང་

but here is where it gets interesting.

ཡིད་ཆེས་སི་སི་འབྱུང་ས་ཅིག་ཨིནམ་དང་ དེ་ཡང་

Education is completely free.

ཤེས་རིག་འདི་ རིན་མེད་སྟོང་པ་སྦེ་བྱིན་ཡོད།

All citizens are guaranteed free school education,

མི་སེར་ག་ར་ལུ་སློབ་གྲྭའི་ནང་ཤེས་ཡོན་འདི་ སྟོང་པར་བྱིན་ནི་སྦེ་ཁས་ལེན་འབད་ཡོདཔ་དང་

and those that work hard are given free college education.

དེ་ལས་ ལཱ་རྩ་འགེངས་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ མཐོ་རིམ་ཤེས་ཡོན་ཡང་ སྟོང་པར་བྱིན་ཡོད།

Healthcare is also completely free.

གསོ་བའི་ཞབས་ཏོག་འདི་ཡང་ སྟོང་པ་སྦེ་བྱིན་ཡོད།

Medical consultation, medical treatment, medicines:

གསོ་བའི་གྲོས་སྟོན་ སྨན་བཅོས་དང་ སྨན་ཚུ་

they are all provided by the state.

ག་ར་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱིས་གནང་སྟེ་ཡོད།

ང་བཅས་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ཚུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་འདི་

We manage this

because we use our limited resources very carefully,

ང་བཅས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆས་ཚུ་ག་དེ་གཟབ་གཟབ་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ མ་ཚད་ ང་བཅས་ཚུ་བརྩི་མཐོང་ཡོད་པའི་གོང་འཕེལ་ལུ་དམིགས་པའི་

and because we stay faithful to the core mission of GNH,

དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་འདི་ལུ་ ཚུལ་མཐུན་སྒོ་ལས་གནས་ཏེ་སྡོདཔ་ཨིན།

which is development with values.

་

ང་བཅས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འདི་ཆུང་ཀུ་ཡོདཔ་དང་ འདི་སྒྲིང་སྒྲི་བཟོ་དགོཔ་ཡོད།

Our economy is small, and we must strengthen it.

Economic growth is important,

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ཁག་ཆེ་བས།

but that economic growth must not come from undermining our unique culture

ཨིན་རུང་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་འགྱོ་ལུགས་འདི་གིས་ ང་བཅས་ལུ་ཡོད་པའི་ གཞན་དང་མ་འདྲ་བའི་ལམ་སྲོལ་ ཡང་ན་

or our pristine environment.

རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འདི་ སྣང་མེད་བསྐྱུར་བཞག་ཐོག་ལས་གཏང་ནི་མི་འོང།

Today, our culture is flourishing.

ད་རེས་ ང་བཅས་ཀྱི་ལམ་སྲོལ་འདི་ དར་ཁྱབ་འགྱོ་དོ།

We continue to celebrate our art and architecture,

ང་བཅས་འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ ང་བཅས་ཀྱི་ རིག་རྩལ་དང་ བཟོ་བཀོད་

food and festivals,

གཞེས་སྒོ་དང་ དགའ་སྟོན་

monks and monasteries.

དགེ་སློང་དང་ དགོན་སྡེ་ཚུ་གོང་ལུ་བཀུརཝ་ཨིན།

And yes, we celebrate our national dress, too.

དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ང་བཅས་ཀྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་གྱོན་ཆས་ལུ་ཡང་ གུས་བཀུར་ཡོད།

This is why I can wear my gho with pride.

དེ་འབདཝ་ལས་ ང་དཔའ་ཉམས་ཀྱི་སྒོ་ལས་ ང་རའི་གོ་གྱོན་དོ།

Here's a fun fact:

ད་ཁྱེད་ལུ་ དགོད་བྲོ་ཅིག་ཞུ་གེ།

you're looking at the world's biggest pocket.

ཁྱེད་ཀྱིས་ ད་ལྟོ་འཛམ་གླིང་གི་ ཧེམ་ཅུ་སྦོམ་ཤོས་འདི་བལྟ་བའི་བསྒང་ཡོད།

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

It starts here,

ཨ་ནཱ་ལས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་

goes around the back,

རྒྱབ་ལས་སྦེ་འགྱོ་སྟེ་

and comes out from inside here.

ཨ་ནཱ་ ནང་ན་ལས་འཐོནམ་ཨིན།

In this pocket

ཧེམ་ཅུ་འདི་ནང་

we store all manner of personal goods

རང་ལུ་དགོ་པའི་ཅ་ཆས་མ་འདྲཝ་ག་ར་བཙུགས་བཏུབ།

from phones and wallets

འགྲུལ་འཕྲིན་དང་ དངུལ་ཁུག

to iPads, office files and books.

གློག་རིག་ཆུང་བ། ཡིག་སྣོད། དེ་ལས་ དཔེ་དེབ་ཚུ།

(Laughter)

༼བགའ་སྐད།༽

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

But sometimes --

སྐབས་སྐབས་ལུ་

sometimes even precious cargo.

རིན་ཐང་ཆེ་བའི་དོ་ཡང་བཙུགསཔ་ཨིན།

དེ་འབདཝ་ལས་ ང་བཅས་ལམ་སྲོལ་དང་

So our culture is flourishing,

but so is our environment.

དེ་བཟུམ་སྦེ་ར་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཡང་ དར་ཏེ་ཡོད།

72 percent of my country is under forest cover.

ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སའི་རྒྱ་ཆ་ ༧༢ འདི་ ནགས་ཚལ་སྦེ་ཡོད།

Our constitution demands that a minimum of 60 percent

ང་བཅས་རའི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་ལྟར་འབད་བ་ཅིན་

འབྲུག་པའི་ས་ཆ་ཡོངས་བསྡོམས་ལས་ ཉུང་མཐའ་ལུ་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠ ཐམ་པ་འདི་

of Bhutan's total land shall remain under forest cover

གཏན་རྐྱང་ནགས་ཚལ་སྦེ་བཞག་དགོཔ་ཨིན།

for all time.

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

ང་བཅས་ཀྱི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་

Our constitution,

this constitution,

ཨ་ནཱི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་གིས་

ང་བཅས་ལུ་ནགས་ཚལ་བཞག་དགོཔ་སྦེ་བཀོད་ཡོད།

imposes forest cover on us.

Incidentally, our king used this constitution

འདི་དང་འབྲེལ་ ང་བཅས་རའི་མངའ་བདག་རྒྱལཔོ་མཆོག་གིས་ རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་འདི་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་

to impose democracy on us.

དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་ ལག་ལེན་འཐབ་དགོཔ་སྦེ་བཟོ་ཡོད།

You see, we the people didn't want democracy.

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་དོ་འོང་ ང་བཅས་མི་སེར་ཚུ་ལུ་ དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་དགོཔ་མེད།

We didn't ask for it, we didn't demand it,

ང་བཅས་ཀྱིས་འདི་ དགོཔ་སྦེ་ཡང་མ་ཞུཝ་མ་ཚད་ དགོས་འདོད་

and we certainly didn't fight for it.

ཡང་མ་བསྐྱེད་པའི་གུ་ ངེས་པར་དུ་ དགོཔ་སྦེ་བརྩོན་ཤུགས་ཡང་མ་བསྐྱེད།

Instead, our king imposed democracy on us

ཨིན་རུང་ ང་བཅས་ཀྱི་ མངའ་བདག་རྒྱལཔོ་མཆོག་གིས་

དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་འདི་ ངེས་པར་དགོཔ་སྦེ་སྤྲོད་གནངམ་མ་ཚད་ རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོའི་ནང་ཡང་འཁོད་དགོཔ་སྦེ་ཨུ་ཚུགས་བསྐྱེད་ཅི།

by insisting that he include it in the constitution.

But he went further.

ད་རུང་དེ་གིས་ཡང་མ་དོ་བར་

He included provisions in the constitution

མངའ་ཞབས་མཆོག་ལས་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོའི་ནང་

མངའ་མདག་རྒྱལཔོ་མཆོག་ལུ་གནས་དབྱུང་འབད་ཆོགཔ་དང་གཞན་ཡང་ ང་བཅས་ཀྱི་མ་འོངས་འབྲུག་རྒྱལ་པོ་མཆོག་ཚུ་དགུང་ལོ་༦༥ ལུ་

that empower the people to impeach their kings,

and included provisions in here that require all our kings to retire

རྒྱལ་ཁྲི་རྩིས་སྤྲོད་གནང་དགོ་པའི་དོན་ཚན་ཡང་བཙུགས་ཏེ་ མི་སེར་ཚུ་ལུ་དབང་ཆ་སྤྲོད་དེ་ཡོད།

at the age of 65.

་

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

Fact is, we already have a king in retirement:

ད་ལྟོའི་གནས་སྟངས་ནང་ ང་བཅས་འབྲུག་གི་ མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ་གཅིག་གསེར་ཁྲི་ལས་ཟུར་བཞུགས་འབད་དེ་བཞུགས་ཡོད།

our previous king, the Great Fourth,

ང་བཅས་ཀྱི་འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་མཆོག་འདི་

ལོ་ངོ་བཅུ་ཐམ་གྱི་ཧེ་མ་ ཟུར་བཞུགས་གནང་ཡོདཔ་དང་ དེ་ཡང་

retired 10 years ago

at the peak of his popularity.

སྐད་ཅན་མིང་ཅན་སྦེ་བཞུགས་པའི་བསྒང་ར་ཨིན།

He was all of 51 years at that time.

འདི་བསྒང་ འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་མཆོག་ དགུང་ལོ་ ༥༡ ལངམ་ཅིག་ཨིན།

ང་གིས་སླབ་དོ་བཟུམ་སྦེ་

So as I was saying,

72 percent of our country is under forest cover,

ང་བཅས་ཀྱི་ས་ཆ་བརྒྱ་ཆ་༧༢ འདི་ ནགས་ཚལ་གྱིས་གང་སྟེ་ཡོདཔ་དང་

and all that forest is pristine.

ནགས་ཚལ་འདི་སྔོན་དང་ཕུ་ག་ཨིནམ་སྦེ་ར་ཡོད།

That's why we are one of the few remaining

དེ་འབདཝ་ལས་ ང་བཅས་འདི་འཛམ་གླིང་སྐྱེ་ལྡན་

global biodiversity hotspots in the world,

རིགས་སྣའི་ས་ཁོངས་ཕུད་དོ་དག་པ་ཅིག་ ཡོད་མིའི་གྲས་ལས་

and that's why we are a carbon neutral country.

གཅིག་ཨིནམ་ལས་ ང་བཅས་འདི་ བཙོག་རླུང་བར་གནས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན།

In a world that is threatened with climate change,

ད་རེས་ཀྱི་འཛམ་གླིང་འདི་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ཀྱིས་ གནོད་དེ་ཡོད་པའི་ནང་ ང་བཅས་འདི་

we are a carbon neutral country.

བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་མིའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན།

Turns out, it's a big deal.

འ་ནཱི་འདི་ ཁག་ཆེ་ཏོག་ཏོ་ཅིག་ཨིན་པས།

Of the 200-odd countries in the world today,

ད་རེས་ཀྱི་འཛམ་གླིང་ནང་བལྟ་བ་ཅིན་རྒྱལ་ཁབ་༢༠༠ དེ་ཅིག་ཡོདཔ་དང་ འདི་ནང་ བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་མི་འདི་

it looks like we are the only one

ང་བཅས་རྐྱངམ་གཅིག་ཨིན་པས་

that's carbon neutral.

བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་མི།

Actually, that's not quite accurate.

མ་པ་ར་འབད་བ་ཅིན་ འདི་ཡང་མི་བདེན།

འབྲུག་འདི་བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་ སྡོད་མི་མེན།

Bhutan is not carbon neutral.

Bhutan is carbon negative.

འབྲུག་འདི་བརྩོག་རླུང་ནང་ ཚད་ལས་ཉུངམ་སྦེ་ཡོདཔ་ཡོད།

Our entire country generates 2.2 million tons of carbon dioxide,

ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་ལས་དུ་རླངས་འདི་ ཊཱན་ས་ཡ་༢.༢ དེ་ཅིག་འཐོནམ་ཨིན།

but our forests, they sequester more than three times that amount,

དེ་འབདཝ་ད་ ང་བཅས་ཀྱི་ནགས་ཚལ་གྱི་ཚད་འདི་བཟུམ་ ཚར་གསུམ་དེ་ཅིག་བཙགཔ་ཨིན།

so we are a net carbon sink

དེ་འབདཝ་ལས་ ང་བཅས་འདི་ ལོ་རེ་ནང་དུ་རླངས་ཊཱན་ས་ཡ་ ༤ བ་

for more than four million tons of carbon dioxide each year.

ལྷགཔ་རེ་བཙག་དོ་ཡོདཔ་ལས་ངེས་ཏིག་སྦེ་ བཙོག་རླུང་ཐིམ་སའི་ས་གོ་ཅིག་ཨིན།

But that's not all.

དེ་གིས་ཡང་མི་དོ་

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

We export most of the renewable electricity

ང་བཅས་ཕྱིར་ཚོང་སྦེ་ སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ཚོང་སྒྱུར་འཐབ་མི་འདི་

we generate from our fast-flowing rivers.

ང་བཅས་ཀྱི་མགྱོགས་འགྲོས་འགྱོ་མིའི་ གཙང་ཆུ་ཚུ་ལས་བཟོཝ་ཨིན།

So today, the clean energy that we export

ད་རེས་ ང་བཅས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཙང་ཏོག་ཏོ་

offsets about six million tons of carbon dioxide in our neighborhood.

ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་མི་གིས་ང་བཅས་ཀྱི་ཁྱིམ་ཚང་ས་ཁོངས་ནང་གི་ དུ་རླངས་ཊཱན་ས་ཡ་༦ ལྷགཔ་ཅིག་བཙག་དོ།

By 2020, we'll be exporting enough electricity

སྤྱི་ལོ་༢༠༢༠ ནང་འཁོད་གློག་མེ་ཕྱིར་ཚོང་ལས་ དུ་རླངས་ཊཱན་

to offset 17 million tons of carbon dioxide.

ས་ཡ་༡༧ དེ་ཅིག་བཙག་ཚུགས།

And if we were to harness even half our hydropower potential,

ང་བཅས་ཀྱིས་ཆུའི་གློག་མེ་གི་ནུས་པ་ཕྱེད་ དེ་ཅིག་བཏོན་ཏེ་འབད་རུང་ མ་པ་ང་བཅས་ལཱ་འདི་ལུ་བརྩོན་ཤུགས་སྐྱེད་དོ།

and that's exactly what we are working at,

ནུས་ཤུགས་གཙང་ཏོག་ཏོ་དང་གནོད་པ་མེད་མི་འདི་

the clean, green energy that we export

ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་པ་ཅིན་

would offset something like 50 million tons of carbon dioxide a year.

དུ་རླངས་ཊཱན་ ས་ཡ་༥༠ དེ་ཅིག་བཙག་ཚུགས།

That is more CO2 than what the entire city of New York generates in one year.

འ་ནཱི་འདི་ ནིའུ་ཡོཀ་ཁྲོམ་སྡེ་གིས་ལོ་གཅིག་ནང་ བཟོ་བའི་དུ་རླངས་བ་མང་ཟེར་ཞུ་ནི།

ང་བཅས་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ན་འདི་ ངེས་ཏིག་བཙོག་རླུང་ཐིམ་ས་སྦེ་ཨིནམ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ཁ་ལུ་འདི་

So inside our country, we are a net carbon sink.

Outside, we are offsetting carbon.

བཙོག་རླུང་ནུས་མེད་བཟོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

And this is important stuff.

འ་ནཱི་འདི་ཁག་ཆེ་ཏོག་ཏོ་ཨིན། ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་དོ་བཟུམ་

You see, the world is getting warmer,

འཛམ་གླིང་གི་ཚ་དྲོད་ཡར་འཕར་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ལས་

and climate change is a reality.

གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་འདི་ངོ་མ་ཨིན་པས།

Climate change is affecting my country.

གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ཀྱིས་ ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ལུ་གནོད་དོ།

Our glaciers are melting,

ང་བཅས་ཀྱི་འཁྱེག་རི་ཚུ་བཞུ་འགྱོཝ་ལས་

causing flash floods and landslides,

ཆུ་རུད་དང་ས་རུད་ཚུ་ཐོན་ཏེ་ཡོད།

which in turn are causing disaster and widespread destruction in our country.

དེ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་རྐྱེན་ངན་དང་ ཁྱབ་ཆེ་བའི་གནོད་པ་ཚུ་བྱུང་ཡོད།

I was at that lake recently.

ང་འ་ནཱི་མཚོ་ནང་འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ལྷོད་ཡོད།

It's stunning.

མཚོ་འདི་སེམས་ཤོར་སི་སི་སྦེ་ཡོད།

That's how it looked 10 years ago,

ལོ་ངོ་༡༠ གྱི་ཧེ་མ་འ་ནཱེ་སྦེ་མཐོངམ་ཨིནམ་དང་

and that's how it looked 20 years ago.

དེ་ལས་ལོ་ངོ་ ༢༠ གི་ཧེ་མ་ འ་ནཱེ་སྦེ་མཐོངམ་ཨིན་པས།

Just 20 years ago, that lake didn't exist.

ལོ་ངོ་ ༢༠ གི་ཧེ་མ་འདི་ མཚོ་འདི་ཡོད་ར་མིན་འདུག

It was a solid glacier.

དེ་བསྒང་ག་ར་འཁྱེག་སྦེ་ཨིན་པས།

A few years ago, a similar lake

ལོ་ངོ་དག་པ་ཅིག་གི་ཧེ་མ་ དེ་བཟུམ་མའི་མཚོ་ཅིག་གི་

breached its dams

མཐའམ་བེད་འགྱོ་སྟེ་

and wreaked havoc in the valleys below.

འོག་གི་ལུང་ཤོང་ཚུ་ནང་གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་ཅི།

That destruction was caused by one glacier lake.

གནོད་སྐྱོན་འདི་ མཚོ་གཅིག་རྐྱངམ་གཅིག་གིས་རྐྱབ་ཡོདཔ་ཨིན།

We have 2,700 of them to contend with.

ང་བཅས་ཚུ་འདི་མཚོ་ ༢༧༠༠ དེ་ཅིག་གི་ གདོང་ལེན་འབད་དགོཔ་ཡོད།

The point is this:

འདི་ནང་ཤེས་དགོཔ་འདི་

my country and my people have done nothing

ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་སེར་ཚུ་གིས་

འཛམ་གླིང་ཚ་དྲོད་ཡར་འཕར་འགྱོ་ནི་ལུ་ གནོད་པའི་ལཱ་འབད་འབདཝ་མེད།

to contribute to global warming,

but we are already bearing the brunt of its consequences.

ཨིན་རུང་ ང་བཅས་འདི་གི་ གནོད་པའི་བྱེམ་ཕོག་སྟེ་ཡོད།

And for a small, poor country, one that is landlocked and mountainous,

ང་བཅས་བཟུམ་མའི་རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་དང་སྤྱང་ཀ་ གངས་རིའི་བར་ན་སྐོབས་ཚུད་སྦེ་ལུས་ཡོད་པ་ལས་

it is very difficult.

གནམ་མེད་ས་མེད་ལཱ་ཁག་གཏངམ་མས།

But we are not going to sit on our hands doing nothing.

ཨིན་རུང་ ངབཅས་ཙང་ཙ་འབད་དེ་མི་སྡོད།

We will fight climate change.

ང་བཅས་ཀྱིས་ཡང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ལུ་ གདོང་ལེན་འབད་འོང།

That's why we have promised to remain carbon neutral.

འདི་འབདཝ་ལས་ ང་བཅས་ཀྱི་བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་ སྡོད་ནི་ལུ་ཁས་ལེན་འབད་ཡོད།

We first made this promise in 2009

ང་བཅས་ཀྱི་ཁས་ལེན་དང་པ་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ནང་

during COP 15 in Copenhagen,

ཀོ་པེན་ཧེ་གེན་ལུ་ཚོགས་པའི་ ཀོཔ་ ༡༥ ཞལ་འཛོམས་ནང་ཕུལ་ཡོད།

but nobody noticed.

དེ་བསྒང་ག་གིས་ཡང་ མ་ཤེས་པས།

Governments were so busy arguing with one another

གཞུང་ཆ་ཁྱབ་ ཁོང་ར་གཅིག་གིས་གཅིག་ལུ་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་འཐོན་བཅུག་པའི་སྐོར་ལས་

and blaming each other for causing climate change,

ཁ་ཉེས་བཀལ་ཏེ་འུར་བྱེལ་འཐབ་སྡོད་ནུག

that when a small country raised our hands and announced,

རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་གིས་ལགཔ་ཡར་འཐུ་སྟེ་ ང་བཅས་ནཱ་ལས་ཕར་དུས་གཏན་རྐྱང་

"We promise to remain carbon neutral for all time,"

བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནི་ཟེར་སླབ་ད་

nobody heard us.

ག་གིས་ཡང་ཉན་ཁུག་མ་བཏབ་པས།

Nobody cared.

ག་ལུ་ཡང་ཚ་གྱང་མིན་འདུག

Last December in Paris,

པེ་རིས་ལུ་ ན་ཧིང་སྤྱི་ཟླ་༡༢ པའི་ནང་

at COP 21, we reiterated our promise

ཀོཔ་༢༡ པའི་ཞལ་འཛོམས་ནང་ལོག་སྟེ་ར་

to remain carbon neutral for all time to come.

བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་ དུས་གཏན་རྐྱང་སྡོད་ནི་ཟེར་ ད་རུང་ཁས་ལེན་ཕུལ་ཡི།

This time, we were heard.

ད་རེས་ནཱ་འབདན་ ང་བཅས་ཀྱིས་ཞུ་མི་ལུ་ག་ར་གིས་ཉན་ཅི།

We were noticed, and everybody cared.

ང་བཅས་ཀྱིས་ཞུ་མི་སྙན་གསནམ་མ་ཚད་

ག་ར་གིས་རྩིས་མཐོང་འབད་ཡི། པེ་རིས་ལུ་ མ་འདྲཝ་འབྱུང་མི་འདི་ གཞུང་ཆ་ཁྱབ་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་

What was different in Paris was that governments came round together

to accept the realities of climate change,

འཐོན་མི་འདི་ངོས་ལེན་འབད་ཡོདཔ་མ་ཚད་

and were willing to come together and act together and work together.

ག་ར་གཅིག་ཁར་སྡོད་ཞིནམ་ལས་ ལཱ་གཅིག་ཁར་ འབད་ནི་གི་གྲོས་འཆམ་བྱུང་ཡོད།

All countries, from the very small to the very large,

རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཤོས་ལས་ སྦོམ་ཤོས་ཚུན་ག་ར་གིས་

committed to reduce the greenhouse gas emissions.

བཙོག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་འདི་ མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་ཁས་བླངས་ཕུལ་ཡོད།

The UN Framework Convention on Climate Change

འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ཀྱི་ བཀོད་ཁྲམ་ཞལ་འཛོམས་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་

says that if these so-called intended commitments are kept,

ག་ར་གིས་ཁས་བླངས་འབད་མི་འདི་གུ་ གནས་ཚུགས་པ་ཅིན་

we'd be closer to containing global warming

ང་བཅས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་ཚ་དྲོད་ཡར་འཕར་འདི་ བསིལ་དྲོད་ཚད་གཞི་ སེལ་ཤི་ཡཱསི་གཉིས་ཀྱི་ནང་འཁོད་

by two degrees Celsius.

བཞག་ཚུགས་པའི་རེ་བ་ཡོད།

By the way,

ད་ག་ཁྱབ་རུང་

I've requested the TED organizers here

ང་གིས་ནཱ་གི་ ཊེཏ་འགོ་འདྲེན་པ་ཚུ་ལུ་

to turn up the heat in here by two degrees,

ནཱ་གི་དྲོད་ཚད་འདི་ ཌི་གི་རི་གཉིས་ཀྱིས་ཡར་སེང་འབད་ད་སླབ་ཅི།

so if some of you are feeling warmer than usual,

ཁྱེད་ལ་ལུ་ཅིག་ ཨ་རྟག་དང་མ་འདྲ་བའི་དྲོད་ཚོར་བ་ཅིན་

you know who to blame.

ག་ལུ་ཁ་གཏང་ནི་ཨིན་ན་མཁྱེན་དོ་འོང།

It's crucial that all of us keep our commitments.

ང་བཅས་ག་ར་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ཁས་བླངས་འདི་ ལུ་གནས་དགོཔ་འདི་ཁག་ཆེ།

As far as Bhutan is concerned,

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་གི་ཐད་ཁར་ལྷོདཔ་ད་འདི་

we will keep our promise to remain carbon neutral.

བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་ སྡོད་ནིའི་ཁས་ལེན་ལུ་ གནས་ཏེ་ར་སྡོད་འོང་།

Here are some of the ways we are doing it.

ང་བཅས་ཀྱིས་ཐབས་ལམ་བཏོན་མི་ ལ་ལུ་ཅིག་ཞུ་བ་ཅིན་

We are providing free electricity to our rural farmers.

ང་བཅས་གྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ གློག་མེ་སྟོང་པར་བྱིན་ཏེ་ཡོད།

The idea is that, with free electricity, they will no longer have to use firewood

དེ་སྦེ་བྱིན་དགོ་མི་འདི་ཡང་ གློག་མེ་སྟོང་པར་བྱིན་པ་ཅིན་ ཁོང་གིས་ལྟོ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་

ཐབས་ཤིང་ལག་ལེན་འཐབ་མི་དགོ།

to cook their food.

We are investing in sustainable transport

ང་བཅས་ཀྱི་ཡུན་བརྟན་སྐྱེལ་འདྲེན་ནང་

and subsidizing the purchase of electric vehicles.

མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་དོ་ཡོདཔ་དང་གློག་མེའི་འགྲུལ་འཁོར་ཉོ་ནིའི་ ནང་གོང་ཚད་ཕབ་ཆག་འབད་དེ་བྱིནམ་ཨིན།

Similarly, we are subsidizing the cost of LED lights,

དེ་དང་འདྲཝ་ ནུས་ཆུང་གློག་ཤེལ་ཉོ་ནིའི་གོང་ཚད་ཡང་ ཕབ་ཆག་འབད་དེ་བྱིན་ཡོད།

and our entire government is trying to go paperless.

ང་བཅས་གཞུང་གི་ཡིག་འགྲུལ་ག་ར་ ཤོག་ཀུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་མེདཔ་བཟོ་དོ།

We are cleaning up our entire country through Clean Bhutan, a national program,

ང་བཅས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ལས་རིམ་ འབྲུག་གཙང་སྦྲ་ཟེར་མི་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་མཐའ་དབུས་ག་ར་ གཙང་ཏོག་ཏོ་བཟོ་དོ་ཡོདཔ་དང་

and we are planting trees throughout our country

འབྲུག་སྔོ་ལྗང་ཟེར་མི་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་མཐའ་དབུས་ག་རའི་ནང་

through Green Bhutan,

ཤིང་བཙུགས་དོ།

another national program.

་

དེ་འབདཝ་ད་ ང་བཅས་ཀྱིས་ བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནི་གི་

But it is our protected areas

that are at the core of our carbon neutral strategy.

ཐབས་བྱུས་གཙོ་བོའི་གྲལ་ཁར་ ང་བཅས་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་གླིང་ག་ཚུ་ཨིན།

Our protected areas are our carbon sink.

ང་བཅས་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་གླིང་ག་འདི་ བཙོག་རླུང་ཐིམ་ས་ཨིན།

They are our lungs.

འདི་ཚུ་ང་བཅས་གཟུགས་ཀྱི་གློཝ་དང་འདྲ།

Today, more than half our country is protected,

ད་རེས་ ང་བཅས་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱེད་བ་མངམ་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ག་དང་ རང་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་འདི་

as national parks, nature reserves

and wildlife sanctuaries.

རི་དྭགས་ས་ཁོངས་སྦེ་བཞག་ཡོད།

་

But the beauty is that we've connected them all with one another

དེ་ནང་དགའ་ཤོས་ཅིག་ག་ཅི་ཡོད་ ཟེར་བ་ཅིན་ ས་ཁོངས་འདི་ཚུ་ག་ར་ སྐྱེ་ལྡན་བར་ཁྱམ་ས་གོའི་

through a network of biological corridors.

མཐུད་འབྲེལ་ཐོག་ལས་མཐུད་དེ་ཡོད།

འདི་གིས་ ག་ཅི་སྟོནམ་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ང་བཅས་སེམས་ཅན་ཚུ་

Now, what this means

is that our animals are free to roam throughout our country.

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ག་ཏེ་ཡང་ འཁྱམས་ཏེ་འགྱོ་ཚུགས།

Take this tiger, for example.

དཔྱེ་སྦེ་ ཨ་ནཱི་སྟག་འདི་བལྟ་ད།

It was spotted at 250 meters above sea level

སའི་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོ་ལས་མི་ཊར་༢༥༠ གི་

in the hot, subtropical jungles.

ཚ་དྲོད་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་ནང་མཐོང་མི་འདི་

Two years later, that same tiger

ལོ་གཉིས་ཀྱི་རྒྱབ་ལས་ སྟག་འདི་ར་

was spotted near 4,000 meters

སའི་མཐོ་ཚད་མི་ཊར་༤༠༠༠

in our cold alpine mountains.

གི་བསིལ་དྲགས་ཡོད་པའི་ གངས་རི་ནང་ མཐོངམ་ཨིན་མས།

Isn't that awesome?

ཨ་ནཱི་འདི་ ཡ་མཚན་ཆེ་སི་སི་མིན་ནུག་ག།

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

We must keep it that way.

ང་བཅས་ཨ་ནཱེ་སྦེ་ར་བཞག་ནི་འདི་ཁག་ཆེ།

We must keep our parks awesome.

ང་བཅས་ཀྱི་གླིང་ག་ཚུ་ ཡ་མཚན་ཅན་སྦེ་བཞག་ནི་འདི་ཁག་ཆེ།

So every year, we set aside resources to prevent poaching, hunting,

ལོ་ཨ་རྟག་ར་ ང་བཅས་གླིང་ག་ནང་བཙོག་པ་དང་ ས་གཏེར། ཤ་བདའ་ནི་ སེམས་ཅན་གསད་ནི་ཚུ་སྔོན་འགོག་འབད་ནིའི་མཐུན་རྐྱེན་ཡང་

mining and pollution in our parks,

བཞགཔ་མ་ཚད་ གླིང་ག་འདི་ནང་ སྡོད་མིའི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་

and resources to help communities who live in those parks

རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་ མཐུནམ་སྦེ་སྡོད་པའི་གུ་

ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་དང་

manage their forests,

adapt to climate change,

གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་དང་མཐུན་གྱུར་འབད་ནི་

and lead better lives while continuing to live in harmony with Mother Nature.

དེ་ལས་ མི་ཚེ་ཧེ་མ་བ་དྲགཔ་སྦེ་སྐྱོང་ཚུགས་ནིའི་ དོན་ལུ་ཡང་མཐུན་རྐྱེན་ལོགས་སུ་སྦེ་བཞག་ཡོད།

But that is expensive.

ཨ་ནཱི་འདི་ འགྲོ་སོང་སྦོམ་ གནས་པའི་གཞི་ཨིན་མས།

Over the next few years, our small economy won't have the resources

ནཱ་ལས་ཕར་ ལོ་དག་པ་ཅིག་ནང་ ང་བཅས་དཔལ་འབྱོར་ཆུང་ཀུ་འདི་ནང་

རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནིའི་ མ་དངུལ་ཡང་ ལངམ་སྦེ་བཏོན་མི་ཚུགས་ནི་མས།

to cover all the costs that are required to protect our environment.

In fact, when we run the numbers,

མ་གཞི་ རྩིས་བཏོན་ལྟཝ་ད་

it looks like it'll take us at least 15 years

ང་བཅས་ཀྱི་ཉམས་སྲུང་ལཱ་གི་འགྲོ་སོང་ཧྲིལ་བུམ་ རང་ལས་བཏོན་ནིའི་དོན་ལུ་ ལོ་ངོ་༡༥ ལྷགཔ་ཅིག་བསྒོར་ནི་མས།

before we can fully finance all our conservation efforts.

་

But neither Bhutan,

དེ་འབདཝ་ད་ འབྲུག་དང་

nor the world

འཛམ་གླིང་ལུ་

can afford to spend 15 years going backwards.

ལོ་ངོ་༡༥ དེ་ཅིག་ རྒྱབ་བཤུད་རྐྱབ་སྡོད་པར་མི་བཏུབ།

This is why His Majesty the King

འདི་འབདཝ་ལས་ མི་དབང་མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ་མཆོག་གིས་

started Bhutan For Life.

འབྲུག་པའི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་བའི་ ལས་རིམ་འགོ་བཙུགས་ཅི།

Bhutan For Life gives us the time we need.

འབྲུག་པའི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་མི་གིས་ ང་བཅས་ལུ་དགོ་པའི་

It gives us breathing room.

དུས་ཚོད་བྱིནམ་ཨིན། འདི་གིས་ང་བཅས་ལུ་ ཉེ་བར་མཁོ་བའི་དུས་མཚམས་བྱིནམ་ཨིན།

It is essentially a funding mechanism

འདི་གིས་ང་བཅས་གཞུང་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཧྲིལ་བུམ་བདག་འཛིན་

to look after our parks,

འབད་མ་ཚུགས་ཚུན་ ང་བཅས་རའི་གླིང་ག་བལྟ་ནི་དང་

to protect our parks,

until our government can take over on our own fully.

ཉེན་སྲུང་འབད་ནི་ལུ་ཉེ་བར་མཁོ་བའི་

མ་དངུལ་གྱི་བདེ་དོག་བཟོཝ་ཨིན།

The idea is to raise a transition fund

དེ་ནང་གི་ཐབས་ཤེས་འདི་

མི་ངོམ་དང་ལས་འཛིན་ གཙུག་སྡེ་ཚུ་ལས་ བར་སྐབས་ཀྱི་མ་དངུལ་ཅིག་བསྡུ་ནི་དང་

from individual donors, corporations and institutions,

but the deal is closed only after predetermined conditions are met

དེ་ཡང་སྔོན་སྒྲིག་གནས་ཚིག་ ཚུ་བསྒྲུབ་ནི་དང་ མ་དངུལ་དགོཔ་ག་ར་ལངམ་སྦེ་བསྡུ་ཚར་བ་ཅིན་

and all funds committed.

སྒྲིག་ཆ་འདི་ཆ་གནས་ཡོདཔ་སྦེ་བརྩི་ནི་ཨིན།

So multiparty, single closing:

དེ་འབདཝ་ལས་ རྩ་བོ་སྣ་མང་ཨིན་རུང་ སྒྲིག་ཆའི་ཆ་གནས་གཅིག་སྦེ་ཨིན།

an idea we borrowed from Wall Street.

ཐབས་ཤེས་འདི་ ཝཱལ་ཨིསི་ཊིཊ་ལས་ རྟ་དྲངས་དྲངམ་ཨིན།

This means that individual donors can commit without having to worry

དེའི་དོན་དག་འདི་ ཞལ་འདེབས་བྱིན་མིའི་མི་ངོམ་ཚུ་གིས་ ཞལ་འདེབས་བྱིན་ཚུགས་ནི་དང་ མ་དངུལ་ཉུང་བའི་འཆར་གཞི་ཨིན་པའི་

that they'll be left supporting an underfunded plan.

དོགས་པ་རྩ་ལས་ཟ་མ་དགོཔ་སྦེ་ཨིན།

It's something like a Kickstarter project,

ཐབས་ཤེས་འདི་ མགྱོགས་འགྲོས་ཀྱི་ ལས་འགུལ་བཟུམ་ཨིནམ་དང་

only with a 15-year time horizon

དེའི་དུས་ཡུན་ལོ་ངོ་༡༥ དང་

and millions of tons of carbon dioxide at stake.

དུ་རླངས་ཊཱན་ས་ཡ་ལས་བཅསཔ་སྦེ་ བཀག་བཞག་མི་བཞག་གི་ཐུགས་བསམ་བཞེས་དགོ།

Once the deal is closed,

ལན་ཐེངས་གཅིག་ སྒྲིག་ཆ་འདི་ ཆ་གནས་འབད་ཚར་བའི་བསྒང་ལས་

we use the transition fund to protect our parks,

བར་སྐབས་ཀྱི་མ་དངུལ་འདི་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ ང་བཅས་ཀྱིས་ གླིང་ག་འདི་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་དང་

giving our government time to increase our own funding gradually

དེ་གིས་བར་ན་ གཞུང་གིས་མ་དངུལ་རྒྱབ་སྐྱོར་འདི་ ཨ་ཙི་རེ་སྦེ་ ལོ་ངོ་༡༥ ཚུན་གྱི་བར་

until the end of the 15-year period.

ཡར་སེང་འབད་དེ་བྱིན་ནི་ཨིན།

After that, our government guarantees full funding forever.

དེ་གི་ཤུལ་ལས་ དུས་རྒྱུན་ར་ མ་དངུལ་ཧྲིལ་བུམ་ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ བྱིན་ནི་གི་ཁས་ལེན་ཡོད།

ང་བཅས་འདི་གུ་ལྷོད་ནི་འབད་དོ།

We are almost there.

We expect to close later this year.

ད་རེས་ཀྱི་ལོ་མཇུག་ཁམས་ལུ་ སྒྲིག་ཆ་འདི་ ཆ་གནས་འབད་ཚུགས་པའི་རེ་བ་ཡོད།

Naturally, I'm pretty excited.

དེ་གིས་ང་ གནམ་མེད་ས་མེད་ སྤྲོ་བ་བྱུང་སྟེ་ཡོད།

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མ་དངུལ་འདི་ ང་བཅས་ཀྱི་ལཱ་འདི་ནང་ མཉམ་རོགས་གཙོ་ཅན་ཨིནམ་ལས་ ཁོང་གིས་འབྲུག་དང་འཛམ་གླིང་ནང་ལུ་

The World Wildlife Fund is our principle partner in this journey,

and I want to give them a big shoutout

ཁྱད་འཕགས་ཀྱི་ལཱ་འབད་གནང་མི་ལུ་

for the excellent work they are doing in Bhutan

ང་རའི་ཁ་ཐུག་ལས་ བཀའ་དྲིན་ལེགས་སོ་ཞུ་ནི་ཨིན།

and across the world.

་

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

Whew, it is getting warm in here.

ཨའོ་ད་འབདན་ ནཱ་ལུ་དྲོད་བཏགས་དོ།

ང་བཅས་ཀྱི་སྲུང་ལུ་ཉན་མི་འདི་ལུ་ བཀའ་དྲིན་དགའ་ཚོར་ཡོད།

I thank you for listening to our story,

a story of how we are keeping our promise to remain carbon neutral,

སྲུང་འདི་ཡང་ ང་བཅས་ཀྱི་ཁས་ལེན་བཞིན་དུ་ ག་དེ་སྦེ་བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་བཞག་དོ་ག་དང་

a story of how we are keeping our country pristine,

ང་བཅས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འདི་ ང་བཅས་དང་ ཨ་ལུ་ཚུ་ ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ལུ་ཚུ་

for ourselves, our children,

དེ་ལས་འཛམ་གླིང་གི་དོན་ལུ་ སྔར་བཞིན་བདག་འཛིན་འཐབ་སྟེ་

for your children and for the world.

བཞག་ཡོད་པའི་སྐོར་ལས་ཨིན།

But we are not here to tell stories, are we?

དེ་འབདཝ་ད་ ང་བཅས་ན་སྲུང་གཏང་པར་འོངམ་མེན། སྲུང་གཏང་པར་ཨིན་ན?

We are here to dream together.

ང་བཅས་ནཱ་ལུ་ གཅིག་ཁ་སྦེ་ རེ་འདོད་བསྒྲུབ་པར་ཨིན།

So in closing, I'd like to share one more dream that I have.

དེ་འབདཝ་ལས་ མཇུག་ལུ་ ང་རའི་ཁ་ཐུག་ལས་ ངེ་གི་རེ་འདོད་གཅིག་བཤད་ནི་ཨིན།

What if we could mobilize our leadership and our resources,

ང་བཅས་ཀྱིས་ག་དེམ་ཅིག་སྦེ་ འགོ་ཁྲིད་དང་ རྒྱུ་ཆས་

our influence and our passion,

དབང་ཤུགས་ སྤྲོ་སྣང་ཚུ་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་

to replicate the Bhutan For Life idea to other countries

འབྲུག་པའི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་བའི་ཐབས་ཤེས་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཁ་ལས་ཕར་ ཅོག་གཅིགཔ་སྦེ་འབད་བ་ཅིན་

so that they too

ཁོང་རའི་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་འདི་

can conserve their protected areas for all time.

དུས་བརྟན་རྐྱང་ཉམས་སྲུང་འབད་ཚུགས།

After all, there are many other countries who face the same issues that we face.

དེ་ཡང་གཙོ་བོ་ར་ རྒྱལ་ཁབ་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ར་ ང་བཅས་བཟུམ་མའི་དཀའ་སྡུག་མྱོང་དོ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ཨིན།

They too have natural resources

ཁོང་ཚུ་ལུ་ཡང་ འཛམ་གླིང་ཡུན་བརྟན་བཞག་ནིའི་

that can help win the world's fight for sustainability,

གདོང་ལེན་འབད་ཚུགས་པའི་ རང་བཞིན་རྒྱུ་ཆས་ཡོད་རུང་

only they may not have the ability to invest in them now.

ད་ལྟོ་གནས་སྐབས་ཅིག་དེ་ནང་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ ལྕོགས་གྲུབ་མེདཔ་འོང།

So what if we set up Earth For Life,

ང་བཅས་ཀྱིས་ འབྲུག་པའི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་བའི་ ཐབས་ཤེས་བཟུམ་ཅིག་

a global fund, to kickstart the Bhutan For Life throughout the world?

འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལུ་ཁྱབ་པའི་ འཛམ་གླིང་གི་མ་དངུལ་ལས་རིམ་ཅིག་ མིང་ཡང་ འཛམ་གླིང་གི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་མི་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་བ་ཅིན་མི་དྲག་ག་ཟེར་མནོཝ་མས།

I invite you to help me,

ཁྱེད་ཚུ་གིས་ ང་བཅས་ཀྱི་རེ་འདོད་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ས་མཚམས་ཕྱི་ཁར་འབག་སྟེ་

to carry this dream beyond our borders

ང་བཅས་འཛམ་གླིང་གི་མ་འོངས་པའི་མདུན་ལམ་ལུ་ ཚ་གྱང་ཡོད་མི་ཚུ་གིས་

to all those who care about our planet's future.

གྲོགས་རམ་འབད་ནིའི་ནང་ སྤྲོ་བ་བསྐྱེད་ནང་ཟེར་ཞུ་ནི་ཨིན།

After all, we're here to dream together,

ག་ཁྱབ་ཟེར་བ་ཅིན་ ང་བཅས་ག་ར་ རེ་འདོད་འདི་གཅིག་ཁར་འགྲུབ་ནི་དང་

to work together,

ལཱ་གཅིག་ཁར་འབད་ནི་

to fight climate change together, to protect our planet together.

གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ཀྱི་གདོང་ལེན་འབད་ནི། དེ་ལས་འཛམ་གླིང་ཉེན་སྲུང་ ཡང་གཅིག་ཁ་སྦེ་འབད་དགོཔ་ཡོད།

Because the reality is

ག་ཅི་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ དངོས་སུ་འདི་

we are in it together.

ང་བཅས་ག་ར་འདི་ནང་གཅིག་ཁར་ཨིན།

Some of us might dress differently,

ང་བཅས་ལ་ལུ་ཅིགཔོ་འདི་ གོ་ལ་སོ་སོ་གྱོནམ་ཨིན་རུང་

but we are in it together.

འདི་ནང་འདི་གཅིག་ཁར་ཨིན་མནོཝ་མས།

Thank you very much,

གནམ་མེད་ས་མེད་བཀའ་དྲིན་ཆེ།

and kadrin chhe la. Thank you.

བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས།

(Applause)

༼ཐལ་རྩེད་བརྡུངས།༽

Thank you, thank you, thank you.

བཀའ་དྲིན་ཆེ། བཀའ་དྲིན་ཆེ། བཀའ་དྲིན་ཆེ།