This new telescope might show us the beginning of the universe | Wendy Freedman

Vertaald door: Jeroen Berkhout Nagekeken door: Axel Saffran

When I was 14 years old, I was interested in science --

Toen ik 14 jaar was, raakte ik geïnteresseerd in de wetenschap --

fascinated by it, excited to learn about it.

gefascineerd erdoor, verheugd om erover te leren.

And I had a high school science teacher who would say to the class,

Op mijn middelbare school zei de leraar wetenschappen altijd tegen de klas.

"The girls don't have to listen to this."

"De meisjes hoeven niet te luisteren."

Encouraging, yes.

Heel bemoedigd, ja.

(Laughter)

(Gelach)

I chose not to listen -- but to that statement alone.

Ik koos ervoor om niet te luisteren -- maar alleen niet naar die opmerking.

So let me take you to the Andes mountains in Chile,

Laat me jullie meenemen naar het Andesgebergte in Chili,

500 kilometers, 300 miles northeast of Santiago.

zo'n 500 kilometer, 300 mijl, ten noordoosten van Santiago.

It's very remote, it's very dry and it's very beautiful.

Het ligt erg afgelegen, is erg droog en het is er bijzonder mooi.

And there's not much there.

Erg veel is er niet.

There are condors, there are tarantulas,

Er zijn condors, er zijn vogelspinnen,

and at night, when the light dims,

en 's nachts, als het licht uitgaat,

it reveals one of the darkest skies on Earth.

is er één van de donkerste sterrenhemels ter wereld.

It's kind of a magic place, the mountain.

De berg is een soort magische plek.

It's a wonderful combination of very remote mountaintop

Het is een prachtige combinatie van een afgelegen bergtop

with exquisitely sophisticated technology.

met geweldig geavanceerde technologie.

And our ancestors, for as long as there's been recorded history,

Onze voorouders, al sinds de geschiedenis wordt vastgelegd,

have looked at the night sky and pondered the nature of our existence.

hebben naar de sterrenhemel gekeken en nagedacht over de aard van ons bestaan.

And we're no exception, our generation.

En onze generatie is geen uitzondering.

The only difficulty is that the night sky now is blocked

Het enige probleem is dat de lucht nu geblokkeerd wordt

by the glare of city lights.

door de gloed van stadslichten.

And so astronomers go to these very remote mountaintops

Daarom gaan sterrenkundigen naar deze afgelegen bergtoppen

to view and to study the cosmos.

om het heelal te zien en te bestuderen.

So telescopes are our window to the cosmos.

Telescopen zijn ons venster op het heelal.

It's no exaggeration to say that the Southern Hemisphere is going to be

Ik overdrijf niet als ik zeg dat het zuidelijk halfrond

de toekomst van de sterrenkunde in de 21e eeuw zal zijn.

the future of astronomy for the 21st century.

We have an array of existing telescopes already,

We hebben al een reeks bestaande telescopen,

in the Andes mountains in Chile,

in het Andesgebergte in Chili.

and that's soon to be joined by a really sensational array of new capability.

Binnenkort zal dat uitgebreid worden met sensationele nieuwe mogelijkheden.

There will be two international groups that are going to be building

Twee internationale groepen zullen enorme telescopen gaan bouwen,

giant telescopes, sensitive to optical radiation, as our eyes are.

die net als onze ogen optische straling kunnen meten.

There will be a survey telescope

Er zal een onderzoekstelescoop komen,

that will be scanning the sky every few nights.

die om de paar nachten de lucht zal scannen.

There will be radio telescopes,

Er komen radiotelescopen,

sensitive to long-wavelength radio radiation.

gevoelig voor radiogolven met grote golflengtes.

And then there will be telescopes in space.

En er komen telescopen in de ruimte.

There'll be a successor to the Hubble Space Telescope;

Er komt een opvolger van de Hubble Ruimtetelescoop:

it's called the James Webb Telescope,

de James Webb-ruimtetelescoop,

and it will be launched in 2018.

die gelanceerd zal worden in 2018.

There'll be a satellite called TESS

Er komt een satelliet genaamd TESS,

that will discover planets outside of our solar system.

die planeten moet ontdekken buiten ons zonnestelsel.

For the last decade, I've been leading a group --

De afgelopen 10 jaar heb ik een groep geleid --

a consortium -- international group,

een internationaal consortium --

to build what will be, when it's finished,

om te bouwen aan wat, als het klaar is,

the largest optical telescope in existence.

de grootste optische telescoop ter wereld moet worden.

It's called the Giant Magellan Telescope, or GMT.

Hij heet de Giant Magellan Telescope, of GMT.

This telescope is going to have mirrors that are 8.4 meters in diameter --

Deze telescoop zal spiegels met een diameter van 8,4 meter hebben --

each of the mirrors.

per spiegel.

That's almost 27 feet.

Dat is ongeveer 27 voet.

So it dwarfs this stage -- maybe out to the fourth row in this audience.

Groter dan dit podium -- misschien wel tot aan de vierde rij van het publiek.

Each of the seven mirrors in this telescope

Alle zeven spiegels van de telescoop

will be almost 27 feet in diameter.

zullen 8,4 meter in diameter zijn.

Together, the seven mirrors in this telescope will comprise

Samen zullen de zeven spiegels van de telescoop ongeveer

80 feet in diameter.

25 meter in diameter omvatten.

So, essentially the size of this entire auditorium.

Dat is net zo groot als deze hele zaal.

The whole telescope will stand about 43 meters high,

De complete telescoop zal ongeveer 43 meter hoog worden.

and again, being in Rio,

Aangezien we in Rio zijn,

some of you have been to see the statue of the giant Christ.

zullen sommigen van jullie het beeld van Christus de Verlosser gezien hebben.

The scale is comparable in height;

De omvang is vergelijkbaar;

in fact, it's smaller than this telescope will be.

het beeld is zelfs kleiner dan de telescoop zal worden.

It's comparable to the size of the Statue of Liberty.

Het is vergelijkbaar met het Vrijheidsbeeld.

And it's going to be housed in an enclosure that's 22 stories --

Hij zal ondergebracht worden in een huis van 22 verdiepingen --

60 meters high.

60 meter hoog.

But it's an unusual building to protect this telescope.

Een onorthodox gebouw dat de telescoop zal beschermen.

It will have open windows to the sky,

Door zijn open ramen naar de hemel

be able to point and look at the sky,

zal men in staat zijn om die hemel te bestuderen

and it will actually rotate on a base --

en het zal ronddraaien op een platform --

2,000 tons of rotating building.

een draaiend gebouw dat 2 miljoen kilogram weegt.

The Giant Magellan Telescope will have 10 times the resolution

De resolutie van de GMT zal 10 keer beter zijn

dan die van de Hubble Ruimtetelescoop.

of the Hubble Space Telescope.

It will be 20 million times more sensitive than the human eye.

Hij zal 20 miljoen keer gevoeliger zijn dan het menselijk oog.

And it may, for the first time ever, be capable of finding life on planets

En hij is misschien, als allereerste, in staat om leven te vinden

outside of our solar system.

op planeten buiten ons zonnestelsel.

It's going to allow us to look back at the first light in the universe --

Hij maakt het mogelijk om naar het eerste licht in het universum terug te kijken --

literally, the dawn of the cosmos.

letterlijk de dageraad van het heelal.

The cosmic dawn.

De oorsprong van het heelal.

It's a telescope that's going to allow us to peer back,

Het is een telescoop die ons terug kan laten turen,

witness galaxies as they were when they were actually assembling,

om te zien hoe sterrenstelsels eruitzagen terwijl ze gevormd werden,

the first black holes in the universe, the first galaxies.

de eerste zwarte gaten, de eerste sterrenstelsels.

Now, for thousands of years, we have been studying the cosmos,

Al duizenden jaren hebben we het heelal bestudeerd

we've been wondering about our place in the universe.

en ons afgevraagd wat onze plek in het universum is.

The ancient Greeks told us

De oude Grieken vertelden ons

that the Earth was the center of the universe.

dat de aarde het middelpunt van het universum was.

Five hundred years ago, Copernicus displaced the Earth,

500 jaar geleden verplaatste Copernicus de aarde

and put the Sun at the heart of the cosmos.

en plaatste de zon in het hart van het heelal.

And as we've learned over the centuries,

En we hebben geleerd, door de eeuwen heen --

since Galileo Galilei, the Italian scientist,

sinds Galileo Galilei, de Italiaanse wetenschapper,

first turned, in that time, a two-inch, very small telescope, to the sky,

voor het eerst een kleine telescoop van vijf cm de lucht in draaide --

every time we have built larger telescopes,

dat iedere keer als we een telescoop bouwen,

we have learned something about the universe;

we nieuwe dingen leren over het universum.

we've made discoveries, without exception.

Zonder uitzondering deden we dan ontdekkingen.

We've learned in the 20th century that the universe is expanding

In de 20e eeuw hebben we geleerd dat het heelal uitdijt

and that our own solar system is not at the center of that expansion.

en dat ons eigen zonnestelsel niet in het midden van die uitbreiding staat.

We know now that the universe is made of about 100 billion galaxies

We weten nu dat het heelal 100 miljard sterrenstelsels telt

that are visible to us,

die we kunnen zien.

and each one of those galaxies has 100 billion stars within it.

En ieder van die sterrenstelsels bevat 100 miljard sterren.

So we're looking now at the deepest image of the cosmos

Dit is het diepste beeld van het heelal,

that's ever been taken.

dat ooit gemaakt is.

It was taken using the Hubble Space Telescope,

Het is gemaakt door de Hubble Ruimtetelescoop,

and by pointing the telescope at what was previously a blank region of sky,

door de telescoop te richten op een voorheen leeg gebied aan de hemel,

before the launch of Hubble.

voordat de Hubble gelanceerd was.

And if you can imagine this tiny area,

Bedenk je dat dit kleine gebied

it's only one-fiftieth of the size of the full moon.

slechts 1/50e deel van de omvang van een volle maan uitmaakt.

So, if you can imagine the full moon.

Beeld je de volle maan in.

And there are now 10,000 galaxies visible within that image.

Daar zijn nu 10.000 sterrenstelsels zichtbaar.

And the faintness of those images and the tiny size is only a result

De zwakte en kleine omvang van die beelden zijn een resultaat van het feit,

of the fact that those galaxies are so far away, the vast distances.

dat die sterrenstelsels zo ver weg zijn -- door de enorme afstanden.

And each of those galaxies may contain within it

Elk sterrenstelsel bevat misschien wel

a few billion or even hundreds of billions of individual stars.

een paar miljard of honderden miljarden individuele sterren.

Telescopes are like time machines.

Telescopen zijn net tijdmachines.

So the farther back we look in space, the further back we see in time.

Hoe verder we in de ruimte kijken, hoe verder we terug in de tijd kijken.

And they're like light buckets -- literally, they collect light.

Het zijn net opvangemmers -- ze verzamelen letterlijk het licht.

So larger the bucket, the larger the mirror we have,

Dus hoe groter de emmer, of hoe groter de spiegel is,

the more light we can see, and the farther back we can view.

hoe meer licht we kunnen zien en hoe verder we terug kunnen kijken.

So, we've learned in the last century

We hebben de afgelopen eeuw geleerd

that there are exotic objects in the universe -- black holes.

dat er exotische objecten in het heelal zijn -- zwarte gaten.

We've even learned that there's dark matter and dark energy

We weten dat er donkere materie en donkere energie is,

that we can't see.

die we niet kunnen zien.

So you're looking now at an actual image of dark matter.

Nu zien we een afbeelding van donkere materie.

(Laughter)

(Gelach)

You got it. Not all audiences get that.

Jullie snappen hem. Niet elk publiek snapt hem.

(Laughter)

(Gelach)

So the way we infer the presence of dark matter --

We leiden de aanwezigheid van donkere materie af --

we can't see it -- but there's an unmistakable tug, due to gravity.

we kunnen het niet zien -- maar er is een duidelijke ruk door de zwaartekracht.

We now can look out, we see this sea of galaxies

We zien nu een zee van sterrenstelsels

in a universe that's expanding.

in een universum dat uitdijt.

What I do myself is to measure the expansion of the universe,

Zelf meet ik de uitbreiding van het heelal

and one of the projects that I carried out in the 1990s

en één van de projecten die ik in de jaren 90 uitvoerde,

used the Hubble Space Telescope to measure how fast the universe is expanding.

gebruikte de Hubble Ruimtetelescoop om te meten hoe snel het heelal uitdijt.

We can now trace back to 14 billion years.

We kunnen nu 14 miljard jaar herleiden.

We've learned over time that stars have individual histories;

We hebben geleerd dat sterren individuele levens leiden;

that is, they have birth, they have middle ages

Ze worden geboren, bereiken middelbare leeftijd

and some of them even have dramatic deaths.

en sommigen gaan zelfs op dramatische wijze dood.

So the embers from those stars actually then form the new stars that we see,

De resten van die dode sterren vormen vervolgens de nieuwe sterren die wij zien.

most of which turn out to have planets going around them.

De meeste daarvan blijken planeten om zich heen hebben.

And one of the really surprising results in the last 20 years

Eén van de meest verrassende resultaten in de afgelopen 20 jaar

has been the discovery of other planets going around other stars.

was de ontdekking van andere planeten die rondom andere sterren draaien.

These are called exoplanets.

Dit worden exoplaneten genoemd.

And until 1995, we didn't even know the existence of any other planets,

Tot 1995 wisten we niet eens van het bestaan van andere planeten,

other than going around our own sun.

dan die rondom onze eigen zon.

But now, there are almost 2,000 other planets orbiting other stars

Maar nu zijn er al bijna 2000 planeten bekend in een baan om andere sterren,

that we can now detect, measure masses for.

die we kunnen waarnemen en massa's van kunnen meten.

There are 500 of those that are multiple-planet systems.

500 stelsels daarvan hebben meerdere planeten.

And there are 4,000 -- and still counting -- other candidates

En er zijn 4000 andere kandidaten -- we tellen nog steeds --

for planets orbiting other stars.

voor planeten in een baan om andere sterren.

They come in a bewildering variety of different kinds.

Er is een enorme verscheidenheid aan verschillende soorten:

There are Jupiter-like planets that are hot,

er zijn Jupiter-achtige planeten, die heel erg warm zijn,

there are other planets that are icy, there are water worlds

weer andere planeten zijn bevroren, er zijn waterwerelden

and there are rocky planets like the Earth, so-called "super-Earths,"

en er zijn rotsige planeten als de aarde, zogenaamde 'superaardes'.

and there have even been planets that have been speculated diamond worlds.

Er zijn zelfs planeten die misschien wel van diamant zijn.

So we know there's at least one planet, our own Earth, in which there is life.

We weten dat er minstens één planeet is, onze eigen aarde, waarop leven is.

We've even found planets that are orbiting two stars.

We hebben zelfs planeten gevonden die om twee sterren draaien.

That's no longer the province of science fiction.

Dat is niet langer slechts een idee uit science fiction.

So around our own planet, we know there's life,

We weten van de aarde dat er leven is,

we've developed a complex life, we now can question our own origins.

we hebben complex leven ontwikkeld; we kunnen onze eigen oorsprong navorsen.

And given all that we've discovered, the overwhelming numbers now suggest

Gezien wat we allemaal ontdekt hebben, suggereren de enorme aantallen nu,

that there may be millions, perhaps -- maybe even hundreds of millions --

dat er wellicht miljoenen -- misschien zelfs honderden miljoenen --

of other [planets] that are close enough --

andere sterren dichtbij genoeg zijn --

just the right distance from their stars that they're orbiting --

op precies de juiste afstand van de ster waar ze omheen draaien --

to have the existence of liquid water and maybe could potentially support life.

zodat er water aanwezig kan zijn en leven ondersteund kan worden.

So we marvel now at those odds, the overwhelming odds,

We verbazen ons over deze kans, de overweldigende kans.

and the amazing thing is that within the next decade,

En het bijzondere is dat binnen 10 jaar,

the GMT may be able to take spectra of the atmospheres of those planets,

de GMT in staat kan zijn om spectra af te nemen van de atmosferen van die planeten

and determine whether or not they have the potential for life.

en kan bepalen of er leven zou kunnen zijn.

So, what is the GMT project?

Wat is het GMT-project?

It's an international project.

Het is een internationaal project.

It includes Australia, South Korea, and I'm happy to say, being here in Rio,

Het omvat Australië, Zuid-Korea, en gelukkig kan ik in Rio zeggen

that the newest partner in our telescope is Brazil.

dat Brazilië onze nieuwste partner voor deze telescoop is geworden.

(Applause)

(Applaus)

It also includes a number of institutions across the United States,

Het omvat ook meerdere Amerikaanse instellingen,

including Harvard University,

waaronder de Harvard-universiteit,

the Smithsonian and the Carnegie Institutions,

de Smithsonian en Carnegie Institutions

and the Universities of Arizona, Chicago, Texas-Austin and Texas A&M University.

en de universiteiten van Arizona, Chicago, Texas-Austin en Texas A&M-universiteit.

It also involves Chile.

En Chili is er ook bij betrokken.

So, the making of the mirrors in this telescope is also fascinating

Het maken van de spiegels van de telescoop is ook fascinerend op zichzelf.

in its own right.

Take chunks of glass, melt them in a furnace that is itself rotating.

Neem stukjes glas, smelt ze in een oven die zelf ronddraait.

This happens underneath the football stadium

Dit gebeurt onder een voetbalstadion

at the University of Arizona.

van de universiteit van Arizona.

It's tucked away under 52,000 seats.

Het zit verstopt onder 52.000 stoelen.

Nobody know it's happening.

Niemand weet dat het gebeurt.

And there's essentially a rotating cauldron.

Er is daar een draaiende ketel.

The mirrors are cast and they're cooled very slowly,

De spiegels worden gegoten en dan heel langzaam gekoeld.

and then they're polished to an exquisite precision.

Dan worden ze gepolijst met een voortreffelijke precisie.

And so, if you think about the precision of these mirrors,

Beeld je in dat de precisie van deze spiegels --

the bumps on the mirror, over the entire 27 feet,

de bulten op de spiegel over de gehele 8,4 meter

amount to less than one-millionth of an inch.

tellen op tot minder dan een paar micrometer.

So, can you visualize that?

Kun je je dat voorstellen?

Ow!

Au!

(Laughter)

(Gelach)

That's one five-thousandths of the width of one of my hairs,

Dat is gelijk aan 1/5000-ste deel van de breedte van een haar.

over this entire 27 feet.

Over die hele 8,4 meter.

It's a spectacular achievement.

Het is een enorme prestatie.

It's what allows us to have the precision that we will have.

Hierdoor bereiken we de precisie die we nodig hebben.

So, what does that precision buy us?

Wat levert die precisie op?

So the GMT, if you can imagine --

De GMT, als je het je kan voorstellen,

if I were to hold up a coin, which I just happen to have,

wanneer ik deze munt omhoog houd die ik toevallig bij me heb,

and I look at the face of that coin, I can see from here

en ik kijk naar het oppervlak van de munt, kan ik vanaf hier zien

wat erop staat geschreven en ik kan het gezicht erop zien.

the writing on the coin; I can see the face on that coin.

Zelfs de mensen op de eerste rij zullen dat niet kunnen zien.

My guess that even in the front row, you can't see that.

But if we were to turn the Giant Magellan Telescope,

Maar als we de Giant Magellan Telescope draaien --

all 80-feet diameter that we see in this auditorium,

met zijn 25 meter in diameter, de grootte van deze zaal --

and point it 200 miles away,

en vanaf 325 kilometer erop richten,

if I were standing in São Paulo, we could resolve the face of this coin.

zelfs als ik in São Paulo zou staan, kunnen we het oppervlak van de munt zien.

That's the extraordinary resolution and power of this telescope.

Zo groot is de resolutie en kracht van deze telescoop.

And if we were --

En als we --

(Applause)

(Applaus)

If an astronaut went up to the Moon, a quarter of a million miles away,

Als een astronaut naar de maan zou gaan, op een afstand van 400.000 kilometer,

and lit a candle -- a single candle --

en een kaars zou aansteken -- één enkele kaars --

then we would be able to detect it, using the GMT.

dan zijn we met de GMT in staat om het te zien.

Quite extraordinary.

Héél bijzonder.

This is a simulated image of a cluster in a nearby galaxy.

Dit is een simulatie van een cluster in een nabijgelegen sterrenstelsel.

"Nearby" is astronomical, it's all relative.

'Nabij' is de sterrenkundige term -- alles is relatief.

It's tens of millions of light-years away.

Het is tientallen miljoenen lichtjaren van ons af.

This is what this cluster would look like.

Zo zou de cluster er uit zien.

So look at those four bright objects,

Kijk eens naar die vier heldere objecten

and now lets compare it with a camera on the Hubble Space Telescope.

en vergelijk het met een camera op de Hubble Ruimtetelescoop.

You can see faint detail that starts to come through.

Je kunt vage details zien, die langzaam zichtbaar worden.

And now finally -- and look how dramatic this is -- this is what the GMT will see.

En tot slot -- kijk hoe enorm dit is -- dit is wat de GMT zal gaan zien.

So, keep your eyes on those bright images again.

Kijk weer goed naar die heldere objecten.

This is what we see on one of the most powerful existing telescopes on the Earth,

Dit is wat we zien met de beste huidige telescopen op aarde,

and this, again, what the GMT will see.

en dit is weer wat de GMT zal zien.

Extraordinary precision.

Buitengewone precisie.

So, where are we?

Hoe ver zijn we?

We have now leveled the top of the mountaintop in Chile.

We hebben de bergtop vlak gemaakt in Chili --

We blasted that off.

de top is eraf geblazen.

We've tested and polished the first mirror.

De eerste spiegel is getest en gepolijst.

We've cast the second and the third mirrors.

De tweede en derde spiegels zijn gegoten.

And we're about to cast the fourth mirror.

We staan op het punt om de vierde te gieten.

We had a series of reviews this year,

Afgelopen jaar zijn er een aantal

international panels that came in and reviewed us,

internationale commissies ons komen beoordelen,

and said, "You're ready to go to construction."

die zeiden: "jullie zijn klaar om te gaan bouwen."

And so we plan on building this telescope with the first four mirrors.

We gaan de telescoop dus bouwen met de eerste vier spiegels.

We want to get on the air quickly, and be taking science data --

We willen hem snel in de lucht krijgen en wetenschappelijke data verzamelen --

what we astronomers call "first light," in 2021.

wat sterrenkundigen het 'eerste licht' noemen, in 2021.

And the full telescope will be finished in the middle of the next decade,

De volledige telescoop zal halverwege het volgende decennium klaar zijn,

with all seven mirrors.

met alle zeven spiegels.

So we're now poised to look back at the distant universe,

We zijn klaar om terug te kijken naar het verre universum,

the cosmic dawn.

het begin van het heelal.

We'll be able to study other planets in exquisite detail.

We zullen ongelofelijk gedetailleerd andere planeten kunnen bestuderen.

But for me, one of the most exciting things about building the GMT

Maar één van de meest opwindende dingen rondom het bouwen van de GMT,

is the opportunity to actually discover something

is de mogelijkheid om iets te ontdekken

that we don't know about -- that we can't even imagine at this point,

wat we nog niet wisten -- wat we ons nog niet eens kunnen voorstellen,

something completely new.

iets heel nieuws.

And my hope is that with the construction of this and other facilities,

Het is mijn hoop dat de bouw van deze en andere installaties

that many young women and men will be inspired to reach for the stars.

vele jonge vrouwen en mannen zal inspireren om naar de sterren te reiken.

Thank you very much.

Hartelijk bedankt.

Obrigado.

Obrigado.

(Applause)

(Applaus)

Bruno Giussani: Thank you, Wendy.

Bruno Giussani: Bedankt, Wendy.

Stay with me, because I have a question for you.

Blijf even hier, ik heb nog een vraag.

You mentioned different facilities.

Je noemde verschillende installaties.

So the Magellan Telescope is going up, but also ALMA and others in Chile

De Magellan Telescope wordt gebouwd, maar ook ALMA en anderen, in Chili

and elsewhere, including in Hawaii.

en op andere plekken, waaronder Hawaii.

Is it about cooperation and complementarity, or about competition?

Gaat het hierbij om samenwerken en elkaar aanvullen, of om competitie?

I know there's competition in terms of funding, but what about the science?

Er is competitie wat financiering betreft, maar hoe zit het met de wetenschap?

Wendy Freedman: In terms of the science, they're very complementary.

Wendy Freedman: Wat wetenschap betreft, zijn ze heel erg aanvullend.

The telescopes that are in space, the telescopes on the ground,

Er zijn telescopen in de ruimte, telescopen op de grond,

telescopes with different wavelength capability,

telescopen die verschillende golflengtes meten,

telescopes even that are similar, but different instruments --

vergelijkbare telescopen met verschillende meetinstrumenten --

they will all look at different parts of the questions that we're asking.

ze zullen allemaal naar andere antwoorden op onze vragen zoeken.

So when we discover other planets, we'll be able to test those observations,

Als we andere planeten ontdekken, kunnen we die observaties testen,

we'll be able to measure the atmospheres,

we kunnen atmosferen meten,

be able to look in space with very high resolution.

en naar de ruimte kijken met enorme resolutie.

So, they're very complementary.

Ze vullen elkaar heel goed aan.

You're right about the funding, we compete;

Je hebt gelijk over de strijd om geld;

but scientifically, it's very complementary.

maar wetenschappelijk is het complementair.

BG: Wendy, thank you very much for coming to TEDGlobal.

BG: Hartelijk bedankt voor je komst. WF: Bedankt.

WF: Thank you.

(Applaus)

(Applause)